استانا رەسەي مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ ۆيتسە-سپيكەرى پەتر تولستويدىڭ قازاقستاننىڭ ەگەمەندىگى مەن اۋماقتىق تۇتاستىعىنا قاتىستى سوزدەرىنە نارازى.

«كومسومولسكايا پراۆدا» راديوسىنا بەرگەن سۇحباتىندا تولستوي قازاقستاندى رۋسوفوبياعا جول بەرۋدە دەپ ايىپتاپ، قازاق قالالارى ەجەلگى ورىس قالالارى ەكەنىن، سوندىقتان رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ولارعا تاريحي قۇقىعى بار ەكەنىن ايتقان بولاتىن.

مەملەكەتتىك دۋما ۆيتسە-سپيكەرىنىڭ ايتۋىنشا، ەگەر ماسكەۋ ۋكراينا تاقىرىبىن «جاپپاسا»، وندا ونىڭ قازاقستانمەن دە، ارمەنيامەن دە، رەسەيمەن شەكارالاس باسقا ەلدەرمەن دە پروبلەمالارى تۋىندايتىن بولادى.

رەسەيدىڭ قازاقستانعا شابۋىلى

«بۇگىندە قازاقستاندا بەلگىلى ءبىر قازاق مەملەكەتىن قايتا قۇرۋ تۇرعىسىنان نە بولىپ جاتقانىن قاراڭىزدار، - دەپ اشۋلاندى تولستوي. - تاۋەلسىزدىك تۋرالى، لاتىن الىپبيىنە كوشۋ تۋرالى ۇلتتىق ميفولوگيا قانداي... مەن قازاقتاردىڭ ۇمىتقانىنا قارسىمىن: الما-اتا - بۇل 1867 جىلدان 1921 جىلعا دەيىن وسىنداي اتاۋمەن ءومىر سۇرگەن بۇرىنعى ۆەرنىي قالاسى. بۇل ءبىزدىڭ كازاكتار سالعان ورىس بەكىنىسى. بۇل تاريح ۇلتتىق سانا-سەزىم ءۇشىن وتە ماڭىزدى. ال تاريحتى ويلاپ تابۋدىڭ قاجەتى جوق!»

ساياساتكەردىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاننىڭ بارلىق جەرلەرى قىتايعا، ال جەر قويناۋى اعىلشىندارعا ساتىلسا دا، رەسەيدەن ءبولىنۋدىڭ قاجەتى جوق ەكەندىگىن قازاقتاردىڭ قاپەرىنە سالىپ:

«كورشىلەرمەن جاقسى قارىم-قاتىناستا بولۋ كەرەك»، - دەپ قوستى تولستوي.

تانىمال قازاقستاندىق ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆتىڭ پىكىرىنشە، رف مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ ۆيتسە-سپيكەرىنىڭ ايتقان سوزدەرى كرەملدىڭ قازاقستان اتىنان جاۋ بەينەسىن جاساۋ يدەولوگياسىنىڭ ءبىر بولىگى بولىپ تابىلادى.

ساتباەۆ haqqin.az سۇحباتىندا ءوز ەلىنىڭ بيلىگىن مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگى تۋرالى ويلانۋعا شاقىرادى. «رەسەيگە بۇل قادام ءوز قوعامىن شيەلەنىستە ۇستاۋ ءۇشىن قاجەت», - دەپ اتاپ ءوتتى ساتپاەۆ.

- رەسەيلىك ۇگىت-ناسيحات توبى وكىلدەرىنىڭ ءبىرى تولستويدىڭ شابۋىلى ونىڭ جەكە باستىق داڭعويلىعى ەمەس. بۇل - كرەملدىڭ تاراپىنان ۋكرايناعا باسىپ كىرۋگە دايىندىق بويىنشا سىناقتان وتكەن يدەولوگيالىق ادىستەمەسىنىڭ قازاققا باعىتتالعان جەبەسى. ونىڭ ءتۇپ توركىنىن بۇدان ون جىل بۇرىن رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى پۋتين جاريا ەتىپ، قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىلىگى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ پرەزيدەنتتىگىنەن باستالاتىنىن ايتقان بولاتىن.

ياعني، كسرو ىدىراعانعا دەيىن قازاقتاردىڭ مەملەكەتتىلىگى بولماعان عوي؟ وكىنىشكە وراي، قازاق حاندىعىنىڭ كوپ عاسىرلىق تاريحىن ماسكەۋ ءبىر جولا رەۆانشيستىك كۇرەسىنىنە لاقتىرىپ تاستاعاسى كەلەدى. تولستويدىڭ اتالعان مالىمدەمەسى - بۇل قازاقتا ەشقاشان مەملەكەتتىلىكتىڭ نىسپىسى جوق، ءھام ەشقانداي مەملەكەت ءتۇزۋدىڭ تاريحى مەن ءداستۇرى بولماعان دەگەن پۋتيندىك تەزيستىڭ جالعاسى. ءدال وسىنداي يدەولوگيالىق تاريح دوڭگەلىن كەرى اينالدىرۋ ۋكرايناعا 2022 جىلعى 24 اقپاندا، كرەمل بۇكىل الەمگە ۋكراينا - رەسەي جەرىندە قۇرىلعان جاساندى ەل دەپ حابار تاراتار الدىندا دا جۇرگىزىلدى. جالپى العاندا، رەسەيلىك بارلىق جالعان ساراپشىلار ءبىر ۇستانىمدى ءبىر داۋىسپەن توتى قۇستاي قايتالاپ، ساندۋعاششا سايراۋعا داعدىلانعان. ولار ءۇشىن رف اينالاسىنداعى بارلىق مەملەكەتتەر رەسەيدىڭ ايتقان ءسوزىن ەكى ەتپەۋگە ءتيىستى قول بالاسى بولىپ تابىلادى.

وسىعان بايلانىستى موڭعول ۇكىمەتىنىڭ ءبىر ءمينيسترى كورسەتكەن ءحىىى عاسىرداعى موڭعول يمپەرياسىنىڭ كارتاسىنا نازار اۋدارۋ وتە قىزىقتى بولدى، وندا ونىڭ ۆاسسالى - رۋس اۋماعى كىشىگىرىم ەۋروپالىق قالانىڭ اۋماعىن عانا الىپ جاتىر، ال ورىس كنيازتەرى شىڭعىسحان مەن ونىڭ مۇراگەرلەرىنىڭ يمپەرياسىنا تاعزىم ەتىپ، بيلىككە ىزگى نيەت ءبىلدىرىپ شىبىن-شىركەي كۇي كەشەتىن ەدى. تاريحي شىندىق رەسەيلىك ناسيحاتشىلاردىڭ ۇلىلىعىنا نۇقسان كەلتىرەدى. ەندى وسى يمپەريالىق، كسەنوفوبيالىق، مۇلدەم ارانداتۋشىلىق اڭگىمەلەر جاي عانا دەپۋتاتتىڭ ەمەس، رەسەيلىك بيلىك يەرارحياسىندا جوعارى ورىن الاتىن مەملەكەتتىك دۋما ۆيتسە-سپيكەرىنىڭ اۋزىنان شىعىپ وتىرعانى دا تەگىن ەمەس.

كرەمل قازاق مەملەكەتىنىڭ تاريحى نازارباەۆتىڭ بيلىگىنەن باستالادى دەپ سەنەدى

سالىستىرمالى تۇردە جاقىندا قازاقستاننىڭ تومەنگى پالاتاسىنىڭ سپيكەرى نۇرلان نىعماتۋليننىڭ رەسەي پارلامەنتىنىڭ باسشىلارىمەن كەزدەسۋى كەزىندە ەكى ەل پارلامەنتشىلەرى تاراپىنان ارانداتۋشىلىق مالىمدەمەلەردى بولدىرماۋ تۋرالى ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزىلدى. بۇل نەگىزىنەن قازاقستاندى دۇركىن-دۇركىن قۇسىقتى بالشىقپەن لاستاپ جۇرگەن رەسەيلىك دەپۋتاتتارعا قاتىستى بولاتىن. بىراق، كورىپ وتىرعانىمىزداي، بۇل كوز الداۋشى كەلىسىم ەشكىمدى بەتىنەن قاعا المادى. رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ باسشىلىعى تاراپىنان بىردە-ءبىر جان تولستوي مەن باسقا دا ارانداتۋشىلاردى جاعاسىنان الىپ، جۇندەي تۇتۋگە جاراعان دا جوق»...

قازاقستاندىق ساياساتتانۋشىنىڭ ايتۋىنشا، ورتالىق ازيا جۋرناليستەرىمەن كەزدەسۋدە رف-مەن شەكارالاس پوستكەڭەستىك وڭىردەگى بارلىق ەلدەر وزدەرىن قاۋىپسىز سەزىنبەۋى ءتيىس دەپ مالىمدەگەن ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكي مىڭداعان رەت دۇرىس ايتقان.

«زەلەنسكي ءتىپتى رەسەي اگرەسسياسىنىڭ كەلەسى نىسانى بولۋى مۇمكىن جانە ماسكەۋ تاراپىنان قارسى اقپاراتتىق سوعىس جۇرگىزىپ جاتقان ەلدەردىڭ ءتىزىمىن جاريالادى», - دەپ ەسكە سالدى دوسىم ساتپاەۆ. - سوندىقتان تولستوينىڭ شابۋىلىنا جەڭىل-جەلپى نەمقۇرايلىلىقپەن قاراۋعا ەش بولمايدى. ويتكەنى بۇل ارەكەت ولار تاراپىنان قازاقستانعا اناعۇرلىم قۋاتتى اقپاراتتىق شابۋىلدى دايىنداۋدىڭ ءبىر بولىگى بولىپ تابىلۋى ەش عاجاپ ەمەس جايت. ونىڭ ۇستىنە ءبىز ۋكرايناداعى سوعىس باستالعاننان كەيىن قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىنا رەسەيدىڭ ارالاسۋىنىڭ كەرەمەت كۇشەيۋىن كورىپ وتىرمىز. 2019 جىلى ەلدە 7 مىڭ رەسەيلىك كومپانيا بولسا، بيىل ولاردىڭ سانى جيىرما مىڭعا جەتتى! ۋكراينانىڭ 2014 جىلعى جاعداي كورسەتىپ وتىرعانداي، كۇشتى ەكونوميكالىق ەكسپانسيا مەن اقپاراتتىق شابۋىلداردان كەيىن كرەملدىڭ اسكەري باستامالارى ءوزىن تانىتۋى ابدەن ىقتيمال.

ازىرگە بۇل ستسەناري پۋتينگە ءتيىمسىز ەكەنى تۇسىنىكتى جايت. سەبەبى قازاقستاننىڭ ارتىندا ورتالىق ازيا اۋماعىنداعى ورىن الاتىن قاقتىعىستارعا مۇددەلى ەمەس رەسەيدىڭ ماڭىزدى سەرىكتەستەرى قىتاي مەن تۇركيا تۇر. سونىمەن قاتار، كرەملدىڭ يدەولوگيالىق ماشيناسى استانا، كيشينەۆ جانە ەرەۆان سياقتى سىرتقى دۇشپانداردىڭ بەينەلەرىن سومداي المايدى».

نۇرلان نىعماتۋلين ماسكەۋدە نە تۋرالى كەلىستى؟

ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، «دنر» مەن «لنر» سولتۇستىك قازاقستاننىڭ نەگىزىنە ورىستار باسىم قونىستانعان پاۆلودار، پەتروپاۆل جانە باسقا قالالارى بولۋى مۇمكىن.

«ءدال قازىر مۇنداي وقيعالاردىڭ بولۋى ەكىتالاي بولىپ كورىنگەنىمەن، بىراق اراعا ەكى-ءۇش جىل سالىپ رەسەيدەگى گەوساياسي جانە ىشكى جاعدايعا بايلانىستى وسىنداي جايتتىڭ ورىن الۋى دا ابدەن مۇمكىن، - دەپ ەسەپتەيدى ساتپاەۆ. - وكىنىشكە قاراي، قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ تىزگىنىن ۇستاعاندار مۇنداي ستسەناريلەردى ەلەپ ەسكەرمەۋدە. كەرىسىنشە، ولار قازاقستاننىڭ رەسەيمەن قارىم-قاتىناسى جاقسى دەگەن جالعان ەلەستىڭ جەتەگىندە ءجۇر. بىراق شىن مانىسىندە ورىنالىپ وتىرعان جاعداي مۇلدەم ولاي ەمەس. بۇل اراداعى ايتپاعىم، ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگىنە جاۋاپ بەرەتىن ادامدار ونىڭ مەملەكەتتىلىگىنە تونەتىن قاتەرلەردىڭ بارلىق نۇسقالارىن قاراستىرۋعا مۇلدەم قۇلىقسىزدىق تانىتۋدا».

ويان، قازاق! رەسەيشىل بيلىگىڭە، ۇلتتىق مۇددەڭنىڭ اياققا تاپتالىپ جاتقانىن جەتكىز!

Abai.kz