قىزىلوردالىق ازاتكەر، دەموكرات، قوعام قايراتكەرى، جازۋشى، اعارتۋشى، اۋدارماشى ساعات ەسماحانۇلى ءجۇسىپ 80 جاسقا تولدى. سوعان وراي، ونىڭ ءبىر توپ سەرىكتەستەرى ىزگى تىلەكتەرىن جولداپ وتىر.

«ازات» قوزعالىسىنىڭ ارداگەرلەرىنەن ساعات ءجۇسىپتىڭ 80 جاسىنا قۇتتىقتاۋ تىلەكتەرىن Abai.kz وقىرماندارىنا ۇسىنعاندى ءجون سانادىق. 

سەرىك ەرعالي ابدىرەشۇلى، استانا قالاسى:

- ساعات اعامەن العاش رەت 1991 جىلى «ازات» قوزعالىسىنىڭ قىزىلوردا بولىمشەسىن قۇرۋ كەزىندە تانىسقانبىز. ول كەزدە اعامىز وبلىستىق قارجى باسقارماسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولاتىن. سول كەزدە ول ناعىز مەملەكەتتىك پىسكەن، امبەباپ شەندى ەدى. ءوز ءىسىنىڭ بىلگىرى جانە وزىنە سونداي سەنىمدى كورىندى. سول سەنىمى مەن ۇلتتىڭ ازاتتىعىن جەكە مانسابىنان جوعارى قويعان ول، قىرۋار ايلىعى مەن مانساپ مۇمكىندىگىن تاستادى دا كەتتى... ناعىز ازاتكەرلىك شەشىم قابىلدادى. سودان قايتىپ، ساعات اعا مەملەكەتتىك قىزمەتكە بارمادى. ەگەر ناعىز تاۋەلسىز ەل بولعانىمىزدا، بيلىكتىڭ بيىگىندە ءجۇرىپ، بەل شەشىپ كىرىسەتىن قايراتكەردىڭ ءوزى بولار ەدى. بىراق ول سول ساتتەن باستاپ ءوزىنىڭ الاش جولىنداعى تۇرعىسىن وزگەرتپەدى. ول سونىسىمەن بىرەگەي ازامات!

ەل تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ساعات ءجۇسىپ ەندى ۇلتتىق دەموكراتيالىق باعىتقا كوشتى. ساياسي-اعارتۋ جۇمىستارى مەن دەموكراتيالاندىرۋ باعىتىندا تازا وپپوزيتسيالىق، بۇلتارتپايتىن، ەشكىممەن، ەشتەڭەمەن بۇل جولدا كەلىسپەيتىن، تايقىمايتىن ۇلگى كورسەتتى. ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەت شىعارماشىلىق اعارتۋ ىسىنە ۇلاستى. قارجىگەرلىك ماماندىق ەندى جازۋشىلىققا، اۋدارماشىلىققا ۇلاستى.  ونى سوڭى تاريحشىلىققا بارىپ تىرەلدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ، «اشارشىلىق اقيقاتى» ەڭبەگى ءۇش توم بولىپ جازىلدى. ساكەنىڭ قولىنان ءتىپتى «ماعۇلىمات» اتالاتىن ەنتسيكلوپەديالىق جيناق تا شىققانى بار. ول بۇنىڭ بارىندە دە ۇلت ءۇشىن قىزمەت ەتۋ ميسسياسىن ورىنداۋمەن كەلەدى. ساعات اعانىڭ مۇنشالىقتى جانقيارلىق ارەكەتى سوڭىنداعى ءبىز سەكىلدى بۋىنعا ەشبىر وسالدانۋعا مۇرشا بەرمەيتىن ۇلگى ەدى. ساعات ءجۇسىپ بۇل جاعىنان  زاماناۋي جانكەشتى ۇلتشىل ەتالوننىڭ ءوزى!

ونىڭ كەۋدەسى  ۇلتشىل سەزىمگە تولى; ساۋاتى مەن يدەياسى، ساراپتاۋ قابىلەتى، شىعارماشىل قاسيەتى ونى كوپتەگەن ادامدى شاڭىنا ىلەستىرمەيتىن ساياسي ساڭلاق ەتتى.

ساعات ءجۇسىپ بۇرىن تۋعاندا الاشوردا قايراتكەرىنىڭ ءسوزسىز ءبىرى بولار ەدى. ال قازىر ول - بىزگە الاش قايراتكەرلەرىنىڭ كوزى ءتىرى ۇلگىسىن كوز الدىمىزعا اكەلگەن تۇلعا! ونىڭ قاتارىمىزدا بولعانىنا، ءوزىمىزدىڭ ونىڭ قاسىندا بولعانىمىزعا ماقتانىش ورناعان 30 جىلدان اسقان ۋاقىت سونداي قاستەرلى!

عۇمىردىڭ ءمانى ەلىڭە، ۇلتىڭا ەشبىر قايتارىمسىز ەڭبەك ەتۋ مەن قىزمەت قىلۋ ەكەن. ەشبىر پوپۋليستىك جولمەن كوزگە تۇسپەي-اق، تالاي ءىستى تالماي، ەشتەڭەگە الاڭداماي اتقارۋ مىقتىنىڭ عانا قولىنان كەلەدى، وعان كەرەك كۇش-قايرات كۇشتىنىڭ عانا بويىنان تابىلادى. ساعات ءجۇسىپ سونداي!

ساعات ءجۇسىپ ءوز ءداۋىرىنىڭ بارىن سىعىپ، ءنارىن سىڭىرگەن ۇلتشىل قايراتكەر، كەمەل تۇلعا. ونى جەكە عۇمىرى ايامادى، تالاي سىنادى، بىراق ونىڭ قايراتكەرلىگى مەن بەرىكتىگى سول سىناقتاردان الىپ شىقتى.

اعامىز سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىقتى. باياندى بولعاي! پەندەلىك قىزىق پەن باقىتقا كەنەلگەي!

دوس كوشىم، الماتى قالاسى:

- ساعات اعامەن، ۇمىتپاسام، 1990 جىلدارى كەزدەستىم. ول كەزدە مەن سوتسيال-دەموكراتيالىق پارتيانىڭ توراعاسىمىن. ساكەڭ ءوزىنىڭ پىكىرلەستەرىن جيناپ، مەنىمەن كەزدەسۋ وتكىزگەنى ەسىمدە. بۇل – قاراپايىم جانداردىڭ ساياسي-قوعامدىق ومىرگە ەندى عانا ارالاسىپ جاتقان، قىزۋ دا قىزىقتى كەزەڭى بولاتىن. سول ۋاقىتتان باستاپ كەيدە بىرگە، كەيدە «قاتارلاسىپ» جۇمىس ىستەپ كەلەمىز. ءوز باسىم، قانداي باستاما كوتەرسەم دە، ساكەڭدى بىرلەسە جۇمىس ىستەۋگە شاقىرامىن. «دەموكراتيانى تاراتۋ ورتالىعى» ۇيىمىن قۇرۋ بولسىن، ساياسي اعارتۋشىلىق باعىتتاعى سەمينارلار مەن كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىرۋ ماسەلەسى بولسىن، «ازاتتىڭ» وبلىستاعى ءىس-ارەكەتتەرى بولسىن، سايلاۋدى باقىلاۋ باعىتىنداعى جۇمىستار بولسىن، بارلىق جەردە ساعات اعانىڭ نە ءوزى، نەمەسە، ونىڭ ۇسىنعان ادامدارى قاسىمدا بولدى. اسىرەسە، 1994 جىلعى سايلاۋ ناۋقانىندا، قىستىڭ قاقاعان سۋىعىندا، جاياۋ ءجۇرىپ قول جيناعانىمىز، كەزدەسۋلەر وتكىزگەنىمىز ءالى ەسىمدە. توڭىپ، شارشاپ كەلگەنىمىزدە مارقۇم انار جەڭگەمىزدىڭ اق داستارحانى دايىن تۇراتىن. جاس ايىرماشىلىعىمىز ءبىرشاما بولعانمەن، ساياسي قوعامدىق ماسەلەدە رۋحتاس، جولداس بولىپ كەتتىك. ءبىر بىرىمىزبەن اشىق پىكىر تالاستىرىپ، كەيدە قاتەلىگىمىزدى نە بۇرىس قادامىمىزدى بەتكە ايتاتىنبىز. بىراق، ءبىر نارسە انىق. وسى وتىز جىلدا ۇلتتىق ماقساتتا، نەمەسە قوعامدى وزگەرتۋ ماقساتىندا جاڭا يدەيا، جاڭا باستاما كوتەرگەندە قىزىلوردا وبلىسىنا باسىمىزدى اۋىرتپايتىنبىز. سەبەبى ول جەردە – قارا نارداي ساعات ءجۇسىپ اعامىز بار ەكەنىن بىلەمىز!

ساكە، سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىققان كۇنىڭ قۇتتى بولسىن! قولىڭنان قالامىڭ تۇسپەسىن. سەنى جىلدار سىندىرمايدى، شىڭداي تۇسەدى دەپ ويلايمىن. اللا ۇزاق ءومىر، زور دەنساۋلىق بەرسىن!

جۇماعۇلوۆ ۋاليحان دالەتۇلى، شىمكەنت قالاسى:

- قىزىلوردالىق ساعات ءجۇسىپ اعامامىزبەن تاۋەلسىزدىك جولىندا كۇرەستە پىكىرلەس بولىپ، سوناۋ 1990 جىلدارى تانىسقانبىز. ساكەڭنىڭ قايسارلىعىن ەلىنە، جەرىنە، تىلىنە، قازاق حالقىنا جاناشىرلىعىن ايتىپ جەتكىزۋگە مۇمكىن ەمەس. قازاقستاننىڭ تاعدىرى سوناۋ جىلدا قىل ۇستىندە تۇرعان بولاتىن، قىزىل كوممۋنيستەردىڭ ديكتاتۋراسىنىڭ قىلىشىنان قان تامعان كەز ەدى. ەلدە دۇكەن سورەسىندە تاماق، كيىم جوق، جۇمىسشىلاردىڭ، زينەتكەرلەردىڭ زينەتاقىسى بەرىلمەي، ءتورت-بەس ايلاپ جوق بولاتىن. كوممۋنيست باسشىلار ءوزىنىڭ جەكە باسىنا «كووپوراتيۆ» اشىپ جۇمىسشىلاردىڭ ايلىعىنىڭ ورنىنا قىمبات اياق كيىمدەر، كويلەكتەر، قاپشىقتاپ قىمبات ۇن، كۇرىش، ماكارون اكەلىپ تاراتاتىن. سەكسەۋىل كەنتىنىڭ تەمىر جولشىلارىنىڭ ازاپقا ءتوزىپ، ەلىمىز تاۋەلسىز مەملەكەت بولسا دەگەن ارمان جانىن جەگىدەي جەپ جۇرگەن كەز بولاتىن. ءار مەرەكەدە «ترانسپورانتتارىن» دايىنداپ، ۇرانداتىپ «جالاڭ اياق جالاڭاش، حالقىم قايدا باراسىڭ؟»، «قازاقتىڭ قىزىل كرەمىل قانىن سورعانىن قويماسا، شاپالاق جەيدى»-دەگەن ۇرانداتىپ شىعا باستادى.

حالىق دەپۋتتارى جينالىپ سەكسەۋىل كەنتىنىڭ تەمىر جول جۇمىسشىلار اراسىنان «جۇمىسشىلار قوزعالىسىن» قۇرۋعا بەل بايلادىق. سول كەزدە سەكسەۋىل لوكوكوموتيۆ دەپوسىندا جۇمىسشىلارىنىڭ اراسىندا «ستاچكوم» «ستك - جۇمىسشىلاردىڭ كەڭەس كوميتەتى» قۇرىلعان بولاتىن.

ساعات ءجۇسىپ اعامىز بىزگە كەڭەس بەرىپ، ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسىپ جۇرگەن قازاقستاننىڭ ازاماتتىق «ازات» قوزعالىسىنىڭ ارال اۋداندىق بولىمشەسىن اشۋدى ۇسىندى. دەگەنمەن كوپ ۇزاماي ساعات اعامىزدىڭ شاقىرۋىمەن سەكسەۋىلگە الماتىدان سابەكتقازى اقاتاەۆ، جاعدا بابالاقۇلى ەكەۋى، قىزىلوردادان ساعات ءجۇسىپ، الىبەك باۋبەكۇلى، اقتوبەدەن «الداسپان» قوعامىنىڭ، شالقاردىڭ «جۇمىسشى قوزعالىسىنىڭ»، ارالدىڭ «تامشى» قوعامىنىڭ جىگىتتەرى كەلىپ، سەكسەۋىلدە قۇرىلتاي اشىپ رەسپۋبليكالىق ازاماتتىق «ازات» قوزعالىسىنىڭ ارال اۋداندىق بولىمشەسى اشىلدى.

سودان باستاپ ساعات ءجۇسىپ اعامىز بىزگە اقىلشى كوش باسشىمىز بولىپ، سەكسەۋىل كەنتىنە ءجيى كەلە وتىرىپ، ارال ءوڭىرىنىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەسىن شەشۋگە، ارال ەكولوگياسىنىڭ زاڭىنىڭ قابىلدانۋىنا، «ۆوزروجدەنيا» ارالىنداعى باكتەريالىق زەرىتحانانىڭ جابىلۋىنا، سەمەي پوليگونىنىڭ جابىلۋىنا، ورالدا كازاكتار كوتەرىلىسىنە تويتارىس بەرۋگە مۇرىندىق بولدى.

ەلى ءۇشىن تۋعان قايسار ەردىڭ سەكسەن جاسقا تولعانىن قۋانىشپەن تىلەك ايتىپ قۇتتىقتايمىز! ساعات اعا قارتتىق ومىرىڭىزدەدە اردا اقساقال رەتىندە ەلىڭىزگە ەلەۋلى، حالقىڭىزعا قالاۋلى اقساقالسىز. ەلىم دەگەن جۇرەگىڭىزگە جاراتقان كۇش قۋات بەرسىن، ۇرپاعىڭىز باقىتتى بولسىن دەپ تىلەيمىن!

ىزگىلىكتىڭ نۇرىن شاشار ماڭايعا،
ادامسىز عوي ۇلگى بولار تالايعا.
جاقسىلىقتى وزىڭىزدەن كوپ كورگەن،
ۇمىتپايدى حالقىڭ سەنى قالايدا!
ۇلگى بولعان ۇلكەنگە دە جاسقا دا،
سىيلار ءسىزدى تۋعان-تۋىس، باسقا دا.
باقىتتى بوپ بۇل ومىردە ماڭگىلىك،
قۋاتىڭىز تاۋسىلماسىن 100 دە دە!

بايماعامبەتتەگى تىلەپ جۇماۇلى، اقتاۋ قالاسى:

اسسالاۋماعالەيكۋم، قۇرمەتتى ساعات ءجۇسىپ
كەزىندە باعالادىڭ، جۇرمەدىڭ كۇتىپ،
اللا تاعالا بەرگەن جاسىڭدى جاساپ،
80-گە دە كەلىپ قالدىڭ ارتىڭا قاراپ.
كەلگەن جاسىڭ ساعات اعا، قۇتتى بولسىن،
ونداي جاس بىزگە دە جۇعىستى بولسىن،
ارتىڭا ەرىپ، اقىل-كەڭەسىڭدى تىڭداپ،
امان بولايىق، سىناقتارعا شىداپ.
سارقىلماسىن اللا بەرگەن قۋات كۇشىڭ،
اللاعا راقمەت، سىزبەن تانىستارعان ءۇشىن.
دەنساۋلىعىڭىز ارقاشان زور بولسىن،
اللانىڭ بەرگەن نەسىبەلەرى مول بولسىن،
شىن نيەتپەن ولەڭمەن جازعان تىلەك،
بايماعامبەت تەگى، جۇماۇلى تىلەپ.

احمەتوۆ كوشكىنباي، اقتوبە قالاسى:

- ساعات اعا 90-شى جىلى اقتوبەنىڭ «الداسپان» بىرلەستىگىمەن ءبىرىنشى بولىپ بايلانىس ورناتقانداردىڭ ءبىرى جانە «الداسپانمەن» تىعىز بايلانىستا بولعانداردىڭ بىرەگەيى.

اعاي تالاي قيىندىقتارعا، توزگىسىز قىسىمدارعا قاسقايىپ تۇرىپ توتەپ بەرە ءبىلدى. ناعىز الداسپانداي بەرىكتىك تانىتتى.

بۇنداي قاجىماس قايرات، قايسار مىنەز تەك بىرەگەي ساعات اعا سياقتىلارعا عانا بەرىلەدى.

مەرەيىڭىز ءاردايىم ۇستەم بولسىن، اعا.
مەرەيلى 80 جاسىڭىز قۇتتى بولسىن، ساعات اعا!

Abai.kz