Abai.kz پورتالى – ازات ويدىڭ مىنبەرى. ءبىز ەشكىمدى بولە جارعان ەمەسپىز. قانداي ماسەلە بولماسىن ءارتۇرلى تاراپتاردىڭ پىكىرلەرىن، ماتەريالدارىن وقىرمانعا جەتكىزىپ كەلەمىز. ءارى وسى جولدان تايمايمىز. و باستاعى ۇستانىم – ۇستانىم، ماقسات – ماقسات (http://old.abai.kz/category/zh-rdemshi/doktrina ).

Abai.kz پورتالى – ازات ويدىڭ مىنبەرى. ءبىز ەشكىمدى بولە جارعان ەمەسپىز. قانداي ماسەلە بولماسىن ءارتۇرلى تاراپتاردىڭ پىكىرلەرىن، ماتەريالدارىن وقىرمانعا جەتكىزىپ كەلەمىز. ءارى وسى جولدان تايمايمىز. و باستاعى ۇستانىم – ۇستانىم، ماقسات – ماقسات (http://old.abai.kz/category/zh-rdemshi/doktrina ).

30-نشى جەلتوقسان كۇنى التاي بۇقارباەۆ دەيتىن ازاماتتىڭ «مۇرتىنان ايىرىلىپ، ساقالى عانا قالعان ايتىستان نەگە ءمان كەتتى؟» (http://old.abai.kz/content/myrtynan-aiyrylyp-sakaly-gana-kalgan-aitystan-nege-men-ketti) ماقالاسىن جاريالاعانبىز. تەحنيكالىق سەبەپتەرگە بايلانىستى ماقالا سوڭىنداعى اۆتوردىڭ اتى-ءجونى ءتۇسىپ قالىپتى. الايدا، «قازايتىس» سايتى ەشقانداي دالەل-دايەكتەرى بولماسا دا، ماقالانى Abai.kz پورتالىنىڭ باس رەداكتورى داۋرەن قۋات جازدى دەپ توپشىلاپ، «دەدىڭ-اي-اۋ، داۋرەن قۋات! (ايتىسپەن ايتىسقانعا)» (http://www.kazaitys.kz/kz/article/view?id=844 ) دەگەن تاقىرىپپەن ماقالا جاريالاپتى. ول ماقالانى دا جاريالادىق. داۋرەن قۋات قانداي تاقىرىپتا ماقالا جازسا دا ءوز اتىنان جازاتىنىن بارشا وقىرمان جاقسى بىلەدى. "قازايتىس" سايتىنىڭ تەحنيكالىق قاتەلىكتەرگە بايلانىستى اۆتوردىڭ اتى-ءجونى ءتۇسىپ قالعان ماقالانى داۋرەن قۋات جازدى دەپ بال اشىپ، ول وتىرىكتەرىنە وزدەرى سەنىپ قانا قويماي، التاي بۇقارباەۆتىڭ ماقالاسىندا ايتىلعان ايتىس تۋرالى ويلارىن ورەسكەل بۇرمالاپ، ساياسيلاندىرىپ، ارانداتىپ، ول از بولعانداي بۇقارباەۆتىڭ ماقالاسىنا مۇلدەم قاتىسى جوق داۋرەن قۋاتتىڭ جەكە باسىنا ءتيىسىپ، كەلەمەجدەگەنىن تۇسىنە المادىق.

مىنە، تومەندە التاي بۇقارباەۆتىڭ ماقالاسىمەن بىرگە رەداكتسيا پوشتاسىنا جىبەرگەن ساۋالناماسى مەن «قازايتىس» سايتىندا جارىق كورگەن ماقالاعا قاتىستى ويىن قوسا بەرىپ وتىرمىز.

Abai.kz

«قازايتىس» كىمنەن قورقىپ وتىر؟

Abai.kz پورتالىندا جاريالانعان  «مۇرتىنان ايىرىلىپ، ساقالى عانا قالعان ايتىستان نەگە ءمان كەتتى؟» (http://old.abai.kz/content/myrtynan-aiyrylyp-sakaly-gana-kalgan-aitystan-nege-men-ketti ) ماقالادا قازىرگى ايتىستاعى كوڭىل تولمايتىن ماسەلەلەر تۋراسىندا ءوز ويىمىزبەن بولىسكەن بولاتىنبىز. وعان «ازاتتىق» راديوسىندا شىققان «2013: ايتىستاعى اتاۋلى ءۇش وقيعا» (http://www.azattyq.org/content/kazakhstan_aytis/25216789.html  ) اتتى ماقالانىڭ جاريالانۋى دا وتقا ماي قۇيا تۇسكەندەي بولدى. ونىڭ ۇستىنە Abai.kz وقىرماندارى قازىرگى ايتىسقا قاراتا ايتقان پىكىرلەرى «قازايتىسقا» قاتتى تيسە كەرەك.  جوعارىداعى اتاپ وتكەن ماقالاعا قارسى «دەدىڭ-اي-اۋ، داۋرەن قۋات! (ايتىسپەن ايتىسقانعا)» (http://www.kazaitys.kz/kz/article/view?id=844 )دەگەن تاقىرىپپەن ماتەريال جارىق كوردى. بىزدە  قاتارداعى وقىرمان رەتىندە ماقالاعا پىكىر جازىپ ەدىك، 2-3 مينۋتتان سوڭ ءبىزدىڭ پىكىرلەرىمىز «تازالانىپ» ءوشىرىلدى (جوعارىداعى سۋرەتتەردى سالىستىرا قاراڭىز قاراڭىز). سىناپ كورۋ ءۇشىن قاتار وتىرعان 3-4 ادام قايتالاي پىكىر جازىپ ەدىك، تاعى سولاي بولدى. (رەداكتسيادان: ءبىزدىڭ سايتتىڭ قىزمەتكەرلەرى دە پىكىر قالدىرىپ ەدى، ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن ول پىكىرلەر جويىلدى. سۋرەتتەگى جويىلعان پىكىرلەرگە قاراساڭىز، ەشكىمنىڭ ار-نامىسىنا تيمەگەن، تەك ماقالا جايلى ءوز ويىن جەتكىزگەن وقىرماندار پىكىرى عانا)قىسقاسى، وزدەرىنە جاقپايتىن پىكىرلەردى قيىپ تاستايدى دا، وزدەرىنە ۇنايتىن پىكىرلەردى عانا قالدىرادى. مىنە، بۇل اتىشۋلى «قازايتىس»  سايىتىنىڭ «ادىلدىگى».  حاكىم اباي ايتپاقشى، «قولدارىندا بايلىق تا، بيلىك تە بار»،  وزدەرىنە ۇنامسىز پىكىرلەردى قيىپ تاستاي سالاتىن مۇمكىندىكتەرى بار «قازايتىسقا» قارسى داۋ ايتۋدىڭ ەندىگى جەردە قاجەتى شامالى ەكەنى بارىمىزگە ءمالىم بولدى.

جالعان اڭىس جاساپ، وزدەرىنىڭ السىزدىگىن جاسىرۋ ارقىلى حالىقتىڭ وزدەرىنە كوزقاراسىن جاقسارتۋ دامەسى بولسا كەرەك. ايتپەسە، «قازايتىستا» نەمىز بار. مۇمكىن قاپتاپ كەلگەن كومەنتتەردەن قورىققان بولسا كەرەك. وسىدان-اق، ولاردىڭ  «كىمنىڭ ءپرينتسپىن» ۇستانىا وتىرعانىن تۇسىنۋگە بولادى.

 «مۇرتىنان ايىرىلىپ، ساقالى عانا قالعان ايتىستان نەگە ءمان كەتتى؟» اتتى ماقالامەن قوسا، قازىرگى ايتىس جايىندا ويىن  بىلۋگە بىرقاتار ازاماتتارعا سۇراۋ سالىپ، پىكىرىن جيناستىرعان ەدىك. سايت رەداكتسياسى ماقالا مەن پىكىرلەردى بولەك-بولەك بەرەيىك دەپ ءوتىنىش ايتقان سوڭ، كەلىسكەنبىز. ارادا «قازايتىستىڭ» شۋلى ماقالاسى جارىق كورىپ ۇلگەردى. سول سەبەپتى ماقالا اۆتورى ءارى پىكىرلەردى جيناستىرىپ  Abai.kz-كە ۇسىنۋشى رەتىندە وسى جولداردى جازىپ وتىرمىن.

قۇرمەتپەن، التاي بۇقارباەۆ

قازاق  ايتىسىنىڭ قالى قالاي؟

كوپتەن كوڭىلدە جۇرگەن بۇل ساۋالدىڭ ءبارىمىزدى ويلاندىرارى حاق.  وسى ويمەن ايتىس تۋرالى، ايتىستىڭ قازىرگى دەڭگەيى،  ارتىقشىلىعى مەن كەمشىلىگى جونىندە بىرقاتار ازاماتتاردان پىكىر سۇراعان ەدىك.

ساعات ءجۇسىپ،تاۋەلسىز  جۋرناليست، قالامگەر:

- مەنىڭ شە، ماسەلە اقىننىڭ ساياساتكەرلىگىندە ەمەس، حالىقشىلدىعىندا، حالىقتىڭ ءسوزىن سويلەۋىندە، حالىقتىڭ جىرىن جىرلايمىن دەگەن ءىس-قيمىلىندا. قازاقتا اقىن، جىرشى، ءانشى كوپ بولعان. سولاردىڭ قايسىلارى حالىقتىڭ ەسىندە قالدى؟ حالىقتىڭ جاعىندا بولعاندارى - اقان سەرى، ءبىرجان، جامبىل، تاعى باسقالارى. بۇل - اكسيوما، دالەلدەۋگە جاتپايتىن اقيقات. سوندىقتان دا قازىرگى ايتىسكەرلەردىڭ ىشىنەن ەستە قالاتىندارى - حالىق، ەل ازاماتتارىن، جەلتوقسان مەن جاڭاوزەندى جىرعا قوسىپ، التىنبەك پەن زامانبەكتى، قازاقتىڭ ءتىلى مەن رۋحىن اسقاقتاتا جىرلاعاندار حالىقتىڭ ەسىندە ارقاشان قالاتىن بولادى. ال كۇلشە مەن سىلدىرماق مەدال، وردەن ، كولىك ءۇشىن ءان، جىر، ولەڭ ايتاتىندار حالىقتىڭ ەسىندە قالمايدى دەپ ويلايمىن.. ءيا، اعىسقا قارسى ءجۇزۋ، ياعني بيلىكتىڭ جەتەگىنە كونبەۋ - اقىنداردىڭ بارلىعىنىڭ قولىنان كەلمەيدى. تەك ازاماتتىڭ قولىنان كەلەدى.

مۇحيتدين يساۇلى، تەولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، «نۇر-مۇباراك» ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقىتۋشىسى:

- جاس كەزىمدە ءوزىم دە ايتىسكەر بولعانمىن. ماناپ اتامنىڭ بالاسىنا شاكىرت تە بولدىم. بىراق قازىر ايتىسقا كوپ قارامايمىن. ايداعانعا كونەتىن، وزىنە ەمەس بىرەۋلەردىڭ كوزىنە قاراپ ايتىساتىن ول قانداي ايتىس؟ اقيقات ايتىلماعان ايتىستا ايتىستىڭ اتاسى ولەدى. مەنىڭ شە، ايتىس باياعىدا قايتىس بولعان. بۇلار تەك وقتا تەكتە سول ايتىس اتاسىنىڭ مولاسىنىڭ باسىنا جاقسىلىق ءۇشىن ەمەس، باقسىلارداي باقسىلىق ءۇشىن جينالعان بولماسا. ايتىستان جۇرناق ىزدەسەڭ، قىتاي قازاقتارىنان تاۋىپ قالارسىڭ. نەگىزى ولارعا قىتاي ايتىستى جانداندىرىڭدار دەپ بەرمەگەن، ءوز ەلىندەگى قازاق دەگەن حالىقتىڭ جانازاسىن شىعارىڭدار دەپ بەرگەن. ال مىناۋ سوڭعى جۇكەڭنەن جۇلىپ الىپ وعان سىپايىلىق كورسەتكەن ايتىسىڭ دا ارتىندا ەشقانداي ۇلتتىق، داستۇرلىك، قازاقىلىق بوياۋى جوق ايتىس. بۇل الگى ورىس جىبەرگەن تاتار مولدالاردىڭ ءىس-ارەكەتىنە ۇقسايدى. بۇلاردىڭ ارتىنان ارابتىڭ ءيىسى مۇڭكيدى. سونى كورە الماعان، سەزە الماعان ولار قانداي اقىندار؟ بۇرىنعىنىڭ اقىندارى گۇل-باقشادا بۇلبۇل بولعان اقىندار ەدى، بۇگىنگىنىڭ اقىندارى تىرناقشادا تورعاي بولعان اقىندار. بۇرىنعىنىڭ اقىندارى كورگەننىڭ كوز جاۋىن الاتىن جورعا ەدى، بۇگىنگىنىڭ اقىندارى كورىنگەننىڭ "داۋىن" سالاتىن دوربا بولدى.

بۇلۇتاي مۇرتازا ءجۇنىسۇلى، بەلگىلى ءدىنتانۋشى، مادەنيەتتانۋشى،  فيلوسوفيا عىلىمىنىڭ كانديداتى:

- قازاقستانگا العاش كەلگەن جىلدارى 1990-1994 دەيىن  ءبىرىن قالدىرماي ايتىسقا بارۋشى ەدىم، كەيىن وسى ايتىستا ەكى ءتۇرلى ماسەلە كالىپتاسىپ كەتكەن سوڭ  بارۋدى قويدىم:

بىرىنشىدەن، ايتىسقا مونوپوليا ورناپ، بەلگىلى  ءبىر ادامداردىڭ باقىلاۋىنا ءتۇسىپ كەتتى، وعان قاتىسۋ مەن ايتىس كەزىندەگى ۇستانىمدار باقىلاۋعا الىندى. مەنىڭ شە، بۇل ايتىستىڭ تابيعاتىنا جات نارسە.

ەكىنشىدەن، ايتىستىڭ ساپاسى، ياعني مازمۇنى كوڭىلىمنەن شىقپايتىن بوپ كەتتى. تار شەڭبەردەن شىعا المايتىن اقىندار، كوعامعا ويتۇرتكى سالا المايتىن سوزدەر، اعا مەن قارىنداس نەمەسە جەڭگە مەن قاينىسى بوپ ايتىسا قالاتىن جۇپتاردان ەست- ەستي شارشاعان سوزدەر، قۇر ۋاكىت ولتىرۋگە قازىرگى زاماندا قۇقىمىز جوق. ءار سالادا بولىپ  جاتقانداي ايتىستى دا كەمەلدەندىرىپ، ءداستۇرلى بولمىسىمەن زاماناۋي تالاپقا سايكەستەندىرمەسە، بۇل ونەر بارا-بارا قۇريدى...

ەسەنگۇل كاپقىزى، جۋرناليست:

- «ەل ارنادا» تەلارناسىنداعى  «جىرىڭ بولىپ، توگىلەمىن» اتتى ايتىس بەرىلىپ جاتىر. جالپى، ايتىسقا پارتيا مەن يدەولوگيانىڭ ارالاسقانىن قالامايمىن. دەسە دە، مۇلدەم كورسەتپەي تاستاعانشا، وسىلاي ءبىر حالىقتى جەلپىنتىپ، "نۇر وتاندى" ماقتاسا دا، ساراي اقىندارى بولسا دا، ايتەۋىر ىشتەگى شەرىڭدى تارقاتادى ەكەن. مۇلدەم تىيىم سالىپ تاستاعاننان گورى، پارتيانى جىرلاپ ءبىر رۋحتى ونەردى وزگەشە قىرىنان تانىتادى ەكەن.

ىرىسبەك دابەي، اقىن:

- شىنىن ايتسام، قازىر ايتىس كورىپ جۇرگەم جوق. يا، كەشە ابليازوۆتى بىرەۋى جەردەن الىپ جەرگە سالىپ جاتقان، ءبىر قاراعانىمدا. سونشالىق نادان بولۋعا بولا ما، سول ساياساتتى بىلسە عوي، دىم دا بىلمەيدى. نەگە سولارجاناوزەندەحالىككاوكاتكانجەندەتتۋرالى ءسوز كوزعامايدى؟ حالىكتى قىناداي قىرگان دەپ. «كىمنىڭ تارىسى پىسسە سونىڭ تاۋىعى!»

ابدىحالەل نىعمەت، ايتىس جانكۇيەرى:

- ىرىسبەك دابەي ايتقانداي، تۇڭىلگەن جوقپىن. دەسە دە مينۋس جاقتارىن قالاي جاسىرارسىڭ!؟ ءيا، كەشەگى ايتىستى كورە المادىم.بۇل- ايتىس اۆتورىنوكقا اينالعان 90- جىلداردان باستالدى-اۋ، دەيمىن!تىلىپ تۇسەتىن الماس قىلىشتار جوق ەمەس، بار. اتتەڭ، اتتەڭ! اقىندىق- پەندەشىلىككە ايىرباس بولىپ بارا جاتىر ما، دەپ تە قالاسىڭ كەيدە. كەزىندە. بۇقار بابانىڭ سوزىنە ابىلاي نە ءۇشىن قۇلاق ءتۇردى؟ بالكىم، ول ۋاقىتتا زامان دا، ادام دا باسقا بولعان شىعار. بىراق، ءسوز قۇدىرەتى بىرەۋ عانا ەمەس پە؟

قۋاندىق شاماقايۇلى، حالىقارالىق جۋرناليست، ف.ع.ك.دوتسەنت:

- ءتول ونەر قانداي جاعدايدا دا حالىقتىڭ كوڭىلىنەن جول تابا الادى عوي. ايتىس سونىسىمەن دە ءار قازاقتىڭ جۇرەگىنە جاقىن. "نۇر وتان" ۇيىمداستىرسا دا حالىقتىڭ كوكەيىندە كۇردەلى ماسەلەلەردى ايتىپ جەتكىزىپ جاتىر عوي. دەموكراتيالىق ۇردىسكە ءبىرشاما بەيىمدەلگەن، ءسوز بوستاندىعىنىڭ نەگىزگى الاڭى دا اينالىپ كەلگەندە وسى ايتىس بولىپ وتىر. ايتىس اقىندارى ءوز ىشكى تسەنزۋراسى بار، مادەني نورمالاردى بارىنشا ساقتايتىن ياعني، سيتۋاتسياعا قاتتى بەيىمدەلىپ العاندارى اڭعارىلىپ تۇر. اقىن دا ادام بالاسى عوي. اركىمنىڭ قوعامدىق پوزيتسياسى، جەكە كوزقاراسى بار، سوندىقتان، انانى بىلاي ايتتىڭ، مىنانى ءبۇي دەمەدىڭ دەپ سوگۋدىڭ ءوزى قيىن. بىراق، جالپىلاما العاندا حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ جاتقانى راس قوي.جالپى، ءسوز ونەرىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى دە، سالماعى اۋىر. وسى سەبەپتەن، وعان ءمىن تاعۋدان بۇرىن تۇسىنىستىكپەن قاراۋعا تىرىسامىن، ءوز باسىم. ارينە، تىم جاعىمپازدىققا بوي ۇرىپ، بىرەۋدىڭ سويىلىن سوعىپ كەتۋلەرىنە ەش قاشان جول بەرۋگە بولمايدى. حالىقتىڭ ايتىستان ىزدەيتىنى شىندىق قانا!

22.12.2013

دايىنداعان - التاي بۇقارباەۆ