قوعام قۇلدىقتان قۇتىلعاننان كەيىن جۇرگىزىلۋى ءتيىس ەڭ باستى شارا – دەكولونيزاتسيا. ەگەر بۇل شارا جۇرگىزىلمەسە، جۇرگىزىلۋى كەشەۋىلدەسە نە شالا-شارپى جۇرگىزىلسە كولونيالىق سانا سەزىم قۇرت سياقتى جىبىرلاپ مازانى الادى، بەرەكەتتى قاشىرادى. مەديتسينادا بويداعى قۇرتتاردان ارىلۋدى  «دەگەلمينتيزاتسيا» دەپ اتايدى. ەكەۋى دە ءتۇرلى فورماداعى قۇرتتاردان ارىلۋدى بىلدىرەتىندىكتەن، مەن وسى ماقالا ارقىلى دەكولونيزاتسيا مەن دەگەلمينتيزاتسيا اراسىندا پارالەل جۇرگىزىپ كورمەكشىمىن. گەلمينتتەر ادام ومىرىنە ءتىپ-تىكە قاۋپى جوق - ادام بالاسى ونى بويىندا ۇستاعان كۇيى جىلدار بويى ءومىر سۇرە بەرە الادى، بىراق ادامنىڭ جالپى ساۋلىعىنا كادىمگىدەي كەرى اسەر ەتىپ ونىڭ ءومىر ساپاسىن تومەندەتەدى. كولونيالىق سانا سەزىم دە سولاي، ونى بويىندا ۇستاعان ادام تىرلىگىن جاسايدى، الايدا رۋحاني ساۋلىعىنا ۇلكەن نۇسقان كەلەدى، ودان ارىلماعان ادام ەركىندىك السا دا بۇرىنعى قوجايىندارىنىڭ الدىندا بۇگەجەكتەيدى، ءوزىن ولاردان كەم سانايدى، ءوزىن قور ساناۋ سەزىمى («كومپلەكس نەپولنوتسەننوستي») ءومىرىن ابدەن ۋلاپ بىتەدى.

         قوعام قۇلدىقتان قۇتىلعاننان كەيىن جۇرگىزىلۋى ءتيىس ەڭ باستى شارا – دەكولونيزاتسيا. ەگەر بۇل شارا جۇرگىزىلمەسە، جۇرگىزىلۋى كەشەۋىلدەسە نە شالا-شارپى جۇرگىزىلسە كولونيالىق سانا سەزىم قۇرت سياقتى جىبىرلاپ مازانى الادى، بەرەكەتتى قاشىرادى. مەديتسينادا بويداعى قۇرتتاردان ارىلۋدى  «دەگەلمينتيزاتسيا» دەپ اتايدى. ەكەۋى دە ءتۇرلى فورماداعى قۇرتتاردان ارىلۋدى بىلدىرەتىندىكتەن، مەن وسى ماقالا ارقىلى دەكولونيزاتسيا مەن دەگەلمينتيزاتسيا اراسىندا پارالەل جۇرگىزىپ كورمەكشىمىن. گەلمينتتەر ادام ومىرىنە ءتىپ-تىكە قاۋپى جوق - ادام بالاسى ونى بويىندا ۇستاعان كۇيى جىلدار بويى ءومىر سۇرە بەرە الادى، بىراق ادامنىڭ جالپى ساۋلىعىنا كادىمگىدەي كەرى اسەر ەتىپ ونىڭ ءومىر ساپاسىن تومەندەتەدى. كولونيالىق سانا سەزىم دە سولاي، ونى بويىندا ۇستاعان ادام تىرلىگىن جاسايدى، الايدا رۋحاني ساۋلىعىنا ۇلكەن نۇسقان كەلەدى، ودان ارىلماعان ادام ەركىندىك السا دا بۇرىنعى قوجايىندارىنىڭ الدىندا بۇگەجەكتەيدى، ءوزىن ولاردان كەم سانايدى، ءوزىن قور ساناۋ سەزىمى («كومپلەكس نەپولنوتسەننوستي») ءومىرىن ابدەن ۋلاپ بىتەدى.

         بويداعى قۇرتتاردان جانە قۇلدىق سانا-سەزىمنەن ارىلۋ – ءبىرشاما ازاپتى پروتسەسس ەكەنىن بىلە جۇرگەن ءجون. سەبەبى، قۇرت پەن ادام، قۇلدىق سەزىم مەن سانا جىلدار بويى بىرگە بولىپ، تۇتاسىپ كەتەدى، قۇرت جانە قۇلدىق ازابى دا – ونداي جان توزگىسىز ەمەس بولىپ سەزىلىپ، بوي كوندىگەدى، ءتىپتى ەكەۋىنىڭ اراسىندا كادىمگىدەي بالانس ورنايدى.  ال وسى «ۇيرەنىسكەن جاۋ»-دى بويدان قۋ جاڭاعى جاۋدى بۇيىعىلاۋ قالپىنان قاباعان كۇيگە تۇرلەندىرەدى – انتيگەلمينت پرەپاراتتار قابىلداعان كەزدە قۇرتتار وعان قارسى ۋ بولە باستايدى، كۇرەسەدى، قۇرتتاردىڭ ولىگىنىڭ ءوزى بەلگىلىگى ءبىر دارەجەدە ۋ بولىپ تابىلىپ، اعزاعا ايتارلىقتاي سالماق سالادى. ادامنىڭ باسى اۋىرىپ، جۇرەگى اينىپ، كۇيى قاشادى. ءبىراز ادامدار وسى قۇرتتاردان ارىلۋ پروتسەسىنىڭ وسى ازاپتى ساتىسى كەزىندە ۇلكەن قاتەلىك جاساپ، «مىنا ءزىل حالىمنەن بۇرىنعى دەل-سالدىعىم جاقسى ەدى» دەپ انتيگەلمينت تەراپيانى جارتى جولدان توقتاتىپ تاستايدى. ءومىر بويى جارتىكەش كۇي كەشكىزگەن قۇرتقا قارسى كۇرەستەن باس تارتقان ادامنىڭ قايتا ءبىر تالپىنىس جاساۋى قيىنداۋ، ەسىندە تەك تازارۋدىڭ ازابى عانا قالعان ول بەيباق ءۇشىن بۇل جەڭىلىس - تىم اششى ساباق. دەكولونيزاتسيا كەزىندە دە تاپ سولاي – قۇلدىق سەزىمنەن ارىلۋعا بەت الساڭ، ول قۇرتتان بەتەر جانتالاسادى، تىكەلەي قوقان-لوقى دا كورسەتەدى، جانى اشىعان بولىپ تا اينالدىرادى: «دەكولونيزاتسيا جاساساڭ اتا-بابالارىڭنىڭ ارتىن اشاسىڭ، ارۋاقتاردى مازالايسىڭ»، «ۇكىمەت تە بىردەڭە بىلەتىن شىعار، دەكولونيزاتسيانى قازىر جاساۋ قوعامدا ارازدىق تۋعىزادى»، «بۇرىنعى قوجالارىمىز – اسا الپاۋىت ەل، ولار رەنجىتىپ الساق، كۇيىمىز نە بولادى»، «جالپى، بۇرىن جامان ءومىر سۇرگەن جوقپىز عوي، ءۇيدى تەگىن بەردى، سىرىڭكە ءبىر تيىن تۇردى»... ت.س.س.

دەكولونيزاتسيا تۋرالى كوپ ايتقان جانە پراكتيكادا جۇزەگە اسىرا باستاعاندار تەروريستكە تەڭەلمەگەنىمەن ء«بىرتۇرلى»-لەردىڭ قاتارىنا جاتقىزىلىپ، بەلسەندىلەرىمەن ءارتۇرلى «جاناشىر» اڭگىمەلەر جۇرگىزىلەدى، ۇتىپ جۇرگەن تەندەرىن ۇتا الماي قالادى، مانسابى جوعارىلاماي «وتىرىپ» قالادى، ت.س.س. قۇلدىق مەن ونىڭ جاقتاستارىنىڭ وسىنداي شابۋىلدارىنان كەيىن قۇلدىق سەزىمنەن ارىلسام دەگەندەردىڭ ءبىرازىنىڭ بويىندا ء«وي، وسىمىزعا شۇكىر ەتسەك نە قىلادى. تىنىشتىق دەگەن جاقسى عوي. قۇرىسىنشى ءبارى» سىندى ويلار پايدا بولىپ باسىندا كەڭسىرىكتى جارىپ جىبەرە جازدايتىن تولىق ەركىندىكتىڭ ساف تازا سالقىن سامالىن قۇلدىقتىڭ ساسىق تا بولسا جىلى اۋاسىنا ايىرباستاپ جىبەرەدى.

         بىراق دەگەلمينتيزاتسيا مەن دەكولونيزاتسيادان وتۋگە تاۋەكەلى، شىدامى جەتكەن ادام – باقىتتى جان. بۇل جەتىستىككە جەتكەن ادامنىڭ كۇيىن قارابايىرلاۋ مىسالمەن كەلتىرسەك، باسقا بۇركەنگەن قالىڭ كورپەنى الىپ تاستاعان كەزدەگى كەڭ اۋانى كوكىرەكتى كەرەك جۇتقانعا ۇقساڭقىرايدىن نەمەسە كۇندىز-ءتۇنى تاستاماي ارقالاپ جۇرگەن ءبىر ءزىل سالماقتى موينىڭنان الىپ تاستاعان كەزدەگى جەڭىلدىكتى سەزگەندەي بولاسىڭ.

         قۇرت جانە قۇلدىق سەزىمنىڭ بويعا قايتا ءبىتۋىنىڭ الدىن الۋدىڭ بىردەن-ءبىر جولى – تازا بولۋ، ارامنان اۋلاق ءجۇرۋ، قۇرت پەن قۇلدىقتىڭ قاسىرەتىن تەرەڭ سەزىنۋ جانە ولارعا قارسى بەلسەندى دە ساۋاتتى ناسيحات جۇرگىزۋ; ماي، بال، ءتىپتى قارا ۋىلدىرىق جاعىلىپ ۇسىنىلعان قۇرت پەن قۇلدىقتىڭ بەتىنە تۇكىرىپ، كوكىرەگىنەن تەبۋ، قۇرت پەن قۇلدىقتىڭ كوزى بولىپ تابىلاتىن يت-شوشقالاردان بويدى اۋلاق ۇستاۋ، ت.س.س. قوعام مەن قورشاعان ورتانىڭ قۇرت پەن قۇلدىق سەزىمگە قانشالىقتى شالدىققانىن تەكسەرىپ تۇرۋ پارمەندى الدىن-الۋ شارالارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.

         گەلمينتتەر قالاي جۇعاتىنىن بىلەمىز: كەيبىرى ءناجىس-لاس جەرلەرگە ۇشىپ-قونىپ جۇرەتىن شىبىندار ارقىلى تارايدى; كەيبىر گەلمينتتەر، مىسالى  ەحينوكوكك يت ارقىلى بەرىلەدى. سول سياقتى قۇلدىق يدەياسىنىڭ ءوز تاراتۋشىلارى بولادى، وعان مىسالى قوجايىن ەلدىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى جاتادى، ولارعا ءوز ەلىڭنەن اقپارات كەڭىستىگىن ۇسىنۋ ەرتە مە كەش پە ءوز ناتيجەسىن بەرەدى – ءبىراز ازاماتتار تولىق ماعىناسىنداعى ازامات بولماي قالادى. مەديتسينا عىلىمىندا رەينفەكتسيا دەگەن ۇعىم بار، بۇل قايتا جۇقتىرۋ دەگەندى بىلدىرەدى. قۇرتى دا، قۇلدىقتى دا قايتا جۇقتىرماس ءۇشىن ولاردىڭ تارالۋ جولىنا تەجەۋ قويۋ مىندەتتى. گەلمينتەردىڭ ومىرشەڭدىگى قورشاعان ورتانىڭ رايىنا دا بايلانىستى. كادىمگى اسكاريدانىڭ ءوزى بابى تابىلسا توپىراقتا جىلدار بويى ساقتالا الادى، ال تىپتەن وڭتايلى احۋال تۋىنداعان كەزدە بەلسەندى تىرلىگىنە كىرىسەدى. قۇلدىق سانا سەزىم دە سولاي –  ول تاريحىنا بەي-جاي قارايتىن، وتكەنىنەن ساباق الماعان، ەتەك-جەڭىن قىمتاماعان;  ءدىل، ءدىن، ءتىل، سالت-ءداستۇرى ءۇشىن كۇرەسپەيتىن قوعامدا جاقسى ساقتالا الىپ، كەز كەلگەن ۋاقىتتا بوي كوتەرە الادى. قۇرت پەن قۇلدىق سانا-سەزىمنىڭ پايدا بولۋىنا جانە ونىڭ ساقتالۋىنا العىشارتتار جاساۋ – قوينىڭا شۇبار جىلان سالىپ جۇرۋمەن تەڭ - بۇگىن شاقپاسا ەرتەڭ شاعادى.

         گەلمينت قۇرتتاردىڭ ءبىر جامانى - ولار ادامنىڭ ءوزىن نە بويىنداعى ءنارىن جەۋمەن عانا شەكتەلمەي، سول ىشكەن جەرىندە، مەديتسينالىق تىلمەن ايتقاندا قالدىقتارىن ءبولىپ شىعارادى، قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا تىشىپ-سيەدى. وسى بولگەن ۋلاردىڭ كەسىرىنەن ادام جاتىپ اۋىرىپ قالماسا دا مەڭ-زەڭ كۇي كەشەدى، ءىسى ونبەيدى، شارشاپ-شالدىققىش بولادى. گەلمينتتەردىڭ كەسىرىنەن بويداعى وزگە اۋرۋلار قوزادى، ۆاكتسينالاردىڭ اسەرى تومەندەيدى. قۇلدىق سانا سەزىمنەن ارىلا الماعان قوعامدا دا سولاي: دامۋى شاباندايدى، قىلمىس كوپ بولادى، نەشە ءتۇرلى ازعىندىقتار قوزادى، ت.س.س.  تاعى، ءبىر جامانى اسا ءبىر جانىنا باتپاعاسىن سىرقات ادام بويىنداعى گەلمينتوزىمەن قۇلاپ جۇرە بەرەتىنى سياقتى قۇلدىق سانا-سەزىمگە دە قوعام تاراپىنان ءتيىستى كوڭىل بولىنبەۋى پارمەندى شارالار جۇرگىزىلمەۋى مۇمكىن. قۇرت پەن قۇلدىق سەزىمنەن ارىلۋ – مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ءبىر بولىگى بولۋعا ءتيىس، الايدا ولاي بولماي جاتسا قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرماي ءال-قادىرىمىزشە اتالعان جۇمىستاردا قولىمىزدان كەلگەنشە جانە قوعامدى بارىنشا تارتقان كۇيدە جۇرگىزە بەرۋ كەرەك. سەبەبى، اركىم ءوز قۇرتىمەن ءوزى الىسۋى - ونبەيتىن، ءتيىستى ناتيجە بەرمەيتىن تىرلىك جانە اينالا تازا بولماسا اتالعان بالەلەردى قايتا جۇقتىرۋ قاۋپى توبەڭنەن تونەدى دە تۇرادى.

         ازىرشە، امال جوق، دەگەلمينتيزاتسيا مەن دەكولونيزاتسيانى ءوزىمىز باستايمىز. قوسىلىڭىزدار!

Abai.kz