Cايىن نازاربەكۇلى. ءبىرىنشى سوزگە ساياحات (جالعاسى)
ءبىرىنشى سوزدەن...
بۇل جاسقا كەلگەنشە جاقسى وتكىزدىك پە، جامان وتكىزدىك پە، ايتەۋىر ءبىرتالاي ءومىرىمىزدى وتكىزدىك: الىستىق، جۇلىستىق، ايتىستىق، تارتىستىق – اۋرەشىلىكتى كورە-كورە كەلدىك.
اباي: ولشەمى – شەكسىزدىك; مەزگىلى – ماڭگىلىك; بولمىسى – ۇلىلىق اتتى جاراتىلىس قۇدىرەتتەرىنە تولىق باعىنا، قۇرمەتتەي سەزىنە باعالاعان بولسا كەرەك. ول ادام پەندەسىنە ءتيىستى "قامشى سابىنداي" قىسقا عۇمىردان وزىنە ءتيىستى ەنشىسىن مول الماققا تىرىسقان سەكىلدى...
ءوزى تىرىسپاسا سۇرگەن ورتاسى مەن ءومىر تارتىسى ماجبۇرلەگەن.
اباي تەك قانا ءومىر سۇرمەگەن، ءومىر تۋرالى ويلانعان دا.
جاۋى دا بولعان... داۋى دا بولعان...
جاۋى بولعاسىن الىسقان، جۇلىسقان. كۇش كورسەتىپ جەڭبەككە تىرىسقان...
داۋى بولعاسىن ايتىسقان، تارتىسقان. ايتىسقاسىن اقىل سالىستىرادى... سوزبەن تارتىسىپ سوزدەن ءسوز، ويدان وي اسىرماققا تىرىسادى...
سۇيە دە بىلگەن، كۇيە دە بىلگەن...
ويلانا دا بىلگەن، تولعانا دا بىلگەن...
جوعارىدا، ءوز شامامىزشا، ۇلى تابيعاتتى وقۋشىلار قيالىنا، ويىنا، كوزىنە ەلەستەتپەك بولىپ: ولشەمى شەكسىزدىك، مەزگىلى ماڭگىلىك، بولمىسى ۇلىلىق دەپ اتاعان ەدىك.
ءبىرىنشى سوزدەن...
بۇل جاسقا كەلگەنشە جاقسى وتكىزدىك پە، جامان وتكىزدىك پە، ايتەۋىر ءبىرتالاي ءومىرىمىزدى وتكىزدىك: الىستىق، جۇلىستىق، ايتىستىق، تارتىستىق – اۋرەشىلىكتى كورە-كورە كەلدىك.
اباي: ولشەمى – شەكسىزدىك; مەزگىلى – ماڭگىلىك; بولمىسى – ۇلىلىق اتتى جاراتىلىس قۇدىرەتتەرىنە تولىق باعىنا، قۇرمەتتەي سەزىنە باعالاعان بولسا كەرەك. ول ادام پەندەسىنە ءتيىستى "قامشى سابىنداي" قىسقا عۇمىردان وزىنە ءتيىستى ەنشىسىن مول الماققا تىرىسقان سەكىلدى...
ءوزى تىرىسپاسا سۇرگەن ورتاسى مەن ءومىر تارتىسى ماجبۇرلەگەن.
اباي تەك قانا ءومىر سۇرمەگەن، ءومىر تۋرالى ويلانعان دا.
جاۋى دا بولعان... داۋى دا بولعان...
جاۋى بولعاسىن الىسقان، جۇلىسقان. كۇش كورسەتىپ جەڭبەككە تىرىسقان...
داۋى بولعاسىن ايتىسقان، تارتىسقان. ايتىسقاسىن اقىل سالىستىرادى... سوزبەن تارتىسىپ سوزدەن ءسوز، ويدان وي اسىرماققا تىرىسادى...
سۇيە دە بىلگەن، كۇيە دە بىلگەن...
ويلانا دا بىلگەن، تولعانا دا بىلگەن...
جوعارىدا، ءوز شامامىزشا، ۇلى تابيعاتتى وقۋشىلار قيالىنا، ويىنا، كوزىنە ەلەستەتپەك بولىپ: ولشەمى شەكسىزدىك، مەزگىلى ماڭگىلىك، بولمىسى ۇلىلىق دەپ اتاعان ەدىك.
ابايدىڭ شەكسىزدىك پەن ماڭگىلىككە قارسى قويارى، نەمەسە ءوز ۇلەسىنە تيگەنى – بار بولعانى الپىسقا جەتپەي ۇزىلگەن قىسقا عۇمىرى.
دەگەنمەن اباي ويى، اباي مۇرالارى الگى شەكسىزدىك، ماڭگىلىك، ۇلىلىق اتتى ولشەمدەردى ءوز بويىنا ولشەپ قاراپ، ادامداردىڭ «ولەدى، وشەدى» دەگەن ولشەمدەرىنە تالاس تۋدىرىپ تۇر.
الپىس جىلدىق عۇمىرىمەن ابايدىڭ ويى مەن ءسوزى، ونەرى مەن اقىلى ماڭگىلىك پەن شەكسىزدىك اتتى جۇتپانىڭ وڭەشىنە سيعىسى كەلمەي، امالسىز جۇرتشىلىق نازارىن وزىنە اۋدارۋدا.
اباي – الەم تۋرالى بىلىككە دە، ادام تۋرالى تانىمعا دا ءوز كوزقاراسى بولعانىن، ءوز پايىمىن قالىپتاستىرعانىن دالەلدەگەن ادام.
ابايدىڭ ءبىرىنشى سوزىنەن الىنعان كەلەسى ءۇزىندىنى وقىپ قارالىق...
...ەندى جەر ورتاسى جاسقا كەلدىك: قاجىدىق، جالىقتىق; قىلىپ جۇرگەن ءىسىمىزدىڭ بايانسىزىن، بايلاۋسىزىن كوردىك، ءبارى قورشىلىق ەكەنىن بىلدىك. ال ەندى قالعان ءومىرىمىزدى قايتىپ، نە قىلىپ وتكىزەمىز؟ سونى تابا الماي ءوزىم دە قايرانمىن...
اباي وسى سوزدەرىمەن الەم جاراتىلىسىنا قايرات كورسەتپەك بولعانداردىڭ تالاسى مەن تارتىسىنىڭ ناتيجەسىن انىقتاپ بەرەدى. ۋاقىت كىم كىمدى دە مانسابىنا، بايلىعىنا، كوكىرەگىنە قاراماي، اقىرى، قاجىتادى، جالىقتىرادى. اقىلى جەتكەندەردىڭ الگى تالاس پەن تارتىس ىستەرىنىڭ تۇبىندە قورشىلىق ەكەندىگىن، ادام پەندەسىنىڭ جاراتىلىستاعى ورنى ءبىر-ءبىرىنىڭ جاعاسىن جىرتۋ ەمەس ەكەندىگىن تۇسىندىرەدى.
اباي ءومىر ساتىلارىن وسىلايشا وتكىزىپ الىپ، جاراتىلىس اقيقاتىن ىزدەيدى.
...اقىرى، ويلادىم: وسى ويىما كەلگەن نارسەلەردى قاعازعا جازا بەرەيىن، اق قاعاز بەن قارا سيانى ەرمەك قىلايىن، كىمدە-كىم ىشىنەن كەرەكتى ءسوز تاپسا، جازىپ السىن، يا وقىسىن، كەرەگى جوق دەسە، ءوز ءسوزىم وزىمدىكى دەدىم دە، اقىرى، وسىعان بايلادىم، ەندى مۇنان باسقا ەشبىر جۇمىسىم جوق...
اباي ءبىرىنشى ءسوزىن: "... دەدىم دە، اقىرى، وسىعان بايلادىم، ەندى مۇنان باسقا ەشبىر جۇمىسىم جوق" – دەپ، وسىلايشا اياقتايدى.
ارينە، الەم تىڭدارلىق اسىل سوزدەر يەسى ابايدىڭ ومىردەن مۇلدەم الشاقتاپ كەتۋى مۇمكىن ەمەس. ابايدىڭ ەش نارسەگە ەنجار قاراي المايتىنى، زامانعا دا، ادامعا دا نەمقۇرايلى بولا المايتىنى تۇسىنىكتى. بىراق اباي ءوزىنىڭ وسى قارا سوزدەرىن ەرەكشە تاققا وتىرعىزىپ كەتۋ ءۇشىن سولاي دەپ تە وتىرعان بولار.
"...ەندى مۇنان باسقا ەشبىر جۇمىسىم جوق" دەگەندە، بولاشاق ايتىلماق ويلارىنان كۇتەرى كوپ ەكەندىگىن، بارلىق شارۋاسى مەن شىعارماشىلىق ەڭبەگىنەن بولاشاق جازىلماق ويلارىن ىلگەرى ورىنعا شىعاراتىنىن بايقاتقانى سەكىلدى...
وي ويلاۋ...
ويدى قاعازعا ءتۇسىرۋ...
ويىم بىرەۋدىڭ پايداسىنا اسسا دەپ دامەتۋ...
ارينە، بۇل قىلىقتار ابايدىڭ ۇستاز ەكەندىگىنە دالەل. ۇستاز بولعاندا دا الەمدىك دارەجەدەگى ۇستاز.
ءبىرىنشى ءسوز: جەكە جاراتىلىستىڭ (ۇلىلاردى ويلاپ وتىرمىز) وي ءىسىنىڭ ناتيجەسى جاي ادام پەندەلەرىنىڭ قولمەن تىندىرار ىستەرىنەن قاجەتتىرەك ەكەنىن، ونداي ادامداردىڭ تابيعات سىيلاعان ەرەكشە دارىنىن جالپى ادامزات ءۇشىن پايداعا اسىرۋ جولىنداعى ەڭبەگىنىڭ قۇندىراق ەكەنىن دالەلدەپ شىققان.
اباي ءوزىنىڭ ۇلىلىعىن بايقاعان بولسا كەرەك. سودان بارىپ ول كەز-كەلگەن پەندە تىندىرىپ جاتقان بولىمسىز نارسەلەرمەن، تىرشىلىك تاۋقىمەتىمەن اينالىسۋدان باس تارتقان بولار، سودان بارىپ جالپى ادامزات مۇددەسىن قاناعاتتاندىرارلىق ويلارعا بەرىلگەن بولار دەگەن سەنىمگە جەتەلەيدى...
(جالعاسى بار)
Abai.kz
