نەمەسە بالۋان ەلدوس سمەتوۆتكە قاھارمان اتاعى نە ءۇشىن بەرىلۋى كەرەك؟

27 شىلدە 2024 جىل.

بۇل كۇن – بۇكىل قازاق ەلى ءۇشىن اق تۇيەنىڭ قارنى جارىلعان كۇنى; بۇل كۇن – بۇكىل قازاق ەلى اقسارباس ايتىپ، ءبىر-بىرىنەن ءسۇيىنشى سۇرايتىن كۇنى; بۇل كۇنى – بۇكىل تورتكۇل الەم تاقىمىن قىسىپ، كوز تىگىپ وتىرعان پاريج تورىندە قازاقتىڭ كوك تۋى جەلبىرەپ، ءانۇرانى شىرقالدى; بۇل كۇنى – ەلدوس سمەتوۆ دزيۋدو كۇرەسىنەن قازاق ەلىنىڭ تاريحىنداعى تۇڭعىش وليمپيادا چەمپيونى اتاندى. قازاق بالاسى وسى سپورت تۇرىنەن تاريحتا العاش رەت التىننان القا تاقتى.

بۇل التىندى قازاق جۇرتشىلىعى 44 جىل كۇتكەن ەدى. ول – ساداعاڭ كەتەيىن ەلدوسقا بۇيىرىپتى.

ەلدوس ناعىز ەر ەكەن. 60 كەلى سالماقتا بەلدەسكەن قازاق سپورتشىسى اقتىق سىندا كىلەم قوجايىنى فرانتسۋزدىڭ ءۇمىتى لۋكا محەيدزەنى ويىندى تاماشالاۋعا كەلگەن فرانتسيا پرەزيدەنتى مەن ءوز كورەرمەندەرىنىڭ كوز الدىندا جەرگە الىپ ۇرىپ، جەڭىستى جۇلىپ اكەتتى. ءسويتىپ، ول ءبىر-اق ساتتە پاريج وليمپياداسىنىڭ قاھارمانىنا اينالدى. ارينە، بۇل بۇكىل قازاق ەلى ءۇشىن ۇلكەن ابىروي، زور ماقتانىش.

بىراق، دراما مۇنىمەن دە اياقتالماعانىن كوز كوردى. كىلەم ۇستىندە تورەشى جەڭىستى ءوزىنىڭ پايداسىنا شىعارعاندا دا، ماراپاتتاۋ ءراسىمى كەزىندە موينىنا التىن مەدال تاققاندا دا سىر بەرمەگەن سمەتوۆ كوك تۋىمىز بيىكتە جەلبىرەپ، ءانۇرانىمىز شىرقالا باستاعاندا كەنەت... بوساڭسىپ قويا بەرگەن. ەرىنى دىرىلدەپ، ءوزى قوسىلىپ ايتىپ تۇرعان ءانۇرانىن دا اياعىنا جەتكىزە المادى. اعىل-تەگىل جىلادى. تەلەديدارعا تەلمىرىپ تىلەۋلەس بولىپ وتىرعان جانكۇيەرلەردىڭ ءبارى ونى كوردى، جۇرەگىمەن سەزىندى. ءبىزدىڭ دە كوڭىلىمىز تولقىدى. كوزىمىزگە جاس ءۇيىرىلدى.

وعان ەشكىم باسۋ ايتقان جوق. باسۋ ايتاتىن جەكە باپكەرى عالىمجان جىلكەلديەۆ تە جانىندا بولمادى. باسقا-باسقا ەلدوستىڭ بۇلاي اعىل-تەگىل كوز جاسىنا ەرىك بەرۋىنىڭ سەبەبىن ءبىز جاقسى تۇسىنەمىز.

ەلدوس – وسىعان دەيىن ەكى وليمپياداعا قاتىسىپ، جۇلدە ولجالاعان تۇڭعىش دزيۋدوشىمىز. 2016 جىلى ريودادا وتكەن ويىنداردا اقتىق بەلدەسۋگە دەيىن قارسىلاستارىنىڭ تۇگىن قالدىرماي تىزە بۇكتىرگەن جەرلەسىمىز، تەك فينالدا رەسەيلىك بالۋان بەسلان مۋدراليەۆتەن ايلاسىن اسىرا الماي كۇمىس جۇلدە ولجالاسا، 2020 جىلعى توكيو تاتاميىندە التىن الامىن دەپ بارىپ، قولا مەدالدى قاناعات تۇتىپ قايتقان ەدى. جارتىلاي فينالدا جاپونيانىڭ داڭقتى بالۋانى ناوحيسا تاكاتوعا جولىققان. ال، تاكاتو وعان دەيىن ءار دەڭگەيدەگى جارىستاردا ەلدوستىڭ جولىنا بەس رەت توسقاۋىل قويعان مىقتى. امال قانشا، ول ءوز ەلىندەگى ايتۋلى دودادا دا ءبىزدىڭ بالۋاننىڭ الدىن وراپ كەتتى. ءبىر-ءبىرىن جەتىك بىلەتىن ەكى مىقتى ون مينۋت بويى كىلەم ۇستىندە «جان الىسىپ، جان بەرىستى». اقىر سوڭىندا تاجىربيەلى تاكاتو قازاق بالاسىنىڭ وسال جەرىن ءبىرىنشى بولىپ تاپتى. سودان كەيىن ەلدوس ءۇشىن ءبىر ءسات الەم بار مانىنەن ايىرىلىپ، ەشتەڭەنىڭ قىزىعى قالماعانداي كۇي كەشكەن. الايدا، كوپ كەشىكپەي ارتىندا وزىنە ۇمىتپەن قاراپ وتىرعان قالىڭ قازاق تۇرعانىن سەزىندى. سەزىنگەنى سول ەدى، ەسىن جيىپ الدى. «قولدا تۇرعان قولادان ايىرىلۋعا بولمايدى!» دەگەن ىشكى ءبىر داۋىس. ءسويتىپ، قولا ءۇشىن بولعان ايقاستا بەلگيالىق تساكەدەاعا قارسى اتوي سالىپ، وعان ەش مۇمكىندىك قالدىرماعان.

پاريج تاتاميىندە دە كىل مىقتىلاردىڭ ىشىنەن سۋىرىلىپ شىعۋ وڭايعا سوققان جوق. توپتاعى دزيۋدوشىلاردىڭ بارلىعى دا دۇنيەجۇزىلىك رەيتينگتەگى كورسەتكىشى بويىنشا ەلدوستان اناعۇرلىم جوعارى بولدى. بىراق، بالۋانىمىز ەشكىمنەن سەسكەنگەن جوق. ەسكە سالا كەتسەك، ءبىرىنشى بەلدەسۋدە رەيتينگ بويىنشا 21-ءشى ورىندا تۇرعان بەلگيالىق ت.تسياكوداەنى شاڭ قاپتىرسا، 1/8 فينالدا ۋكراينالىق د.حولماتوۆتان (№11) ايلاسىن اسىردى. ال، شيرەك فينالدا توكيو وليمپياداسىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى تايپەي وكىلى يا. ۆايدان (رەيتينگتە №1 تۇر) باسىم ءتۇستى. جارتىلاي فينالدا 2023 الەم چەمپيونى، يسپان دزيۋدوشىسى  ف. گارريگوستى (№5) قاپى قالدىرىپ، مانسابىندا ەكىنشى رەت وليمپيادا فينالىنا شىقتى. فينالدا الەمدىك رەيتينگتە 3-ءشى ورىندا تۇرعان فرانتسيالىق ل. محەيدزەنى قالاي ۇتقانىن جوعارىدا ءسوز ەتتىك.

جاسىراتىنى جوق، قازاقستان حالقى سمەتوۆتەن تەك جەڭىس كۇتتى. نامىسقوي بالۋان حالىققا بەرگەن ۋادەسىندە تۇردى. وزىنە ەشكىمدى شاق كەلتىرگەن جوق، ازۋلى فوۆاريتتەردىڭ ءبارىن جولىنان ىعىستىردى. ءسويتىپ، ناعىز چەمپيونعا ءتان مىنەز كورسەتتى.

بۇل – قۋانىشتىڭ كوز جاسى، بۇل – باقىتتىڭ كوز جاسى.

بۇل – قازاق ۇزاق كۇتكەن جارقىن جەڭىستىڭ كوز جاسى.

بۇل – ۇيقىسىز كۇندەر مەن تۇندەردىڭ كوز جاسى.

بۇل – توككەن تەر مەن وتەلگەن ەڭبەكتىڭ كوز جاسى.

وتىز ەكى جاسار سپورتشىنىڭ جيىرما جىلدىق سپورتتىڭ مانسابىنىڭ ءۇشىنشى وليمپياداسىندا التىنعا قول جەتكىزدى! تاريحي وقيعا!

بۇل – قازاقتىڭ قاھارمان بالاسىنىڭ كوز جاسى!

بۇل التىننىڭ قازاق ەلى ءۇشىن، قازاق سپورتى ءۇشىن قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن ەلدوس جاقسى ءتۇسىندى. سوعان لايىق ونەر كورسەتتى. وليمپيادا جۇلدەسىنە بۇعان دەيىن اسحات جيتكەەۆ (بەيجىڭ – 2012, كۇمىس) جانە وتتانتسەتسەگ گولبادراح (ريو – 2016, قولا) ولجا سالسا، سمەتوۆتىڭ ءوزى دە ريو مەن توكيو ويىندارىندا ۇزدىك ۇشتىكتەن كورىنگەن سپورتشى. سوندىقتان اعىل-تەگىل جىلاعان ەلدوستىڭ كوز جاسىنىڭ ار جاعىندا قازاق بالاسىنىڭ «اللاعا مىڭ شۇكىر، دزيۋدو كۇرەسىنەن تۇڭعىش وليمپيادا چەمپيونى اتادىم!» دەگەن ورىندالعان ىزگى ارماننىڭ كوز جاسىن دا كورۋگە بولادى...

وتكەن توكيو وليمپىندە سپورتشىلارىمىز 8 قولانى قاناعات تۇتىپ، ەلگە ورالعاندا «بۇل قالاي بولدى؟» دەپ ناتيجەگە كوڭىلىمىز تولماي، قومسىنىپ قالعانىمىز ەسىمىزدە. ال، ودان كەيىن شە – بەيجىڭدە وتكەن قىسقى ويىنداداردا سول قولانىڭ وزىنە زار بولىپ، ءجۇنىمىزدىڭ جىعىلىپ قالعانىن ۇمىتۋ مۇمكىن بە؟ بەيجىڭدە قازاق ءانۇرانى شىرقالماق تۇرماق، كوك بايراقتى كورۋدىڭ ءوزى ءبىر مۇڭ بولدى ەمەس پە.

سول سەبەپتەن دە بيىلعى پاريج وليپياداسىنا ۇلكەن كۇدىكپەن قاراعانىمىزدى نەسىنە جاسىرامىز؟

مىنە، ەلدوس سمەتوۆتىڭ العاشقى جارقىن جەڭىسى «بۇل قالاي بولار ەكەن؟» دەپ تەلەديدارعا تەلمىرىپ، ءۇمىت كۇتىپ وتىرعان بىزدەرگە زور سەنىم بەردى. جىگەرىمىزگە جىگەر قوستى، رۋحىمىزدى كوتەردى. وليپياداشىلارىمىزعا دەگەن كۇدىك پەن كۇمانىمىزدى سەيىلتتى. ەلدوستىڭ وسى ىزگى ءىسىن ۋاقىتىندا جاسالعان ەرلىك رەتىندە باعالاسا بولار ەدى.

سپورت – تەك ونەگە مەكتەبى ەمەس، اتاق، داڭق تا ەمەس، سپورت – سونىمەن بىرگە ەرلىك مەكتەبى.

ەرلىك تەك مايدان دالاسىندا عانا جاسالمايدى، ساياسات مايدانىنىڭ دا مەنشىگى ەمەس. ەرلىك – سپورت الاڭىندا دا جاسالۋى مۇمكىن. بىلە-بىلسەڭىز ءۇنسىز جاسالاتىن ەرلىكتەر دە بار.

جەر بەتىندە جاسالاتىن ەرلىكتىڭ ءتۇرى سان الۋان. سونىڭ ءبىرى – حارريساننىڭ ەرلىگى. سوندا ول قانداي ەرلىك جاسادى دەيسىز عوي؟ ول – اۋزىنان وت شاشىپ تۇرعان پۋلەمەت امبرازۋراسىن جالاڭاش كەۋدەسىمەن جاپقان جوق، ەشبىر ادام ءولتىرۋ ويىنىنا قاتىسپاعان. كەرىسىنشە، ول 2 ميلليوننان استام جاڭا تۋعان نارەستەنى قۇتقارۋعا قاتىسقان. بۇل اۋستريالىق قاھارماننىڭ اتى-ءجونى دجەيمس حاريسسون. ول ءوز ومىرىندە 1000-نان اسا قان تاپسىرعان، وسىلاي 1000-نان استام ەرلىك ءىس جاساعان. ونىڭ سيرەك كەزدەسەتىن قان توبىنداعى انتيدەنەلەر گەنەتيكالىق اۋرۋى بار  جاڭا تۋعان نارەستەلەردىڭ دەرتتەن ايىعىپ، ودان ءارى ءومىر سۇرۋىنە كومەكتەسەدى ەكەن. دارىگەرلەردىڭ ايتۋىنشا، حاريسوننىڭ دونىرلىعىنىڭ ارقاسىندا شامامەن ەكى ميلليوننان استام نارەستە امان قالىپتى. مۇنى ەرلىك ەمەس دەپ ايتا الامىز با؟ ايتا المايمىز. كەرەك دەسەڭىز، حاريسوننىڭ بۇل ەرلىگى جەر بەتىندەگى وسى ۋاقىتقا دەيىن ىستەلگەن ەرلىك ىستەردىڭ ەڭ ۇلىسى! ناعىز ەرلىك!

ەلدوستىڭ پاريج تورىندەگى ەرلىگى وسىدان نەسى كەم؟! تۇسىنگەن كىسىگە، سمەتوۆ قازاقتىڭ قيۋى كەتكەن نامىسىن قۇتقارىپ قالدى، ۇياتىن قورعاپ قالدى.

قازاقتىڭ ءبىر نامىسى بولعان شەرحان مۇرتازا ءوزىنىڭ «ءبىر كەم دۇنيەسىندە»: «نامىس ادامنىڭ جان سەرىگى. ول كوزگە كورىنبەيدى. جەكە جۇرمەيدى. تىم بولماسا كوزگە كورىنەتىن كولەڭكە دە سياقتى ەمەس. بىراق، جانىڭا سەرىك. مىقتى سەرىك. بۇل سەرىگى جوق ادام قاسيەتسىز، ءالسىز» دەپ بەكەرگە جازدى دەيسىز بە؟!

***

تاعى دا قايتالاۋدىڭ رەتى كەلىپ تۇر. تورتكۇل الەم كوز تىككەن الاماندا اتوي سالىپ، جەڭىس تۇعىرىنان كورىنۋ – ءار سپورتشىنىڭ ارمانى. مۇنداي دودادا توپ جارۋ كىمگە دە بولسا ۇلكەن مارتەبە. ال، ەلدوس تەك توپ جارىپ، چەمپيوندىق تۇعىردان كورىنىپ قويعان جوق، ول ەڭ الدىمەن الەمگە قازاق سپورتىن مويىنداتتى. قازاق ەلىنىڭ سپورت دەرجاۆاسى ەكەنىن كۇللى الەمگە پاش ەتتى. ول وسى ىسىمەن بۇكىل الاش جۇرتىنىڭ ابىرويىن اسقاقتاتتى. ناعىز جەڭىمپازعا ءتان مىنەز كورسەتتى. وسى مىنەزىمەن قازاق سپورتىنا تاعى ءبىر سەرپىن بەردى، ميلليوندارعا ونەگە بولدى. جىگەرىنە جىگەر قوستى، وزىنە دەگەن سەنىمىن ۇيالاتتى. الداعى جەڭىستەرگە جول سالدى. قىسقاسى، ەلدوستىڭ جەڭىسى ءدال ۋاقىتىندا جاسالعان ەرەن ەرلىك بولدى! سوندىقتان، ەلدوستىڭ پاريج تورىندە جاساعان ەرلىك ءىسى لايىقتى باعالانۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيمىز.

ايتايىن دەگەنىمىز، ءبىرىنشى بولىپ پاريج كوگىندە ءانۇرانىمىزدى قالىقتاتىپ، كوك تۋىمىزدى جەلبىرەتكەنى; قازاق سپورتىنا سەرپىن بەرىپ، جۇرەگىنە سەنىم ۇيالاتقانى; ءسويتىپ قازاق ەلىنىڭ سپورت دەرجاۆاسى ەكەنىن كۇللى الەمگە پاش ەتىپ، دالەلدەگەنى ءۇشىن وليپيادا چەمپيونى،تاتامي شەبەرى ەلدوس سمەتوۆكە قازاقستاننىڭ حالىق قاھارمانى اتاعىمەن اتالىپ ءوتۋى كەرەك!

سپورت قارسىلاسقا – ىزەت، جانكۇيەرگە – قۇرمەت ەكەن. سمەتوۆتىڭ جەڭىسى بىزگە وسىنى دالەلدەدى.

جەڭىسىمىز ۇزاعىنان ءسۇيىندىرسىن! ەلدوستىڭ ەرلىگى باسقا سپورتشىلارىمىزعا دا جۇعىستى بولسىن!

R.S: ەسكە سالا كەتەيىك، 2024 جىلعى وليمپيادانىڭ العاشقى كۇندەرى قازاقستان قۇراما كومانداسى ەلدوس سمەتوۆتىڭ التىنىنان باسقا تاعى ەكى بىردەي جۇلدەگە قول جەتكىزدى. قۇرامىندا يسلام ساتباەۆ پەن الەكساندرا لە سىندى مەرگەندەر بار قازاقستان كومانداسى پنەۆماتيكالىق مىلتىقپەن 10 مەترلىك قاشىقتىقتان اتۋدان ارالاس كوماندالىق جارىستان فينالدا گەرمانيانى 17: 5 ەسەبىمەن ويسىراتا ۇتىپ، قولا مەدال ەنشىلەسە، 66 كەلىدە سىنعا تۇسكەن تاعى ءبىر دزيۋدوشىمىز عۇسمان قىرعىزباەۆ مەرگەندەرىمىزدىڭ ناتيجەسىن قايتالاپ، ءۇشىنشى جۇلدەگە يە بولدى.

بولات شاراحىمباي

Abai.kz