سابىر ايتۋار، ماڭعىستاۋ پوليتەحنيكالىق كوللەدجىنىڭ وقىتۋشىسى:

قازاقتىڭ دۇنيەتانىمى باي، تەرەڭ ەكەنى بەلگىلى. بابالاردان قالعان ءار ءسوزدىڭ مازمۇنىنا ءۇڭىلىپ وتىرساڭ، ومىرىڭە قاجەت بارلىق سۇراققا جاۋاپ تابارىڭ ءسوزسىز. قازاقتىڭ ءتىپتى، ەرتەگىلەرى دە تۇنىپ تۇرعان عىلىم. تىلسىمعا سەنۋ، ينانىشتىڭ بەرىكتىگىنە ەرتە باستان تاربيەلەيدى. سول ەرتەگىلەردىڭ سىرىنا ءۇڭىلىپ كورگەن بۇگىنگى كۇننىڭ عالىمدارى باس شايقاپ وتىر. استرونوميا سالاسى بويىنشا، كوزمايىن تاۋىسىپ، ايانباي ىزدەنىپ جۇرگەن جەرلەسىمىز سابىر اعا، ەر توستىكتەگى ادام رۋحىنىڭ قۋاتىنا قاتىستى، جەر قۇرىلىسىنىڭ سىرلارىنا بايلانىستى استارلى سوزبەن، بالا پسيحيكاسىنا ساي ەتىپ جازىلعان دۇنيەدە تەرەڭ عىلىمنىڭ جاتقانىن ايتىپ، تاڭعالىسىن جاسىرمادى. بىزدەن ءسال ەرتە وتكەن اتالارىمىز، اۋليە بابالارىمىز تاڭ نامازىنىڭ سۇننەتىن ماڭعىستاۋدا وقىسا، پارىزىن مەككەدەن وتەيتىن دەگەنگە دالەلسىز سەنەتىن ەدى. ال، بۇگىنگى كۇنى ونى ەرتەگى كورەدى. «ال، ونىڭ ەرتەگى ەمەس ەكەنىنە مەن سەنەمىن»، – دەيدى سابىر اعامىز. سۇحباتتى وقىپ كورىڭىز…

– اعا، ءسىزدىڭ اسپان دەنەلەرى تۋرالى زەرتتەۋ جۇرگىزىپ جۇرگەنىڭىزدى بىلەمىز. بىراق ماماندىعىڭىز كەلمەيدى. فيزيك، استرونوم دا ەمەسسىز. اسپان الەمىنە دەگەن قىزىعۋشىلىق نەدەن پايدا بولدى؟

سابىر ايتۋار، ماڭعىستاۋ پوليتەحنيكالىق كوللەدجىنىڭ وقىتۋشىسى:

قازاقتىڭ دۇنيەتانىمى باي، تەرەڭ ەكەنى بەلگىلى. بابالاردان قالعان ءار ءسوزدىڭ مازمۇنىنا ءۇڭىلىپ وتىرساڭ، ومىرىڭە قاجەت بارلىق سۇراققا جاۋاپ تابارىڭ ءسوزسىز. قازاقتىڭ ءتىپتى، ەرتەگىلەرى دە تۇنىپ تۇرعان عىلىم. تىلسىمعا سەنۋ، ينانىشتىڭ بەرىكتىگىنە ەرتە باستان تاربيەلەيدى. سول ەرتەگىلەردىڭ سىرىنا ءۇڭىلىپ كورگەن بۇگىنگى كۇننىڭ عالىمدارى باس شايقاپ وتىر. استرونوميا سالاسى بويىنشا، كوزمايىن تاۋىسىپ، ايانباي ىزدەنىپ جۇرگەن جەرلەسىمىز سابىر اعا، ەر توستىكتەگى ادام رۋحىنىڭ قۋاتىنا قاتىستى، جەر قۇرىلىسىنىڭ سىرلارىنا بايلانىستى استارلى سوزبەن، بالا پسيحيكاسىنا ساي ەتىپ جازىلعان دۇنيەدە تەرەڭ عىلىمنىڭ جاتقانىن ايتىپ، تاڭعالىسىن جاسىرمادى. بىزدەن ءسال ەرتە وتكەن اتالارىمىز، اۋليە بابالارىمىز تاڭ نامازىنىڭ سۇننەتىن ماڭعىستاۋدا وقىسا، پارىزىن مەككەدەن وتەيتىن دەگەنگە دالەلسىز سەنەتىن ەدى. ال، بۇگىنگى كۇنى ونى ەرتەگى كورەدى. «ال، ونىڭ ەرتەگى ەمەس ەكەنىنە مەن سەنەمىن»، – دەيدى سابىر اعامىز. سۇحباتتى وقىپ كورىڭىز…

– اعا، ءسىزدىڭ اسپان دەنەلەرى تۋرالى زەرتتەۋ جۇرگىزىپ جۇرگەنىڭىزدى بىلەمىز. بىراق ماماندىعىڭىز كەلمەيدى. فيزيك، استرونوم دا ەمەسسىز. اسپان الەمىنە دەگەن قىزىعۋشىلىق نەدەن پايدا بولدى؟
– دۇرىس ايتاسىڭ، مەن – كولىك سالاسىنىڭ مامانىمىن. قاراعاندىداعى پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتتى ءبىتىردىم. بىراق كىشكەنتاي كەزىمنەن فيزيكاعا، استرونومياعا قاتتى قىزىعاتىنمىن. كۇننىڭ تۇتىلۋى، ايدىڭ تۋى، باسقا پلانەتالاردا تىرشىلىكتىڭ بار-جوعى تۋرالى ءجيى ويلاپ، اۋىر-اۋىر عىلىمي كىتاپتار وقىدىم. تابيعات قۇبىلىستارىنا دەگەن قىزىعۋشىلىق ادامنىڭ ءوز جاراتىلىسىن بىلمەككە دەگەن قۇمارلىقتان تۋاتىن سياقتى. قىزمەت بابىمەن مۇمكىندىگىم بولماعانىمەن، وسىدان 20 جىل بۇرىن اسپان دەنەلەرىن زەرتتەۋگە بەل بۋىپ، مەنى عانا ەمەس، بۇكىل الەمدى مازالاپ جۇرگەن سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەي باستادىم. 1990 جىلى باستالعان زەرتتەۋ جۇمىستارى توعىز جىلدان كەيىن اياقتالدى. شۇكىر، زەرتتەۋىم ناتيجەسىز ەمەس.
– اعا، بۇگىنگى تاڭدا جاراتىلىستانۋ عىلىمى، ايدىڭ، جەردىڭ، ادامنىڭ قالاي پايدا بولعانى تۋرالى ءتۇرلى پىكىرلەر ايتىلادى. بىراق، قانداي پىكىر ايتىلماسا دا، سوڭعى 30-40 جىل ىشىندە ول ەش وزگەرمەدى. نەلىكتەن؟
– ونىڭ سەبەبى كۇن جۇيەسى، ونىڭ پايدا بولۋى تۋرالى تولىققاندى تەوريا جوق. كوپتەگەن سۇراقتارعا ناقتى جاۋاپ بەرىلمەي وتىر.
– ول قانداي سۇراقتار؟
– ماسەلەن، ءاربىر 11 جىل سايىن كۇننىڭ بەتىنە داق تۇسەدى. نەلىكتەن؟ قالاي؟ سول سياقتى شولپان مەن ۋراننىڭ باسقا عالامشارلارعا ۇقساماي ءوز وسىمەن تەرىس باعىتتا اينالاتىنى تۇسىندىرىلمەي كەلەدى. كۇن عالامشار جۇيەسىندەگى سەرىكتەرىنە ۇقساس، ال، اي مەن جەردىڭ حيميالىق ەلەمەنتتەرى ءبىر-بىرىنە نەگە ۇقسامايدى؟ يۋپيتەر وربيتاسىنداعى «گرەكتەر» مەن «تروياندار» دەپ اتالاتىن استەرويدتار 120 گرادۋس ءۇشبۇرىش قۇراپ، ءبىر-بىرىنە قوسىلماي كۇندى اينالىپ ءجۇر. گاللەي كومەتاسى اراعا 76 جىل سالىپ كۇن جۇيەسىنە اينالىپ كەلەدى. نەگە؟ بۇل سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەمەگەن عالىم جوق شىعار. بىراق قانداي پىكىر ايتىلسا دا، تىعىرىققا تىرەلىپ جاتىر.
– شىنىمەن، نەگە؟
– ويتكەنى عالىمداردىڭ ايتقىسى كەلمەيتىنى – دىنگە سەنبەيتىندىگىنەن. ولار قۇداي دەسە، شوشىپ كەتەدى. «قۇدايدى كورسەت»،– دەيدى. قۇرساققا تۇسكەن ۇرىقتى مىناۋ ادام دەپ كورسەتە المايسىڭ عوي. ونى 9 اي ون كۇن وتكەن سوڭ عانا قولىڭا الاسىڭ. بىراق عالىمداردىڭ بارلىعى ەڭ سوڭىندا قۇدايعا تىرەلەدى. الەمدىك اينالىس ءجايدان-جاي اينالىپ تۇرعان جوق، رەتتەلىپ اينالادى. قۇران كارىمنىڭ «تاباراك» سۇرەسىندە اللا تاعالا بىلاي دەگەن: «جەتى قابات اسپاندى ءبىر-بىرىنە ۇيلەسىمدى ەتىپ جاراتقان – ول اللا. راحماننىڭ جاراتۋىندا ەشبىر اقاۋ، جۇيەسىزدىك كورە المايسىڭ». راسىندا، عالىمدار ايدى زەرتتەپ قاراعاندا، ونىڭ حيميالىق ەلەمەنتتەرىنىڭ جەردىڭ حيميالىق ەلەمەنتتەرىمەن سايكەس كەلمەيتىنىن انىقتادى. ولاردىڭ ايتۋىنشا، جەر ءبولىنىپ، سودان اي پايدا بولعان. ەگەر بۇل تەوريا دۇرىس بولسا، جەر مەن ايدىڭ حيميالىق ەلەمەنتتەرى بىردەي بولۋى ءتيىس. بىراق ولاي ەمەس. وعان قوسا، اي ەلەمەنتتەرى مەن جەر ەلەمەنتتەرىنىڭ جاسى دا ساي كەلمەيدى. بۇدان كەيىن عالىمدار «اي باسقا جاقتان كەلدى» دەگەن پىكىردى ۇسىندى. مەن دە وسى پىكىردى قوستايمىن. قۇراندا دا «ايدى ءبىز جەر پايدا بولعاننان كەيىن قوستىق» دەگەن ايات بار.
ماسەلەن، كۇن مەن ونىڭ سەرىكتەرىنىڭ جاراتىلۋ تابيعاتى بىردەي. ەگەر كۇننىڭ بەتىن سىلىپ تاستاسا، قارا دومالاق شاردى كورەسىز. «كۇننىڭ ورتاسى قارا ءتۇن بولاتىنى» تۋرالى قۇراندا دا جازىلعان. بۇل قارا تۇنەك، ياعني كۇننىڭ ورتاسىنداعى قارا شاردىڭ ساڭىلاۋىنداعى ءورىستى سپيرال جارىقتى ۇلكەن جىلدامدىقپەن شىعارادى جانە سونشا جىلدامدىقتى تارتىپ الادى.
– عالىمدار حيميالىق ەلەمەنتتەر ءبىر-بىرىمەن سوقتىعىسقاننان، ياعني ۇلكەن جارىلىس كەزىندە تىعىز ماتەريادان جۇلدىز پايدا بولعان دەسەدى…
– ول دۇرىس ەمەس. ماسەلەن، بارلىق عالامشاردىڭ ماسساسى كۇننىڭ 0,1 عانا ولشەمىن قۇراعانىمەن، ولاردىڭ قوزعاعىش كۇشتەرى كۇننەن الدەقايدا ۇلكەن. ەگەر ولاردىڭ وزىندىك قوزعاعىش كۇشى بولسا، دەمەك، عالامشار وربيتاسىنىڭ دا وزىندىك دامۋ زاڭى بار. بىراق عىلىمي تەوريالار اسپان دەنەلەرىنىڭ نەبۋللالاردان، ياعني ۇساق تاستاردان عانا قۇرالعانىن ايتادى. عالىمدار ۇلكەن جارىلىستا تىعىز ماتەريا گازدارىنان تۇراتىن بۇلتتاردان اسپان دەنەلەرى قالاي پايدا بولعانىن تۇسىندىرە الماي وتىر. ەگەر بارلىعى ءبىر مەزگىلدە پايدا بولسا، جۇلدىزدار مەن گالاكتيكا يادروسى اراسىندا بوس كەڭىستىك قالعان بولار ەدى. ال، شىن مانىسىندە، جۇلدىزدار ءبىر يادرودان 15-20 ملرد. جىل بويى ۇزدىكسىز تاراپ جاتىر. ەگەر ول يادرودان باستاۋ السا، قالاي پايدا بولدى، قالاي جۇيە قۇراپ تۇر دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەۋ كەرەك.
مەن كۇن جۇيەسىندەگى اينالۋ ءوسىن الدوريس (الدى ءورىس), ارتوريس (ارتقى ءورىس) دەپ بەلگىلەدىم. ماسەلەن، يۋپيتەردىڭ وڭ وربيتالدى استەرويدتارى (ولار يۋپيتەردەن 11,6 ملن. شاقىرىم قاشىقتىقتا ورنالاسقان) 28 گرادۋسقا، تەرىس وربيتالدى استەرويدتار (يۋپيتەردەن 20-22 ملن. ش.) 25 گرادۋسقا قيسايىپ اينالادى. 1950, 1961 جىلدارى الدوريس 25 گرادۋس بولسا، 1986, 1998 جىلدارى ءارتوريستىڭ بۇرىشتارى 28 گرادۋس بولدى. ەندى 2037, 2049 جىلدارى تاعى دا 25 گرادۋسقا اينالاتىن بولادى. شولپان مەن ۋراننىڭ تەرىس اينالۋىن وسى الدوريس، ارتوريس تەورياسىمەن ءتۇسىندىرىپ بەرۋگە بولادى. بۇل – ۇلكەن عىلىمي جاڭالىق بولار ەدى.
– عالىمداردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، جەردىڭ ورتاسىندا تەمىر يادرو بار. شىنىندا دا، جەردىڭ ورتاسىندا نە بار ەكەنى بارشامىزدى قىزىقتىرادى.
– ەگەر جەردىڭ ورتاسىندا نە بار ەكەنىن ءبىزدىڭ اتا-بابامىز ءاۋ باستا-اق بىلگەن دەسەم، نە دەر ەدىڭىز؟ راسىندا دا، قازاق، تۇركى حالقى جەردىڭ ورتاسىندا نە بار ەكەنىن بىزگە قولمەن ۇستاتقانداي ەتىپ ايتىپ كەتتى. زەرتتەۋ جۇمىستارى كەزىندە «ەر توستىكتى» وقىپ، قاتتى تاڭعالدىم. ءبىز جابىلا ىزدەپ جۇرگەن عىلىمنىڭ ءبارى سوندا تۇر. وندا جەردىڭ قۇرىلىسى ايتىلادى. مىسالى، ەر توستىك شالقۇيرىقپەن جەرگە كىرىپ كەتەدى. ويلاپ قاراساڭىز، ادام جەرگە كىرە المايدى، تۇنشىعىپ قالۋى مۇمكىن عوي. ەرتەگىدە ايتىلاتىن جەردىڭ تەسىگى – ادام جۇرەتىن جول ەمەس، ەلەكتروماگنيتتىك تەسىك. ەرتەگىنى ودان ءارى وقىساڭىز، جەردىڭ ورتاسىندا وردالى جىلاننىڭ پاتشالىعى بار ەكەندىگى ايتىلادى. الدىمەن، 2 سۇر جىلان شىعادى، سوسىن 2 قارا جىلان، سودان كەيىن 2 سارى جىلان شىعادى. جىلان دەپ سۋرەتتەلەتىن نارسەنىڭ ءبارى – ەلەكتروماگنيتتىك ءورىس. قارا جىلان دەگەنىڭىز – قارا يادرو نىڭ ءورىسى. سارى جىلان – گراۆيتاتسيالىق ءسپيرالدىڭ ءورىسى. ەلەكتروماگنيتتىك پريبورلار ارقىلى ەلەكتروماگنيتتىك تولقىنداردى اۋلاۋعا بولادى، بىراق گراۆيتاتسيالىق ورىستەردى كورە المايسىز. ماسەلەن، ەلەكتروماگنيتتىك ءورىس تولقىندارىنىڭ جىلدامدىعى گراۆيتاتسيالىق سپيرالدىك ءورىس تولقىندارىنىڭ جىلدامدىعىنا ىلەسە المايدى. ەگەر سونداي جىلدامدىقپەن جۇرەر بولساق، جۇلدىزدارعا بىرنەشە سەكۋندتا بارامىز. ال، باسقا گالاكتيكالارعا تاڭەرتەڭ شىقساق، كەشكە تامان جەتەمىز. ال، جارىقتىڭ جىلدامدىعى سەكۋندىنا 300 مىڭ شاقىرىم. وسى جىلدامدىقپەن كۇنگە ەڭ جاقىن جۇلدىز تسەنتاۆراعا 4 جىلدا عانا بارادى ەكەنبىز. «ەر توستىكتەگى» تەمىر قازان – جەردىڭ ورتاسىنداعى قارا يادرو مەن قارا پلازمادان كەيىن پايدا بولعان تەمىر قاباتى. شويىنقۇلاق دەگەنىڭىز – جانارتاۋ. اتا-بابامىز وسى ىلىمدەردى، تابيعاتتىڭ قۇپيالارىن اڭىز، ەرتەگى تۇرىندە بىزگە جەتكىزدى. «ەر توستىك» – قۇپياعا تولى قازاق اڭىز-ەرتەگىلەرىنىڭ ءبىرى عانا. ال، ودان بولەك قانشاما مۇرا بار. سولارعا ءبىر ءسات ۇڭىلدىك پە؟ كۇن جۇيەسىن، جەردى، جالپى اسپان دەنەلەرى تۋرالى ەرتەدەگى ادامدار بىلگەن. بىراق بۇگىنگى ادامدار سونى جەتىك تۇسىنبەي وتىر.
– دەمەك، جەردىڭ ورتاسىندا ەلەكتروماگنيت بار عوي.
– جەر العاش جاراتىلعاندا وتە ىستىق، جۇمساق، ءارى ىلعال بولاتىن. جەر بەتىندە وسىمدىك تە، تىرشىلىك تە، ادام دا بولمادى. جەردىڭ بەتى بىرتە-بىرتە قابىرشاقتانىپ، تەمپەراتۋرا تومەندەي باستايدى. سىرتىندا تومەنگى جانە جوعارعى مانتيا بولادى. ماسەلەن، ماڭعىستاۋدا مىس جوق. تەمىرتاۋدا تەمىر بار دا، مۇناي جوق. قازبا بايلىقتارىنىڭ ءبىر جەرگە شوعىرلانىپ، ءبىر ورىندا قالۋى جەردىڭ مانتيالارىنداعى ەلەكتروماگنيت ورىستەرىنىڭ قوزعالىسىنا بايلانىستى. ءبىر ميلليارد جىل بۇرىن جەر بىرتە-بىرتە قاتىپ، سۋيدى. سوسىن اتموسفەرا قاباتى پايدا بولدى. جەر قاتىپ، توپىراقتانا باستاعان سوڭ عانا اعاش، ءشوپ، كىشكەنتاي جاندىكتەر شىعا باستايدى. بىراق ولار وزدىگىنەن پايدا بولمايدى. مىسالى، مارسقا اپارىپ، بىرنارسە ءوسىرىپ كورشى. وسپەيدى. بىرنارسە وسپەك تۇگىلى، كومپاس تا كورسەتپەيدى. ويتكەنى ەلەكتروماگنيت جوق. جەر يادروسىنىڭ ەلەكتروماگنيتى سپيرال ءتارىزدى بىرەۋى جوعارى كوتەرىلىپ، بىرەۋى تومەن ءتۇسىپ، اينالىپ تۇرادى. وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە ەلەكتروماگنيت ءورىسى بارا جاتىر. ەگەر قۇداي ونى سولتۇستىكتەن قايتا شىعارماسا، اقىرزامان ورنايدى.
– گاللەي كومەتاسىنىڭ اراعا 76 جىل سالىپ كۇن جۇيەسىنە اينالىپ كەلەدى. عالىمدار جاۋابىن تابا الماي وتىرعان سۇراقتىڭ ءبىرى – وسى.
– وسى سۇراققا جاۋاپ ىزدەگەندە، مەركۋريدەن بۇرىن جەر بەتىندە پلانەتانىڭ بولعانىن انىقتادىم. ونى ءوزىم – العاشقى بولعان سوڭ «العاش» دەپ اتادىم. ارينە، دۇنيەجۇزىندە ونداي پلانەتا جوق. 76 جىلدا ءبىر كەلەتىن گاللەي كومەتاسى وسى العاشقى پلانەتانىڭ سىنىعى. گاللەي كومەتاسى ءوزى اينالماسا، جەرگە 88 جىلدا كەلەر ەدى. ول ءوزى دە اينالىپ تۇرعاندىقتان وربيتانى 76 جىلدا اينالىپ شىعادى. عالىمداردىڭ زەرتتەۋىنە قاراعاندا، گاللەي كومەتاسىنىڭ حيميالىق ەلەمەنتىنىڭ قۇرىلىمى «سىرتقى» پلانەتالارعا (يۋپيتەر، ساتۋرن، ۋران، نەپتۋن) ۇقسامايدى.
– قازىر باتىس ەلدەرى باسقانى قويىپ، وزگە الەمدىكتەردى (ينوپلانەتياندىقتار) زەرتتەۋگە كىرىسىپ كەتتى. شىنىندا، جەردەن باسقا جەردە تىرشىلىك بار ما؟
– جۇرتتىڭ وزگەالەمدىكتەر دەپ شاتاسىپ جۇرگەنى – پەرىشتەلەر. ارينە، پەرىشتەلەردى وزگەالەمدىكتەر ايتۋعا كەلسە، دەمەك، بار. بىراق ولار تۋرالى ايتۋ ءالى ەرتەرەك. ءبىز جەردىڭ نەدەن پايدا بولعانىن بىلە الماي وتىرمىز.
– زەرتتەۋدى جۇرگىزۋدەگى باستى ماقساتىڭىز نە ەدى؟
– ەندى 80 جىلدان كەيىن مۇناي بىتەدى، 120 جىلدان كەيىن گاز بولمايدى، 200 جىلدان كەيىن كومىر بولمايدى. ۋراندى مىڭ جىل عانا پايدالاناسىڭ. ەگەر ەنەرگيا كوزدەرى بىتسە، بۇكىل دۇنيەجۇزىندە قاراڭعىلىق ورناپ، ادامزات تىعىرىققا تىرەلەدى. مۇنى بولدىرماۋ ءۇشىن جاڭا ەلەكتر كوزى كەرەك. ەلەكتر زاڭىن – گراۆيتاتسيالىق كۇشتىڭ تابيعاتىن تاباتىن بولسا، بىتپەيتىن ەلەكتر كوزى تابىلدى دەگەن ءسوز. مەنىڭ تەوريالارىم قازىرگى ىلىمگە ساي كەلمەيدى. باتىستا بۇعان ىرگەلى عىلىم بولعاندىقتان قاتتى كوڭىل بولىنەدى. باتىس عالىمدارىنىڭ نازارىن اۋدارۋ ءۇشىن مۇنىڭ ءبارىن اعىلشىن تىلىنە اۋدارۋ قاجەت. بىراق، شەتەلگە بارىپ، ۇلكەن كونفەرەنتسيالاردا ايتپاعاسىن، جازعانىما كوپ ءمان بەرىلمەي وتىر.
– شىنىندا دا، ءسىزدىڭ پىكىرلەرىڭىز بۇگىنگى عىلىمي تەوريالارمەن استاسا بەرمەيدى. باسقا عالىمداردان، ادەبيەتتەردەن ويىڭىزدى قۋاتتايتىن پىكىرلەردى كەزدەستىرگەن جوقسىز با؟
– مەن عىلىممەن اينالىسا باستاعاندا قازىرگى ايتىلىپ جۇرگەن پىكىرلەردى قابىلدامادىم. بىردەن ءوزىم «مىنا جەر – بىلاي، ونىڭ سەبەبى – مىناۋ» دەپ ءتۇرتىپ وتىردىم. سوسىن ءوزىمنىڭ پىكىرلەرىمە دالەل ىزدەدىم. ءبىر كۇنى سەرىكبول قوندىبايدىڭ ماقالالارىن وقىپ وتىرىپ، ءوزىمنىڭ پىكىرلەرىمە ۇقساس پىكىرلەردى تاپتىم. وعان قاتتى تاڭعالدىم، بىرنەشە ينستيتۋت جاساماعان نارسەنى ءبىر ءوزى جاساپ شىقتى. كەزدەسىپ، ءوزىمنىڭ ويلارىممەن بولىسكىم كەلگەن. بىراق امال نە، مەن ىزدەپ بارعانشا، عالىم دۇنيەدەن وزىپ كەتتى.
– باسقا عالىمدار مۇنى بىلمەدى مە، الدە قۇدايعا سەنبەگەندىكتەن ەسكەرمەدى مە؟
– نيۋتون، ەينشتەين، مەندەلەەۆتەر دە قۇدايعا سەندى. ولار ءتىپتى زەرتتەۋىن «قۇداي وسى دۇنيەنى قالاي جاراتتى؟» دەپ جۇرگىزدى. بىراق ءار عالىمنىڭ ءوز زەرتتەۋىنىڭ شەگى بار. قۇداي تابيعاتتىڭ قۇپياسىن تولىعىمەن ءبىر ادامعا اشپايدى. اركىمنىڭ نەسىبەسىنە، ىزدەنىسىنە، تالپىنىسىنا قاراي بەرەدى.
– سوزىڭىزگە دالەل رەتىندە قۇران اياتتارىن كەلتىرىپ وتىرسىز. قۇراندى وقىدىڭىز با؟
– س.قوندىباي قايتقان سوڭ، ءوز سوزىمە دالەلدى قالاي ىزدەيمىن دەپ ءجۇرىپ قۇراندى وقىدىم. قۇراننىڭ ءىشى – تۇنىپ تۇرعان عىلىم. «كۇندى سىلىپ تاستاساڭ، قارا ءتۇن بولادى» دەگەن. «ءبىر ۋاقىتتان كەيىن ايدى الىپ كەلدىك» دەگەن اياتتاردى وقىپ، قاتتى قۋاندىم. كوپتەگەن عالىمدار زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەنىمەن، قۇدايعا سەنبەيدى. ءتىپتى قۇدايعا ءتىل تيگىزەدى. نەگە؟ ادامدى جاراتقان – قۇداي. ال، سول جاراتىلعان ادام ءوزىنىڭ جاراتۋشىسىنا سەنبەيدى. مەن قۇدايدى ايتقاندا ەلدىڭ ءبارىن ناماز وقۋعا شاقىرىپ وتىرعان جوقپىن. مەن قۇدايدى تانۋعا، ءوزىنىڭ ءبىلىمى، ءىلىمى ارقىلى ءبىلۋ كەرەكتىگىن ايتامىن. شىركەۋ مەن مەشىتتەر قۇدايدىڭ بار ەكەنىن ايتقانىمەن، ونى دالەلدەيتىن – عالىمدار. مەن وسى زەرتتەگەندەرىمدى كىتاپ قىلىپ جازسام با دەيمىن. جەر پلانەتاسىنا، كۇن جۇيەسىنە، كۆانت مەحانيكاسىنا بولەك-بولەك كىتاپ ارناعىم كەلەدى.
– ىسىڭىزگە ساتتىلىك تىلەيمىن.

سۇحباتتاسقان كامشات ابدىرايىم

«ءۇش قيان» گازەتى 1 مامىر 2009 جىل 
http://ushkiyan.kz/