ارقالىق قالاسىنىڭ اكىمى بولعان بەلگىلى ساياساتكەر بەرىك ابدىعاليۇلى اتقارۋشى بيلىكتەگى قىزمەتىنەن كەتكەن ساتتە ونىڭ «ۇشىنۋىنا» ۇلتتىق باعىتتاعى كوزقاراسى سەبەپ بولدى دەگەن ءسوز شىققان-دى. كەيىننەن ونى «كەتىرۋدىڭ» استارىندا ۇلت پاتريوتتارىنا «جاڭا كوسەم جاساۋ» ساياساتى جاتىر دەگەن پىكىر ايتىلدى. ال بيىلعى جىلدىڭ باسىنان بەرى بەرىك مىرزا ۇكىمەت قۇرامىنداعى ءبىر لاۋازىمدى قىزمەتكە ورالادى دەگەن جورامال ايتىلۋدا.
البەتتە، بەرىك ابدىعاليۇلى سياقتى قازاققا قارايلاس قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ازاماتتىڭ قارىم-قادامىنا جۇرتشىلىق تاراپىنان قىزىعۋشىلىق تۋى زاڭدىلىق بولسا كەرەك. ونىڭ ۇستىنە، ارادا ءبىراز ۋاقىت وتسە دە، تانىمال ساياساتكەر كۇنگى بۇگىنگە دەيىن جۇمىسسىز ءجۇر. ۋكرايناداعى جاعدايدان كەيىن ۇلت ماسەلەسىنە الاڭداۋشىلىق تانىتقان گازەت وقىرماندارىنىڭ ءوتىنىشى بويىنشا، ءبىز بەرىك مىرزانى اڭگىمەگە تارتىپ، ءبىراز ماسەلە توڭىرەگىندە تىلدەسكەن ەدىك.

– بەرىك مىرزا، ارقالىق قالاسىنىڭ اكىمى قىزمەتىنەن كەتكەن (الدە – كەتىرگەن) سوڭ، ءسىزدىڭ قىزمەت-قادامىڭىزدا ءبىراز ءۇزىلىس بولىپ قالعان سياقتى. سودان دا بولار، ۇلت كادرلارىنا جانى اشىعان وقىرماندار بەرىك قازىر قايدا ءجۇر دەپ سۇرايدى؟

ارقالىق قالاسىنىڭ اكىمى بولعان بەلگىلى ساياساتكەر بەرىك ابدىعاليۇلى اتقارۋشى بيلىكتەگى قىزمەتىنەن كەتكەن ساتتە ونىڭ «ۇشىنۋىنا» ۇلتتىق باعىتتاعى كوزقاراسى سەبەپ بولدى دەگەن ءسوز شىققان-دى. كەيىننەن ونى «كەتىرۋدىڭ» استارىندا ۇلت پاتريوتتارىنا «جاڭا كوسەم جاساۋ» ساياساتى جاتىر دەگەن پىكىر ايتىلدى. ال بيىلعى جىلدىڭ باسىنان بەرى بەرىك مىرزا ۇكىمەت قۇرامىنداعى ءبىر لاۋازىمدى قىزمەتكە ورالادى دەگەن جورامال ايتىلۋدا.
البەتتە، بەرىك ابدىعاليۇلى سياقتى قازاققا قارايلاس قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ازاماتتىڭ قارىم-قادامىنا جۇرتشىلىق تاراپىنان قىزىعۋشىلىق تۋى زاڭدىلىق بولسا كەرەك. ونىڭ ۇستىنە، ارادا ءبىراز ۋاقىت وتسە دە، تانىمال ساياساتكەر كۇنگى بۇگىنگە دەيىن جۇمىسسىز ءجۇر. ۋكرايناداعى جاعدايدان كەيىن ۇلت ماسەلەسىنە الاڭداۋشىلىق تانىتقان گازەت وقىرماندارىنىڭ ءوتىنىشى بويىنشا، ءبىز بەرىك مىرزانى اڭگىمەگە تارتىپ، ءبىراز ماسەلە توڭىرەگىندە تىلدەسكەن ەدىك.

– بەرىك مىرزا، ارقالىق قالاسىنىڭ اكىمى قىزمەتىنەن كەتكەن (الدە – كەتىرگەن) سوڭ، ءسىزدىڭ قىزمەت-قادامىڭىزدا ءبىراز ءۇزىلىس بولىپ قالعان سياقتى. سودان دا بولار، ۇلت كادرلارىنا جانى اشىعان وقىرماندار بەرىك قازىر قايدا ءجۇر دەپ سۇرايدى؟

– «تۆورچەستۆولىق» دەمالىستامىن... ەڭبەك جولىمدى عىلىمنان باستاعان سوڭ، سول سالاعا ارا-تۇرا ساعىنا-ساعىنا ورالىپ تۇرام. بۇل جولى دا سونىڭ ءساتى ءتۇستى. اكىمشىلىك جۇمىستا ءجۇرىپ، قاتتى شارشاعان كەزدەرى ءبارىن تاستاپ، عىلىمي جوبالارعا كەتۋدى ارمانداۋشى ەدىم. سول ارماندارىم ورىندالعان سياقتى... كەزىندە، 2009 جىلدىڭ سوڭىندا گازەت بەتتەرىندە «ساياساتتان شارشادىم» دەپ جاريالاپ، اۋىلعا كەتكەن ەدىم. سول ساياساتتى ازىرگە ساعىنا قويعان جوقپىن...

– سوڭعى التى-جەتى جىلدىڭ بەرىسىندە ۇلىتاۋ اۋدانىنىڭ، جەزقازعان مەن ارقالىق قالالارىنىڭ اكىمى، قاراعاندى وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى، قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ كەڭەسشىسى قىزمەتتەرىن ەدەل-جەدەل اتقارىپ وتكەن ەكەنسىز. سوندا ءبىز بۇل بيلىك ۇلت ماسەلەسىن كوتەرگەن ۇلت كادرلارىنا كوڭىل بولە باستاعان شىعار دەپ ويلاعان ەدىك...

– سۇرايىن دەگەن ويىڭىزدى ءتۇسىندىم. جالپى مەنىڭ ايتارىم – بيلىكتە قىزمەت قىلىپ جۇرگەن ۇلت جاناشىرلارى، پاتريوتتار از ەمەس. تەك ولاردىڭ كوپشىلىگى ءبىز سەكىلدى تۋرا جىرلاي بەرمەيدى... ءبارى دە قولدان كەلگەنىن جاساپ ءجۇر. قيىنى – ۇلت ماسەلەسى ساياساتقا تىرەلىپ تۇر. ال ساياساتپەن اينالىسۋ – بۇگىنگى جۇيەدە اركىمنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى...

– دەگەنمەن، ءسىز لاۋازىمدى قىزمەتتەردە جۇرە تۇرا، ۇلت ماسەلەسىن باتىرا ايتقانىڭىزدى باسپاسوزدەن بىلەمىز. ارا-تۇرا وسى تاقىرىپتا ءبىزدىڭ گازەتكە دە سۇحبات بەرگەنىڭىز بار. شاماسى، وسى توڭىرەكتەگى باتىلدىعىڭىز الدەكىمدەرگە جاقپاي قالعان سياقتى عوي؟..

– ول ساياسي ويىندار عوي... مەن ەشقانداي دا جاڭالىق اشقان جوقپىن. ايتسام، ەلدىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ماسەلەلەردى كوتەردىم. مامان رەتىندە ءوز ويىمدى ءبىلدىردىم. ول تۋرالى ماعان ەشكىم «ايتپا!»، «نەگە ايتتىڭ؟» دەگەن ەمەس. بۇگىن بولماسا دا، بولاشاقتا ساياساتتا جۇرگەن ازاماتتاردىڭ ءبارى دە ءوز ويلارىن اشىق ايتۋعا دايىن بولۋى كەرەك. كىمنىڭ كىم ەكەنى، كوزقاراسى قانداي، وزىندىك پوزيتسياسى بار ما ەكەن دەگەن ساۋالدار انىقتاۋشى فاكتور بولادى. بۇل ليبەرالدىق جۇيەنىڭ، ساياسي باسەكەلەستىكتىڭ تالابى.

– «ۇلت ماسەلەسى» دەگەن اڭگىمە ۋكرايناداعى جاعدايدان كەيىن ۋشىعا تۇسكەنىن ساياساتكەر رەتىندە ءسىز ەلدەن ەرەك سەزەتىن شىعارسىز... ەندىگى جەردە ەلدەگى مەملەكەتتىك ساياساتقا دا الدەبىر وزگەرتۋلەر ەنگىزۋ كەرەك دەپ ويلامايسىز با؟

– تۇتاستىق قاجەت، ەلىمىزگە شىنايى جاناشارلىق قاجەت. ءبىز ءالى دە ۋكرايناداعى جاعداي نە بولىپ جاتقانىن تۇسىنبەگەن سەكىلدىمىز. قىل ۇستىندە بولماساق تا، ۇلكەن سىن الدىندا تۇرمىز. تاۋەلسىزدىك ۇدايى جۇرەتىن كۇرەس ەكەنىن ۇمىتتىق. رەسەيدەن ءبارىن دە كۇتۋگە بولاتىنىن ەل ازاماتتارى ەندى تۇسىنگەن شىعار دەپ ويلايمىن.

ءبىر جاعىنان پايىمدار بولساق، قىرىمداعى جاعدايدا رەسەيدىڭ كىناسى شامالى. بۇل ۋكرايندىقتاردىڭ كەشىرىلمەس قاتەلىگى. كيەۆتەگى ساياسي توپتاردىڭ ەلدى ۇمىتىپ، زاڭدى بۇزىپ، بيلىككە تالاسۋىنىڭ جەمىسى. رەسەيگە ءوز قولدارىمەن قىرىمدى «سىيلاپ» جىبەردى.
ۋكراين حالقىنىڭ ماڭدايىنا ءبىر دۇرىس باسشى بۇيىرمادى. بۇل سول «جيرەن رەۆوليۋتسيالاردان» باستالعان. ولاي ايتىپ وتىرعان سەبەبىم – 2006 جىلى كيەۆتىڭ جانىنداعى ۆىشگورود قالاسى باسشىسىنىڭ كەڭەسشىسى قىزمەتىن اتقارعانمىن. تيموشەنكو مەن ونىڭ قاسىنا ەرگەندەر – پوپۋليستەر مەن دەماگوگتار ەكەنىنە سوندا كوزىم جەتتى. جەكە باستارىنا قاتىستى ماسەلەلەردى شەشپەسە، قالالىق راداعا جۇمىس ىستەتپەي، ايقاي-شۋعا اينالدىراتىن. ولاردىڭ قاسىندا يانۋكوۆيچ بيلىككە كەلگەن كەزدە ىسكەر سياقتى بولىپ كورىنەتىن. ول دا وڭباعان باسشى بولىپ شىقتى.

– ءسىزدىڭ ويىڭىز دا «ورىسشىل» بولىپ كەتكەن جوق پا؟..

– جوق، ماسەلە «ورىسشىلدىقتا» ەمەس. رەسەيدىڭ يمپەريالىق پيعىلى بار ەكەنىن ءبارى دە بىلەدى، تالاي ايتىپ تا جۇردىك. ولارعا تەك سىلتاۋ كەرەك ەدى. گرۋزياداعى جاعداي دا وسىلاي وربىگەن ەدى. يمپەريالىق جوبا – بۇل رەسەي مەملەكەتىنىڭ تابيعاتى، ءومىر ءسۇرۋ زاڭى. ورىستىڭ بيلىگىندە كىم بولسا دا، پۋتين ەمەس، ءتىپتى نەمتسوۆ نەمەسە ياۆلينسكي كەلسە دە، ولار رەسەيدىڭ يمپەريالىق ساياساتىن جۇرگىزەدى. رەسەي بۇگىنگى كۇنى بەلگىلەنگەن حالىقارالىق قاۋىپسىزدىك قۇقىعى نەمەسە اقش، ەۋروپا ەلدەرىنىڭ بەرگەن كەپىلدىگى ەمەس، ءبارىن دە كۇش شەشەتىنىن كورسەتىپ وتىر. قازاقتىڭ «ورىستان دوسىڭ بولسا، بەلىڭدە بالتاڭ بولسىن» دەگەن ءسوزى ءدال وسى جەردە دالەلدەنىپ وتىر.

بۇگىن ءبىز ۋكراينانىڭ مەملەكەتتىك داعدارىسقا ۇشىراعانىنا، مەملەكەتىنىڭ ىدىراعانىنا كۋا بولىپ وتىرمىز. قىرىمنان ايىرىلدى. وڭتۇستىك-شىعىس ايماقتارىندا دا باقىلاۋدى جوعالتۋى مۇمكىن. وسىعان جول بەرگەن يانۋكوۆيچكە دە، «مايدانعا» دا، سونى قولداپ كەتكەن ساياساتكەرلەرگە دە ەش كەشىرىم جوق. دەموكراتيانىڭ جوقتىعىنا، ادام قۇقىنىڭ بۇزىلعانىنا، ءتىپتى جەمقورلىق پەن اش-جالاڭاش جۇرگەنىنە شىداۋعا بولادى. ال جەردەن ايىرىلعانعا، ۇلتتىق نامىستىڭ قورلانعانىنا توزۋگە جانە ونى كەشىرۋگە بولمايدى. بۇل ۋكراين ساياساتكەرلەرىنىڭ كەشىرىلمەيتىن قىلمىسى. باستارىنا تۇسكەن باقتى جوعالتىپ الدى دەسە دە بولادى. بۇگىنگى كۇنى ازاماتتىق قاقتىعىس – ۇلتارالىق قاقتىعىسقا اينالىپ بارادى. بۇل ەرتەڭگى كۇنى گۋمانيتارلىق كاتاستروفاعا اكەلەدى، بۇكىل ۋكراينا بويىنشا بوسقىندار اعىلىپ، اعايىندى ۋكرايندار مەن ورىستار قانعا بوگەدى. «ويىننان وت شىقتى» دەگەن وسى. بۇل – ۇلكەن تراگەديا. ماسەلەنىڭ ماڭىزدىسى – وسى.

وسىعان بايلانىستى مەنى بولاشاقتاعى ەلىمىزدىڭ جاڭا پرەزيدەنتىن سايلاۋ ناۋقانى الاڭداتادى. قىرعىزستاندا، ۋكراينادا بولعان جايتتار حالىقتى دا تولعاندىرادى، سوعان قاراپ، «كۇنىمىز، ەلىمىز نە بولادى؟» دەگەن ۋايىمعا قۇلاق ءتۇرۋ كەرەك. بىزدە ءارتۇرلى ساياسي-وليگارحيالىق كلانداردىڭ قالىپتاسقانى راس. ال ەندى بيلىك ءۇشىن زاڭسىز كۇرەس باستالسا، ءار كلان كورپەنى وزىنە قاراي تارتۋعا ۇمتىلادى، وعان حالىقتى ارالاستىرادى، ونىڭ ناتيجەسى سانالى قادامنان تىس ماسەلەگە اكەلىپ سوعۋى ابدەن مۇمكىن. ول توپتار ءارتۇرلى ادەمى دەموكراتيالىق، ۇلتتىق ۇرانداردى كوتەرىپ، اقشانى توكسە، سوعان ەلىككەن جۇرتتى كوشەگە شىعارىپ، ولاردى ءوز ماقساتىندا پايدالانا باستايدى. سونان سوڭ سايلاۋدا «جەڭىسكە جەتكەن» ولار بيلىككە وزدەرى وتىرىپ الىپ، ويىنا كەلگەنىن ىستەيدى. شىندىعىندا ۋكراينادا سونداي بولىپ جاتىر عوي. حالىقتى ويلاپ جاتقان ەشكىم جوق. سول الاڭداتادى. ءبىزدى دە سونداي قيىنشىلىق كۇتىپ تۇرۋى ىقتيمال... حالىققا سۇيكىمى بار تۇلعانىڭ بيلىككە كەلۋىن قامتاماسىز ەتەتىن شارا كەرەك. بارلىق ماسەلە اشىق ءارى ادىلەتتى بولۋى كەرەك. ايتپەسە بيلىككە دەگەن زاڭسىز تالاس ەلدىگىمىزدى بۇزىپ، ۋكراينا سەكىلدى باسقالارعا جەم بولامىز. قۇداي سودان ساقتاسىن!

– قازاقستاننىڭ سولتۇستىك وبلىستارىن قازاقيلاندىرۋ ساياساتىن ەل پرەزيدەنتى دە جاقسى ءبىلىپ وتىرسا كەرەك. بۇل – ازاماتتاردىڭ ءارتۇرلى ساياسي كوزقاراسىنا قاراماي، قازاق ەلىنىڭ بولاشاعىنا قاتىستى جاسالاتىن قام دەپ تۇسىنەمىز. وسى ارەدىكتە ءسىز قانداي وي قوسار ەدىڭىز؟

– البەتتە، بۇل ماسەلە ساياسي كوزقاراستارعا بايلانىسسىز الاڭداۋشىلىقتىڭ نىسانى بولۋى ءتيىس. ءدال وسى جەردە ەل استاناسىنىڭ الماتىدان نە سەبەپتى كوشىرىلگەنىن،ول قانداي قاجەتتىلىكتەن تۋعانىن بايقاۋعا بولادى عوي. ۇلتتىق ميگراتسيالىق تولقىندار وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە اعىلىپ، اۋىلدان قالاعا كوشۋىمەن جالعاستى. وكىنىشتىسى – پەتروپاۆلوۆسك، پاۆلودار، ۋست-كامەنوگورسك قالالارىنىڭ اتتارىن ۋاقىتىندا اۋىستىرا المادىق. ەندى بىزدە «ورىس فاكتورىنىڭ» ىقپالىنىڭ كۇشەيۋىنە بايلانىستى جاقىن ارادا بۇلاردى اۋىستىرۋمىز ەكىتالاي ەكەنىن، وكىنىشكە وراي، مويىنداۋىمىز كەرەك. ول ەندى بولاشاقتىڭ ەنشىسىندە بولماق.

وسىعان بايلانىستى رەسەيلىك اقپاراتتىڭ بىزگە دەندەپ، ەركىنسىپ ەنۋىنەن كۇدىكتەنەم. ورىس اقپاراتتىق قۇرالدارىنىڭ، مادەنيەت تۋىندىلارىنىڭ (كينو، ەسترادا) قازاقستاندىقتارعا ىقپالى زور. بىزگە ولارمەن باسەكەلەسۋ قيىن. سوندىقتان وسىنداي ەكسپانسيادان قورعانۋىمىز قاجەت. دەگەنمەن دە، رەسەي تاراپىنان ءبىزدى ارنايى ورىستاندىرۋ باعدارلاماسى بار دەپ ويلامايمىن. كەرىسىنشە، ءوزىمىزدىڭ وتارسىزدانۋ ارەكەتىمىز بەن ۇلتتى دامىتۋ باعدارلاماسىنىڭ جوقتىعىنان وزىمىزدەن-ءوزىمىز ورىستانۋ قاۋپىمىز باسىم.

– اقپارات قۇرالدارىندا كوتەرىلىپ جۇرگەن ۇيعىر اۋدانىنىڭ اتىن وزگەرتۋ ماسەلەسى بويىنشا نە ويلايسىز؟

– بۇنى ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن سونشالىقتى كۇردەلى ماسەلە دەپ ەسەپتەمەيمىن. بىرىنشىدەن، ۇيعىر – باۋىرلاس حالىق. ەكىنشىدەن، قازاق پەن ۇيعىردى قاقتىعىسقا يتەرمەلەيتىن سىرتقى كۇشتەر، سونىڭ ىشىندە شىعىستاعى كورشىمىز مۇددەلى بولۋى مۇمكىن. جالپى ۇيعىرلار ءبىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىعىمىزدى قۇرمەتتەيتىن تۇركىلەردىڭ ءبىرى، قازاق ەلىنە دۇشپان بولاتىنداي فاكتورعا اينالۋ قاتەرى قاۋەسەت پەن كورىپكەلدىككە ەمەس، ارنايى زەرتتەۋ ارقىلى قولعا الىنۋى كەرەك. سوعان نەگىزدەپ قانا شارا قولدانۋعا بولار. ەگەر دە ۇيعىر اۋدانىنىڭ اتاۋى بىزدەگى ۇيعىرلاردىڭ سەزىمىنە سونشا جارا سالاتىنداي، قازاقتان كوڭىلدەرى قالاتىنداي بولسا، مەن ونى قولدامايمىن. ال ۇيعىرلار قازاق ەلىنىڭ ۋنيتارلى ەكەنىن ەسكەرىپ، الدەبىر وزگە سەپاراتيستىك پيعىلعا قارسى ۇلگى بولسىن دەپ، وزدەرى كەلىسىىم بەرىپ جاتسا، قولداۋعا بولار.

باستىسى، ولار وتىرعان جەرى – قازاق جەرى ەكەنىن مويىندايدى، ەلىمىزدىڭ كوركەيۋى مەن نىعايۋىنا ءوز ۇلەستەرىن قوسىپ جاتىر. ىشىمىزدەگى شاعىن عانا ۇيعىرعا قىر كورسەتىپ، اۋدان اتاۋىن وزگەرتىپ، ءوزىمىزدىڭ مىقتىلىعىمىزدى سولاي دالەلدەۋگە ءوز باسىم قارسىمىن.
ءبىزدى قىتايلىق قاتەردەن ساقتاپ، الاكوزدىككە بوگەۋ بولىپ وتىرعان سول ۇيعىرلار ەكەنىن ەسكەرۋىمىز كەرەك. ولار ونسىز دا قاعاجۋ كورىپ وتىرعان حالىق. ازىرگە شىعىستۇركىستاندىق ۇيعىرلار بۋفەر رەتىندە ءرول اتقارىپ تۇرعاندا، وزىمىزگە تاعى ءبىر باس اۋرۋى مەن ابىرويىمىزعا داق سالاتىن ىسكە ۇمتىلۋ – ورىنسىز. سوندىقتان قىتايداعى ۇيعىرلارعا دا، بىزدەگى ۇيعىرلارعا دا شامامىز كەلگەنشە رۋحاني-مادەني جاعىنان جاردەم ەتۋىمىز كەرەك.

– ۋكراينادان كەيىن ەۋرازيالىق وداق ماسەلەسى وزەكتى دەپ ويلايسىز با؟

– ءوز باسىم، بولاشاقتا قازاقستان ەۆرووداقتىڭ مۇشەسى بولۋىن قالايمىن. ۋكراينا داعدارىسىنان كەيىن، الەمدىك كۇشتەر رەسەيگە قىسىم جاساسا، رەسەي ءوز كەزەگىندە قولداۋدى تالاپ ەتىپ، كورشىلەس وداقتاستارىنا قىسىم جاسايدى. قىزىقتىڭ ءبارى ءالى الدا. ەكونوميكامىزعا دا كەرى اسەرىن تيگىزۋى ابدەن مۇمكىن. بارىنە دە دايىن بولۋىمىز كەرەك. ارينە، بۇل جاعدايدا ەۋرازيالىق وداققا كىرۋدىڭ قاجەتى دە جوق. دەگەنمەن دە، پروتسەسس باستالىپ كەتتى، ەندى ول وداققا كىرۋگە ءماجبۇر بولاتىن شىعارمىز. بىزدە ۇيدە وتىرىپ الىپ، ينتەرنەت ارقىلى قارسىلىق بىلدىرمەسە، كوشەگە شىعىپ، نارازىلىق بىلدىرەتىن ەشكىمدى كورىپ تۇرعان جوقپىن.
ەندىگى كەزەڭدە ەۋرازيالىق وداقتى قازاقتى قايتا بودان ەتۋ تەتىگى رەتىندە عانا قاراماي، ءوز پايدامىزعا قولدانۋ جولدارىن ويلاستىرۋ قاجەت. ءبىزدىڭ ونداي كەرى كەتۋىمىز مۇمكىن بولسا، ول تەك قانا ءوزىمىزدىڭ كەمشىلىگىمىزدەن. ەگەر ءبىزدىڭ ىشكى قۋاتىمىز بەن رۋحىمىز نىعايسا، بىزگە ەشقانداي وداق تا قورقىنىشتى ەمەس. ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزگە قاۋىپ توندىرەتىن سەبەپتەردى رەسەيدەن گورى، مەن ءوزىمىزدىڭ باسىمىز بىرىكپەي، تىلگە، دىنگە، جۇزگە ءبولىنىپ، جەمقورلىققا تاپتالىپ، ازاتتىعىمىزدى باعالاماۋىنان كورەمىن. الەمدىك ۇدەرىستە ساياسي-ەكونوميكالىق وداقتاردان قورىقپايتىن، سونداي ورتاق كەڭىستىكتە وزدەرىن سۋداعى بالىقتاي سەزىنەتىن مىقتى ۇلت قانا امان قالاتىن بولادى. سوندىقتان ەندىگى جەردە ول وداقتان قورقۋمەن ءومىر سۇرمەي، قانداي وداق بولسا دا، ۇلتتى باسەكەلەستىك پەن كۇرەسكە دايىنداۋ ارەكەتتەرىمەن شۇعىلدانعان ءجون.

– ارينە، گەوساياسي جاعدايعا بايلانىستى ءبىز ءۇشىن كورشى ەلدەرمەن ەرەگەسكەن ساياسات جۇرگىزۋ ءتيىمدى ەمەس. دەگەنمەن، ءدال وسى جاعدايدا ءوزىڭىز ءبىراز ۋاقىتتان بەرى كوتەرىپ كەلە جاتقان «قازاق ميسسياسى» باعدارلاماسىن جانداندىرۋ قاجەت دەپ سانامايسىز با؟

– جۇرتقا ءمالىم بولسا كەرەك، جەلتوقسان، كەنەسارى، الاش تاقىرىپتارىن قوزعاعاندا، ءبىز الدىمەن رەسەيگە قارسى ۇلتتىق يممۋنيتەت تۇزگىمىز كەلدى. 2006–2008 جىلدارى ادەيى قولعا العاندا، كەنەسارى حان مايدانىن، الاش كۇرەسىن، جەلتوقسان كوتەرىلىسىن، اشارشىلىقتا ميلليونداعان حالقىمىزدىڭ قىرىلعانىن رەسەيدىڭ بەتىنە باسىپ، ونىمەن تەڭ سويلەسۋگە ساياسي احۋال ازىرلەۋگە بەت بۇرعان ەدىك.

ول مەملەكەتتىك دەڭگەيدە بولماسا دا، قوعامدىق دەڭگەيدە ءجۇرىپ جاتىر. قازىر سول باستامانىڭ ناقتى جالعاسى، ناتيجەسى بايقالادى. سول رۋحتا تاربيەنىڭ شەتىن كورگەن جاڭا بۋىن سونداي كەساپاتتى ەندى بولدىرماۋىن جانە رەسەيگە وڭاي بەرىلەتىن ۇرپاقتىڭ ازايعانىن بىلدىرۋدە. بۇل مەملەكەتتىك ينستينكتىڭ، ۇلتتىق مىنەزدىڭ قالىپتاسۋىنداعى ماڭىزدى رەفلەكس دەپ ويلايمىن.

ەندىگى ساتىدا حالىقتىڭ رەسەيگە دۇشپانكوزدىگىن ارتتىرۋعا ەمەس، ءوزىمىزدىڭ سونداي قاۋىپكە قارسىلىعىمىزدى، يممۋنيتەتىمىزدى ارەكەت جۇزىندە قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك. كەزىندە 90-جىلدارى انتيوتارلىق «ازات»، «نەۆادا-سەمەي» قوزعالىستارى سەكىلدى ەندى «انتيگەپتيل» سياقتى قوزعالىستاردىڭ بولۋى زاڭدى، ول تاريحي سپيرالدىڭ كورىنىسى. بۇل ەندى رەسەيگە ەسە جىبەرۋگە قارسىلىق. بىزگە جاڭا ساپالىق «ۇلتتىق مىنەز» كەرەك.

– البەتتە، ءسىز سىندارلى ساياساتكەر بولعاندىقتان، ەلدە قالىپتاسقان ۇلتتىق ساياساتقا قاتىستى ويىڭىزدى اشىق ايتۋعا بارماسىڭىز ايان. بىراق سوندا دا، «ايتىلماعان ءسوزدىڭ اتاسى ولەدى» دەمەكشى، ءبىزدىڭ ءبىر ساۋالىمىزعا جاۋاپ بەرىپ كورىڭىزشى: ۇلتتىق سارىنداعى باق بيلىك باسىندا ۇلتىنا جانى اشيتىن، ۇلت نامىسىن تۋ ەتىپ كوتەرەتىن ازاماتتار از دەگەن پىكىر ايتادى. ءسىز وسىعان نە دەر ەدىڭىز؟

– از دەپ ويلايمايمىن. بۇعىپ جاتقان ۇلتتىق مىنەزدىلەر بارشىلىق، دەر ۋاقىتىندا ولار دا ۇلتتىق رۋحتى تۋ ەتىپ شىعاتىنىنا سەنىمىم مول.

– ءجون-اق ەكەن! ال ەندى قانداي تىرلىك قىلىپ ءجۇرسىز؟ بۇنى سۇراپ وتىرعان سەبەبىمىز – ءسىز سياقتى ۇلتقا جاناشىر ازاماتتاردىڭ شەتقاقپاي قالعانىنا كوزى اشىق قازاق تاڭدانىس تانىتپاي وتىرعان جوق...

– كوڭىل-كۇيىم جامان ەمەس: تىرلىكتىڭ ءبارى لاۋازىمدى قىزمەتپەن ولشەنبەيدى عوي. بۇل ورايداعى سۇراعىڭىزعا گەرولد بەلگەر اعامىزدان ءبىر ءۇزىندى وقىپ بەرەيىن (قويىن كىتاپشاسىن قولىنا الدى):
«سۆوبودنومۋ دۋحۋ سۆويستۆەننو دەرزانيە. ۆ دەرزاني – نەوبۋزداننوست تالانتا، كونتسەنتريروۆاننايا ەنەرگيا، نەۋكروتيموست دۋحا. دەرزانيە — ەتو پورىۆ، وتۆاگا، سمەلوست، ريسك. دەرزانيۋ، ودناكو، نەرەدكو پرەدشەستۆۋەت ي تەرزانيە. چەلوۆەچەسكوي دۋشە، چۋتكوي، پىتليۆوي، ۆزىسكۋيۋششەي، تياجكو ميريتسيا س سۋروۆوي، چاستو نەسپراۆەدليۆوي، تۋسكلو-وبىدەننوي دەيستۆيتەلنوستيۋ; دۋشا ستراداەت وت پوداۆلەننوستي ي ناسيليا، ا پوتومۋ سمۋششاەتسيا، مۋچاەتسيا، يزۆوديت سەبيا – تەرزاەتسيا. تەرزاەتسيا نراۆستۆەننو. بوليۋ. ستراحوم. ۋنىنيەم. سكۋكوي. توسكوي. مۋكوي نەۋتولەننوي ستراستي. نەوسۋششەستۆلەننوي مەچتوي. زاداۆلەننىم جەلانيەم.
دۋح تەرزاەتسيا. دۋح دەرزاەت. تەرزانيە – دەرزانيە. وني سوزۆۋچنى – ەتي دۆا سلوۆا ۆ رۋسسكوم يازىكە. دليا مىسلياششەگو، نەراۆنودۋشنوگو چەلوۆەكا، دليا «زرياچەگو سەردتسا»، پو ۆىراجەنيۋ ابايا، ۆ سۋششنوستي، ۆسيا جيزن – تەرزانيە. وسوبەننو ۆ ناشيح ۋسلوۆياح. ۆ ناشەي سترانە. ۆ ناشە ۆكونەتس رازلاديۆشەەسيا، راسپاۆشەەسيا، ۆزبەسيۆشەەسيا ۆرەميا. جيزن نا راستەرزانيە – وتنيۋد نە مەتافورا. سامايا چتو ني نا ەست رەالنوست...».
گەراعاڭنىڭ وسى ويى مەنىڭ بۇگىنگى كوڭىل-كۇيىمدى ءدال اشاتىن سياقتى...

– ەندەشە ءىشىڭىزدى تىرمالاعان ويلاردىڭ قازاققا دا قايىرىمى كوپ بولسىن! سۇحباتىڭىزعا كوپ راحمەت، بەرىك مىرزا!
باقىتگۇل ماكىمباي،
«D»

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» (پروەكت «DAT») وت 19 مارتا 2014 گ.

تاقىرىپ وزگەرتىلىپ الىندى. تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: بىزگە جاڭا ساپالىق «ۇلتتىق مىنەز» كەرەك