ينفلياتسيالىق كوڭىل-كۇيدىڭ ناشارلاۋىنا بايلانىستى كەلەڭسىز ديناميكا

Freedom Finance Global ورتالىق ازيا ەلدەرى تۇرعىندارىنىڭ تۇتىنۋشىلىق سەنىمىن، ينفلياتسيالىق جانە دەۆالۆاتسيالىق كۇتۋلەرىن ون بەسىنشى اي زەرتتەپ كەلەدى: . 2024 جىلعى قىركۇيەكتە تومەندەۋ از بولعانىمەن، ءۇش ەلدە تۇتىنۋشىلىق سەنىمدىلىكتىڭ ازايۋىمەن تەرىس ديناميكا بايقالادى. بۇدان باسقا، وسىنداي جاعداي بارلىق ءتورت ەلدە وسكەن ينفلياتسيالىق كوڭىل-كۇي ديناميكاسىندا دا بايقالۋدا. دەگەنمەن، ايماقتاعى دەۆالۆاتسيالىق كۇتۋلەر بۇعان قاتىستى الاڭداۋشىلىق كوبەيگەن وزبەكستاننان باسقا، تۇتاستاي العاندا بۇرىنعى دەڭگەيلەردە قالدى.

قىركۇيەك ايىندا ءوڭىردىڭ ءۇش ەلىندە بىردەن تۇتىنۋشىلىق سەنىم يندەكسى (CCI) قۇلادى. قىرعىزستان التى اي قاتارىنان ءوسىپ، رەكوردتارعا قول جەتكىزگەننەن كەيىن يندەكستىڭ ازداپ تومەندەگەنىن كورسەتتى. وزبەكستاندا قۇلدىراۋ ءبىرشاما ەداۋىر بولىپ شىقتى جانە تامىز ايىنداعى ىلگەرىلەۋدى تولىقتاي جويدى. تاجىكستاندا دا بۇل كورسەتكىش ازداپ تومەندەدى، بىراق بۇل ەل ايماقتا كوشباسشىلىقتى ساقتاپ قالۋدا. قازاقستان قىركۇيەكتە يندەكستىڭ وڭ ايلىق ديناميكاسى تىركەلگەن وڭىردەگى جالعىز ەل بولدى.

قازاقستان مەن وزبەكستاندا ساراپشىلار حالىق سانىنا شامالاس اي سايىن 3600, قىرعىزستاندا 1600 جانە تاجىكستاندا 1200 ساۋالنامادان جينايدى. زەرتتەۋلەر الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە تۇتىنۋشىلىق سەنىمدىلىك يندەكستەرىن الۋ ءۇشىن پايدالانىلاتىن جانە United Research Technologies Group كومپانياسى جەرگىلىكتى مىندەتتەرگە بەيىمدەلگەن ادىسناماعا نەگىزدەلەدى. دەرەكتەردى جيناۋ ءادىسى - تەلەفون ارقىلى سۇراۋ. پىكىرتەرىم ساۋالناماسى بەيىمدەندىرىلگەن: زەرتتەۋ رەسپوندەنتتەردىڭ انا تىلىندە جۇرگىزىلەدى.

قازاقستان

قىركۇيەكتە قازاقستانداعى تۇتىنۋشىلىق سەنىم يندەكسى تامىز ايىنداعى قۇلدىراۋدان كەيىن ءىشىنارا قالپىنا كەلگەنىن كورسەتتى جانە 101,9-دان 102,7 پۋنكتكە دەيىن ءوستى. كوڭىل-كۇيدىڭ جاقسارۋى بەس قوسالقى يندەكستىڭ ۇشەۋى بويىنشا بولدى. ەڭ كوپ ۇلعايۋ ءبىر جىلدىڭ كوكجيەگىندەگى ەكونوميكالىق احۋالدىڭ وزگەرۋى بولجامى بويىنشا بولدى. وتكەن جىلعى قىركۇيەكپەن سالىستىرعاندا CCI كوبىنەسە جەكە ماتەريالدىق جاعدايداعى وزگەرىستەردى باعالاۋدىڭ ايتارلىقتاي جاقسارۋىنىڭ ارقاسىندا 2,7 پۋنكتكە ءوستى.

ەكونوميكا بويىنشا ءوپتيميزمنىڭ ايتارلىقتاي ءوسۋى

الداعى 12 ايدىڭ كوكجيەگىندەگى ەكونوميكالىق جاعدايدىڭ وزگەرۋى بولجامدارىنىڭ قوسالقى يندەكسى 7,1 پۋنكتكە ءوسىپ، 131,3 پۋنكتكە جەتتى، بۇل بيىلعى جىلدىڭ ەكىنشى ۇزدىك ناتيجەسى بولىپ تابىلادى. ەكونوميكالىق احۋال جاقسارادى دەپ سانايتىنداردىڭ ۇلەسى تامىزداعى 49,3% -دان قىركۇيەكتە 53,1% -عا دەيىن ءوستى.

جاس بولىنىسىندە ءوسۋ بارلىق توپتار بويىنشا ورىن الۋدا، بىراق مەيلىنشە كۇشتى جاقسارۋ 45-59 جاستاعى ادامدار اراسىندا تىركەلدى. بۇل توپتاعى وڭ كوزقاراستاعى رەسپوندەنتتەردىڭ ۇلەسى 45,8% -دان 51,7% -عا دەيىن ءوستى. دەگەنمەن، بۇل بارلىق جاس توپتارى اراسىنداعى ەڭ از كورسەتكىش بولىپ تابىلادى. ۇزدىك ناتيجەنى 29 جاسقا دەيىنگى جاستار كورسەتۋدى جالعاستىرۋدا، ولاردىڭ اراسىندا وسىنداي ۇلەس 55,8% -عا جەتتى.

وڭىرلىك تۇرعىدان العاندا ەكونوميكالىق احۋال وزگەرىستەرىنىڭ بولجامدارى بويىنشا جاعىمدىلىقتىڭ ەڭ كوپ ۇلعايۋى اتىراۋ، ماڭعىستاۋ جانە جەتىسۋ وبلىستارىندا بايقالۋدا، مۇنداعى وڭ جاۋاپتاردىڭ ۇلەسى تيىسىنشە 17,5, 14 جانە 12,3 پ.پ. ءوستى. ناتيجەسىندە قىركۇيەكتىڭ كوشباسشىسى ماڭعىستاۋ وبلىسى بولدى، وندا الداعى 12 ايدا ەكونوميكانىڭ جاقسارۋىن بولجايتىنداردىڭ ۇلەسى 70,6% قۇرادى. ەڭ ناشار جاۋاپ بەرگەن ۇلىتاۋ وبلىسى بولدى، بۇل كورسەتكىش، كەرىسىنشە، 1,2 پ.پ. تومەندەپ، 40,2%-دى قۇرادى.

ءىرى ساتىپ الۋلار ءۇشىن جاعداي قولايلىلىعى تومەن بولدى

2023 جىلعى تامىزبەن سالىستىرعاندا ەڭ قاتتى قۇلاعان اعىمداعى جاعدايلاردىڭ قولايلىلىق قوسالقى يندەكسى بولدى، ول 5,2 پۋنكتكە تومەندەپ، 71,3 پۋنكتكە جەتتى. بۇل سوڭعى بەس ايداعى ەڭ تومەن ناتيجە بولىپ تابىلادى. ساتىپ الۋ جاعدايلارى قولايلى دەپ سانايتىن قازاقستاندىقتاردىڭ ۇلەسى 32,8-دەن 30,2% -عا دەيىن تومەندەدى.

جاس توپتارى اراسىندا 29 جاسقا دەيىنگى جاستاردا (وڭ جاۋاپتاردىڭ ۇلەسى 41,8-دەن 36,8% -عا دەيىن تومەندەدى) جانە 30-44 جاستاعى رەسپوندەنتتەردە (وڭ جاۋاپتاردىڭ ۇلەسى 33,4-تەن 28,6% -عا دەيىن تومەندەدى) وپتيميزم دەڭگەيىنىڭ ەڭ كوپ تومەندەۋى بايقالادى. بۇل رەتتە باسقا جاس توپتارىندا ديناميكا تەرىس بولعان جوق. ءىرى ساتىپ الۋلار ءۇشىن جاعدايلاردىڭ قولايلىلىعىن اتاپ وتكەن 45-59 جاستاعى رەسپوندەنتتەردىڭ ۇلەسى وزگەرگەن جوق، ال 60 جاستان ۇلكەن اعا بۋىندا، كەرىسىنشە، كورسەتكىش 26,1% -عا دەيىن ءوستى. بىراق بۇل ناتيجە بارلىق جاستاعى ەڭ ناشار ناتيجە بولىپ تابىلادى.

وڭىرلىك بولىنىستە قىزىلوردا وبلىسى ەڭ كوپ رەگرەستى كورسەتتى، وندا وڭ جاۋاپتار ۇلەسى 45,9% -دان 20,4% -عا دەيىن تومەندەدى. بۇل ناتيجە قىركۇيەك ايىندا بارلىق وڭىرلەر اراسىندا ەڭ ناشار ناتيجە بولدى. سونداي-اق ۇلكەن ايلىق قۇلدىراۋ ۇلىتاۋ (-17,4 پ.پ.) جانە اتىراۋ وبلىستارىندا (-10,1 پ.پ.) بايقالادى. ەكىنشى جاعىنان، قاراعاندى وبلىسىنىڭ رەسپوندەنتتەرى ەڭ جاقسى جاۋاپ بەردى، وندا وڭ جاۋاپتاردىڭ ۇلەسى 34,8% -دان 34,6% -عا دەيىن شامالى ازايدى.

قازاقستاندىقتاردىڭ ينفلياتسيالىق باعالارى مەن بولجامدارى ءوستى

قازاقستان تۇرعىندارىنىڭ ينفلياتسيالىق باعالارى قىركۇيەك ايىندا تامىز ايىنىڭ رەكوردتىق تومەن كورسەتكىشتەرىنەن كەيىن ءبىرشاما ءوستى. وتكەن ايدا تۇرعىنداردىڭ 39,7% (تامىزدا - 37,6%) باعانىڭ كۇشتى ءوسۋىن بايقاعان. ال وتكەن جىلدىڭ كوكجيەگىندە باعانىڭ ەڭ كوپ جىلدام ءوسۋىن بايقاعاندار ۇلەسى ازداپ تومەندەدى: تامىز ايىنداعى 51% -دان 50,8% -دىق رەكوردتىق مينيمۋمعا دەيىن.

قازاقستاندىقتاردىڭ ينفلياتسيالىق بولجامدارى ايتارلىقتاي ءوسىپ، بيىلعى جىلى ەڭ جوعارى مانگە جەتتى. ءبىر ايدىڭ كوكجيەگىندە باعانىڭ كۇشتى ءوسۋىن كۇتەتىن ادامداردىڭ ۇلەسى 18%-دان 19,9% -عا دەيىن ءوستى، كەلەسى 12 ايدىڭ كوكجيەگىندە باعانىڭ ءوسۋىن كۇتەتىندەردىڭ ۇلەسى تامىزداعى 21,7% -دان 24,9% -عا دەيىن ءوستى.

قر ۇلتتىق بانكىنىڭ ينفلياتسيالىق باعالاۋ جانە كۇتۋلەر بويىنشا وسىنداي زەرتتەۋى تامىز ايىنىڭ كوپ ايلىق مينيمۋمدارىنان كەيىن پەسسيميزمنىڭ ايتارلىقتاي ءوسۋىن كورسەتتى. وسى زەرتتەۋدىڭ دەرەكتەرىنە سايكەس جىل ىشىندە باعانىڭ كۇشتى ءوسۋىن كۇتەتىندەردىڭ ۇلەسى  20,9% -دان 24,3% -عا دەيىن ارتتى. ال ءبىر ايدىڭ كوكجيەگىندە وسىعان ۇقساس كورسەتكىش 14,7% -دان 19,5% -عا دەيىن كۇرت ارتتى. ينفلياتسيالىق باعالار ءار ءتۇرلى ۋاقىت دەڭگەيلەرىندە ءارتۇرلى باعىتتاعى قوزعالىستى كورسەتتى. ەگەر باعانىڭ ءوسۋىن باعالاۋ بويىنشا سوڭعى ايدا رەسپوندەنتتەر ۇلەسى 26% -دان 29% -عا دەيىن ۇلعايسا، وتكەن 12 ايداعى باعانىڭ جىلدام ءوسۋىن كورسەتەتىن ۇلەسى 43,4% -دان 42,7% -عا دەيىن تومەندەدى، بۇل 2020 جىلعى ساۋىردەن باستاپ ەكىنشى ەڭ تومەن ءمان بولىپ تابىلادى.

جەكەلەگەن تاۋارلار مەن قىزمەتتەردىڭ ىشىندە رەسپوندەنتتەردىڭ كوپشىلىگىن ازىق-تۇلىك ونىمدەرىنە باعانىڭ ايتارلىقتاي ءوسۋى ءالى دە الاڭداتۋدا. حالىق ءۇشىن ايتارلىقتاي قىمباتتاعان توپ-4 تاۋار ون ءبىرىنشى اي قاتارىنان وزگەرىسسىز قالىپ وتىر. وعان «ەت جانە قۇس»، «ءسۇت جانە ءسۇت ونىمدەرى»، «نان جانە نان-توقاش ونىمدەرى» جانە «كوكونىستەر مەن جەمىستەر» ساناتتارى كىرەدى. دەگەنمەن، جوعارىدا اتالعان بارلىق ونىمدەر باعاسىنىڭ كۇشتى ءوسۋىن بايقاعان ادامداردىڭ ۇلەسى ورتاشا العاندا 4,4 پ.پ. تومەندەدى. كوكونىس پەن جەمىس-جيدەك بويىنشا كورسەتكىش 32,6% -دان 27,2% -عا دەيىن تومەندەدى، بۇل زەرتتەۋدىڭ بارلىق ۋاقىتىنداعى ەڭ تومەنگى كورسەتكىش بولىپ تابىلادى. سونداي-اق، ءسۇت ونىمدەرىن تاڭداعان ادامداردىڭ ۇلەسى ايتارلىقتاي تومەندەدى (4,9 پ.پ.), ال كورسەتكىشتىڭ ءوزى 31% -عا جەتتى، بۇل رەكوردتىق مينيمۋمنان 0,2 پ.پ. جوعارى. رەسمي ستاتيستيكاعا سايكەس قىركۇيەكتە ءسۇت ونىمدەرىنىڭ باعاسى ا/ا 0,4%-عا، ال ەت باعاسى ا/ا 0,2%-عا عانا ءوستى. جەمىس-جيدەك پەن كوكونىس باعاسى ماۋسىمدىق تۇردە تامىزبەن سالىستىرعاندا 3,6% -عا تومەندەدى.

دەۆالۆاتسيالىق كۇتۋلەر شامالى تومەندەدى

قازاقستاندىقتاردىڭ دەۆالۆاتسيالىق كۇتۋلەرى قىركۇيەكتە تەڭگەنىڭ ازداپ نىعايۋىنان كەيىن ازداپ تومەندەگەنىن كورسەتكەنمەن، قىركۇيەكتە جوعارى دەڭگەيدە قالىپ وتىر. ساۋالناما قورىتىندىسى بويىنشا تەڭگەنىڭ السىرەۋىن ءبىر جىلدىڭ كوكجيەگىندە كۇتىپ وتىرعان قازاقستاندىقتاردىڭ ۇلەسى رەكوردتىق 58,7% -دان 57,5% -عا دەيىن تومەندەدى. ال ءبىر ايدىڭ كوكجيەگىندە 35,7-تەن 35,2% -عا دەيىن ازايدى. ايتا كەتەيىك، وتكەن قىركۇيەكپەن سالىستىرعاندا پەسسيميستەردىڭ ۇلەسى ءبىرىنشى ماسەلە بويىنشا 1,1 پ.پ. ءوسىپ، ەكىنشى ماسەلە بويىنشا 3,3 پ.پ. تومەندەدى.

وزبەكستان

وزبەكستاندىقتاردىڭ تۇتىنۋشىلىق سەنىم يندەكسى 2024 جىلعى قىركۇيەكتە قاتارىنان ەكى اي قالپىنا كەلگەننەن كەيىن تومەندەپ، 130,9-دان 128,7 پۋنكتكە دەيىن ازايدى. جەكە العاندا تومەندەۋ يندەكستى انىقتايتىن بارلىق بەس قوسالقى يندەكس بويىنشا بولدى. ءىرى ساتىپ الۋلار ءۇشىن قولايلى جاعدايلاردىڭ قوسالقى يندەكسى تاعى دا تومەندەگەنىن كورسەتتى. 2023 جىلعى قىركۇيەكپەن سالىستىرعاندا ەكونوميكالىق احۋال ماسەلەسى بويىنشا ءوپتيميزمنىڭ تومەندەۋى ەسەبىنەن يندەكس 2,7 پۋنكتكە تومەندەدى.

ءىرى ساتىپ الۋ شارتتارى بويىنشا ءوپتيميزمنىڭ تومەندەۋى

ءىرى ساتىپ الۋلار مەن شىعىستار ءۇشىن قولايلى جاعداي يندەكسى رەكوردتىق تامىزدان كەيىن 5,4 پۋنكتكە تومەندەپ، 86,9 پۋنكتكە جەتتى. وزبەكستان تۇرعىندارىنىڭ 40,1% جاۋاپتىڭ وڭ نۇسقاسىن تاڭدادى، ال تامىز ايىندا ولاردىڭ 41,8% بولدى. جاعىمسىز جاۋاپتاردىڭ ۇلەسى ايتارلىقتاي - 3,9 پ.پ. ءوستى.

جاس توپتارى اراسىندا 60 جاستان اسقان ادامدار باعانىڭ ايتارلىقتاي ناشارلاعانىن كورسەتۋدە. ەگەر وتكەن ايدا وسى توپتىڭ وڭ جاۋاپتارىنىڭ ۇلەسى 42,6% -عا جەتسە، قىركۇيەكتە ول 35,5% -عا دەيىن تومەندەدى، بۇل بارلىق جاس توپتارى اراسىنداعى ەڭ تومەن ناتيجە بولىپ تابىلادى. ەڭ جاقسى ناتيجەنى ءالى دە 29 جاسقا دەيىنگى جاستار كورسەتىپ وتىر، وندا 44,4% وپتيميستەر جينالدى، بۇل تامىزعا قاراعاندا 2,3 پايىزعا تومەن. قالعان ەكى ورتاشا جاس توپتارىنىڭ ناتيجەلەرى ۇقساس بولىپ شىقتى - 38-40%.

وڭىرلىك بولىنىستە كورسەتكىشتىڭ ايتارلىقتاي ناشارلاۋى ناۆوي وبلىسىندا بولدى. وندا جاۋاپتاردىڭ وڭ نۇسقالارىن تاڭداعان رەسپوندەنتتەردىڭ ۇلەسى 50,7% -دان 36,4% -عا دەيىن ازايدى. قىركۇيەكتە ەڭ تومەن ناتيجەلەردى تاشكەنت وبلىسى كورسەتتى، وندا وڭ جاۋاپتاردىڭ ۇلەسى 39,9-دان 31% -عا دەيىن تومەندەدى. ەكىنشى جاعىنان، نامانگان، فەرعانا، حورەزم، سۋرحانداريا وبلىستارى مەن قاراقالپاقستان رەسپۋبليكاسىندا وپتيميستەردىڭ ۇلەسى تامىزعا قاراعاندا ارتتى.

سوڭعى جىلى ەكونوميكالىق احۋال تۋرالى پىكىرلەر ناشارلادى

وتكەن جىلى ەكونوميكالىق جاعدايداعى وزگەرىستەردىڭ قوسالقى يندەكسى ايتارلىقتاي تومەندەگەنىن كورسەتتى. سۋبيندەكس 2023 جىلعى قىركۇيەكپەن سالىستىرعاندا 8,4 پۋنكتكە تومەندەپ، 119,5 پۋنكتكە جەتتى، بۇل 2024 جىلعى مامىردا بەلگىلەنگەن رەكوردتان ەكى پۋنكتكە جوعارى. ساۋالناماعا قاتىسقان وزبەكستاندىقتاردىڭ 49% -ى وتكەن جىلعى ەكونوميكالىق احۋال جاقساردى دەپ ەسەپتەيدى، بۇل وتكەن جىلعى كورسەتكىشتەن 8,1 پ.پ. از.

جاس توپتارى اراسىندا بارلىق جاس توپتارى اراسىندا ايتارلىقتاي تەرىس ديناميكا بايقالادى. ەڭ كوپ وزگەرىس 45-59 جاستاعى ادامداردا تىركەلگەن، ولاردىڭ 50,1% -ى ەكونوميكالىق احۋال جاقساردى دەپ ەسەپتەيدى. الايدا وتكەن جىلى مۇنداي رەسپوندەنتتەردىڭ سانى 60,7% بولعان. ۇزدىك ناتيجەنى 60 جاستاعى اعا بۋىن كورسەتىپ وتىر، وندا بۇل ۇلەس 52,1% -عا جەتتى. سوڭعى ورىنداردا 29 جاسقا دەيىنگى جاستار، ولاردىڭ ىشىندە قىركۇيەكتە كورسەتكىش 46,9% قۇرادى.

وڭىرلىك جوسپاردا وتكەن جىلعى قىركۇيەكپەن سالىستىرعاندا بارىنشا قاتتى تومەندەۋ نامانگان جانە ءاندىجان وبلىستارىندا تىركەلەدى، وندا وڭ جاۋاپتاردىڭ ۇلەسى تيىسىنشە 16,8 جانە 16 تارماقتارعا تومەندەدى. دەگەنمەن سوڭعى جىلى جاعداي وزگەرگەن جوق، تاشكەنت بۇرىنعىسىنشا ءتىزىم سوڭىندا تۇر - ەكونوميكاداعى وڭ وزگەرىستەردى اتاپ وتكەندەر ۇلەسى 36,9% -عا جەتەدى. ەڭ جاقسى جىلدىق ديناميكانى قاراقالپاقستان رەسپۋبليكاسى كورسەتتى، وندا دا وسى كورسەتكىش 0,8 پ.پ. عانا تومەندەدى. دەگەنمەن، 59,5% ۇلەس كورسەتكىشىمەن حورەزم وبلىسى كوشباسشى بولىپ تابىلادى.

ينفلياتسيالىق كۇتۋلەر مەن باعالار سول قالپىندا قالدى

وزبەكستان تۇرعىندارىنىڭ ينفلياتسيالىق باعالارى مەن كۇتۋلەرى تۇتاستاي العاندا قىركۇيەكتە شامالى وزگەرىپ، ەداۋىر جوعارى دەڭگەيدە قالدى. ماسەلەن، وتكەن جىلدا قىركۇيەكتە باعانىڭ كۇشتى ءوسۋىن تۇرعىنداردىڭ تامىزداعى 48,2%-بەن سالىستىرعاندا 51,4%-ى سەزگەن. بىراق سوڭعى ايدا ولاردىڭ ۇلەسى، كەرىسىنشە، 31,9-دان 31,8%-عا دەيىن ازداپ تومەندەدى.

ينفلياتسيالىق كۇتۋلەر تامىز ايىمەن سالىستىرعاندا ەكى ۋاقىت كوكجيەشىگجە دە ءسال جاقسارعانىن كورسەتتى. باعانىڭ كۇشتى ءوسۋىن كۇتەتىندەردىڭ ۇلەسى كەلەسى ايدا 20% -دان 19,6% -عا دەيىن ازايدى. ال ءبىر جىلدىڭ كوكجيەگىندە رەسپوندەنتتەردىڭ 25,6% -ى باعانىڭ ايتارلىقتاي جىلدام ءوسۋىن كۇتەدى، بۇل تامىزداعى كورسەتكىشتەن 1,5 پ.پ. تومەن.

رەسمي ستاتيستيكاعا سايكەس تامىز ايىندا باعانىڭ 1,23% -عا ءوسۋى تىركەلدى. دەگەنمەن، جىلدىق ينفلياتسيا 10,47% - دان 10,46% - عا دەيىن شامالى تومەندەدى. بۇل رەتتە ەت، كوكونىس جانە جەمىس-جيدەك باعالارىنىڭ كۇرت ءوسۋى جالعاسۋدا. ماسەلەن، قىركۇيەكتە ەت 2,8-3,1% (تامىزدا + 4,9-5,3%) قىمباتتادى جانە بۇل رەسپوندەنتتەردىڭ كوڭىل-كۇيىنە تەرىس اسەر ەتۋىن جالعاستىرۋدا. سونداي-اق، زەرتتەۋدىڭ بۇكىل كەزەڭىندە تاۋارلار مەن قىزمەتتەردىڭ ايتارلىقتاي وسكەن باعاسى بويىنشا سۇراقتا ەت پەن قۇس ەتى بويىنشا ەڭ جوعارى كورسەتكىش قايتا تىركەلدى. بۇل اتاۋدى رەسپوندەنتتەردىڭ 61,9%-ى كورسەتسە، تامىزدا وندايلاردىڭ سانى 57,8%-ى بولعان. بىرقاتار كوكونىس پەن جەمىس-جيدەك باعاسىنىڭ ماۋسىمدىق ءوسۋى اياسىندا كوكونىس پەن جەمىس-جيدەكتى كورسەتكەندەردىڭ ۇلەسى (+ 3,2 پ.پ.) ا/ا 10-16% ۇلعايدى. تكش قىزمەتتەرىنىڭ قۇنى قىركۇيەك ايىندا ا/ا 0,5% -عا عانا ءوستى جانە بۇل نۇسقانى بەلگىلەگەندەر ۇلەسى 31,9% -دان 28,5% -عا دەيىن تومەندەدى. الايدا پروپان باعاسىنىڭ 15,7% - عا جەكە كۇرت ءوسۋى رەسپوندەنتتەردىڭ كوڭىل-كۇيىنە اسا اسەر ەتكەن جوق.

دەۆالۆاتسيالىق كۇتۋلەردىڭ كۇرت ءوسۋى

قىركۇيەك ايىندا وزبەكستان تۇرعىندارىنىڭ دەۆالۆاتسيالىق كۇتۋلەرى ءتورت اي قاتارىنان تومەندەگەننەن كەيىن كۇرت ارتتى. قىركۇيەك ايىندا وزبەك سومى قاتارىنان ەكى ايدا 0,6% السىرەپ كەتتى. الداعى 12 ايدا دوللارعا قاتىستى ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ السىرەۋىن كۇتەتىندەردىڭ ۇلەسى تامىزداعى 49,1% -دان قىركۇيەكتە 59,4% -عا دەيىن كوتەرىلدى. ال ءبىر ايدىڭ كوكجيەگىندە پەسسيميستەردىڭ ۇلەسى 32,2-تەن 41,2% -عا دەيىن ارتتى. الايدا 2023 جىلعى قىركۇيەكپەن سالىستىرعاندا ول تيىسىنشە 3,9 جانە 7,9 پ.پ. تومەندەدى.

قىرعىزستان

قىرعىزستاندا تۇتىنۋشىلىق سەنىم يندەكسى قاتارىنان التى ايلىق وسىمنەن كەيىن قىركۇيەكتە ازداپ تومەندەگەنىن كورسەتتى. ءبىر ايدا CCI يندەكسى 1,3 پۋنكتكە تومەندەپ، 140,7 پۋنكتكە جەتتى. بۇل جولى يندەكستىڭ كومپوزيتتىك دەڭگەيىن انىقتايتىن بەس قوسالقى يندەكستىڭ تورتەۋى تومەندەدى. ال ەڭ ۇلكەن قۇلدىراۋ ءىرى ساتىپ الۋلار ءۇشىن قولايلى جاعدايلار ماسەلەسىندە تىركەلەدى. 2023 جىلعى قىركۇيەكپەن سالىستىرعاندا يندەكستىڭ ءوسۋى 12,9 پۋنكتتى قۇرادى.

ءىرى ساتىپ الۋلار ءۇشىن قولايلى جاعدايلاردى باعالاۋداعى كىشىگىرىم تومەندەۋ

ءىرى ساتىپ الۋلار ءۇشىن اعىمداعى جاعدايلاردىڭ قولايلىلىق قوسالقى يندەكسى تامىز ايىمەن سالىستىرعاندا 3,5 پۋنكتكە تومەندەپ، 107,6 پۋنكتكە جەتتى، بۇل بۇرىنعىسىنشا ورتالىق ازياداعى ەڭ جوعارى ءمان بولىپ تابىلادى. ءىرى شىعىندار ءۇشىن قولايلى جاعدايلاردى كورسەتەتىن ادامداردىڭ ۇلەسى تامىزداعى 45,2% -دان قىركۇيەكتە 43,5% -عا دەيىن تومەندەدى.

بارلىق جاس توپتارىندا پەسسيميزمنىڭ جوعارىلاۋى بايقالدى، بىراق ول 45-59 جاس ارالىعىنداعى رەسپوندەنتتەر اراسىندا كۇشتى بولدى. وندا وڭ جاۋاپتاردى تاڭداعانداردىڭ ۇلەسى 43,8% -دان 40,1% -عا دەيىن تومەندەدى. ال ەڭ تومەنگى كورسەتكىش اعا بۋىندا 60 جاستان باستاپ تىركەلەدى، ولاردىڭ ۇقساس كورسەتكىشى 40,5% -دان 37,2% -عا دەيىن تومەندەدى. ەڭ ۇزدىك ناتيجەنى 48,2% كورسەتكىشپەن 29 جاسقا دەيىنگى جاستار كورسەتەدى.

سونىمەن قاتار، ناشارلاۋ تالاس، نارىن جانە باتكەن وبلىستارىنان باسقا بارلىق وڭىرلەردە تىركەلەدى. ەڭ كۇشتى قۇلدىراۋ شۋ وبلىسىندا بايقالادى، وندا ءوڭىردى سوڭعى ورىنعا ىعىستىرعان وڭ جاۋاپتار ۇلەسىنىڭ تومەندەۋى 10,9 پايىزدىق پۋنكتتى قۇرادى. ەكىنشى جاقتان، تالاس جانە نارىن وبلىستارىندا كۇرت جاقسارۋ بايقالادى، وندا ءىرى ساتىپ الۋلار ءۇشىن قولايلى جاعدايدى اتاپ وتۋشىلەردىڭ ۇلەسى تيىسىنشە 29 جانە 19 پ.پ. ءوستى. ناتيجەسىندە نارىن وبلىسى قىركۇيەكتە 57,1% ناتيجەمەن كوشباسشى بولدى.

ەكونوميكالىق احۋالدى باعالاۋ ءبىر جىلدا قاتتى جاقساردى

سوڭعى 12 ايداعى ەكونوميكالىق جاعدايداعى وزگەرىستەردى باعالاۋ قوسالقى يندەكسى 2023 جىلعى قىركۇيەكپەن سالىستىرعاندا ايتارلىقتاي ءوسىم كورسەتتى. ءبىر جىل ىشىندە سۋبيندەكس 26,1 پۋنكتكە ءوسىپ، رەكوردتىق كورسەتكىشكە جاقىن 154 پۋنكتكە جەتتى. تۇرعىنداردىڭ 71,7 %-ى ەكونوميكالىق جاعدايدىڭ جاقسارعانىن كورسەتسە، وتكەن جىلى بۇل كورسەتكىش 54,4%-عا عانا جەتكەن.

جاس بولىنىسىندە بارلىق سپەكتر بويىنشا ايتارلىقتاي ءوسۋ بايقالادى، بىراق ەڭ ۇلكەن جاقسارۋدى 60 جاستان جوعارى اعا بۋىن كورسەتتى. ەگەر 2023 جىلى ولاردىڭ اراسىنداعى وڭ جاۋاپتاردىڭ ۇلەسى 50,9%-عا جەتسە، اعىمداعى جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا ول 72,8%-عا ءوستى. بۇل رەتتە 45-59 جاس ارالىعىنداعى رەسپوندەنتتەر ەڭ جاقسى جاۋاپ بەردى، ولاردىڭ اراسىندا بۇل كورسەتكىش 74,3%-عا دەيىن ءوستى (+19,4 پ.پ.). ءبىز سونداي-اق باسقا ەكى جاس توبىندا وپتيميستەر ۇلەسىنىڭ 14,9–16,3 پ.پ. جىل سايىنعى كۇشتى ءوسۋىن اتاپ وتەمىز.

وڭىرلىك بولىنىستە سونداي-اق ەكونوميكالىق احۋالدىڭ وزگەرىستەرىن باعالاۋدى جاقسارتۋدا تولىق بىرىگۋ بايقالادى. سوڭعى 12 ايدا ەڭ كوپ ءوسىمدى كورسەتكەن قىركۇيەك كوشباسشىسى باتكەن وبلىسى بولدى، وندا وڭ جاۋاپتاردىڭ ۇلەسى 65,5% -دان 88,2% -عا دەيىن ءوستى. سونداي-اق، بىشكەك پەن جالال-اباد وبلىسىنداعى ۇلەستەر 19-20 پ.پ. ءوستى. ەكونوميكاداعى وڭ وزگەرىستەردى 57,7% -ى عانا اتاپ وتكەن شۋ وبلىسىنىڭ رەسپوندەنتتەرى باسقالارعا قاراعاندا ناشار جاۋاپ بەردى.

ينفلياتسيالىق باعالار مەن بولجامدار شامالى ءوستى

قىركۇيەكتە قىرعىزستاندىقتاردىڭ ينفلياتسيالىق باعالارى بيىلعى جىلدىڭ ناۋرىز ايىنان بەرى العاش رەت ايتارلىقتاي ءوسىم كورسەتتى. ەگەر تامىز ايىندا ساۋالناماعا قاتىسقانداردىڭ 26,2% -ى وتكەن ايدا باعانىڭ كۇشتى ءوسۋىن سەزىنسە، قىركۇيەك ايىندا 30,8% جينادى. وتكەن 12 ايدا باعانىڭ ءوسۋىن باعالاۋ دا وسىعان ۇقساس قارقىنمەن ءوستى. قىركۇيەكتە قىرعىزستاندىقتاردىڭ 50,7% -ى باعا ءوسۋىنىڭ جىلدامداعانىن اتاپ وتسە، تامىزدا بۇل كورسەتكىش 46,6% -دى قۇراعان ەدى. ونىڭ ۇستىنە جىلدىق ينفلياتسيا بويىنشا رەسمي دەرەكتەر ونىڭ قىركۇيەكتە 3,8% - دان 4,9% - عا دەيىن كۇرت ءوسۋىن كورسەتەدى، بۇل ساۋىردەن باستاپ ەڭ جوعارى كورسەتكىش بولىپ تابىلادى.

قىرعىزستاندىقتاردىڭ ينفلياتسيالىق بولجامدارى ينفلياتسيالىق باعالاۋ سياقتى ايتارلىقتاي وسكەن جوق، بىراق بيىلعى جىلدىڭ ەڭ جوعارى دەڭگەيىندە قالدى. كەلەسى 12 ايدا باعانىڭ ەڭ جىلدام ءوسۋىن كۇتەتىن رەسپوندەنتتەردىڭ ۇلەسى 12,4% - دان 12,9% - عا دەيىن ءوستى. باعا كەلەسى ايدا وتە قاتتى وسەدى دەپ سانايتىنداردىڭ ۇلەسى دە 7,7% -دان 8,7% -عا دەيىن ءوستى.

تۇرعىندار باعانىڭ ايتارلىقتاي قىمباتتاعانىن بايقاعان جەكەلەگەن تاۋارلار مەن قىزمەتتەردىڭ ىشىندە ءوڭىردىڭ باسقا ەلدەرىندە دە ەت پەن قۇستى اتاپ وتەمىز. بۇل ءونىم 12 اي بويى ءبىرىنشى ساتىدا تۇرعان ۇندى كوشباسشىلىقتان سەنىمدى تۇردە ىعىستىردى. بۇل ءونىمدى تاڭداعان رەسپوندەنتتەردىڭ ۇلەسى 35-تەن رەكوردتىق 51,6%-عا دەيىن ءوستى. سونداي-اق، جالپى العاندا ەڭ جوعارى باعا ءوسىمى بايقالعان 5 تاۋارلاردىڭ ءتىزىمى 13 اي قاتارىنان وزگەرمەدى. قىركۇيەكتە ەت پەن قۇستان باسقا رەسپوندەنتتەردىڭ 39,5%-ى ۇندى، 37,4%-ى وسىمدىك مايىن، 29,9%-ى كوكونىستەر مەن جەمىستەردى جانە 26,8%-ى تۇز بەن قانتتى اتاپ وتكەن. اتالعان ونىمدەردىڭ ىشىندە كوكونىستەر مەن جەمىستەر بويىنشا عانا الاڭداۋشىلىق ارتقانى بايقالادى. رەسمي ستاتيستيكاعا سايكەس قىركۇيەكتە ەت باعاسىنىڭ 5,3% -عا كۇرت ءوسۋىن اتاپ وتەيىك، بۇل 2007 جىلعى مامىردان بەرى بولماعان. سونداي-اق كوكونىس باعاسى ايتارلىقتاي - ا/ا 2,9%-عا ءوستى، الايدا جەمىستەر وتكەن ايعا قاراعاندا ارزانداۋىن جالعاستىردى (-4,7%). مايلاردىڭ باعاسى ا/ا 1,8% -عا ءوستى. سوڭعى رەت باعا وسىنداي رەتپەن 2022 جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا قارقىندى وسكەن.

دەۆالۆاتسيالىق بولجامدار جاڭا رەكوردقا دەيىن تومەندەۋدە

قىركۇيەكتە قىرعىز سومى تامىز ايىندا ازداپ السىرەگەننەن كەيىن 0,8% -عا نىعايدى. ناتيجەسىندە قىرعىزستاندىقتاردىڭ دەۆالۆاتسيالىق كۇتۋلەرى تامىز ايىمەن سالىستىرعاندا ازداپ تومەندەپ، زەرتتەۋ ۋاقىتىندا جاڭا ابسوليۋتتىك مينيمۋمدارعا جەتتى. ەگەر تامىزدا ايىندا تۇرعىنداردىڭ 23,2% -ى ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ ءبىر جىلدان كەيىن السىرەۋىن كۇتسە، قىركۇيەك ايىندا ولاردىڭ ۇلەسى 23,1% -عا دەيىن تومەندەدى. بىراق ءبىر ايلىق كوكجيەكتە دوللاردىڭ ءوسۋى ماسەلەسىندە پەسسيميستەر ۇلەسى ايتارلىقتاي تومەندەدى: 17,5-تەن 14,4%-عا دەيىن.

تاجىكستان

تاجىكستانداعى تۇتىنۋشىلىق سەنىم يندەكسى قىركۇيەكتە 151,4-تەن 149,6 پۋنكتكە دەيىن تومەندەدى، بۇل ەكىنشى ايدىڭ قاتارىنان قۇلدىراۋىن بىلدىرەدى. بۇل جولى بەس قوسالقى يندەكستىڭ تورتەۋى تومەندەگەنىن كورسەتتى، ال ەڭ كوپ قۇلدىراۋ جەكە ماتەريالدىق جاعدايدىڭ بولجامى بويىنشا بولدى. وتكەن جىلعى قىركۇيەكپەن سالىستىرعاندا CCI يندەكسى ەكونوميكالىق جاعدايداعى وزگەرىستەردى باعالاۋدى جاقسارتۋ جانە ءىرى ساتىپ الۋلار ءۇشىن قولايلىلىق ەسەبىنەن 6,3 پۋنكتكە ءوستى.

جەكە ماتەريالدىق جاعدايدىڭ بولجامى ناشارلادى

تۇرعىنداردىڭ جەكە ماتەريالدىق جاعدايىنىڭ كۇتىلەتىن وزگەرىستەرىنە قاتىستى بولجامدارى تامىز ايىمەن سالىستىرعاندا ايتارلىقتاي تومەندەگەنىن كورسەتتى. اتالعان قوسالقى يندەكس 164,2 پۋنكتتەن 160,6 پۋنكتكە دەيىن تومەندەدى، بۇل بيىلعى ەكىنشى ەڭ تومەن ناتيجە بولدى. قىركۇيەك ايىندا وڭتايلى كوزقاراستاعى تاجىكستاندىقتاردىڭ ۇلەسى تامىزداعى 75,3%-بەن سالىستىرعاندا 72,7% قۇرادى.

جاسى بويىنشا وپتيميستەر سانىنىڭ تومەندەۋى 60 جاستان اسقان اعا بۋىندى قوسپاعاندا، بارلىق جاس توپتارىندا بايقالادى. بۇل توپتا جەكە قارجىلىق جاعدايىنىڭ جاقسارۋىن كۇتەتىندەردىڭ ۇلەسى 68,7-دەن 75,2%-عا دەيىن ءوستى. سوعان قاراماستان، ەڭ جاقسى ناتيجە ءالى دە 29 جاسقا دەيىنگى جاستار اراسىندا تىركەلىپ، ولاردىڭ ۇلەسى 79%-عا جەتەدى. ەكىنشى جاعىنان، 45-59 جاستاعى رەسپوندەنتتەر اراسىندا وڭ جاۋاپتار ۇلەسى 4,7 پ.پ. تومەندەپ، بۇل قىركۇيەكتەگى ەڭ ۇلكەن قۇلدىراۋ قارقىنى بولدى. ال 67,5% ابسوليۋتتىك ناتيجە ەڭ از بولىپ شىقتى.

تاۋلى-باداحشان اۆتونوميالىق وبلىسىنان باسقا بارلىق وڭىرلەردە 12 اي كوكجيەكتە جەكە ماتەريالدىق جاعدايىنىڭ جاقسارۋىن كۇتەتىن تۇرعىندار ۇلەسىنىڭ تومەندەۋى تىركەلەدى. جوعارىدا اتالعان ءوڭىر تامىز ايىندا 65,4% -عا قاراعاندا 72,9% وڭ جاۋاپتار ۇلەسىن كورسەتتى. ەڭ جوعارى كورسەتكىش 78,4% سوگديا وبلىسىندا بايقالادى. سونىمەن قاتار، ءدال سول جەردە ءبىر ايداعى كورسەتكىشتىڭ ەڭ كوپ تومەندەۋى بولدى. باسقالاردان دا ناشار جاۋاپتارعا دۋشانبە تۇرعىندارى جاۋاپ بەرۋدە، وندا وڭ جاۋاپتاردىڭ ۇلەسى 66,3% -عا جەتتى.

سوڭعى جىلى ءىرى ساتىپ الۋلار ءۇشىن جاعداي قاتتى جاقساردى

اعىمداعى جاعدايلاردىڭ ءىرى ساتىپ الۋلار مەن شىعىندار ءۇشىن قولايلى ەكەندىگىنە قاتىستى قوسالقى يندەكس قىركۇيەكتە وتكەن جىلدىڭ قىركۇيەك ايىمەن سالىستىرعاندا 14,6 پۋنكتكە ءوسىپ، 95,1 پۋنكتكە جەتتى. بۇل كورسەتكىش بيىلعى شىلدەدەگى رەكوردتان كەيىنگى ەكىنشى جوعارى كورسەتكىش. رەسپوندەنتتەردىڭ 45,6% وڭ جاۋاپ بەردى، ال وتكەن جىلى ولار 39,7% بولدى.

جاس توپتارى بولىنىسىندە اعا بۋىن اراسىندا 60 جاستان باستاپ ايتارلىقتاي كوپ ءوسۋ بايقالادى. ەگەر 2023 جىلى ولاردىڭ اراسىندا وپتيميستەر ۇلەسى 39,2% -عا جەتسە، بيىل ول 49,9% -دى قۇرادى، بۇل بارلىق جاس توپتارى اراسىنداعى ۇزدىك ناتيجە بولىپ تابىلادى. جالپى العاندا، بارلىق جاس توپتارى ءوسىمدى كورسەتتى، بىراق 29 جاسقا دەيىنگى جاستاردا ول 1,5 پ.پ. كىشىگىرىم بولىپ شىقتى، ال ورتا جاستاعى ادامداردا ۇلەستىڭ ءوسۋى 7,7-7,8 پ.پ. قۇرادى. 42,7% ەڭ ناشار ناتيجە 45-59 جاستاعى رەسپوندەنتتەردە تىركەلەدى.

ايماقتار بويىنشا وتكەن جىلداعى جاقسارتۋلار تاۋلى باداحشان اۆتونوميالىق وبلىسىنان باسقا بارلىق جەردە بايقالدى، وندا وپتيميستەر ۇلەسى 2023 جىلعى 53,1%-دان 45,3%-عا دەيىن تومەندەدى. بىراق ەڭ ۇلكەن ءوسىم رەسپۋبليكالىق باعىنىستاعى اۋدانداردا بولدى، رەسپوندەنتتەردىڭ 42,4%-ى قازىرگى جاعداي ءىرى ساتىپ الۋلار ءۇشىن قولايلى دەپ سانايدى (2023 جىلى 28,5%). دەگەنمەن، بۇل كورسەتكىش بارلىق وڭىرلەر اراسىندا ەڭ ناشار بولىپ شىقتى، ال قىركۇيەك ايىندا سوگديا وبلىسى كوشباسشى بولدى.

ينفلياتسيالىق كۇتۋلەر ايتارلىقتاي ءوستى

تاجىكستاندىقتاردىڭ قىركۇيەكتەگى ينفلياتسيالىق باعالارى تامىز ايىنداعى كۇرت وسىمنەن كەيىن ازداپ ءوستى. وتكەن ايدا باعانىڭ كۇشتى ءوسۋىن اتاپ وتكەن رەسپوندەنتتەردىڭ ۇلەسى 27,4%-دان 27,3%-عا دەيىن ازداپ تومەندەدى. سوڭعى 12 ايلىق كوكجيەكتە باعانىڭ جىلدام وسۋىنە ۇشىراعانداردىڭ ۇلەسى 29,7%-دان 31,2%-عا دەيىن ءوستى، بۇل بيىلعى ەڭ جوعارى كورسەتكىش. تاجىكستان تۇرعىندارىنىڭ ينفلياتسيالىق كۇتۋلەرى تامىز ايىمەن سالىستىرعاندا ايتارلىقتاي وسكەنىن كورسەتتى. تۇرعىنداردىڭ 12%-ى الداعى ايدا باعانىڭ وتە كۇشتى ءوسۋىن كۇتۋدە، ال تامىزدا وندايلاردىڭ سانى 9,7% قۇرادى. ال كەيىنگى 12 ايدا پەسسيميستەر ۇلەسى 10,2-دەن 14,4%-عا دەيىن ءوستى.

قىركۇيەك ايىنداعى ينفلياتسيا بويىنشا رەسمي دەرەكتەر ءالى جاريالانعان جوق، بىراق تامىز ايىندا جىلدىق ينفلياتسيا 3,4% - دان 3,6% - عا دەيىن جىلدامدادى، بۇل تامىزدا ينفلياتسيالىق باعالاۋدىڭ كۇرت وسۋىنە سەبەپ بولۋى مۇمكىن. كەيبىر تاۋارلاردىڭ ىشىندە تاجىكستان تۇرعىندارىن ەت پەن قۇس ەتىنىڭ باعاسى قاتتى الاڭداتۋدا. سوڭعى ايدا ەت پەن قۇس باعاسىنىڭ كۇشتى ءوسۋىن بايقاعان ادامداردىڭ ۇلەسى 45,1% -دان زەرتتەۋدىڭ بارلىق ۋاقىتىندا رەكوردتىق كورسەتكىشتەن 50,8% -عا دەيىن ءوستى. بىراق باسقا ازىق-تۇلىك ونىمدەرىنە قاتىستى الاڭداۋشىلىق دەڭگەيى تومەندەۋدە. ۇن بويىنشا بۇل كورسەتكىش 33,4-تەن 30,7%-عا، ال وسىمدىك مايى بويىنشا 28,3-تەن 25,1%-عا تومەندەدى. ايتا كەتەيىك، توپ-4 اتاۋ كوكونىس پەن جەمىسپەن قاتار وزگەرىسسىز قالىپ وتىر. رەسمي ستاتيستيكاعا سايكەس تامىز ايىندا ەت جانە ەت ونىمدەرىنىڭ باعاسى 1,2% -عا، ال سيىر ەتى بويىنشا جەكە 2,7% -عا ءوستى. وسىلايشا، ەت باعاسى 2024 جىل بويى وسۋدە. تامىز ايىندا جەمىستەر بويىنشا باعا ماۋسىمدىق تۇردە ا/ا 7,9% تومەندەدى، ال كوكونىستەر بويىنشا باعا ءبىر ايدا 1,3%-عا ارتتى.

دەۆالۆاتسيالىق كۇتۋلەر شامالى تومەندەدى

قىركۇيەك ايىندا تاجىكستاندا دەۆالۆاتسيالىق كۇتۋلەر ءبىرشاما تومەندەپ، الدىڭعى 11 ايدىڭ ورتاشا ماندەرىنىڭ جانىندا بولۋدى جالعاستىرۋدا. دوللاردىڭ سومونيگە قاتىستى باعامى تامىزداعى قىسقا ۇزىلىستەن كەيىن قىركۇيەكتە 0,1%-عا تومەندەدى. ءبىر اي ىشىندە ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ السىرەۋىن كۇتەتىندەردىڭ ۇلەسى 17,2% -دان 15,8% -عا دەيىن قۇلادى. ءبىر جىلدىڭ كوكجيەگىندە ەل حالقىنىڭ 24,5% (تامىزدا 24,4%) السىرەۋدى كۇتىپ وتىر.

قورىتىندىلار

2024 جىلدىڭ قىركۇيەك ايى ورتالىق ازيا ەلدەرى ءۇشىن نەگىزىنەن جاعىمسىز بولدى. تەك قازاقستاندا عانا تامىز ايىندا تومەندەگەننەن كەيىن تۇتىنۋشىلىق سەنىم يندەكسىنىڭ (CCI) ازداپ ءوسۋى بايقالادى. دەگەنمەن، يندەكس تولىق قالپىنا كەلگەن جوق، بىراق ءالى دە بەيتاراپ 100 پۋنكتەن جوعارى. سونىمەن قاتار، ەكونوميكالىق جاعدايداعى وزگەرىستەر بويىنشا تۇرعىندار بولجامدارىنىڭ كۇشتى جاقسارعانىن اتاپ وتەيىك. ەكىنشى جاعىنان، ءىرى ساتىپ الۋلار ءۇشىن قولايلى جاعدايلاردى باعالاۋدىڭ ايتارلىقتاي تومەندەۋى بايقالدى. قىرعىزستاندا قىركۇيەك ايىندا التى اي قاتارىنان ءوسىپ، جاڭا رەكوردتارعا قول جەتكىزگەننەن كەيىن CCI يندەكسى قۇلدىرادى. دەگەنمەن تومەندەۋ اپاتتى بولعان جوق جانە كوبىنەسە تۇرعىنداردىڭ باعالاۋى مەن بولجامدارى شامامەن سول دەڭگەيدە قالدى. دەگەنمەن، نەعۇرلىم ايتارلىقتاي تومەندەۋ ءىرى ساتىپ الۋلار ءۇشىن قولايلى جاعدايلاردى باعالاۋ بويىنشا بولدى، ول بۇكىل ورتالىق ازيادا ەڭ جوعارى بولىپ قالۋدا. ونىڭ ۇستىنە 2023 جىلعى قىركۇيەكپەن سالىستىرعاندا CCI يندەكسى 13 پۋنكتكە جۋىق ءوسىمدى كورسەتىپ وتىر.

CCI يندەكسى بويىنشا ايماقتىق كوشباسشى تاجىكستان ەكىنشى اي قاتارىنان ازداپ قۇلدىراۋعا ۇشىرادى. بۇل جولى قۇلدىراۋ قارقىنى ودان دا تومەن بولىپ شىقتى، ال يندەكستىڭ ءوزى بيىلعى ءۇشىنشى ەڭ جوعارى كورسەتكىش بولىپ تابىلادى. نەگىزگى تومەندەۋ جەكە ماتەريالدىق جاعدايدىڭ دا، ەكونوميكا بويىنشا دا بولجامدار بولىگىندە بولدى. دەگەنمەن، قۇلدىراعان قوسالقى يندەكستەردىڭ كورسەتكىشتەرى ورتالىق ازياداعى ەڭ جوعارى جانە تۇرعىنداردىڭ باسىم كوپشىلىگى ءوپتيميزمدى كورسەتەدى. ال وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا تاجىكستانداعى CCI 6,3 پۋنكتكە وسكەنىن كورسەتەدى. سونداي-اق، ەكى اي قاتارىنان قالپىنا كەلگەننەن كەيىن وزبەكستاندا دا يندەكستىڭ جاعىمسىز ديناميكاسى تىركەلدى.  بۇل رەتتە يندەكس شىلدە ايىنداعى ماننەن ءبىرشاما جوعارى بولىپ شىقتى، ال قۇلدىراۋ تامىز ايىندا رەكوردتىق كورسەتكىشتەن كەيىن ءىرى ساتىپ الۋلار ءۇشىن قولايلى جاعداي باعاسىنىڭ كەرى تومەندەۋىنەن بولدى. سونداي-اق ەكونوميكالىق جاعدايداعى وزگەرىستەردىڭ باعاسى دا ايتارلىقتاي تومەندەدى. ايتا كەتەيىك، وزبەكستان 2023 جىلعى قىركۇيەككە قاتىستى يندەكسى 2,7 پۋنكتكە تومەندەگەن جالعىز ەل بولدى.

قىركۇيەكتە ينفلياتسيالىق باعالاۋ مەن كۇتۋلەردىڭ ديناميكاسى بۇكىل ءوڭىر بويىنشا تەرىس بولدى. قىركۇيەكتە تاجىكستان مەن وزبەكستاندا ينفلياتسيالىق باعالار مەن كۇتۋلەردىڭ تامىز ايىندا كۇرت وسۋىنەن كەيىن ءوسۋ كوبىنە جالعاستى. تاجىكستاندا بيىلعى جىلدىڭ ەڭ جوعارعى دەڭگەيىنە جەتكەن ينفلياتسيالىق كۇتۋلەردىڭ ءوسۋى ەرەكشە بايقالادى. وزبەكستاندا ينفلياتسيالىق باعا ءوسىپ، وتكەن 12 ايدىڭ كوكجيەگىندە ولار زەرتتەۋدىڭ بارلىق ۋاقىتىندا رەكوردقا جەتتى. الايدا ينفلياتسيالىق كۇتۋلەر ازداپ تومەندەپ، وسىنداي تومەندەۋ بولعان وڭىردەگى جالعىز ەل بولدى. ال قازاقستاندا ينفلياتسيالىق كۇتۋلەر ايتارلىقتاي ءوسىپ، 2024 جىلى ەڭ جوعارى كورسەتكىشكە جەتتى. قىرعىزستاندا ينفلياتسيالىق كۇتۋلەردىڭ جاعدايى ۇقساس، الايدا ولاردىڭ ءوسىمى قازاقستانداعى سياقتى ۇلكەن ەمەس. سونداي-اق، قىرعىزستاندا سوڭعى اي مەن جىلدا باعانىڭ كۇشتى ءوسۋىن اتاپ وتكەندەر ۇلەسى ايتارلىقتاي ءوستى. تۇتاستاي العاندا ءوڭىر بويىنشا ەت پەن قۇس باعاسىنىڭ وسۋىنە قاتىستى حالىقتىڭ الاڭداۋشىلىعى جالعاسۋدا. ول كوبىنەسە تاجىكستاندا، وزبەكستاندا جانە كوپ ايلىق رەكوردتارعا جەتكەن قىرعىزستاندا كورىنىس تاپتى.

ورتالىق ازيا ەلدەرىندەگى دەۆالۆاتسيالىق كۇتۋلەر تۇتاستاي العاندا بۇرىنعى دەڭگەيلەردە قالدى. الايدا، وزبەكستانداعى دەۆالۆاتسيالىق كۇتۋلەردىڭ كۇرت ءوسۋىن اتاپ وتپەكپىز، ول باسقا ەلدەر اراسىندا ەرەكشە بايقالۋدا. تامىز ايىندا رەكوردتىق تومەن دەۆالۆاتسيالىق كۇتۋلەرگە قول جەتكىزگەننەن كەيىن السىرەۋدى كۇتەتىندەردىڭ ۇلەسى 9-10 پ.پ. ارتتى. دەگەنمەن كورسەتكىشتەر 2023 جىلعى قىركۇيەكتەگى كورسەتكىشتەردەن از بولدى. قازاقستاندا قىركۇيەكتە تەڭگەنىڭ ەڭ از نىعايۋى دەۆالۆاتسيالىق كۇتۋلەردىڭ ازداپ تومەندەۋىنە اكەپ سوقتىرۋى مۇمكىن، ولار بۇعان دەيىن ءتورت اي قاتارىنان ايىرباس باعامىنىڭ وسىنداي ديناميكاسى اياسىندا ءوستى. تاجىكستاندا دا دەۆالۆاتسيالىق كۇتۋلەر ازداپ تومەندەپ، سوڭعى 11 ايداعى ورتاشا ماندەردىڭ شەگىندە تۇر. قىرعىزستاندا دا دەۆالۆاتسيالىق كۇتۋلەرگە قاتىستى جاعداي تىنىش جانە تۇراقتى. ەكى ۋاقىت كوكجيەگىندە دە زەرتتەۋ كەزىندە جاڭا مينيمۋم جاڭارتىلدى. ياعني، رەسپوندەنتتەردىڭ وسىنداي از سانى قىرعىزستاندا ءبىر ايدان كەيىن نەمەسە ءبىر جىلدان كەيىن ايىرباس باعامىنىڭ ءوسۋىن ەشقاشان كۇتپەگەن.

ورتالىق ازيانىڭ ءتورت ەلى حالقىنىڭ تۇتىنۋشىلىق سەنىمىن زەرتتەۋدىڭ ون بەسىنشى تولقىنى بۇكىل ءوڭىر بويىنشا جالپى پەسسيميزمنىڭ ارتقانىن كورسەتتى. بىردەن ءۇش ەلدە تۇتىنۋشىلىق سەنىم تومەندەدى. دەگەنمەن، تومەندەۋ ونشا كوپ بولماعانىن اتاپ ءوتۋ قاجەت. قىرعىزستاندا يندەكستىڭ تومەندەۋى جارتى جىل بويى ۇزدىكسىز وسۋدەن كەيىن كۇتىلدى. ال وزبەكستاندا تۇتىنۋشىلىق سەنىم كوكتەمدە كۇرت قۇلدىراعاننان كەيىن قالپىنا كەلمەدى. ءتىپتى شىلدە-تامىز ايلارىندا ازداپ قالپىنا كەلتىرۋ قىركۇيەك ايىندا توقتاتىلدى. تاجىكستاندا تۇتىنۋشىلىق سەنىمدىلىكتىڭ ازداپ تومەندەۋىنە قاراماستان، تۇرعىنداردىڭ باسىم كوپشىلىگى ءالى دە بولسا جايدارى كوڭىل-كۇيدە. قازاقستان قىركۇيەكتە ءوسىمدى كورسەتكەن جالعىز ەل بولىپ شىقتى، الايدا ونىڭ قارقىنى شامالى بولدى جانە تامىز ايىنداعى قۇلدىراۋدىڭ ورنىن ءىشىنارا عانا تولتىردى. زەرتتەۋدىڭ وسى تولقىنىنىڭ ماڭىزدى وقيعاسى حالىقتىڭ ينفلياتسيالىق باعالارى مەن كۇتۋلەرىنىڭ جاپپاي دەرلىك ۇلعايۋى بولدى. بارلىق دەرلىك ەلدەردە بۇل پارامەترلەردىڭ ءوسۋى ەكىنشى اي قاتارىنان تىركەلۋدە، ونىڭ ىشىندە ەت پەن قۇس باعاسىنىڭ ءوسۋى ماسەلەسىندە تۇرعىنداردىڭ كوپشىلىگىنىڭ قاتتى الاڭداۋشىلىعى جالعاسۋدا. ناتيجەسىندە قىركۇيەكتى تۇتىنۋشىلىق سەنىمدىلىك پەن ينفلياتسيالىق كوڭىل-كۇيدىڭ ناشارلاۋىنا بايلانىستى ورتالىق ازيا ءۇشىن تەرىس دەپ اتاۋعا بولادى. ايتا كەتۋ كەرەك، 2023 جىلمەن سالىستىرعاندا تۇتىنۋشىلاردىڭ سەنىمى وزبەكستاننان باسقا بارلىق ەلدەردە وسكەن.

دانيار ورازباەۆ،

Freedom Finance Global ساراپشىسى

Abai.kz