1. «بانديتيزم رومانتيكاسى» تەرمينىنىڭ انىقتاماسى مەن كورىنىسى

«بانديتيزم رومانتيكاسى» دەپ «قىلمىستىق ارەكەتتەر نەمەسە زاڭعا قايشى ءىس-ارەكەتپەن اينالىساتىن ادامداردىڭ قوعامدا، نە بولماسا، بەلگىلى ءبىر توپتاردىڭ كوز الدىندا تارتىمدى كەيىپكە ەنەتىن قۇبىلىستى» ايتادى. ول جاعدايدا بانديتتەر مەن قاراقشىلار كەيدە قاھارماندار، كەيدە قالىپتاسقان ادىلەتسىز جۇيەگە قارسى كۇرەسۋشىلەر رەتىندە قابىلدانىپ، كوبىنە ءومىر تاجىريبەسى از جاستار اراسىندا جاناشىرلىق پەن ەلىكتەۋشىلىك تۋدىرادى. مۇنداي كوزقاراستىڭ قالىپتاسۋىنا ونىڭ ونەردە، كينودا، بەينەلەنۋى جانە  مەديا جۇيەسى ارقىلى ونىڭ قوعامدا  «وڭ قۇبىلىس» رەتىندە ناسيحاتتالۋى ەرەكشە ىقپال ەتەدى. ناتيجەسىندە، ءبانديتيزمنىڭ قىلمىستىق سيپاتىنا قاراماستان، قوعامدا وسىعان تاۋەلدى قوعامدىق كوڭىل-كۇي قالىپتاسادى. ول، اسىرەسە، جاسوسپىرىمدەر ەن جاستار اراسىندا اسا قاتتى بەلەڭ الادى. بۇل – سونىسىمەن اسا قاۋىپتى!

2. «بانديتيزم رومانتيكاسىنىڭ» الەۋمەتتىك قۇبىلىس رەتىندە پايدا بولۋى جانە تاريحى: «رەسمي قاراقشىلىق» دەگەنىمىز نە؟

«بانديتيزم رومانتيكاسى» تاريحى ەجەلگى داۋىردەن باستالادى. ماسەلەن، انتيكالىق كەزەڭدە  دە  قاراقشىلار مەن تەڭىز قاراقشىلارى «باتىل ءارى تاۋەلسىز تۇلعالار» رەتىندە قابىلدانىپ، زاڭدارعا جانە تارتىپكە قارسىلىق كورسەتەتىندەر قاتارىندا سانالدى. ماسەلەن، ەجەلگى گرەك ميفولوگياسىندا رەيدەرلەر دەپ جالدامالى پيراتتاردى اتاعان. ولاردى كورولدىڭ ءوزى جاقتاپ، كەمە مەن قارۋ‑جاراق بەرگەن. رەيدەرلەردىڭ ماقساتى جاۋدىڭ كەمەسىن توناۋ ەمەس، ونى سۋعا باتىرىپ كوزىن قۇرتۋ بولعان ەكەن. ەگەر بۇل قاراقشىلار كەمەنى توناپ كەتسە، ونى ءوز قوجايىندارىنا بەرەتىن بولعان. مىنە، قازىرگە دەيىن «وزگەنىڭ مۇلكىنە شابۋىل» دەپ سانالاتىن رەيدەرلىك وسىدان شىعادى.

ورتا عاسىرداعى ەۋروپادا روبين گۋد سەكىلدى تۇلعالاردىڭ تانىمالدىعى ‑ بايلارعا قارسى شىعىپ، كەدەيلەرگە كومەك كورسەتەتىن «يگى قاراقشى» بەينەسىن قالىپتاستىردى. ۋاقىت وتە كەلە، مۇنداي بانديتيزم بەينەلەرى ادەبيەتتە، كينودا جانە جاپپاي مادەنيەتتە جالعاسىن تاپتى. مىسالى، حح عاسىردا بۇل قۇبىلىس گانگستەرلەر مەن مافيوزيلەردى كۇش پەن ىقپالدىڭ سيمۆولى رەتىندەگى بەينەلەرىندە كورىنىس تاپتى. بىزگە جاقسى تانىس يتالياندىق «سپرۋت» فيلمىندە بەلگىلى اكتەر ميكەلو ءپلاچيديدىڭ كوميسسار كاتتاني بەينەسى تەك بانديتيزممەن كۇرەستى ەمەس، سونىمەن بىرگە مافيانىڭ قۇدىرەتتىلىگىن دە قاتار ناسيحاتتاعانى راس.

مۇنداي كريمينالدى جاعداي كسرو ىدىراعان سوڭ بارلىق تاۋەلسىز رەسپۋبليكالاردا پايدا بولدى. ولار وسى ايماقتا «رەكەت» اتىمەن تانىلدى. قازاقستاندا وسى اتتاس فيلم دە ءتۇسىرىلدى. ول قازاقستاندا ەرەكشە بولدى، سەبەبى، قازاقستان گەولوكاتسيا تۇرعىدا تەك تاۋار ءترانزيتىن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە «رەكەت ءترانزيتىن» جۇزەگە اسىرا الۋشى ەدى. سول سەبەپتى، بۇرىنعى وداقتا قازاقستاندىقتاردىڭ بەدەلى دە جوعارى بولدى. ولار كەڭەستىك كەزدەن ءداستۇرلى بەدەلى بار «گرۋزيندىك زاڭداستىرىلعان قىلمىس اۆتوريتەتتەرىمەن» تەڭەسە الدى دەسە بولادى. بىراق، قوعامدىق پىكىردە كەيدە، قازاقستاندىق رەكەتتى «ەل بايلىعىن قورعاۋشىلار» رەتىندەگى قاھارمان ۇلدارعا تەڭەستىرۋ قالىپتاسىپ، ولاردىڭ بەينەسىن گەرويلاندىرۋ بايقالادى. بىراق، بۇل، نەگىزىندە، ءاربىر رەكەتتىك توپتىڭ ءوز تەرريتورياسىن قورعاۋىنىڭ عانا كورىنىسى ەدى. بۇل – رەكەتيزمنىڭ ءومىر ءسۇرۋ شارتى.

ال، توقسانىنشى جىلداردىڭ سوڭىندا مەملەكەت دامۋى ءوز ارناسىنا تۇسە باستادى. ءسويتىپ، «رەكەت ءداۋىرى» اياقتالىپ، ونىڭ ورنىنا جۇيەلى تۇردە بيلىكپەن سىبايلاسقان «رەسمي قاراقشىلىق» كەلگەنى قازىر كوپكە بەلگىلى بولىپ وتىر. ول ‑ قازاقستان بار بايلىعىن «جەكەشەلەندىرۋ» ارقىلى اياۋسىز ىسىراپ ەتىپ، مەملەكەتىمىزدىڭ دامۋىن ونداعان جىلدار ارتقا شەگەرگەن اۆتوريتارلى جۇيەنىڭ جەمىسى سانالادى. قازىر ەلىمىزدە باياۋ بولسا دا، وسىعان كەرى پروتسەسس جۇرۋدە. ول باعدارلاما زاڭسىز ۇرلانعان، زاڭسىز يەلەنگەن مەملەكەتتىك اكتيۆتەردى قايتارۋدى كوزدەيدى.  وسىعان بايلانىستى قوعام تاراپىنان قۇقىقتىق جانە ادىلەتتى مەملەكەت ورناتۋعا دەگەن تالاپتىڭ ارتۋى، قوعامنىڭ ادىلەتتىلىك ورناتۋعا كۇش سالىپ جاتۋى ‑ سونىڭ ايعاعى. ارينە، بۇل جاعدايدا «بانديتتىك رومانتيكا» ءوزىن اشىق كورسەتۋگە باتىلى بارمايدى. بانديتيزم – استىرتىن ارەكەت جاعدايىنا كوشەدى...

ال، رەسەيدە بۇل ايگىلى «بريگادا» فيلمىندە انىق كورىندى. جالپى، رەسەيدە قاراقشىلىق تۋرالى فيلمدەر وتە كوپ ءتۇسىرىلىپ، سول ارقىلى قاراقشىلىققا بەيىم جاستاردىڭ توپ‑توبى پايدا بولعانى قۇپيا ەمەس. رەسەي مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ونىڭ زاردابىن ءالى كورۋدە جانە بۇل ۇزاققا سوزىلاتىن سىڭايلى...

3. «بانديتيزم رومانتيكاسىنىڭ» الەۋمەتتىك سەبەپتەرى جانە پسيحولوگياسى

«بانديتيزم رومانتيكاسىنىڭ» نەگىزگى الەۋمەتتىك سەبەپتەرى تەڭسىزدىكپەن، الەۋمەتتىك قاقتىعىستارمەن جانە قوعامداعى ادىلەتسىزدىكپەن بايلانىستى. ادامدار بيلىك تاراپىنان ادىلەتسىزدىككە تاپ بولعاندا نەمەسە كەدەيلىك پەن ەزگىنى سەزىنگەندە، بانديتتەر بالاما كوشباسشىلار نەمەسە «اقيقات ءۇشىن كۇرەسۋشىلەر» رەتىندە قابىلدانۋى مۇمكىن. سونىمەن قاتار، رومانتيزاتسيا زاڭ جۇيەلەرىنىڭ السىزدىگى نەمەسە سىبايلاس جەمقورلىق ارقىلى تۋىنداۋى مۇمكىن. بۇل بيلىككە دەگەن سەنىمنىڭ ازايۋىنا جانە ءبانديتتىڭ تاۋەلسىز ءارى باتىل تۇلعا رەتىندە قابىلدانۋىنا ىقپال ەتەدى.

نەگىزى، «رومانتيكالىق بانديتيزم» جەكە‑دارا ءومىر سۇرە المايدى. ول مىندەتتى تۇردە «ۇيىرلىك» سيپاتتا بولىپ، كلاندىق قاقتىعىستارعا ارالاسادى. بۇل، ەندى، ءبانديتيزمنىڭ ەڭ جوعارعى شىڭى، ونىڭ ينتەللەكتۋالدىق ەۆەرەستى، قازاقشا ايتساق ‑حان ءتاڭىرى!

ال، وسى «ينتەللەكتۋالدى بانديتيزم» دەپ اتالاتىن جالعان رومانتيكانىڭ جەرگىلىكتى كورىنىسى جابايى فورمادا بولۋى زاڭدى. وعان جەرگىلىكتى توپتىڭ ينتەللەكتۋالدىق ورەسىنىڭ تومەن بولۋى كەدەرگى. سوندىقتان، اۋىلدىق جانە اۋداندىق دەڭگەيدەگى مۇنداي توپتاردىڭ تىرلىگى كوبىنە دورەكى توناۋشىلىقپەن عانا شەكتەلەدى. الايدا، كوررۋپتسيالىق جاعدايدا ولار دا جەرگىلىكتى بيلىكپەن، قاجەت ادامدارمەن سىبايلاس بولۋعا قابىلەتتى ەكەنىن جوققا شىعارۋعا بولماس. بۇل ول توپتىڭ ءاربىر مۇشەسىنە وزدەرى «توبىر» سانايتىن قاراپايىم ەڭبەك ادامدارىنان ارتىقشىلىعىن سەزدىرەتىن «سيقىرلى رومانتيكا». سول سەبەپتى دە نداي قىلمىستى توپتار جاس جەتكىنشەكتەر اراسىنان ءوز جاقتاستارىن تەز تابادى، تەز كوبەيەدى. «ۇيىرلىك سانا» ولاردىڭ بويىنا كۇش‑قۋات بەرەدى...

بانديتيزم رومانتيكاسىنىڭ پسيحولوگياسى ادامداردىڭ ەركىندىككە، بيلىككە جانە تاۋەلسىزدىككە دەگەن قۇشتارلىعىنا نەگىزدەلگەن. ءبانديتيزمدى رومانتيزاتسيالايتىنداردىڭ كوزىندە قىلمىسكەرلەر كوبىنە كۇشتى تۇلعالار رەتىندە قابىلدانادى. ءسويتىپ، ول «تۇلعالار» قالىپتاسقان جۇيەگە قارسى تۇرىپ، ءوز ەرەجەلەرىمەن ءومىر سۇرەدى. بۇل، ارينە، اسىرەسە ءوزىن-ءوزى تانىتۋعا ۇمتىلعان نەمەسە اۆتوريتارلىق قۇرىلىمدارعا قارسى شىعۋدى كوزدەگەن جاستاردى قىزىقتىرۋى مۇمكىن. بۇل «ءبانديتيزمنىڭ» رومانتيكالىق جاعى. بىراق، شىنايى ومىردە ءبارى قاراپايىم... سەبەبى، ءبىز ءبانديتيزمدى قانشاما اسىرەلەسەك تە، ول ءبارىبىر ءبانديتيزمنىڭ تارتىمدىلىعى تەز جەتىستىككە جەتۋ، بايلىققا كەنەلۋ جانە قۇرمەتكە يە بولۋ يلليۋزياسىنا نەگىزدەلگەن بولىپ قالا بەرەدى... 

4. بانديتيزم جانە مەملەكەت زاڭى: بۇلىڭعىر بولاشاق

زاڭ تۇرعىسىنان بانديتيزم – بۇل قوعام نورمالارىن بۇزاتىن جانە ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قاۋىپ توندىرەتىن قىلمىستىق ارەكەت.

مەملەكەت ءبانديتيزمدى قۇقىق ءتارتىبى مەن تۇراقتىلىققا قاتەر رەتىندە كورەدى جانە قىلمىسكەرلەردى زاڭعا سايكەس جازالايدى. الايدا، بانديتيزم مەن قۇقىق ءتارتىبى اراسىنداعى قاقتىعىس كوبىنەسە بانديتتەردى رومانتيزاتسيالاۋدى كۇشەيتەدى، اسىرەسە، زاڭدارى ادىلەتسىز جانە قاتال بولىپ تۇرعان قوعام ءۇشىن بۇل تۇراقتى قۇبىلىس دەسەك بولادى. مۇنداي جاعدايدا بانديتتەر بەلگىلى ءبىر توپتاردا ەزگىگە تۇسكەندەر ءۇشىن كەك الۋشىلار رەتىندە قابىلدانۋى مۇمكىن.

وكىنىشكە وراي، ءدال وسىنداي جاعداي قازىرگى «ادىلەتتى قازاقستاندا» دا كەڭىنەن ورىن الىپ وتىر. كەيىنگى كەزدە بۇل مۇلدەم كۇشەيىپ بارا جاتقانداي اسەر قالدىرادى. مىسالى، بىزدەگى قۇقىق قورعاۋ جۇيەسى وسى ۋاقىتقا دەيىن ەلىمىزدەگى تالاپ ەتىلىپ وتىرعان دەموكراتيالىق وزگەرىستەرگە دايار ەمەستىگىن كورسەتۋدە. ماسەلەن، ەلدەگى «ايىپپۇل كولەمىن» الار بولساق، ول حالىقتىڭ ەكونوميكالىق جانە قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعى كورسەتكىشىنە ساي ەمەس. سوعان سوي، ول «رەسمي قاراقشىلىقتىڭ» ءبىر ءتۇرى بولىپ قابىلدانىپ جاتىر...

بۇعان اسىرەسە جاستار جاعى دايىن ەمەس. سول سەبەپتى، ءار جەرلەردە ولاردىڭ استىرتىن ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتارى پايدا بولىپ، ولار ماڭايىن «ءوز تارتىبىمەن» ءومىر سۇرۋگە، بۇلاردىڭ ايتقانىمەن جۇرۋگە ماجبۇرلەگىسى كەلەدى. مۇنىڭ مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى كورىنىسى رەتىندە قازاقستان اسكەرىندەگى بولىپ جاتقان «كوكساقالدىق قۇبىلىستى» (دەدوۆششينا) ايتار ەدىك. وندا نەبىر قىلمىستىق سوراقىلىقتار ورىن الىپ، اسكەر قاتارىنا «قىلمىس الەمى رومانتيكاسى» دەندەپ ەنە باستادى. سوڭعى كەزدەردەگى جاۋىنگەرلەردىڭ ءولىمى، مۇگەدەك بولىپ قالۋى، زورلىقشىلاردىڭ جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلماۋى، اسكەري بولىمشەنىڭ قىلمىستى بۇركەمەلەۋى، «كەمەدەگىنىڭ جانى ءبىر» دەپ ءبىر‑بىرىن قورعاۋى جانە تاعى سونداي قۇبىلىستار وسىنى بىلدىرەدى...

ءيا، مۇنداي جاعدايلار ەندى مەكتەپتەردە دە ورىن الا باستادى. بۇل ماسەلەنى قوعام بولىپ تالقىلاپ، دەپۋتاتتىق دەڭگەيدە كوتەرمەسەك – ءبىز بۇلىڭعىر بولاشاققا بارا جاتقان سياقتىمىز...

5. ءبانديتيزمنىڭ ءدىني جانە مادەني اسپەكتىلەرى

كەيبىر مادەنيەتتەردە جانە دىندەردە «بانديتتىك بەينە» باتىرلىق نەمەسە رۋحاني قارسىلاسۋ تۇرعىسىنان قارالۋى مۇمكىن. مىسالى، ادەبيەتتە جانە فولكلوردا بانديتتەر كەيدە، ادىلەتسىزدىكپەن كۇرەسەتىن جانە السىزدەردى قورعايتىن ادامدار رەتىندە سۋرەتتەلەتىن وبرازدار جەتكىلىكتى. قوعام دا ولاردىڭ ارەكەتتەرىنە ەتيكالىق زاڭدىلىق بەرەدى – ونى «اقىلدى تەنتەك» دەپ اسپەتتەپ، قوعام مىنەزىنىڭ جاقسى جاعى رەتىندە (حاراكتەر) كورسەتۋگە بەيىم. بىراق، وسىلاي دەي وتىرىپ، قوعام ونداي «مىنەزدىڭ» قوعامدىق سيپاتىنا كوڭىل ءبولۋى ءتيىس. ال، ول جوق. سول سەبەپتى، «تەنتەكتىكتىڭ» سوڭى «بانديتيزم ەلەمەنتتەرىمەن» زاڭدى تۇردە جالعاسىن تاۋىپ جاتاتىنى انىق. بۇل – ەجەلدەن شىنايى  ءومىردى دارىپتەيتىن، ادامنىڭ ءوز ومىرىندە ۇرپاعىنىڭ ادامگەرشىلىك باستاۋىن «جاقسى‑جامان»، «وبال»، «ۇيات بولادى»، مەيىرىمدى بول» (ادام بول), «ەلدىڭ بالاسى بول»، «قاتارىڭنىڭ الدى بول»، «اتا‑اناڭدى جەرگە قاراتپا»، «سۇعاناق بولما»، «كولدەنەڭ جاتقان كوك شىبىقتان اتتاما» جانە ت.ت. ادامي قالىپتى قالىپتاستىرىپ تاربيەلەگەن قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق تاربيەسى ءوز ارناسىن جوعالتىپ الىپ، ونى قايتا تابا الماي جاتقانىنىڭ بەلگىسى مە دەۋگە بولادى...

ءدىني ىلىمدەردە بانديتيزم ادەتتە ايىپتالادى. بىراق، بارلىق ۋاقىتتا ەمەس. اسىرەسە، كەيىنگى كەزدە ەلىمىزگە دەندەپ ەنىپ جاتقان، «مادەني قالىبى» بوتەن راديكالدى دىندەردىڭ ۋاعىزى ۇلتتىق بولمىستى قيراتۋ ارقىلى، جاستار ساناسىن قاتىگەزدىككە قاراي بۇرۋدا. ويتكەنى ولاردىڭ كوپ ۋاعىزدارى قازاقى قالىپتاعى مورالدىق جانە قۇقىقتىق نورمالاردى ەسكەرمەيدى. ماسەلەن، قازاققا ءتان تۋىستىق باۋىرمالدىلىق دىندە دارىپتەلمەيدى. ولار ءۇشىن كوسموپوليتتىك، ياعني، «ۇلتسىزدانعان مۇسىلماندىق» الدەقايدا ماڭىزدى. ال، ونداي «ۇلتسىزدانعان مۇسىلماندىق» مەملەكەت پەن ۇلت قالىبىنان تىسقارى تۇراتىندىقتان – ناقتى ءبىر ۇلتتىق تاربيەنى، يديومالاردى قابىلدامايدى. تەك ابستاركتىلى ۇعىم كۇيىندە قالادى. ناتيجەسىندە، ءبىزدىڭ كوپتەگەن جاستارىمىز «مۇسىلماندىقتى قورعاۋدى» (ۇلتىن ەمەس) پارىز ساناپ، الەمدەگى ءدىني سوعىس وشاقتارىنا ءوز ەرىكتەرىمەن اتتانىپ كەتتى. بۇل، كەڭ ماعىناسىندا، ەشقانداي دا رومانتيكا ەمەس، بۇل «حالىقارالىق بانديتيزم» دەپ اتالادى. ول، الدىمەن، ساياسي قۇبىلىس.

سوندىقتان، ءدىني ميفتەردە نەمەسە اڭىزداردا قىلمىسكەرلەردى قاھارماندار رەتىندە قابىلداۋ مۇمكىندىگى ءالى دە ورىن الۋدا. وكىنىشكە وراي، ول ءدىني اڭىزداردىڭ كوبىنىڭ قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق مادەني ەرەكشەلىكتەرىمەن، ادامگەرشىلىك قالىبىمەن ەش ۇيلەستىگى جوق ەكەنى، قابىسپايتىنى كۇننەن كۇنگە ايقىن بولا باستادى...

6. قوعامداعى بانديتيزم رومانتيكاسىنان قۇتىلۋ شارالارى

بانديتيزم رومانتيزاتسياسىمەن كۇرەسۋ ءۇشىن قوعامعا كەشەندى ىقپال ەتۋ قاجەت:

باستى شارالاردىڭ ءبىرى – قۇقىق قورعاۋ ينستيتۋتتارىن نىعايتۋ جانە ولاردىڭ ادىلدىگى مەن تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ، وسىلايشا ادامدار قىلمىسكەرلەردى بالاما «قورعاۋشىلار» رەتىندە كورمەيتىندەي جاعداي جاساۋ.

ەكىنشىدەن، جاستار اراسىندا سىني ويلاۋ مەن ەتيكالىق نورمالاردى قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى، سونداي-اق الەۋمەتتىك وسال توپتاردى قولداۋ، ولارعا دەر كەزىندە باعىت‑باعدار بەرۋ ماڭىزدى ءرول اتقارادى.

ۇشىنشىدەن، ءبانديتيزمدى تارتىمدى ەتىپ كورسەتۋى مۇمكىن ناسيحات پەن مەديا-كونتەنتتى باقىلاۋ قاجەت.

7. حالىق جانە بانديتيزم: قايشىلىقتار

قوعامنىڭ بانديتيزمگە دەگەن كوزقاراسى ارقاشان ەكىۇشتى بولادى: ءبىر جاعىنان ‑ كوپشىلىك ونىڭ ادامدى دۇرىس جولدان بۇزۋشى جانە قىلمىستىق تابيعاتىن تۇسىنەدى;

ەكىنشى جاعىنان – بانديتتەر كەيدە جاناشىرلىق پەن تاڭدانۋ تۋدىرادى.

بۇل قايشىلىق كوبىنەسە وتە كۇردەلى الەۋمەتتىك پروبلەمالار پايدا بولعاندا تۋىندايدى. ادامدار قىلمىسكەرلەردى باتىر نەمەسە ءوز مۇددەلەرىن قورعاۋشىلار رەتىندە كورگىسى كەلەدى، ءارى، سولاي كورەدى دە. ال، بانديتيزم رومانتيزاتسياسى، شىن مانىندە، قوعامداعى ءتارتىپ پەن قاۋىپسىزدىككە شىنايى قاتەر توندىرەتىن يلليۋزيا ەكەنىن اتاپ ءوتۋ ماڭىزدى.

8. قازاقستانداعى بالالار اراسىنداعى بانديتيزم جانە سۋيتسيد دەڭگەيى – وتە قاۋىپتى قۇبىلىس.

قازاقستاندا سوڭعى جىلدارى بالالار اراسىنداعى بانديتيزم مەن سۋيتسيد دەڭگەيىنىڭ ءوسۋى بايقالادى. مەن بۇل جەردە ادامداردىڭ جۇرەگىن اۋىرتپاۋ ءۇشىن، ارنايى ستاتيستيكالىق كورسەتكىشتەردى جاريالاۋدى ءجون كورمەي وتىرمىن. ونسىز دا قورقىنىشتى جاعدايعا تاپ بولعان قوعام ءۇشىن ول ستاتيستيكانىڭ ءوزى دە زياندى ەكەنى انىق.

دەگەنمەن، بۇل قۇبىلىستىڭ سەبەپتەرىنە توقتالماي كەتۋگە بولمايدى. ول: الەۋمەتتىك تۇراقسىزدىق، تاربيەلىك باعدارلامالاردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى، بۇقارالىق مادەنيەتتەگى تەرىس بەينەلەردىڭ اسەرى، سونداي-اق ادام ومىرىنە قوعام تاراپىنان مەيىرىمنىڭ ازايۋى جانە ت.ت. سەبەپتەر جاتادى.

قيىن جاعدايدا قالعان جاستار كەيدە ءبانديتيزمدى ءوز ماسەلەلەرىن شەشۋدىڭ،  نەمەسە، ءوزىن-ءوزى دالەلدەۋ ءتاسىلى رەتىندە قابىلدايدى.

سونىمەن بىرگە، قازىرگى ءدىننىڭ دە «بۇل ءومىردى جالعان» دەپ جاريالاۋى، «شىن ءومىر تەك و دۇنيەدە» دەپ كۇندىز‑تۇنى ۋاعىزداۋى – ساناسى قالىپتاسپاعان جاستار اراسىندا ءسۋيتسيدتىڭ بولۋىنا كوپتەپ اسەر ەتۋدە دەپ بولجاۋعا بولادى...

سول سەبەپتى، ەلىمىزدە قوعام بولىپ، مەكتەپ بولىپ، ۇجىمدىق دەڭگەيدە  قاۋىپتى توپتاعى بالالاردى انىقتاۋعا جانە ولارعا كومەك كورسەتۋگە باعىتتالعان قىلمىچستىڭ الدىن الۋ باعدارلامالارىن جۇرگىزۋدىڭ جەدەل ءارى كەشەندى شارالارىن قولعا الۋىمىز قاجەت.

سونداي-اق جاستار اراسىندا «قىلمىستى رومانتيزاتسيالاۋمەن» كۇرەسۋ دە وتە ماڭىزدى. ولار ءبىر نارسەنى انىق بىلۋلەرى ءتيىس: ادام – تابيعاتىنان قىلمىسكەر ەمەس. ونى وسى جولعا الىپ كەلەتىن جولدار ادام تاعدىرىنان تىسقارى تۇراتىن سەبەپتەر. بىراق، ول ادام بارعان قىلمىس – ەشقاشاندا اقتاۋعا بولمايتىن كۇنا. سوندىقتان، قىلمىس جاساعان مىندەتتى تۇردە جازالانادى ءارى تەك «قىلمىسكەر» اتالادى. ول ادامنىڭ ەشقاشان «رومانتيكالىق گەروي» بولۋى مۇمكىن ەمەس. ول ‑ ورتا جولدا تاعدىرى كۇيرەگەن جان. شىندىق وسى.

ەندى، وسىنداي قاۋىپتى «رومانتيكادان» ارىلۋدىڭ توتە جولى:

1. ۇلتتىق تاربيەنى كۇشەيتۋ جانە قۇقىقتىق قوعام ەرەكشەلىكتەرىن جەتكىنشەكتەرگە ۇيرەتۋ;

2. ادامدار اراسىنداعى قۇقىقتىق‑مورالدىك‑ەتيكالىق‑ادامگەرشىلىك قاتىناستاردى كۇشەيتۋ.

بۇل ارەكەتتەر ءاربىر وتباسىدان باستالۋى ءتيىس ەكەنى – ايتپاسا دا تۇسىنىكتى... ال، وسىعان ساي، مەملەكەتتىڭ دامۋ پريوريتەتتەرى دە «ادام ءومىرى مەن ونىڭ قۇندىلىعىنا» قاراي بۇرىلۋى قاجەت ەكەنىن ەسكەرتەمىز.

ءابدىراشيت باكىرۇلى،

فيلوسوف

Abai.kz