«شۋدىڭ جولى – كەرۋ جول» ولەڭى اقىننىڭ ەڭ تولىسقان شاعىندا جازىلعان. بۇل حالىق اراسىنا تاراعان ەسكىلىكتى ءان تاقىرىبى. مۇنداي تاقىرىپتا كوبىنەسە شۋ جولىنىڭ كەرۋلىگى (قيىندىعى) ايتىلادى.

ال شۋ دەپ وتىرعانى قىتايدىڭ سىچۋان ولكەسىندەگى جەر اتى، قازىرگى چىڭدۋ قالاسى. كەزىندە شۋ حاندىعى دەگەن قىتايدىڭ ءبىر تارماق شاعىن پاتشالىعى بولعان. ءبىزدىڭ كەيبىر تاريحشىلار قىتايداعى سول شۋ ءوڭىرىن قازاق ەلىندەگى شۋ وزەنى القابىمەن شاتاستىرىپ، قاتە زەرتتەۋلەرگە بارىپ ءجۇر. ال «كەرۋ» ءسوزى – قازاقتىڭ كونە تىلىندەگى «قۇزار، بيىك، اسۋ بەرمەس» دەگەن ماعنالاردى بىلدىرەدى. ولەڭنىڭ ءون-بويىندا ايتىلعانداي، شىڭى بيىك، شاتقالى تەرەڭ سىچۋان ءوڭىرىنىڭ شۋ ايماعىن جازعانى ايدان انىق.

لي ءباي – 701 جىلى عۇمىر ەسىگىن اشىپ، 762 جىلى قايتىس بولعان. قىتاي تاريحىنداعى ۇلى اقىن. بىراق، ونىڭ قازاققا ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن حۋاشيا (قازىرگى قىتاي دەپ جۇرگەن ۇلتتىڭ ءتۇپ اتى – حۋاشيا).

تۇرىك قاعاناتى داۋىرلەپ تۇرعان كەزدە ولاردىڭ دامىعان وركەنيەتى قىتايلارعا تاڭدانارلىق دارەجەدە ىقپال جاسادى. لي ءباي دا سودان قۋات، ءنار الىپ ءوستى. اتقا ءمىنىپ، ساداق تارتۋعا، قىلىش ۇيىرۋگە قۇمارتتى. كەيىن كەلە ىشكى قىتايدىڭ بىرنەشە وبلىستارىن ارالاپ، قىرۋار ولەڭدەر جازىپ، اتاعى شىعادى.

40 جاستان اسقاندا قىتاي استاناسىنا كەلىپ، لي لۇڭجى پاتشامەن دوستاسادى دا ونى حان ورداسىنداعى ادەبي ىستەر مەڭگەرۋشىسىنىڭ ىشىندەگى ءبىر مانساپقا وتىرعىزادى.

بيلىكتەگى شەندىلەر مەن باي-ماناپتاردى كوزگە ىلمەيتىن ول، پاتشا حانىمىنان تارتىپ، ورداداعى جوعارعى جىكتەگىلەردىڭ قيتىعىنا ءتيىپ، ءۇش جىلعا جەتپەي استانادان قۋىلادى. كەيىن لو ياڭدا كەرەمەت اقىن دۋ فۋمەن دوستاسىپ، كوپ ۋاقىت بىرگە ەل ارالاپ، سەرىلىك ءومىر كەشەدى. ءان لۋشان، شى سىميىڭ باستاعان تۇرىكتەردىڭ قىتايعا جاساعان شابۋىلى كەزىندە قىتاي ساردارى لي ليننىڭ جاساعىنا قوسىلىپ، جوعارى جىكتەگى ساردارلاردىڭ بيلىككە تالاسى كەسىرىنەن لي ءباي گۇيجوۋ ولكەسىنە جەر اۋدارىلادى. جارى مجولدا كەشىرىمگە يە بولعان ول انحۇي عاقايتىپ، ءومىرىنىڭ سوڭعى شاعىن داڭتۋ دەگەن جەردە وتكىزەدى.

ونى قازاققا جاقىنداتۋ - اسا قاۋىپتى ساياسي قاتەلىك، قىتايدىڭ جاۋلاۋ ساياساتىنا جول اشادى.

شۋدىڭ جولى – كەرۋ جول

ويپىر-اي، پا، پا،
قاتەرلى-اق،
جالاما بيىك تىك قۇزار.
كەرۋ مە ەڭ مۇنشا شۋ جولى
شىققاننان كوككە كەرەعار.
سول ءبىر كەز سان سۇڭ، ءيۇي فۋ ەل ىرگەسىن قالاعان،
كىم ءبىلسىن ءوتتى، ءىز-توزسىز قانشا ۋاقىت، قاي زامان.
سول شاقتان بەرمەن تاريحتىڭ كەشىپ سان مىڭ عاسىرىن،
كەرۋىڭ بوگەپ چينمەنەن سالىسپادىڭ ات ءىزىن.
باتىستىڭ بيىك تايبايدىڭ قۇس ۇشا الماس اسقارى،
ارجاعى شىڭىراۋ ىميدىڭ جالاما قۇزار تاستارى.
كەزىندە قۇجدار وپات بوپ
تاۋ جارىلىپ تاس باسقان.
سوڭىنان جۇرت تاۋ تەسىپ، ساتى ساپ ازەر جول اشقان.
كوك تىرەگەن شىڭىنان ايداھار دا سەسكەنگەن،
قۇلاما قۇزدىڭ تۇبىندە وركەشتەپ داريا سەستەنگەن.
اسقارىنان اققۋ دا وتۋگە ۇشىپ باتپاعان،
تيىنشا تاستان سەكىرگەن مايمىل دا شارا تاپپاعان.
سەل ۇزىلمەس چيڭنيدىڭ قويباتپاق قۇزار شىڭىنان،
قارعا ادىم جول ون قايتا جالاما تاستان بۇرىلعان.
كەلەدى جۇلدىز توبەڭە ۇسىنساڭ قولىڭ جەتەردەي،
شوكەلەيسىڭ اھ ۇرىپ، زاڭعاردان ۇشىپ كەتەردەي.
باتىسقا كەتكەن مىرزامىز كىم ءبىلسىن، قاشان ورالار،
قۇلان وتپەس، قۇس ۇشپاس كەشۋى تايعاق جولى تار.
شىعادى قۇستىڭ زارلى ءۇنى كۇڭىرەنتىپ بويىن توعايدىڭ،
جۇبىمەن ۇشىپ كەزەدى اينالىپ ورمان ماڭايىن.
شىرقىرايدى سارى تاڭعا جاعى سەمبەي بايعىزدىڭ،
قۇلازيدى يەن تاۋ مۇڭعا باتىپ ايلى ءتۇن.
كەرۋ ەڭ نەتكەن شۋ جولى،
شىققاننان كوككە كەرەعار،
جۇرمەك تۇگىلى ەستىگەن ازا بويىن قازالار.
قۇزارىڭ كوكتىڭ تۇبىنە ەكى ەلى-اق جەتپەي تۇرعانداي،
جارتاستان مويىنىن سوزادى ەجەلگى جىنىس قاراعاي.
سارقىراما تاس سوعىپ، گۇرىلدەر بەينە نايزاعاي،
وسىنشا قاتەر الىستان جولاۋشىم، ءسىرا، نە العاي؟
جيانگىنىڭ قۇزار اسۋى ءارى بيىك، ءارى تىك،
ءبىر ادام توسسا اجالعا مىڭ ادام تۇرار باس شۇلعىپ.
ساقتاپ تۇرعان قامالدى بولماسا تانىس جاقىنىڭ،
جەندەتىڭە اينالىپ
بۇراۋعا تۇسەر تاقىمىڭ.
بىرەسە جانىڭ قىسىلسا جولبارىستىڭ اۋىزىنان،
بىرەسە توسىپ الدىڭدى الاسۇرار ءابجىلان.
قيساپسىز باستار كەۋدەدەن مەزگىلى جەتپەي دومالاپ،
جوسي اعار قىزىل قان!
جينچىڭنىڭ ءشارى بولعانمەن سونشالىق قىزىق ءسان قالا،
نە جەتسىن مىرزا، ەرتەرەك كۇركەڭدى تاۋىپ العانعا.
كەرۋ ەڭ، نەتكەن شۋ جولى، شىققاننان كوككە كەرەعار،
قاراسام-اق باتىسقا كۇرسىنىپ كوڭىلىم الاڭدار!..

蜀道难

噫吁嚱，危乎高哉！蜀道之难，难于上青天！
蚕丛及鱼凫，开国何茫然！
尔来四万八千岁，不与秦塞通人烟。
西当太白有鸟道，可以横绝峨眉巅。
地崩山摧壮士死，然后天梯石栈相钩连。
上有六龙回日之高标，下有冲波逆折之回川。
黄鹤之飞尚不得过，猿猱欲度愁攀援。
青泥何盘盘，百步九折萦岩峦。
扪参历井仰胁息，以手抚膺坐长叹。
问君西游何时还？畏途巉岩不可攀。
但见悲鸟号古木，雄飞雌从绕林间。
又闻子规啼夜月，愁空山。
蜀道之难،难于上青天，使人听此凋朱颜！
连峰去天不盈尺，枯松倒挂倚绝壁。
飞湍瀑流争喧豗，砯崖转石万壑雷。
其险也如此，嗟尔远道之人胡为乎来哉！
剑阁峥嵘而崔嵬，一夫当关，万夫莫开。
所守或匪亲，化为狼与豺。
朝避猛虎，夕避长蛇；磨牙吮血，杀人如麻。
锦城虽云乐，不如早还家。
蜀道之难،难于上青天，侧身西望长咨嗟！

ولەڭدى قىتاي تىلىنەن اۋدارعان ءازىمحان ءتىشانۇلى

ۇلاربەك دالەيۇلى

Abai.kz