ءماجىلىستىڭ ەكونوميكالىق رەفورما بويىنشا كوميتەتىنىڭ وتىرىسىندا دامۋ ينستيتۋتتارى مەن «بايتەرەك» حولدينگىنىڭ قىزمەتىندەگى كاسىپكەرلىكتى قولداۋ ماسەلەلەرى جونىندە سويلەگەن ءسوزىنىڭ تەزيستەر.

قۇرمەتتى ارىپتەستەر، ءبىز ۇكىمەت پەن «بايتەرەك» حولدينگىنە كوميتەت ۇسىنىستارىنىڭ جوباسىن دايىندادىق; قازىر تالقىلاۋ بارىسىندا باسقا دا بىرقاتار ۇسىنىستار ءتۇستى. ءسوز سويلەۋگە ۇلگەرمەگەن كاسىپورىن وكىلدەرىن جازباشا تۇردە قوسىمشا باستامالار جىبەرۋگە شاقىرامىن، ءبىز ولاردى وڭدەپ، ۇسىنىستاردىڭ سوڭعى پاكەتىنە ەنگىزەمىز.

ۇسىنىستار جوباسىنىڭ ءوزى قاتىسۋشىلارعا الدىن الا تاراتىلعاندىقتان، ولاردى وقىمايمىن، دەگەنمەن كەيبىر جايتتارعا جەكەلەي توقتالۋىمىز كەرەك.

بىرىنشىدەن، بۇگىنگى پىكىرتالاس دوستىق جاعدايدا ءوتتى، بۇل جاقسى. راسىندا دا حولدينگ پەن ونىڭ ينستيتۋتتارى – دامۋ بانكى، ونەركاسىپ قورى، «دامۋ» قورى، اگرارلىق نەسيە كورپوراتسياسى، ينۆەستيتسيالىق قورلار جانە ت.ب. اتقارىپ جاتقان جۇمىستارى از ەمەس.

بىراق ماسەلە از نەمەسە باسقا شارۋالاردىڭ اتقارىلۋىنا ەمەس; بۇل قىزمەتتىڭ ەكونوميكاداعى قازىرگى جاعدايعا قانشالىقتى سايكەس كەلەتىندىگىندە.

بۇل ارادا ەكونوميكادا داعدارىس بارىن مويىنداۋىمىز كەرەك. ۇناسا دا، ۇناماسا دا، بۇل فاكت.  ءتىپتى، جارتى جىلدان بەرى «دامۋ» جەلىسى بويىنشا دا، اۋىل شارۋاشىلىعى جەلىسى بويىنشا دا (فەرمەرلەرگە) ۋادە ەتىلگەن سۋبسيديالارى تولەنبەي، جۇزدەگەن ميللياردتاعان قارىزدىڭ جيناقتالۋى – داعدارىستىڭ كورسەتكىشى.  ءبىز بۇل تۋرالى اشىق ايتۋىمىز كەرەك.

جالپى، مەن مەملەكەتتىك ورگاندارعا داعدارىسقا قارسى باعدارلامانى قولعا الۋدى ۇسىنار ەدىم. شاعىن بولسا دا، ماڭىزدى باعىتتاردى قامتيتىن مۇنداي باعدارلاما قاجەت، ايتپەسە بارعان سايىن تولەمدەر مەن قارىزداردىڭ باتپاعىنا بەلشەدەن باتا تۇسەمىز.

بۇل بۇگىندە ءبىر دوللار 518-گە جەتكەن تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋىنىڭ اسەرىن الى قاراستىرماعانىمىزعا قاراماستان.

جىل باسىندا شەتەلدەن قۇرال-جابدىقتار مەن ماتەريالدارعا تاپسىرىس بەرىپ، سول «دامۋ» قورىنىڭ سۋبسيدياسىنا سەنگەن كاسىپورىندار بۇگىندە بۇل تاۋارلاردىڭ اقىسىن تولەي المايدى. جەلتوقسان ايىندا ولارعا كەشىكتىرىلگەن سۋبسيديالاردى تولەي باستاعاندا، ولار قاجەتتى سومانى وتەمەيدى، ال بانكتەردىڭ پايىزداردى قازىردىڭ وزىندە ءوسىپ جاتىر. سىزدەردىڭ كىنالارىڭىزدان ولاردا كاسسالىق جەتىسپەۋشىلىك پايدا بولادى.

سوندىقتان سۋبسيديالاردى تولەۋدەگى تۇراقتى جانە ايلاپ كەشىكتىرۋ ماسەلەسىن شەشۋ قاجەت. ءيا، ۋاجدەرىڭىز تۇسىنىكتى، بيۋدجەت تاپشىلىعى مەن بيۋدجەتتى جوسپارلاۋدىڭ ساتسىزدىگى ايقىن، بىراق بۇل سىزدەردىڭ جاۋاپكەرشىلىك ايماقتارىڭىز.

بانكتەرگە بيزنەستەن بارلىق پايىزدىق سومانى الۋعا تىيىم سالىڭىزدار، قۇرمەتتى قورلار، سۋبسيديالاردىڭ كەشىكتىرىلۋى بويىنشا سىزدەرمەن تىكەلەي شەشسىن ماسەلەنى.

نەمەسە، قۇرمەتتى مەملەكەتتىك ورگاندار، ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى، ۇكىمەت، «دامۋ» قورىنا جانە انك تولەم جاساي العانعا دەيىن ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر كاسىپورىنداردان تولەمدى تالاپ ەتپەۋى ءۇشىن كەپىلدىك حاتتار بەرۋگە وكىلەتتىك بەرىڭىزدەر.  ءيا، كەيىن كەشىكتىرۋ ءۇشىن دە تولەۋگە تۋرا كەلەدى، بىراق بۇل سىزدەردىڭ شەشىمدەرىڭىز.  ال بۇل بيزنەستى شىعىنعا ۇشىراتقاننان جاقسى.

نە كاسىپكەرلەر بانكتەرمەن ءوز ماسەلەسىن وزدەرى شەشسىن دەسەڭىزدەر، وندا ولاردىڭ ۋاقىتىندا تولەم جاساۋ ءۇشىن كەيدە قوسىمشا نەسيە الۋعا ءماجبۇر بولاتىنىن ەسكەرىڭىزدەر. سودان كەيىن وسى شىعىندارعا قاتىسىڭىزدار.

قازىر «دامۋ» قورى "بۇنىڭ بىزگە قاتىسى جوق" دەيدى. كەشىرىڭىز، بىراق بۇل سىزدەرگە تىكەلەي قاتىستى، سىزدەردىڭ جۇمىستارىڭىز. ارىپتەستەرىمنىڭ ايتىپ وتىرعانى دۇرىس – وندا سىزدەر دە سۋبسيديانى كەشىكتىرىپ جاتقانداي – ماۋسىمنان جەلتوقسانعا دەيىن جالاقى الماڭىزدار.

ەكىنشى ماسەلە.  كاسىپكەرلەر سىزدەردىڭ بىرقاتار ۇيىمدارىڭىزدا قولداۋ شارالارى ءۇشىن كەپىلدەن بولەك، كاسىپ يەلەرىنەن، ولاردىڭ تۋىستارى مەن بالالارىنان «جەكە كەپىلدىك» تالاپ ەتە باستاعانىن حابارلادى.

بۇل «قوسىمشا جەكە كەپىلدىك» دەپ اتالادى.  كەپىلدىكتەردىڭ ءوزى تومەندەتىلگەن قۇنمەن باعالانادى، سونىمەن قاتار ولاردان كەپىلگە ءۇي، جەكە كولىك جانە ت.ب. قويۋ تالاپ ەتىلەدى. بىراق زاڭ تەك نەسيەگە كەپىلدىك الۋدى قاراستىرادى عوي. باسقا قانداي جەكە كەپىلدىكتەر؟ بۇل مۇلدەم زاڭسىز تالاپ. سىزدەر ادامداردى كەپىلگە الىپ جاتىرسىزدار.

جالپى، سول جشس تۋرالى زاڭ بويىنشا جشس قۇرىلتايشىنىڭ مىندەتتەمەلەرى بويىنشا جاۋاپ بەرمەيدى، قۇرىلتايشى جشس مىندەتتەمەلەرى بويىنشا جاۋاپ بەرمەيدى.  مىندەتتەمەلەر جشس-ءنىڭ مەنشىك قۇقىعى شەڭبەرىندە عانا تۋىندايدى.

ءتىپتى جەكە كاسىپكەر تۋرالى ايتاتىن بولساق، وندا نەسيە الۋ ءۇشىن وسى نەسيەگە كەپىلدىك بەرىلەدى.  كەپىلدەن باسقا «جەكە مىندەتتەمەلەر» دەگەنىمىز نە؟

مۇنداي زاڭسىز نورمالار تەك بانكتەرمەن عانا ەمەس، مەملەكەتتىك دامۋ ينستيتۋتتارىمەن دە ىسكەرلىك قارىم-قاتىناستا ورىن الاتىنى تاڭ قالدىرادى.

ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى مەن قارجى مينيسترلiگiنiڭ نازارىن بۇل قاتىناستاردى زاڭعا سايكەستەندiرiپ، زاڭسىز تالاپتاردىڭ جولىن كەسۋ قاجەتتiگiنە اۋدارعىم كەلەدi.

كەلەسى سۇراق: شوب پىكىرىنشە، «دامۋ» سۋبسيدياسىنىڭ تەز ءبىتۋىنىڭ ءبىر سەبەبى – قاراجاتتىڭ نەگىزگى بولىگىن ءوندىرۋشى سالالارداعى ءىرى جوبالار تاڭدايدى.

مەملەكەت ەكونوميكانى نەسيەلەندىرۋدى ىنتالاندىرماي، نە ءوزى بارلىعىن ارزان اقشامەن قامتاماسىز ەتە المايتىنداي بولعاندىقتان، باسىمدىقتاردى شەشەيىك.  رەسمي تۇردە جوعارى قوسىلعان قۇنى بار وڭدەلگەن ونىمدەردى شىعارۋ باسىمدىلىق بولىپ تابىلادى. وعان قولداۋ كورسەتۋ كەرەك.

ءيا، كونتسەنترات، ءتىپتى مەتالل ءوندىرۋ شيكىزاتتى ءوندىرۋ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار وڭدەۋ.

بىراق ءونىمدى وڭدەۋدىڭ ءۇش دارەجەسى بار: باستاپقى، ورتاشا جانە جوعارى. «دامۋ» مەن سول قدب اياسىندا قاراجات ءليميتىن سول ءونىمدى وڭدەۋ دارەجەسىنە قاراي بولەيىك: جوعارى وڭدەۋ دەڭگەيىنە جانە تەحنولوگيالىق ونىمدەردى وندىرۋگە كوبىرەك;  باستاپقى وڭدەۋ ءۇشىن – ازىراق اقشا رەزەرۆتەۋ كەرەك.

كەلەسى.  ەندى سول «دامۋ» ارقىلى بيزنەستى قامتۋدى ءبىر مەزگىلدە ارتتىرىپ، قولداۋدى باسىم باعىتتارعا شوعىرلاندىرۋ قاجەت ەكەنى تۋرالى دۇرىس ايتىلدى.

وسىلايشا، ءبىر كەزدەرى ونەركاسىپتىك كاسىپورىندار بويىنشا جۇمىس ىستەگەن «دامۋ ءوندىرىس» باعدارلاماسى وتە ءتيىمدى بولىپ شىقتى.  بىراق 2007-10 جىلدارداعى داعدارىس كەزىندە شەكتەۋلەر الىنىپ، ساۋدا ورتالىقتارىنا دا، قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنا دا قولداۋ كورسەتىلە باستادى.  ناتيجەسىندە ءوندىرىس قالىپ قويدى.

پرەزيدەنتتىڭ ەكونوميكانىڭ قۋاتتى وندىرىستىك نەگىزىن قۇرۋ جونىندەگى تاپسىرماسىن ەسكەرە وتىرىپ، ءوندىرىستى اتاۋلى قولداۋعا قايتا ورالۋىمىز كەرەك دەپ ەسەپتەيمىز. ەكونوميكا مينيسترلىگى مەن «بايتەرەك» ءتيىستى ساراپتاما بولادى دەپ سەندىرەدى، بۇل دۇرىس.

قامتۋ ماسەلەسىنە كەلسەك، بۇگىندە «دامۋ» قورى 2 ميلليون كاسىپكەردىڭ 30 مىڭىنا، ياعني، 1,5%-نا عانا كومەك كورسەتەدى.

دەمەك، سىزدەردىڭ قولداۋ شارالارىڭىزدى تەك تاڭداۋلىلار عانا الادى.

قاراجات جەتكىلىكسىز بولسا دا، تەڭگەرىمدى تۇردە بولۋگە بولادى.  مىسالى، بىزگە ءبىر قۇرال (سۋبسيديالار نەمەسە كەپىلدىكتەر) اياسىندا بيزنەستىڭ قايتالاپ قولداۋ الۋىن شەكتەۋ ۇسىنىلدى جانە ت.ب.

ايتپەسە، قولداۋدىڭ ءبارى بەلگىلى ءبىر بيزنەس سۋبەكتىلەرىنە عانا تيەدى، بۇل – جوسىقسىز باسەكە. وسىدان سۇراقتار تۋىندايدى: نە بىرەۋدىڭ بانكتەرمەن قارىم-قاتىناسى جاقسى (سەبەبى شەشىمدى ەدب قابىلدايدى), نەمەسە بۇل جەردە سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ ىزدەرى بار.

كەزىندە پرەزيدەنت قدب تۋرالى "دوستارعا بارلىعى، قالعاندارىنا زاڭ بويىنشا" دەپ ايتقان بولاتىن. «دامۋ»، سىزدەر دە وسىعان قاراي بىرتە-بىرتە جىلجىپ كەلەسىزدەر. شوب-تى قولداۋ شارالارىمەن قامتۋدى كەڭەيتىڭىزدەر.

«ۇزاق» (ۇزاق مەرزىمدى) نەسيەلەرگە قاتىستى تاقىرىپ وتە ماڭىزدى. قازىر تاراز بەن ەكىباستۇزدان كەلگەن بيزنەس وكىلدەرى قىسقا مەرزىمدى نەسيەلەرگە ءوندىرىستى دامىتۋ مۇمكىن ەمەس ەكەندىگىن ايتتى، ءوندىرىستى ىسكە قوسۋ ءۇشىن 1,5-2 جىل دەمالىسپەن 7-10 جىلدىق نەسيەلىك جەلىلەر قاجەت.

ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى بۇل ماسەلە ۇكىمەتتە زەردەلەنىپ جاتقانىن راستادى، مەنىڭ ويىمشا، ءبىز دە ارالاسىپ، بيزنەستى قولداۋىمىز كەرەك. دەپۋتاتتاردىڭ قاشان جانە قالاي قاتىسۋى قاجەت ەكەنىن ايتىڭىزدار – ءبىز دايىنبىز.

بيزنەسكە مەملەكەتتىك قولداۋدى تارتۋدا دەلدالدىقتاردى جويۋ جونىندە ۇسىنىستار ايتىلدى.  راسىندا دا، بۇگىندە سول نەسيەلەردى سۋبسيديالاۋدان ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر نەگىزگى پايدا تابۋشى، بەنەفيتسيارلارعا اينالدى.  ولار ۇلتتىق بانكتىڭ بازالىق مولشەرلەمەسى دەڭگەيىندە جانە ودان جوعارى كەپىلدەندىرىلگەن كىرىس الادى، ال بيزنەس 9 پايىزبەن نەسيەگە عانا قول جەتكىزەدى.

بىراق مۇنداي پايىزدى وزگەنىڭ تاۋارىن ساۋدالاۋ ارقىلى عانا وتەۋگە بولادى.  ءوز ءوندىرىسىڭىز ءۇشىن 7% -دان قىمبات نەسيەلەر ء(تىپتى دەمالىسسىز) قازىردىڭ وزىندە اۋىرتپالىق بولىپ تابىلادى.  ال اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن وندىرۋشىلەر مەن وڭدەۋشىلەر ءۇشىن جالپى العاندا 3% وڭتايلى بولىپ تابىلادى.

مىنە، دەلدالدىقتىڭ ايقىن مىسالى: باسپاسوزدە تۋريزم جانە سپورت مينيسترلىگى «بايتەرەكتى» جانە قدب-نى 85 ميللياردقا نەسيەلەيدى دەپ جازىپ جاتىر.  ولارعا 0,1 پايىزبەن بيۋدجەتتىك نەسيە بەرسە، ولار بيزنەسكە 7 پايىزبەن نەسيە بەرەدى.  بۇل رەتتە قدب جەكە ينۆەستيتسيالاردىڭ 15 پايىزىن بيۋدجەتتىك ينۆەستيتسيانىڭ 85 پايىزىنا قوسا تارتۋى ءتيىس. ياعني، كولەم تەك التىدان ءبىر ەسە، ال قىمباتتىلىق 70 ەسە ارتادى!

بۇل كاسىپكەرلەردى قولداۋ ەمەس، بۇل «بايتەرەك» پنن قدب-نى قولداۋ.  مۇنداي قولداۋدىڭ ءمانى نەدە؟  بۇل اقشانى تىكەلەي بيزنەسكە 0,1% باعىتتاڭىزدار.  ءيا، ولاردى 15% از كاسىپورىندار الادى، بىراق 70 ەسە ارزان!  ال مۇنداي قولداۋدىڭ ەكونوميكالىق تيىمدىلىگى 70 ەسەگە ارتادى.

رەسەيدە كوممەرتسيالىق بانكتەردى مەملەكەتتىك قولداۋدى بولۋدەن الىپ تاستايتىنىن قازىردىڭ وزىندە تالقىلاپ جاتىر.  رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ورتالىق بانكى تسيفرلاندىرۋ قۇرالدارى ارقىلى بيزنەستى قارجىلاندىرۋعا دايىندالۋدا، دەلدال بانكتەردىڭ، ولاردىڭ مەنەدجەرلەرىنىڭ، باعالاۋشىلاردىڭ، تىركەۋشىلەردىڭ جانە ت.ب. تۇك قاجەتى بولمايدى. قارىز الۋشىنىڭ مۇلكى مەن قاراجاتىنىڭ بارلىق قوزعالىسى وڭاي تىركەلىپ، باقىلانادى جانە قاجەت بولعان جاعدايدا تۇيىقتالادى.

بۇعان بىزدە دە ءبارى دايىن. حالىقتىڭ كىرىستەرىن دەكلاراتسيالاۋدان باس تارتىلدى عوي، ويتكەنى 20 ميلليون ازاماتتىڭ ارقايسىسىنا قاجەتتى اقپارات بار. ال، 2 ميلليون كاسىپكەرمەن ءتىپتى قيىندىق بولا قويماس.

كەلەسى: قولداۋ شارالارىن راسىمدەۋدەگى بيۋروكراتيا.  قدب-دا كاسىپورىنداردىڭ ەكى-ءۇش جىلداپ ءجۇرىپ، اركەزدە جاڭا ءبىر قۇجاتتار تاپسىرۋىن تالاپ ەتەتىندىگى تۋرالى مىسالدار بار. وسى ۋاقىت ىشىندە جوبانىڭ وزەكتىلىگى جوعالادى، جابدىق پەن قۇرىلىس باعاسى وزگەرەدى، باعالاۋ جانە ساراپتاما ەسكىرەدى.

نەسيە بەرۋ، سۋبسيديالاۋ نەمەسە قولداۋ شارالارى قانداي فورماتتا جانە قانداي كولەمدە بولسا دا، ودق كوپتەگەن ساراپتامانى تالاپ ەتەدى. نەسيە بەرۋدىڭ كۇردەلىلىگى مەن كولەمىنە بايلانىستى پروتسەدۋرالاردى ارتاراپتاندىرعان دۇرىس شىعار – نەعۇرلىم قاراپايىم جانە ارزان بولسا، بيۋروكراتيا ازاياتىنداي.

سونداي-اق، ارتىق تالاپتار بار - مىسالى، بولاشاق ساتىپ الۋشىلاردان كومپانيا تەك ءوندىرۋدى جوسپارلاپ وتىرعان ءونىمدى ساتىپ الۋ ءۇشىن كەلىسىمشارتتار تالاپ ەتىلەدى.  بىراق الدا قۇرىلىس (كەم دەگەندە ءبىر جارىم جىل), ءوندىرىستى ىسكە قوسۋ، ءونىمنىڭ وزىندىك قۇنىن ەسەپتەۋ پروتسەستەرى بار، سونىڭ ىشىندە، بۇگىنگى كۇنى وتە قۇبىلمالى بولىپ تابىلاتىن نارىقتىق جاعدايلاردى ەسكەرۋ كەرەك.

مۇنداي جاعدايدا قانداي بايسالدى ساتىپ الۋشى كەلىسىمشارتقا نەمەسە ءتىپتى مەموراندۋمعا قول قويادى؟  مۇنداي «ۇزاق ۋاقىتقا سوزىلاتىن» بيۋروكراتيا مەن شىندىققا جاناسپايتىن تالاپتاردى جويىڭىزدار.

كەلەسى.  قازىر دارىگەرلەر وتاندىق وندىرۋشىلەردەن الەۋەتتى ساتىپ الۋشىلارعا مەديتسينالىق تەحنيكاعا ليزينگتىك قىزمەت كورسەتۋگە قاتىستى وتە ماڭىزدى ماسەلەنى كوتەرىپ وتىر.

بىراق تەك مەديتسينالىق قۇرال-جابدىقتار تۋرالى عانا ەمەس، جالپى كۇردەلى قۇرال-جابدىقتاردىڭ وتاندىق ءوندىرىسىن قولداۋ تۋرالى ايتۋىمىز كەرەك.  بۇكىل الەمدە ەكسپورتتى قولداۋ كومپانيالارى بار (نەمىستىڭ «Hermes» نەمەسە پولشاداعى، چەحياداعى ۇقساس ساقتاندىرۋ كومپانيالارى), ولار ساتىپ الۋشىلارعا ولاردىڭ جابدىقتارى مەن باسقا دا تاۋارلارىن ساتىپ الۋ ءۇشىن نەسيە بەرەدى.

وسى باعىتتى دامىتايىق.  ساتىپ الۋشى كىمنىڭ تەحنيكاسىن ساتىپ الۋدى تاڭداي الادى، بىراق ليزينگ ارقىلى مەملەكەت وتاندىق ءونىمدى ساتىپ الۋدى ىنتالاندىرار ەدى.

ونىڭ ۇستىنە، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار ءۇشىن ليزينگ قۇرالى ارقىلى ۇلكەن ءبىر رەتتىك شىعىندارسىز ازاماتتىق جانە وندىرىستىك ينفراقۇرىلىمدى اۋقىمدى جاڭعىرتۋدى ۇيىمداستىرۋعا بولار ەدى.  جالعىز تالاپ – ساتىپ الىناتىن جابدىقتاعى قازاقستاندىق قامتۋدى قاتاڭ باقىلاۋ.

«بايتەرەك» پەن مەملەكەتتىك ورگانداردان قازاقستاندىق وندىرۋشىلەردى قولداۋدىڭ وسى شاراسىن زەردەلەۋدى سۇرايمىز.

قدب مەن ودق-عا قاتىستى تاعى ءبىر ەسكەرتپە – كاسىپكەرلەر بىرقاتار جاعدايلاردا شەتەل ۆاليۋتاسىندا, اتاپ ايتقاندا قىتاي يۋانىندە 9%-بەن بالاماسىز نەسيەلەر ۇسىنىلاتىنىن حابارلادى.

سالىستىرۋ ءۇشىن، رەسەيدىڭ ونەركاسىپتى دامىتۋ قورى رەسەي رۋبلىمەن 3%-بەن قارجىلاندىرادى. ال بۇل ەاەو اياسىنداعى ءبىزدىڭ باستى باسەكەلەستەرىمىز.

كوممەرتسيالىق بانكتەر ۆاليۋتالىق تاۋەكەلدەردى قارىز الۋشىلارعا اۋداراتىنى تۇسىنىكتى.  بىراق سىزدەر مەملەكەتتىك ەمەسسىزدەر مە! دامۋ ينستيتۋتتارىسىزدار! جانە ۇلتتىق ۆاليۋتاسى تەڭگە بولىپ تابىلاتىن ءوز ەلدەرىڭىزدە جۇمىس ىستەپ جاتىرسىزدار.

بۇل تاۋەكەلدەردى ءوز مويىندارىڭىزعا الىڭىزدار. ايتپەسە، بۇگىنگىدەي جاعدايدا تەڭگە قۇلدىراپ جاتقاندا, ءسىزدىڭ كليەنتتەرىڭىز جانە ءبىزدىڭ كاسىپكەرلەر ءومىر سۇرە المايدى.

رەسەيمەن ساۋداعا كەلەتىن بولساق، بۇگىندە سانكتسيالىق شەكتەۋلەرگە قاتىستى كۇردەلى ماسەلە بار.  قازىردىڭ وزىندە كوممەرتسيالىق بانكتەر دە، دامۋ ينستيتۋتتارى دا ونىمدەرىن رەسەيلىك سەرىكتەستەر ساتىپ الىپ جاتقاندىقتان نەسيە بەرۋدەن باس تارتىپ جاتقان كاسىپورىنداردان وتىنىشتەر از ەمەس. ءيا، بۇل تەحنولوگيالىق ونىمدەر (قۋات ترانسفورماتورلارى، قوسالقى ستانتسيالار، كابەلدەر جانە ت.ب.), بىراق ولار سانكتسيالار تىزىمىنە كىرمەيدى.  دەگەنمەن، قارجى ينستيتۋتتارى ساقتانۋدا، بۇل دا تۇسىنىكتى.

ۇكىمەتكە، ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنە، قارجى مينيسترلىگىنە، ساۋدا مينيسترلىگىنە، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە ءوتىنىشىم بار.  ەكسپورتقا باعدارلانۋ – ەكونوميكالىق ساياساتىمىزدىڭ ءبىر تىرەگى.  ءدال وسىنى ەسكەرە وتىرىپ، كاسىپكەرلەر شەكارالاس ايماقتاردا جوعارى تەحنولوگيالىق ونەركاسىپتىك كاسىپورىندار سالدى، ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرىنىڭ 80-90% ءونىمى رەسەي فەدەراتسياسىنا جىبەرىلدى;

ولار ەندى نە ىستەۋى كەرەك؟  جابىلۋى كەرەك پە؟  ەڭبەك ۇجىمدارىن تاراتۋى كەرەك پە؟

ءبىزدىڭ كاسىپكەرلەردى بۇل ماسەلەمەن جالعىز قالدىرماڭىزدار. مۇمكىن سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى تاراپىنان ەۋروپالىق وداقپەن، مەملەكەتتىك دەپارتامەنتپەن كونسۋلتاتسيالار جانە باسقا دا قادامدار قاجەت شىعار. بىراق كىدىرۋگە بولمايدى، ەگەر ءوندىرىس پروتسەسىن توقتاتسا، ونى قايتا ىسكە قوسۋ قىمباتقا سوعادى، سونداي-اق مامانداردى جاڭادان جيناۋ قيىن، ولاردىڭ كوپشىلىگى بۇگىندە ەڭبەك كۇشى جەتىسپەيتىن كورشىلەرگە كەتەدى.

تاعى بىرنەشە جايت.  جاقىندا «اق جول» فراكتسياسى جەرگىلىكتى اكىمدىكتەردىڭ مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ كەزىندەگى ايلا-شارعىلارىنا قاتىستى دەپۋتاتتىق ساۋال جولداعان بولاتىن. وندا تەندەرلەردى «قاجەتتى» مەردىگەرلەرگە بەرۋ ءۇشىن ساتىپ الۋلار «قۇپيا» دەپ جاريالانىپ (دسپ گريفىمەن) جانە ءبىر كوزدەن الۋ ادىسىمەن جۇزەگە اسىرىلدى. ءبىزدىڭ ساۋالىمىزدان كەيىن باس پروكۋراتۋرا كورسەتىلگەن فاكتىلەردى تەكسەرىپ، بىرقاتار وبلىستاردا مۇنداي قۋلىقتىڭ زاڭسىزدىعىن راستادى.

بۇل مىسال وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەردىڭ مۇددەسىن قورعاۋدىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن جانە بۇل ماسەلەگە كەيدە جەرگىلىكتى جەرلەردە قانشالىقتى ادىلەتسىز قارايتىندىعىن كورسەتەدى.

ماسەلەن، لوكوموتيۆ زاۋىتى تەحنيكالىق سيپاتتامالارى جاعىنان وتاندىق وندىرىستەن تومەن شەتەلدىك لوكوموتيۆتەر مەن تەمىرجول جابدىقتارىن ساتىپ الۋعا تىيىم سالۋ تۋرالى بىرقاتار ۇسىنىستار جاسادى.

باسقا ماشينا جاساۋ زاۋىتتارى دا ينۆەستورلاردى تارتۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى بيلىك شەتەلدىك سەرىكتەستەرگە قازاقستاندىق كاسىپكەرلەردىڭ وزدەرى ەش جەڭىلدىكسىز جانە ودان دا جوعارى ستاندارتتارمەن وندىرەتىن ونىمدەردى وندىرۋگە كوپتەگەن پرەفەرەنتسيالار (سونىڭ ىشىندە اەا-دا سالىق جەڭىلدىكتەرى) بەرەتىنىن حابارلايدى. بۇل، اسىرەسە، وتاندىق ينۆەستورلارعا قاتىستى جوسىقسىز باسەكەلەستىكتى تۋعىزادى.

سوندىقتان، ينۆەستيتسيا تارتۋ ساياساتىنىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە ءبىز جاڭا ءوندىرىستىڭ قازىرگى وتاندىق وندىرۋشىلەردەن جاقسى بولۋى ءتيىس ەكەنىن ەسكەرۋدى سۇرايمىز، بۇل ارتىقشىلىقتار تەحنيكالىق سيپاتتامالاردى تالداۋ ارقىلى جانە تەڭ باسەكەلەستىك جاعدايىندا دالەلدەنۋى ءتيىس;

اۋىل شارۋاشىلىعىن جانە اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىن قايتا وڭدەۋدى قولجەتىمدى قارجىلاندىرۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك اگروونەركاسىپ بانكىن (اناس احاتۇلى ايتقانداي) قۇرۋ سياقتى باسقا دا بىرقاتار ۇسىنىستار بار. ۇكىمەت باس تارتقانىمەن، بۇل شەشىمدى ىزدەۋدى جالعاستىرۋ قاجەت دەپ سانايمىن.

سونداي-اق وتىرىسقا قاتىسۋشىلاردى كوميتەتتىڭ ۇسىنىمدارىنا ەنگىزۋ ءۇشىن باسقا دا بار ۇسىنىستاردى جىبەرۋدى سۇرايمىن.

ازات پەرۋاشەۆ

Abai.kz