«ۇيقى ارسىز، كۇلكى ارسىز، تاماق ارسىز» دەيدى قازاق. كەيىنگى ەكى «ارسىزدى» الداعى ۋاقىتتا اسىقپاي تالداۋعا ۋادە ەتە وتىرىپ، بۇگىنگى اڭگىمەنى – ۇيقىعا ارناعاندى ءجون كوردىك.

«قارتايعاندا مي قۇرعاپ، ۇيقى ازايادى»

قايبىر جىلعى كارانتيندە كۇن مەن ءتۇننىڭ ورنى اۋىسىپ كەتكەنى ەسىمىزدە. تۇنىمەن تەلەۆيزور قاراپ، نە تەلەفونعا ءۇڭىلىپ، تاڭ اتا جاتقان بالالار ءتۇس اۋا ارەڭ تۇراتىن جاعدايعا جەتكەن-ءدى. ەرتەلەۋ ويانعاننىڭ وزىندە شاي ءىشىپ الىپ، قايتا جاتادى. نەعىپ بىتپەيتىن ۇيقى ەكەنىن... ولاردىڭ تەۋىپ ارەڭ تۇرعىزارداي «تەرەڭ» ۇيقىسىنا قاراپ، «الدا-جالدا ۇيقىدان ۇلتتىق چەمپيونات ۇيىمداستىرىلا قالسا، قاپى قالماي، قالايدا قاتىستىراتىن ەكەن» دەپ تە ءبىر ويلاپ قويعانمىن...

زەرتتەۋشىلەردىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، ادام ءومىرىنىڭ ۇشتەن ءبىرى ۇيقىمەن وتەدى ەكەن. ۇيقى – ادام اعزاسىن تىنىقتىرىپ، قالپىنا كەلتىرەتىن نارسە. ءبىر ءتۇن كوز ىلمەگەن كىسى ەرتەڭىندە دەل-سال بولىپ، شارشاۋلى جۇرەدى. ەكى ءتۇن ۇيىقتاماعان جاننىڭ ميى قالىپتى جۇمىس ىرعاعىنان جاڭىلىپ، ءارى-ءسارى كۇيگە تۇسەدى. ءۇشىنشى تاۋلىككە جەتكەندە ادام اينالاسىندا بولىپ جاتقان وقيعالاردى ۇعۋدان قالىپ، ماڭگىرە باستايدى. ياعني ۋاقىتىمەن كوز شىرىمىن الىپ، تىنىقپاعان تىرشىلىك يەسىنىڭ كۇنى قاراڭ. دەمەك، ۇيقىنىڭ ءبىزدىڭ ومىرىمىزدە الار ورنى بولەك-اق.

بايقاساڭىز، دۇنيە ەسىگىن ەندى اشقان ءسابي تاۋلىكتىڭ باسىم بولىگىن ۇيقىمەن وتكىزەدى. تەك اندا-ساندا قارنى اشقاندا عانا ويانادى. مەكتەپ جاسىنا جەتكەنگە دەيىن دە بالانىڭ ۇيقىسى قاتتى بولادى، تاۋلىگىنە 10-12 ساعاتتان كەم ۇيىقتامايدى. ءجاسوسپىرىم شاقتا دا، ەر جەتىپ، بوي تۇزەي باستاعان كەزەڭدە دە «تۇر-تۇردان» حابار كەلگەنشە ءتاتتى ۇيقىنى قيمايتىندار باسىمىراق. قايران جيىرما بەستىڭ، وردا بۇزار وتىزدىڭ، قامال الار قىرىقتىڭ تۇسىندا دا ۇيقى جاعىنان ەشكىم دە «ۇياتقا قالا قويماسى» حاق.

ال ەلۋدىڭ ەسىگى كورىنگەن سوڭ، باسىنان كەشكەندەردىڭ مويىنداۋىنشا، كىسىدەن ۇيقى قاشا باستايدى دەسەدى. ودان ءارى قارتتىقتىڭ اۋىلىنا اياڭداي تۇسكەن سايىن ول جارىقتىق ازايعان ۇستىنە ازايىپ، ادام كادىمگى قۇس ۇيقىلى بولىپ الادى ەكەن. بۇل تۋرالى جازۋشى قابدەش ءجۇمادىلوۆ ءوزىنىڭ ۇزاق جىلعى قىزمەتتەن زەينەت دەمالىسىنا شىققان اقساقالدىڭ ومىرىنەن سىر شەرتەتىن «قوڭىر كۇز» اتتى اڭگىمەسىنەدە بىلاي كەلتىرەدى:

«ول ەجەلگى داعدىسى بويىنشا تاعى دا تاڭعى ساعات جەتىدە ويانىپ كەتتى... كورپەسىن بۇركەنە ءتۇسىپ، ءالى دە بولسا كوز شىرىمىن الماق بولىپ ەدى، بىراق ۇيقىسى قۇرعىر كەلە قويمادى. جۇمىستان تيتىقتاپ، قالجىراپ كەلىپ جاتپاعان سوڭ، ءجونى ءتۇزۋ ۇيقى بولا ما، ءتايىرى؟ ادامنىڭ جاسى ۇلعايىپ، قارتايعان كەزدە ميى قۇرعاپ، ۇيقىسى ازايادى دەۋشى ەدى. سول ءسوزدىڭ راس بولعانى عوي، ءسىرا. ءابدىراسىل ۇيدە بوس جاتقالى، ءومىر بويى وتەلمەي جۇرگەن ۇيقىنىڭ ەسەسىن قانشا قايىرايىن دەسە دە، سول كۇندەگى ۋاقىتتا كوزى شىراعدانداي جانىپ، ويانىپ الادى. باياعىدا اۋىلدا جۇرگەندە، تاڭ اتپاي قاقاڭداپ جۇرەتىن شالداردى كورىپ: «وسىلارعا نە جەتپەيدى ەكەن؟ جامباسىنان سۋ شىعا ما؟ نەگە جاتىپ، تىنىم المايدى؟» – دەپ كۇلۋشى ەدى. «كۇلگەنگە كۇلە جەتەدى» دەگەن وسى. مۇنىڭ دا قازىر سول مازاسىز شالداردان نەسى ارتىق؟ بۇل تىرشىلىك دەگەنىڭ دە كەرەعار قۇرىلعان-اۋ، شاماسى. ءبىر كەزدە شالقار تۇسكە دەيىن جاتساڭ دا ۇيقىڭ قانبايتىن جاستىق شاقتا ءويتىپ كەرىلىپ جاتۋعا ۋاقىت بولمادى. ال ەندى قانشا جاتام دەسەڭ دە ەشكىم بوگەت بولمايتىن كەزدە، سول ۇيقىنىڭ ءوزى قاسقالداقتىڭ قانىنداي».

بۇعان نە الىپ قوسارسىز؟..

«يساتايدىڭ بارىندا...»

بۇل ۇيقى جارىقتىقپەن قاشاندا قوسا قاپتالداسىپ جۇرەتىن... «قورىل» دەيتىن قورقىنىشتى پالە بار. قورقىنىشتى بولاتىن سەبەبى: بىرىنشىدەن، كىسى بەكەردەن-بەكەر قورىلدامايدى، دەمەك، ونىڭ اعزاسىندا الدەبىر كىنارات بار، ياعني دارىگەرگە قارالۋ كەرەك. ەكىنشىدەن، ءوز ۇيقىڭىز تىنىش بولعان كۇننىڭ وزىندە، جانىڭىزداعى ادام قورىلداسا – ءبىتتى، ءسىزدىڭ دە مازاڭىز كەتەدى.

ستۋدەنت كەزدە جاتاقحاناداعى بولمەمىزدە سىرتىلى تىم قاتتى ەستىلەتىن ءداۋ قابىرعا ساعاتى بار ەدى. تىق-تىق ەتكەن دىبىسىن تۇندە ءتىپتى كورشى بولمەدەگىلەر دە ەستيمىز دەيتىن. ءارى-بەرىدەن سوڭ ۇيىقتاۋعا كەدەرگى كەلتىرە باستاعاندىقتان، امال جوق، جاتاردا الگى ساعاتتى قالىڭ كورپەگە وراپ، قىمتاپ، شكافقا تىعىپ تاستايتىن بولدىق. ءبىر كۇنى اۋىلدان جانىمداعى دوسىمنىڭ تۋىس ءىنىسى وقۋعا تاپسىرۋعا كەلدى دە، ۋاقىتشا ءبىزدىڭ بولمەگە ورنالاستى. سول كۇنى تۇنىمەن ۇيقى كورمەدىك: يساتاي ەسىمدى جاڭاعى بويى سورايعان بوزبالا قورىلداعاندا... قۇداي باسقا سالماسىن، دۋالىمىز دىرىلدەگەندەي سەزىلدى! وسپانحان اۋباكىروۆتىڭ «پيلوراما» اتتى ءازىل اڭگىمەسىندەگى «ۇيقى شىعاراتىن فابريكا» دەگەن تەڭەۋ دە مىنا بالاعا ولقى سوعادى-اۋ دەپ قالدىق. ارى تۇرتەمىز – ءسال تىنىشتالادى دا، «سيمفونياسىن» قايتا باستايدى; بەرى تۇرتەمىز – اۋناپ ءتۇسىپ، ءارى قاراي «اڭىراتادى». قوناعىمىزدىڭ قورىلىمەن ەسىمىز شىعىپ ءجۇرىپ، الگى سىرتىلى قاتتى ساعاتىمىزدى كورپەگە وراپ، شكافقا اتىپ ۇرۋدى ۇمىتىپ تا كەتكەن ەكەنبىز. بايقاساق، يساتايدىڭ بۋلدوزەرشە گۇرىلدەگەن ءۇنى بايعۇستىڭ تىقىلداعان دىبىسىن مۇلدە ەسىتتىرمەي تاستاپتى!

كەيىن يساتاي بالا وقۋعا ءتۇسىپ، ءوز فاكۋلتەتىنىڭ جاتاقحاناسىنا كەتتى عوي، بىراق سوڭىندا «يساتاي بارىندا...» دەپ باستالاتىن بىرەر شۋماق مازاق ولەڭ قالعانى ءالى ەسىمىزدە...

شىنىنا كەلگەندە، قورىل ادامنىڭ ۇلكەن-كىشىسىنە، جاس-جاسامىسىنا قارامايدى ەكەن. قازىر جەر بەتىندەگى ءاربىر بەسىنشى ادام قورىلدايدى دەسەدى. ۇيىقتاپ جاتقاندا مۇنداي ادامداردىڭ جۇتقىنشاق بۇلشىق ەتتەرى تىم بوساڭسىپ سالا بەرەدى دە، تىنىس الۋ جولدارىنا ەداۋىر كەدەرگى جاسايدى. امال جوق، دەمدى ىشكە تارتۋ ءۇشىن ۇيقىداعى ميدىڭ ويانىپ، اجەپتاۋىر ابىگەرگە تۇسۋىنە تۋرا كەلەدى. اۋا ىشكە جۇتىلعان زامات اعزاداعى وتتەگى مولشەرى ادەتتەگى قالىپقا تۇسەدى دە، مي قايتادان ۇيقىعا كەتەدى. بىراق كوپ ۇزاماي ءبارى تاعى قايتالانادى: تىنىس الۋ اپپاراتى ارەكەتسىز قالادى، جۇتقىنشاق بۇلشىق ەتتەرىن قايتا قيمىلعا كەلتىرۋ ءۇشىن ميدىڭ كومەگى قاجەت بولادى. قورىلداعىشتاردىڭ ۇيقىسى ءالسىن-ءالسىن بۇزىلا بەرەتىنى دە سودان.

تىنىس الۋدىڭ قايتا-قايتا ۇزىلگەن ساتىندە ۇيقىداعى كىسىنىڭ قان قىسىمى كوتەرىلۋى مۇمكىن. سونداي-اق قورىل كەزىندە اعزاداعى مايلاردى قورىتاتىن گورموندار ازايادى ەكەن. سوندىقتان ول مايلار اعزاعا ءسىڭىپ، قۋات كوزىنە اينالمايدى، كەرىسىنشە، دەنەدە قالىپ قويادى، ياعني ادام بىرتە-بىرتە تولىسا بەرەدى، ءارى تاماقساۋ بولا باستاۋى دا ىقتيمال. بۇل ارتىق مايلار تەك قارىن ماڭىنا عانا ەمەس، مويىن مەن جەلكە تۇستارىنا دا جينالا بەرەدى. دەمەك، تىنىس الۋ جولدارىنا ودان سايىن كەدەرگى كەلتىرەتىن بولادى.

قورىلدايتىن ادامدار وزگەلەرمەن سالىستىرعاندا بىرتە-بىرتە اشۋلانشاق، ۇمىتشاق، ەنجار، ۇيقىشىل بولا باستايدى. ارينە، بۇل دەرتتەن ەمدەلۋ جولدارىن دارىگەرلەرمەن اقىلداسىپ، بىلگەن ءجون. ءبىزدىڭ ايتارىمىز: قورىلدايتىن ادامنىڭ جاتار الدىندا ىشىمدىك ىشپەگەنى، ۇيىقتاتاتىن ءدارى قابىلداماعانى، شالقاسىنان جاتپاعانى ابزال. ەگەر مۇنداي كىسىمەن ءبىر بولمەدە بولساڭىز، تۇندە قورىل كۇشەيگەندە، ونى اقىرىن عانا ءبىر قىرىنان جاتۋعا يكەمدەگەنىڭىز ءجون.

رەسەيلىك ەسترادا ءارتيسى، ساتيريك ەۆگەني پەتروسياننىڭ «چتو تاكوە ليۋبوۆ؟» دەيتىن مونولوگى بار. سونىڭ سوڭعى جاعىن ءوزى «ليۋبوۆ – ەتو كوگدا ودين حراپيت، ا درۋگوي تەرپيت» دەپ تۇيىندەيدى. كىم ءبىلسىن، ونىڭ ءسوزىنىڭ دە جانى بار شىعار...

ءتاتتى ۇيقىنىڭ تاسىلدەرى

ماماندار ۇيقىنىڭ ءتاتتى دە تىنىش بولۋى ءۇشىن مىناداي شارتتار ورىندالۋى قاجەت دەپ ەسەپتەيدى.

1. ۇيقى رەجيمىن ساقتاڭىز. كۇندە بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتا جاتىپ، بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتا تۇرۋدى ادەتكە اينالدىرعان ابزال. جۇمىس كۇنى دە، دەمالىستا دا. سوندا اعزا وسى تالاپقا بەيىمدەلەدى دە، ۇيقىڭىز بىرقالىپتى بولادى.

2. ۇيقىڭىز كەلگەن كەزدە عانا ۇيىقتاڭىز. ياعني ۇيقىڭىز كەلمەسە ءوزىڭىزدى قيناۋدىڭ كەرەگى شامالى، بوسقا تۇنىمەن توسەكتە دوڭبەكشىپ شىعاسىز. وندايدا تەلەديدار قاراپ نەمەسە كىتاپ وقىپ، بويدى بوساڭسىتۋ كەرەك.

3. جاتار الدىندا شاي-كوفە ىشپەڭىز. قازاقتار شايسىز جاتپايمىز عوي. بىراق سونىڭ ءوزىن ۇيىقتاردان 2-3 ساعات بۇرىن ىشكەن ءجون. ويتكەنى، شايدىڭ، كوفەنىڭ، باسقا دا سەرگىتەتىن سۋسىنداردىڭ، شوكولادتىڭ قۇرامىندا كوفەين بولادى. ول ۇيقى شاقىرمايدى، كەرىسىنشە، كەپ تۇرعان ۇيقىنى قۋادى.

4. جاتار الدىندا ەشتەڭەنى ۋايىمداماڭىز. جۇرتتىڭ كوبى جاستىققا باسى تيگەن سوڭ دا ەرتەڭگى كەزدەسۋ، جۇمىستاعى تاپسىرما، اقشاعا بايلانىستى ۋايىمدى ويلاپ، باس قاتىرادى. بۇل دۇرىس ەمەس. بارلىق ماسەلەنى جاتاردان بىرەر ساعات بۇرىن ويلاپ، شەشىپ الىڭىز. ال جاستىققا باس قويعان سوڭ تەك قانا جاقسى وي ويلاڭىز، ميىڭىزعا تىنىم بەرىڭىز.

5. ءوزىڭىزدى ۇيقىعا دايىنداڭىز. كۇندىزگى قاربالاس تىرلىك ءسىزدى كۇش-قۋات تۇرعىسىنان السىرەتسە، كەي اڭگىمەلەر، ماسەلەلەر پسيحولوگيالىق جاعىنان شارشاتۋى مۇمكىن. دەمەك، جاتار الدىندا سىزگە ءارى دەنەڭىزدى، ءارى جۇيكەڭىزدى بوساڭسىتۋ ماڭىزدى. سۋعا ءتۇسىپ الاسىز با، ليريكالىق مۋزىكا تىڭدايسىز با، ايتەۋىر بويىڭىزدى بالبىراتىپ، ساناڭىزدى دەمالدىراتىن ءبىر ءتاسىلدى تۇراقتى ادەت ەتىپ الىڭىز.

* * *

«ۇيقىڭ شالا بولسا بولسىن، كۇلكىڭ شالا بولماسىن!» دەيتىن حالىقپىز. نەگە كۇلكىنىڭ جولىندا ۇيقىنى قۇرباندىققا شالامىز؟ نەگىزى، ەكەۋىنىڭ دە شالا بولماعانى جاقسى عوي... راس، قۇداي كۇلكىدەن ايىرماسىن. ال ول تۋرالى – ياعني ەكىنشى «ارسىز» جايىندا – كەلەسى جولى اڭگىمەلەيمىز.     

ۇيقى تۋرالى ماتەريالدى تۇنىمەن ۇيىقتاماي ازىرلەگەن  – ساكەن سىبانباي

Abai.kz