وسى جىلدىڭ تامىز – قازان ايلارىندا ەلىمىزدە ۇلكەن اۋقىمدا اۋىلشارۋاشىلىعى ساناعى وتەدى. مۇنداي ساناقتىڭ بۇرىن بولعان بولماعانى ەستە جوق، تەك قايبىر جىلى گۇلجان قاراقۇسوۆا دەگەن اپايدىڭ ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى قىزمەتىن اتقارىپ تۇرعان كەزىندە «اۋىلداعىلاردىڭ اۋلاسىندا قىت-قىتتاپ جۇرگەن تاۋىقتاردى ساناپ، سالىق  سالايىق» دەگەنى بولماسا، بۇل كۇنگە شەيىن اگرارلىق سەكتورداعى باردى-جوقتى تۇگەندەي قويماعانعا ۇقسايمىز.

ال، ەندى ساناق... ساناعاندا ۇكىمەت نەنى سانايدى؟ الدىمەن اۋىلشارۋاشىلىعىنا بەرىلگەن جەر مەن ەگىستىك القابىن سانايدى، اۋىل شارۋاشىلىعى جانۋارلارى مەن قۇستاردىڭ سانىن انىقتايدى، سودان كەيىن ساناققا اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالارى مەن جابدىقتارى; مال شارۋاشىلىعى كەشەندەرى مەن قۇس فابريكالارى; وندىرىستىك عيماراتتار مەن اۋىل شارۋاشىلىعى جانۋارلارى مەن قۇستاردى ۇستاۋعا ارنالعان ءۇي-جايلار; اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ساقتاۋعا ارنالعان عيماراتتار مەن قۇرىلىستار كىرەدى.

بۇرىننان بەلگىلى، ءبىزدىڭ قازاق ساناققا وتە سالاق قارايدى. «ساناعى قۇرىسىن، ساناق – قولىڭدا باردى سيپاپ الاتىن پالە» دەپ تۇسىنەتىندەر دە جەتىپ-ارتىلادى. سويتەدى دە جوعىن اسىرىپ، بارىن جاسىرىپ قالادى. ەگەر ءسىز، وسى شاعىن ماقالانى ۋاقىت ءبولىپ، وقىپ شىعا الساڭىز، وندا اۋىلداعى اعايىن-تۋىسقا دۇعاي سالەم ايتىڭىز – اۋىلعا ساناق بارا جاتىر، اۋىل ساناقتان قاشپاسىن. جالتارماسىن. ەلدىڭ قولىنداعى دۇنيە-مۇلىكتى ۇكىمەت بارىپ تارتىپ الايىن دەپ وتىرعان جوق، نە بار، نە جوق – سونىڭ ەسەبىن عانا بىلەيىن دەپ وتىر. ول ەسەپ نە ءۇشىن كەرەك؟ ول ەسەپ:

- اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ناقتى جاعدايى تۋرالى تولىق اقپارات الۋ ءۇشىن;

- ءونىمنىڭ تيىمدىلىگىن جانە اۋىلشارۋاشىلىعى ءونىمىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ساياساتتى ازىرلەۋ ءۇشىن;

- ىرىكتەمەلى باقىلاۋلار مەن ءبىر رەتتىك جازبالاردى جۇرگىزۋ مەن شارۋاشىلىق جۇرگىزۋشى سۋبەكتىلەردىڭ جالپى سانىن جاڭارتۋ ءۇشىن كەرەك بولىپ تۇر.

قازاقستان – جارتىلاي اگرارلى مەملەكەت. مال باعامىز، ەگىن ەگەمىز، باقشالىق ءداندى-داقىلدار ءوسىرىپ، جەمىس-جيدەك الامىز. قۇس ۇستاپ، بالىق اۋلايمىز. حالقىمىز – ەڭبەكقور. قازاقتى «جالقاۋ» دەيتىندەر – قازاقتى بىلمەيتىندەر. الايدا قازاق ەڭبەك ەتە بىلگەنىمەن، پايدا تابۋدى بىلمەيدى. ول راس. ويتكەنى قازاقستاننىڭ اۋىلشارۋشالىق سالاسى ۇساق شارۋاشىلىقتارعا ءبولىنىپ كەتكەن. 1990 جىلداردىڭ باسىنداعى ءبولىنىس ەش ناتيجە بەرمەدى. اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرى الدىمەن بارىنشا قۇنسىزداندى. مالدىڭ ەتى توپىراققا اينالدى. ساۋداگەر الاياقتار سىڭار ەتىككە قوي، كەيدە سيىر ايرباستىپ الىپ قىرداعى ەلدى تالاي سان سوقتىردى. قالا بەردى، جەر قۇيقاسىن كۋلاگين، تەرەششەنكو، ماديموۆ سياقتى الپاۋىتتار باسىپ قالدى. ۇكىمەتتەن قايتارىمسىز سۋبسيديانى دا، بانكتەردەن جەڭىلدەتىلگەن نەسيەلەردى دە سولار الدى. ليزينگتىك كومپانيالاردىڭ دا قىزمەتىن الدىمەن سولار كوردى. زامانۋي تەحنيكا اتاۋلى دا كۋلاگيندەردىڭ يگىلىگىندە. الايدا ولار اۋىلشارۋاشىلىعىن دامىتىپ كەتە المادى. قىس جايلى، جاز جاڭبىرلى بولعان جىلدارى استىق كوبەيىپ، قىرماندارىمىز قىزىل دانگە تولعانىمەن، قازاقستان ءبارىبىر اگرارلىق سەكتوردى العا سالا العان جوق.

قازاقستان حالقى تمد-داعى ەلدەردىڭ ءبىرى بەلارۋستەردەن ەكى ەسە ارتىق، جەر كولەمى وراسان ۇلكەن، سويتە تۇرا اۋىلشارۋاشىلىعى بويىنشا 5-6 ەسە از ءونىم الادى. نەگە؟ سەبەبى، قازاقستاندا جوعارىدا ايتقانىمىزداي، ۇساق شارۋا قوجالىقتارى عانا بار. ال بەلارۋسسيانىڭ اگروبازاسىنا زاماناۋي اگروتەحنولوگيالاردى قولداناتىن، بانكتىك رەسۋرستارى مول ءىرى اگروحولدينگتەر شوعىرلانعان. سونىڭ ناتيجەسىندە جەر اۋماعى مەن حالقىنىڭ سانى جاعىنان بەلارۋس وزىنەن بىرنەشە ەسە ۇلكەن رەسەيگە ءسۇت ونىمدەرى مەن شۇجىقتاردى ەكسپورتتاپ مول تابىس تابۋدا. دەمەك، تابىستىڭ كوزى – ءىستى ۇيىمداستىرا بىلۋدە. ەندەشە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق اۋىل شارۋاشىلىعى ساناعىن وتكىزۋ – كىمدە قانشا جەر بار، كىمدە قانشا مال بار، تەحنيكا بار دەپ كەلەتىن ساناقتان بولەك قازاق ۇكىمەتىنە: «ەندى نە ىستەيمىز؟ اۋىلشارۋاشىلىعىن باسى بىرىكپەيتىن، ازىن-اۋلاق تابىسى شاي-پۇلىنان ارتىلمايتىن ۇساق شارۋاقوجالىقتارى تۇرىندە قالدىرامىز با، الدە اگروحولدينگتەرگە بىرىكتىرەمىز بە؟ ول قازىرگى ۋاقىتتا مۇمىكىن بە؟» دەگەن ساۋالداردىڭ جاۋابىن ىزدەۋگە جەتەلەۋى كەرەك.

ءشارىپحان قايسار

Abai.kz