ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن العان سوڭ كوپ ۇزاماي شەتەلدىڭ جەرى بولىپ كەتكەن كەڭ دالامىزدىڭ ءار پۇشباعىندا قالعان قانداستارىنا قۇشاعىن جايىپ، قارسى الدى. ءبىز سياقتى 40-تىڭ ار جاق بەر جاعىنداعى ازاماتتاردىڭ كوشى  2002-2007 جىلدارىڭ اراسىندا بەلسەندى ءجۇردى. وعان سەبەپ قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن جاريالاي سالىسىمەن قىتاي، موڭعوليا، وزبەكستانداعى 20 مەن 30-دىڭ اراسىنداعى  قازاق جاستارى ەرتەڭىم نە بولادى دەپ ويلانباستان، قىزمەتتەرىن تاستاپ ەلگە ورالعان ەدى. كەلىپ 10 جىل ىشىندە ەل ەكونوميكاسى مەن ساياساتىنا، مادەنيەتىنە بەلسەنە ارالاسىپ، العاشقى بولىپ كوشى قون زاڭىنىڭ قابىلدانۋىنا، شەتەلدەگى قازاق جاستارىنىڭ قر ءبىلىم گرانتىنا يە بولۋىنا تۇرتكى بولعان. سول تاۋەلسىزدىكپەن بىرگە ەلىمىزگە كەلگەن جاستار قازىر ەل اعاسى بولىپ، مەرەيلى 60 جاسقا تولىپ جاتىر. وزدەرىنەن كەيىنگى قاۋىمقا جول اشقان ازاماتتاردىڭ ءبىرى دۇنيەجۇزى قازاقتار قاۋىمداستىعى، الماتى قالاسى بويىنشا بولىمشەسىنىڭ توراعاسى ءومارالى ادىلبەكۇلى.  

ءومارالى ادىلبەۇلىمەن جەكە تانىستىعىم 2016 جىلى ءانشى، سازگەر، «كوكتۋىم» ءانىنىڭ اۆتورى ەرمۇرات زەيىپحانۇلىنىڭ 50 جىلدىعى قارساڭىندا باستالدى. وعان دەيىن ءوزىمىزدىڭ الدىمىزداعى قانداستار كوشىنە جول سالعان راقىم ايىپۇلى، ءومارالى ادىلبەكۇلى، ءبازارالى ءارىپۇلى قاتارلى ازاماتتارعا وڭدى كوزقاراسىمىز بولا قويماعان. «تاشكەن كورگەن» دەگەن سياقتى، قىتايدان كەلگەن قانداستاردىڭ ىشىندە كەيبىر زامانداستارىمىز بەن اعالارىمىز «پەكين كورگەندەر» دەپ اتالعان بىرعانشا ازاماتتار تۋرالى قوعامعا تەرىس پىكىر ورناتۋعا ارەكەت جاساعان. جاسىرارى جوق، ولاردىڭ ءناسيحاتىنا ءبىز دە يلانىپ قالعانبىز. ءومارالى ادىلبەكۇلى، راقىم ايىپۇلى، ءبازارالى ءارىپۇلى باستاعان اعالارىمىزدىڭ ەلىم دەپ وتكەن ەرمۇرات زەيىپحانۇلىنىڭ 50 جىلدىق مەرەيتويىن ۇيىمداستىرۋى جاستار مەن اعا بۋىننىڭ اراسىنداعى سول تۇسىنىسبەۋشىلىكتەردى جويىپ، ازاماتتارىمىزدى جاقىننان تانۋعا سەبەپ بولىپ، ەراعامىز باسىمىزدى قوسقان ەدى.  

ءومارالى ادىلبەكۇلىنىڭ قىتايدىڭ استاناسىندا ءجۇرىپ ماسكەۋدەگى مۇرات اۋەزوۆتار قۇرعان «جاس تۇلپار» سياقتى قازاق جاستارىنىڭ ۇيىمىن قۇرعانىن، ءۇرىمجى قالاسىنداعى قىزمەتىن تاستاپ ەلگە كەلگەنىن، ەلگە كەلگەننەن كەيىنگى 2016 جىلعا دەيىنگى ەڭبەكتەرىن ايتباي-اق قويايىن. ونى مەنەن كورى زامانداستارى ايتقانى ناقتى بولادى. ال مەن ءوزىم كورگەن  2016 جىلدان بەرگى شارۋالارنىڭ ءبىر ءبولىمىن تىلگە تيەك ەتەيىن. 2017 جىلدىڭ سوڭىندا «جەبەۋ» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ اقپاراتتىق سايتى ىسكە قوسىلدى. سول كەزدەن باستاۋ Jebeu.kz پورتالىن جۇرگىزىپ، قانداستار ءۇشىن جاساعان كوپتەگەن ەڭبەكتەرىنىڭ كۋاسى بولدىم.  

2017-2019 جىلدارى قىتايداعى ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ جاعدايى كۇرت ناشارلاپ، كوپتەگەن قانداستارىمىز ساياسي قىسىمعا ۇشىرادى. وسى قيىن كەزەڭدە ءومارالى ادىلبەكۇلى قىتايداعى قازاقتاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ ماقساتىندا بەلسەندى جۇمىس اتقاردى. ول قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىمەن، پارلامەنتىمەن جانە ۇكىمەتىمەن تىعىز بايلانىستا بولىپ، قانداستارىمىزدىڭ ماسەلەلەرىن كوتەردى. الماتىداعى قىتاي كونسۋلدىعىنىڭ وكىلدەرىنمەن قىتايعا بارىپ، ەلگە قايتا الماي قالعان، تۋستارى قاماۋعا الىنعان قانداستاردى قاتىستىرۋمەن  3,4 رەت كەزدەسۋ وتكىزىپ قانداستار ماسەلەسىن اشىق تالقىلاپ، كونسۋلدىق، ەلشىلىك جاعىنان جاساۋلعا ءتيىستى شارالالار جونىندە ناقتى تالاپتارىن قويا الدى. 2018 جىلدىڭ 13-18 تامىز ارالىعىندا ءومارالى ادىلبەكۇلىنىڭ باستاۋىناد «جەبەۋ» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ 4 مۇشەسى بار جانە باسقادا قوعامدىق ۇيىمداردان قۇرالعان دەلەگاتسيا قىتايعا بارىپ، بەيجىڭ جانە ءۇرىمجى قالالارىندا قىتاي تاراپىمەن كەلىسسوزدەر وتكىزىپ، قانداستار ماسەلەسىن تالقىلادى. پەكيندەگى 3 مينيسترلىككە، ۇرىمجىدەگى 12 دەپارتامەنت باسشىسىنىنا قىتايداعى قانداستاردىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرىن ساۋال رەتىندە قويعان. جالپى 2017-2018 جىلدارى قىتايداعى قازاقتاردىڭ ماسەلەسى بويىنشا 400-گە جۋىق قانداستىڭ شاعىمىن قىتاي كونسۋلىنا كىرگىزگەن.  

ءومارالى ادىلبەكۇلى قانداستار ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن قازاقستان ۇكىمەتىنە، پارلامەنت دەپۋتاتتارىنا جانە پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە بىرنەشە رەت حات جولدادى. بۇل حاتتارىندا ول قىتايداعى قازاقتاردىڭ جاعدايىن بايانداپ، ولاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ جانە قازاقستانعا قونىس اۋدارۋىنا قولداۋ كورسەتۋ قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى. ونىڭ بۇل باستامالارى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ نازارىن قانداستار ماسەلەسىنە اۋدارىپ، ءتيىستى شارالاردىڭ قابىلدانۋىنا سەپتىگىن تيگىزدى. بۇنداي جۇمىستاردى كۇن دەمەي، ءتۇن دەمەي جالعاستىردى. كەيبىر حاتتاردى ءتۇننىڭ جارتىسىنا دەيىن كەڭسەدە وتىرىپ جازعان كۇندەرىمىز بولعان.  

2017-2019 جىلدارى قانداستاردىڭ قىتاي پاسپورتتارىنىڭ مەرزىمى ءوتىپ كەتتى. قىتايداعى جاعدايعا بايلانىستى ولار قىتايعا بارىپ قايتا پاسپورت جاساتا المادى. سونىڭ سالدارى ولاردىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسىنە جانە قازاقستاندا تۇراقتى تۇرۋىنا، قر ازاماتتىعىن الۋىنا كەدەرگى بولدى.  ءومارالى ادىلبەكۇلى بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن قىتايدىڭ قازاقستانداعى كونسۋلدىقتارىنا ارنايى حات جازىپ، قانداستاردىڭ شاعىمىن جولدادى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە 300-دەن استام ەتنيكالىق قازاقتىڭ پاسپورتىن قىتاي كونسۋلدىعى قايتا جاساپ بەردى. قانداستاردىڭ قۇقىقتىق ماسەلەلەرى شەشىلىپ، قازاقستاندا تۇراقتى تۇرىپ، قر ازاماتتىعىن الۋ مۇمكىندىگى پايدا بولدى.   

ءدال وسى 2017-2019 جىلدارى قانداستار ماسەلەسىن كوتەرەمىز دەپ ءتۇرلى ازاماتتار، ءتۇرلى كۇشتەر ءارتۇرلى دەڭگەيدە جۇمىس جاسادى. اراسىندا قانداستاردى جەلەۋ ەتىپ، كەرىسىنشە ەل اراسىنا ىرتكى سالۋشى توپ تا، ارامزاعا ەرگەن اڭعال «باتىرلار» دا بولادى. قانداستار ماسەلەسىن شەشەۋدە ديپلوماتيكالىق جولدى تاڭداعان ءومارالى ادىلبەكۇلى باستاعان ازاماتتارعا ءتۇرلى جالا جاۋىپ، «قىتايشىل» دەپ كۇستانالاپ كۇندە اقپاراتتىق شابۋىل جاسادى. وزىنە قارسى اقپاراتتىق شابۋلىدان قانشا شارشاسا دا ومەكەڭ بۇل كەزدە بيتكە وكپەلەپ  تونىڭدى جاقپا دەگەن ۇستانىمدا بولىپ، بارىنە شىداپ ءوز جۇمىسىن جالعاستىردى. ۇستانىمىنا بەرىك بولىپ، تۋرا جولدا جۇرگەنىن ناقتىە ەڭبەگىمەن دالەلدەي الدى.  

2020 جىلى الەمدى ابىگەرگە سالعان COVID-19 پاندەمياسى كەزىندە كوپتەگەن ادامدار قيىندىقتارعا تاپ بولدى. ءومارالى ادىلبەكۇلى باستاعان جەبەۋلىكتەر قيىن كەزەڭدە قايىرىمدىلىق شارالارىن ۇيىمداستىرىپ، مۇقتاج جاندارعا قولداۋ كورسەتتى. ونىڭ باسشىلىعىمەن «جەبەۋ» قوعامدىق بىرلەستىگى الماتى تۇرعىندارىنا ازىق-تۇلىك، مەديتسينالىق قۇرال-جابدىقتار جانە باسقا دا قاجەتتى زاتتاردى تاراتۋ ارقىلى حالىققا كومەك قولىن سوزدى. بۇل شارالار قوعامنىڭ ءالسىز توپتارىنا، الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن وتباسىلارعا باعىتتالدى. 

ءومارالى ادىلبەكۇلىنىڭ 2022 جىلدان بەرى دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنداعى الماتى قالالىق فيليالىنىڭ توراعاسى قىزمەتىن اتقارىپ كەلەدى. بۇل ۋاقىتتا قاۋىمداستىقتىڭ جۇمىسىنا بەلسەندى ارالاسىپ، شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ مادەني جانە الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىن شەشۋگە اتسالىستى. كۇن  سايىن كومەك سۇراپ كەلگەن قانداستاردىڭ ساۋالدارىن ءتۇرلى مەكەمەلەرگە جولداپ، جاۋاپتارىن تاۋىپ وتىردى. ءومارالى ادىلبەكۇلىنىڭ باستاماسىمەن دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنداعى كوپتەگەن مادەني ءىس-شارالار، كونفەرەنتسيالار جانە كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىرىلىپ، قازاق دياسپوراسىنىڭ بىرلىگى مەن ىنتىماعىن نىعايتۋعا ۇلەس قوسىپ كەلەدى. 

ءومارالى ادىلبەكۇلىنىڭ ءاۋ باستاعى ماماندىعى ادەبيەتتانۋشى. ءوزى اقىن-جازۋشى شىعارماشى ادام ەدى. تاۋەلسىز وتانىنا كەلىپ ەڭبەك ەتەمىن دەپ، ارتىنان كەلگەن قانداس پەن ارتتا قالعان قانداستىڭ قامى دەپ بۇل كۇندەرى ەلگە بەلگىلى قوعام قايراتكەرى بولدى. وسى ەڭبەكتەرى مەلەكەت جاعىن دا ەلەنىپ، لايىقتى باعلارىن الدى. اتاپ ايتار بولساق، 2019 جىلى ءباسپاسوز جانە اقپارات سالاسىنداعى قاجىرلى ەڭبەگى ءۇشىن قر مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ «مادەنيەت سالاسىنىڭ ۇزدىگى» توسبەلگىسىمەن جانە «قۇرمەت» گراموتاسىمەن  ماراپاتتالعان. 2021 جىلى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ جارلىعىمەن «قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىل» مەدالىمەن ناگرادتالدى. 15 جەلتوقساندا قر اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ ءمينيستىرى ايدا بالاەۆا حانىمنان قۇتتىقتاۋ حات الدى.   2023 جىلى 16 قازاندا  قر پرەزيدەنتى ق.توقاەۆتىڭ جارلىعىمەن «ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن» مەدالىمەن ناگرادتالدى.  

ءومارالى ادىلبەكۇلى ءالى تالاي قانداستىڭ شارۋاسىن شەشىپ قۋانتارىنا،  حالىقارالىق جاعدايدى جوعارى دەڭگەيدە باعامداي الاتىن ساراپشى، تاجىريبەلى قىتايتانۋشى رەتىندە ءالى دە قازاق ەلىنە بەرەرى كوپ ەكەنىنە سەنەمىن. الپىس دەگەن تال ءتۇس دەگەندەي، ەلىنە شارشاماي ەڭبەك ەتە بەرۋىن تىلەيمىن.

تۇردىبەك قۇرمەتحان

Abai.kz