ازاماتتىق قوعام – ساياسي ۇكىمەتكە تاۋەلسىز جۇمىس ىستەيتىن جانە وعان ىقپال جاساۋعا قابىلەتتى الەۋمەتتىك قاتىناستار مەن ينستيتۋتتار جيىنتىعى، جەكە ادامدار مەن الەۋمەتتىك سۋبەكتىلەر قاۋىمداستىعى. سوندىقتان، قوعامدىق ءمانى بار يدەيالار تۋرالى ايتقاندا، ءبىز سۇحباتتاسۋشى جاقتاردىڭ ءتۇرلى كوزقاراستارىن جانە ماڭىزدى تەپە-تەڭدىگىن ساقتايمىز: ەشكىم ەشكىمگە ءوز تۇسىنىگىن مويىنداتۋدى دا، وزگەنى دالمە-ءدال قايتالاۋدى ماقسات ەتپەيدى.

دەگەنمەن الەمدىك الەۋمەتتىك-فيلوسوفيالىق عىلىمدا بۇل فەنومەندى زەرتتەۋدىڭ ەكى ءتۇرلى بابى بار: ءبىرىنشىسى، ازاماتتىق قوعامدى الەۋمەتتىك امبەباپ كاتەگوريا رەتىندە قاراستىرۋ. و جاعدايدا بۇل ۇعىمعا قوعامدىق قارىم-قاتىناستاردىڭ بۇكىل جيىنتىعىن سىيعىزادى. ەكىنشىسى، ازاماتتىق قوعام ۇعىمىنا «باتىستىق فەنومەن» رەتىندە قاراپ، ونى نارىقتىق- دەموكراتيالىق قاتىناستاردىڭ قالىپتاسۋىمەن بايلانىستىرادى.

نەگىزى، «ازاماتتىق قوعام» جەكە تۇلعاسىنىڭ ەركىندىگى مەن قوعامدىق ۇيىمداردىڭ بەلسەندىلىگىنىڭ كورسەتكىشى.  ءاربىر جەكە ادام نە تۇلعا قوعامداسۋ ارقىلى عانا سوتسيۋمنىڭ دامۋ باعىتىنا اسەرىن تيگىزە الادى. سوندىقتان دا ازاماتتىق قوعامدا مەملەكەت پەن ازامات اراسىنداعى تەڭ دارەجەدەگى ديالوگ جۇزەگە اسادى.  شىندىعىندا الەۋمەتتىك بىرتۇتاستىقتى قالىپتاستىراتىن وسى ەكى بولىك ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىرا وتىرىپ ءومىر سۇرەدى.

مەملەكەتسىز ازاماتتىق قوعام جوق. قوعام مەملەكەتىك نەگىزىن نىعايتپاسا، وندا قوعامدا رەتسىزدىك، تورتىپسىزدىك، حاوس، ىدىراۋ باستالۋى مۇمكىن. سونىمەن قاتار، كەرىسىنشە، دامىماعان ازاماتتىق قوعامسىز دەموكراتيالىق، قۇقىقتىق مەملەكەت تە قۇرۋ مۇمكىن ەمەس. ول جاعدايدا مەملەكەتتە باسىبايلىق پەن تيرانيا عانا بولادى.

قoعaم مۇددەلەرiنە باعىتتالعان ازاماتتىق باستامالار ‑  ازاماتتىق قoعaمنىڭ ماڭىزدى بەلگiسi. سوندىقتان، حالىقتىڭ بەلسەندىلىگى ماڭىزدى سانالاتىن دەموكراتيالىق مەملەكەتتەردى ءبىز «وركەندەگەن ازاماتتىق قoعaم» دەپ اتايمىز. ال، اۆتوريتارلىق، نە دامۋشى، الدە، «وتپەلi ەكونوميكا» مەملەكەتتەرiندە جاعداي باسقاشا. بۇل ەلدەردە ازاماتتىق باستامالارعا كۇدىكپەن قاراۋ باسىم.

ەندەشە، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ايتقانداي، بىزگە دە  «ازاماتتىق قوعامعا قولداۋ كورسەتىپ، ونىڭ الەۋەتىن نىعايتا ءتۇسۋ كەرەك». سەبەبى ازاماتتىق قوعامنىڭ بەلسەندى بولۋى ادام كاپيتالىن, الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋدى، دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردى ەل يگىلىگىنە اينالدىرۋدىڭ نەگىزگى العىشارتتارىنىڭ ءبىرى.

ول ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، حالىقتىڭ بەرەكە-بىرلىگىن ساقتاۋ ەلدىگىمىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى. ىنتىماعى جاراسقان، ورتاق ماقساتتى ۇلتقا اينالساق – مىقتى مەملەكەت تە بولا الامىز.

1. قازاقتى ءبولىپ-جارۋعا بولمايدى. ءبىز جالپىۇلتتىق دەڭگەيدە ويلاۋعا ۇمتىلۋىمىز كەرەك.

2. ءتىلىمىزدىڭ قولدانۋ اياسىن كەڭەيتە ءتۇسۋ، ءتىلىمىزدى مەملەكەتتەگى باستى كوممۋنيكاتسيالىق قۇرالعا اينالدىرۋ ‑ مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باستى باعىتىنا اينالۋى ءتيىس. بۇل – ءبىز ءۇشىن مىزعىماس ۇستانىم.

3. اقپاراتتىق تەحنولوگيانىڭ پايدالى جاعى مەن زياندى جاعىن اجىاتا الاتىنداي بىلىمگە يە بولۋعا ۇمتىلايىق. ينتەرنەتتەن ساق بولعان ءجون. ونى تالعامسىز پايدالانۋ بالا تاربيەسىنە تەرىس ىقپال ەتىپ جاتىر. وكىنىشكە قاراي، بالالار تۇگىلى، اتا-انالار دا الەۋمەتتىك جەلىدەگى ماعىناسىز كونتەنتكە بايلانا باستاعان.

4. ءبىز جاستاردى كىتاپ وقۋعا باۋلۋىمىز كەرەك. تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە ەلىمىزدە كىتاپحانا ءىسى كەرى كەتتى. «وپتيميزاتسيا» دەپ ميلليونداعان كىتاپ قورىنان ايىرىلدىق. وسى جاعدايدى تۇزەۋ ءۇشىن ەندى قارقىندى ءارى باتىل ارەكەتتەرگە بارۋ كەرەكپىز.

ءبىز بولاشاققا ءتول تاريحىمىزدىڭ اۋقىمى كەڭ ەكەنىن تولىق سەزىنىپ، مادەني مۇرامىزدى ساقتاپ بارۋىمىز قاجەت. ۇلتتىق تاريحتى دارىپتەۋىمىز قاجەت. قازاقستان – ۇلى دالاداعى كوشپەندىلەر وركەنيەتىنىڭ تىكەلەي مۇراگەرى. جالپى، ەلىمىزدى دەموكراتيالىق ەل رەتىندە تانىتۋ ءۇشىن «التىن وردا برەندىن» جان-جاقتى جانە كەڭىنەن پايدالانساق ‑ ۇتىلمايمىز.

مۇحتارحان اباعان،

«قازاق الەمى» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ پرەزيدەنتى

Abai.kz