مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومان-ەپوپەياسىنداعى نەگىزگى كەيىپكەرلەردىڭ ءبىرى — ىزعۇتتى. ول 1830 جىلى اقسۋات وڭىرىندەگى قارعىبا وزەنىنىڭ بويىنداعى قارا وبا دەپ اتالاتىن جەردە دۇنيەگە كەلگەن.

اعا سۇلتان قۇنانبايدىڭ سەنىمدى سەرىكتەرىنىڭ ءبىرى بولعان ىزعۇتتىنىڭ ورنى ەرەكشە. ابايدىڭ اكەسى قۇنانبايدىڭ اسىراپ العان ءىنىسى ىزعۇتتىنىڭ شىن اتى — باقتىباي، نايمان ىشىندەگى قاراكەرەيدىڭ مۇرىن رۋىنىڭ توقاباي تارماعىنان.

قۇنانبايدىڭ تۋعان قارىنداسى تايبالا وسى توقاباي ىشىندەگى نۇران بايدىڭ بالاسى مۇحامەدجانعا ۇزاتىلادى. ارادا ءبىراز جىل وتكەن سوڭ، اپاسىن ىزدەپ بارعان قۇنانبايعا تايبالادان تۋعان ون جاسار جيەنى باقتىباي امانات رەتىندە بەرىلەدى.

باقتىباي ناعاشى جۇرتى شىڭعىستاۋعا بارعان جىلى جازدا اباي دۇنيەگە كەلەدى. وسكەنباي اۋىلى: «سوڭىنان اباي ەردى، قۇنەكەڭ اعا سۇلتان بولدى. بۇل بالا وڭ اياعىمەن كەلدى، ءىزى قۇتتى بولدى» — دەپ، بۇرىنعى باقتىباي اتىن وزگەرتىپ، ىزعۇتتى دەپ اتاپ كەتكەن ەكەن.

ىزعۇتتى قۇنانبايدىڭ جانىندا ءجۇرىپ، جاستايىنان ەل بيلىگىنە ارالاسقان. ەر تۇلعالى، اقىلدى ازامات رەتىندە ەل اراسىندا زور بەدەلگە يە بولعان. قۇنانباي ىزعۇتتىعا جەر، ەنشى بەرىپ، ۇيلەندىرىپ ەل قاتارىنا قوسقان.

1875 جىلى قۇنانباي مەككەگە قاجىلىق ساپارعا اتتانىپ، قاسىنا ىزعۇتتىنى ەرتىپ بارادى. قاسيەتتى مەككە شاھارىندا قۇنانباي قاجى بىرنەشە اي بويى بوگەلىپ، قازاق پەن ورتا ازيا مۇسىلماندارىنا ارناپ «تاكيا» اتتى جاتاق ءۇي سالدىرادى. جات جەردە ءجۇرىپ ۇلكەن ءىستىڭ باسى-قاسىندا بولىپ، بۇل قۇرىلىستىڭ تەز اياقتالۋىنا اتسالىسقان دا — وسى ىزعۇتتى.

قاعباعا بارعان العاشقى كۇنى قاجىلار قاعبانى جەتى رەت اينالىپ، قاسيەتتى قارا تاستى ءسۇيىپ، ىشكە كىرەدى ەكەن. سول كۇنى قۇنانبايدىڭ دەنە قىزۋى كوتەرىلىپ، ءوز اياعىمەن جۇرۋگە شاماسى كەلمەي قالادى. ەرەجەگە ساي، ناۋقاس ادامداردى ىشكە كىرگىزبەيتىن بولعان.

قۇنانباي مۇنى ەستىپ، قاتتى قامىعىپ:

«ەي، جاراتقان اللا، اۋەلدە قۇنانباي قىپ جاراتتىڭ، اۋزىما ءدۇيىم ەلدى قاراتتىڭ. ءبىر كىسىدەي بۇل دۇنيەنىڭ راحاتىن كورسەتتىڭ. ەندى مىنە، جەر تۇبىنەن كەلىپ تۇرىپ، قاعبانىڭ ەسىگىنە جەتىپ، ىشىنە كىرە الماعاننان ماعان ءولىم ارتىق. ودان دا الساڭشى مەنى، اللا!» — دەپ كوككە قاراپ، كوز جاسىن توگىپ، جاراتۋشىعا جالبارىنىپتى.

سوندا ىزعۇتتى:

«قۇنەكە، رەنجىمەڭىز. ەرتەڭ اللا جاردەم بەرسە، مەن ءسىزدى سول ەسىكتەن ەلدىڭ الدىمەن كىرگىزەمىن» — دەپ ۋادە بەرەدى.

ەرتەڭىنە ۇزىن-سونار كەزەكتى كورگەن ىزعۇتتى:

«ءمىنىڭىز، مەنىڭ موينىما!» — دەپ قۇنانبايدى موينىنا وتىرعىزىپ، قاعبانى جەتى رەت اينالدىرادى. قاسيەتتى تاستى سۇيگىزەدى. وسىدان كەيىن قۇنانبايدىڭ دەنساۋلىعى جاقسارا باستاعان.

قۇنانباي ارمانىنا جەتىپ، قاعبانىڭ ءىشىن كورىپ قايتادى. ىزعۇتتىنىڭ قيىن ساتتە كورسەتكەن ەرلىگىنە قاتتى ريزا بولىپ، باتاسىن بەرگەن. وسى ساپاردان كەيىن قۇنانباي – «ۇلكەن قاجى»، ىزعۇتتى – «كىشى قاجى» اتانىپ ەلگە ورالادى.

بۇل ماتەريال جۋرناليست، ىزعۇتتىنىڭ شوبەرەسى مەدەتجان ىزعۇتتينوۆ پەن جازۋشى بەيبىت ساپارالىنىڭ ەڭبەكتەرىندەگى دەرەكتەر نەگىزىندە دايىندالدى.

ەرلان ايقىنۇلى

Abai.kz