مادەني-تاريحي ەسكەرتكىشتەر كەز-كەلگەن مەملەكەتتىڭ يدەولوگياسىنىڭ، ءيميدجىنىڭ قۇرامداس بولىگى بولىپ تابىلاتىنى داۋ تۋدىرمايدى. بەلگىلى ءبىر تاريحي ەسكەرتكىشتەر مەن ارحيتەكتۋرالىق كەشەندەردىڭ ءبۇتىن ءبىر ۇلتتار نەمەسە ەلدەردىڭ الەم تانىعان سيمۆولىنا اينالىپ جاتقانىنىڭ كوپتەگەن مىسالدارى بار. وسىنىڭ ارقاسىندا اتالمىش ۇلتتار وزدەرىن كەڭىنەن ناسيحاتتاپ، ەلدەرىنە ميلليونداعان تۋريستەردى تارتىپ جاتادى. مىسالى، قىتاي دەسەك، كوز الدىمىزعا ۇلى قىتاي قورعانى، فرانتسيا دەسەك - ەيفەل مۇناراسى، ەگيپەت دەسەك - پەرعاۋىنداردىڭ پيراميدالارى ەسكە بىردەن ساپ ەتەدى.

ال ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ، ۇلتىمىزدىڭ وسىنداي سيمۆولى بار ما؟ ءوزىمىزدى الەمگە پاش ەتۋ قانداي نىشاندى ۇسىنا الامىز؟ وسى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن جاقىندا «ستراتەگيا» تالداۋ ورتالىعى ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى 1500 ادامنىڭ اراسىندا ارنايى ساۋالناما جۇرگىزگەن ەكەن. ساۋالناما كەزىندە رەسپوندەنتتەرگە «ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزشە قازاقستاننىڭ قاي تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشى ەلىمىزدىڭ سيمۆولى دەپ تانۋعا بولادى؟» دەگەن اشىق سۇراق قويىلىپتى.

مادەني-تاريحي ەسكەرتكىشتەر كەز-كەلگەن مەملەكەتتىڭ يدەولوگياسىنىڭ، ءيميدجىنىڭ قۇرامداس بولىگى بولىپ تابىلاتىنى داۋ تۋدىرمايدى. بەلگىلى ءبىر تاريحي ەسكەرتكىشتەر مەن ارحيتەكتۋرالىق كەشەندەردىڭ ءبۇتىن ءبىر ۇلتتار نەمەسە ەلدەردىڭ الەم تانىعان سيمۆولىنا اينالىپ جاتقانىنىڭ كوپتەگەن مىسالدارى بار. وسىنىڭ ارقاسىندا اتالمىش ۇلتتار وزدەرىن كەڭىنەن ناسيحاتتاپ، ەلدەرىنە ميلليونداعان تۋريستەردى تارتىپ جاتادى. مىسالى، قىتاي دەسەك، كوز الدىمىزعا ۇلى قىتاي قورعانى، فرانتسيا دەسەك - ەيفەل مۇناراسى، ەگيپەت دەسەك - پەرعاۋىنداردىڭ پيراميدالارى ەسكە بىردەن ساپ ەتەدى.

ال ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ، ۇلتىمىزدىڭ وسىنداي سيمۆولى بار ما؟ ءوزىمىزدى الەمگە پاش ەتۋ قانداي نىشاندى ۇسىنا الامىز؟ وسى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن جاقىندا «ستراتەگيا» تالداۋ ورتالىعى ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى 1500 ادامنىڭ اراسىندا ارنايى ساۋالناما جۇرگىزگەن ەكەن. ساۋالناما كەزىندە رەسپوندەنتتەرگە «ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزشە قازاقستاننىڭ قاي تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشى ەلىمىزدىڭ سيمۆولى دەپ تانۋعا بولادى؟» دەگەن اشىق سۇراق قويىلىپتى.

ساۋالناما قورىتىندلارى ەل تۇرعىندارىنىڭ جارتىسىنا جۋىعى ەشبىر ەسكەرتكىشتى سيمۆول دەپ تانىمايتىنىن كورسەتەدى (دياگرامما). رەسپوندەنتتەردىڭ قالعانى الپىسقا جۋىك ەسكەرتكىشتەر، تاريحي جانە تابيعي كەشەندەردى اتاپتى. سولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ءجيى اتالعانداردىڭ ىشىندە ساق داۋىرىنەن كەلە جاتقان «التىن ادام» ءمۇسىنى (12 %), ەلورداداعى «استانا-بايتەرەك» كەشەنى (11 %), اباي اتامىزعا ارنالعان ادەبي، رۋحاني، ارحيتەكتۋرالىق ەسكەرتكىشتەردىڭ كەشەنى (9 %) جانە تۇركىستان قالاسىنداعى قوجا احمەت ءياسساۋيدىڭ مازارى (4 %) بار ەكەن. ەل تۇرعىندارىنىڭ پىكىرىنشە ءدال وسى ەسكەرتكىشتەر قازاق ەلىنىڭ سيمۆولى، برەندى بولا الادى-مىس.

دياگرامما   1 - «ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزشە قازاقستاننىڭ قاي تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشىن ەلىمىزدىڭ سيمۆولى دەپ تانۋعا بولادى؟»

الەۋمەتتانۋشىلاردىڭ دەرەكتەرىنە سەنسەك، ساۋالناما ناتيجەلەرى رەسپوندەنتتەردىڭ جاسىنا بايلانىستى كوپتەگەن ەرەكەشەلىكتەر بار ەكەن ء(بىرىنشى تابليتسا).

تابليتسا 1 - جاستىق توپتار بويىنشا جاۋاپتاردىڭ تاراتىلۋى

كورىپ وتىرعانىمىزداي، جاستار جاعى ەلىمىزدىڭ سيمۆولى رەتىندە نەگىزىنەن «التىن ادام» مەن «استانا-بايتەرەك» ەسكەرتكىشتەرىن اتاسا، ورتا جاستاعىلار مەن ەگدە ادامدار اباي ەسكەرتكىشتەرى مەن قوجا احمەت ياسساۋي مازارىن كوبىرەك ايتادى ەكەن.

تاعى ءبىر ايتارلىق جايت، رەسپوندەنتتەردىڭ جاۋاپتارىنا ۇلتتىق فاكتوردىڭ ىقپال ەتۋى. ەگەر قازاقتار نەگىزىنەن ءوز پىكىرلەرىن اشىق ءبىلدىرىپ جاتسا، ورىستاردىڭ 49 پايىزى، وزگە ۇلت پەن ۇلىستاردىڭ 58 پايىزى جاۋاپ بەرۋدەن تارتىنىپ، وسى ماسەلەگە بايلانىستى قىزىعۋشىلىق تانىتپاپتى.

رەسپوندەنتتەردىڭ جاۋاپتارىنا تاعى ءبىر ىقپال ەتكەن فاتوردىڭ ءبىرى ولاردىڭ تۇرىپ جاتقان مەكەندەرى. مىسالى، قالا تۇرعىندارى «التىن ادام» مەن اباي ەسكەرتكىشتەرىن كوبىرەك اتاسا، اۋىل تۇرعىندارى «استانا-بايتەرەك» كەشەنىن قالايتىندارىن جاسىرماپتى (ەكىنشى تابليتسا).

تابليتسا 2 - ەلدىمەكەندەرگە بايلانىستى جاۋاپتاردىڭ تاراتىلۋى

ءسوزىمىزدى قورىتار بولساق، جاعداي ءماز ەمەس. بىرنەشە ءتۇيىن:

بىرىنشىدەن. ەڭ قورقىنىشتىسى - التايدان اتىراۋعا دەيىنگى وراسان زور كەڭىستىكتى، دالا مەن قالانى، جاڭا مەن ەسكىنى، بۋىن مەن بۋىدى بىرىكتىرەتىن بىردە-ءبىر ناقتى تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشتىڭ، سيمۆولدىڭ جوقتىعى. ەلىمىزدى، جەرىمىزدى، ۇلتىمىزدى الەمگە تانىتپاق تۇگىل، ءوز جىرتىعىمىزدى جامايتىن، جوعىمىزدى تۇگەندەيتىن جالپىۇلتتىق سيمۆولداردىڭ جوقتىعى بۇگىنگى يدەولوگيانىڭ ەكى اياعىنان اقساپ تۇرعاندىعىنىڭ ايقىن بەلگىسى! بۇگىنگى بيلىكتىڭ جىگەرسىزدىگى مەن جۇگەنسىزدىگى، قوعامدىق پىكىرگە تاۋەلدى ەمەستىگى، بۇكىل ساياسات اتاۋلىنى ءبىر ادامعا تابىنۋعا نەگىزدەۋى، ول ادامنىڭ تابيعي جانە تاريحي قۇنسىزدانۋى قوعامدى توپتاستىراتىن، ۇلتىمىزدى ۇيىتاتىن، بىرىكتىرەتىن سيمۆوليكالىق ماڭىزى بار كەشەندەر مەن ۇعىمداردىڭ قۇلدىراۋىنا الىپ كەلدى.

ەكىنشىدەن. مەملەكەتىمىزدىڭ بولاشاعى نەگىزىنەن قازاق ۇلتىن عانا الڭداتىپ وتىر. ورىستار مەن وزگە ۇلت-ۇلىس وكىلدەرى ءالى دە بولسا وزدەرىنىڭ بولاشاعىن وسى مەملەكەتتىڭ بولاشاعىمەن ۇشتاستىرمايدى، بايلانىستىرمايدى، وعان نەمقۇرايلى نە بولماسا بەيتاراپ قارايدى. ولاردا ۇمىتتەن گورى كۇدىك، سەنىمنەن گورى سەنىمسىزدىك باسىم. جوعارىداعى ساۋالناما دەرەكتەرى وسىنىڭ ناقتى كورسەتكىشى. وسىنداي جاعدايدا بەلدەن باسىپ، قازاق ۇلتىنىڭ ورنىنا «قازاقستاندىق ۇلت» سياقتى پاللياتيۆتىك، قولدان جاسالعان ۇعىمداردى ەنگىزۋدىڭ ءوزى قىلمىس، قيانات ءھام تاريحي قاتەلىك. ءوزىنىڭ تابيعي، تاريحي، ساياسي شىڭىنا شىعا قويماعان قازاق ءتىلىن دامىتۋدىڭ ورنىنا الدامشى «ۇشتىلدىلىك» تۇجىرىمداماسىن ەنگىزۋ، لاتىن الىپبيىنە كوشۋ مسەلەسىن بارىنشا كەيىنگە قالدىرۋ - وزبىرلىق، شەكتەن شىعۋ. ول - قىزۋى كوتەرىلىپ، تىماۋراتىپ جاتقان اۋرۋعا وزىڭە-ءوزىڭ قول جۇمسا، ەۆتانازيا جاسا دەگەنمەن پارا-پار تۇسىنىك. كەشە عانا ءوزىنىڭ 1926 جىلعى سانىنا ەندى عانا قول جەتكىزىپ، ءوز جەرىندەگى «ۇلتتىق ازشىلىقتان» «ۇلتتىق كوپشىلىككە» اينالعان، ءوزىنىڭ شىنايى كەڭىستىگىن، كۇشى مەن مۇددەسىن سەزىنىپ كەلە جاتقان، ءوزىنىڭ ۇلتتىق رەنەسسانسىن باسىنان وتكەرىپ جاتقان قازاق ۇلتى وسىنداي جالعان تۇجىرىمدامالاردى ەشقاشان مويىندامايتىنى انىق. «تاريحي قازاقستان» مەن «جاڭا قازاقستاننىڭ» اراسى جاقىنداپ، بىرىمەن-ءبىرى تولىعىپ، بىرىنەن-ءبىرى تۋىنداپ وتىراتىن جاعدايعا جەتۋى كەرەك. ۇلتىمىزدىڭ ۇيىسۋى ءۇشىن قازاق ءوز تاريحى مەن ءداستۇرىن مەملەكەتتىك دەڭگەيگە كوتەرىپ، مەملەكەتتى تاريحيلاندىرۋى ءتيىس.

ۇشىنشىدەن. ۇلت ماسەلەسى ءتىل، تاريح جانە مادەنيەت ماسەلەلەرىمەن شەكتەلمەيدى. تاۋەلسىزدىگىمىز بەن ۇلتتىق مەملەكەتتىگىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن كۇرەستىڭ جاڭا كەزەڭى ۇلتتىڭ الدىندا تۇرعان ساياسي، الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق، رۋحاني، فيلوسوفيالىق ماسەلەلەردىڭ كۇردەلەنۋىمەن ەرەكەشەلەنەدى. ولاي بولاتىن بولسا، الداعى بەسجىلدىقتىڭ باستى مىندەتى جاڭا تالاپتارعا ساي لايىقتى جۇمىس ىستەۋ، قىزمەت قىلۋ. ۇلتتىڭ زيالى قاۋىمى، ءباسپاسوزى، بەلسەندى ۇلتشىل كۇشتەرى ۇلتىمىزدىڭ «جاڭا كۇن ءتارتىبىن» جاساپ شىعۋى كەرەك. «ۇلتتىق مۇددە»، «ۇلتتىق بورىش»، «ۇلتتىق ستاندارت»، «ۇلتتىق ءىس-قيمىل» دەگەن ۇعىمداردى جاڭا مازمۇنمەن تولتىرىپ نە قايتا جاساقتاپ، ۇلتتىق كۇرەس اياسىن كەڭەيتۋ كەرەك. ۇلت ءۇشىن، ۇلتتىق مەملەكەت ءۇشىن كۇرەس ات توبەلىندەي عانا ازعانتاي مارگينالدى الاڭعا ىعىستىرىلعان ۇلتشىل توپتار مەن ازىن-اۋلاق زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ جانكەشتى جانايقايى ەمەس، شىن مانىندەگى ميلليوندار قولدايتىن ۇلتتىق قوزعالىسقا اينالىپ، توتالدى، جالپىعا بىردەي سيپات الۋى ءتيىس. سوندا عانا جەڭىسكە جەتەمىز! جەڭبەي قويمايمىز!

«اباي-اقپارات»