بۇگىنگى كۇندەرى ەلىمىزدە كەلەشەگىن بولجاۋى قيىن  وتە قاۋىپتى قۇبىلىس پايدا بولدى. بۇل يسلام مەن تاڭىرشىلدىكتىڭ اراسىنداعى الاۋىزدىق. «يسلام ءبىزدىڭ قازاققا جات، مۇسىلماندار ارابقۇلدار. بىزگە يسلامنىڭ كەرەگى جوق، سەبەبى ءبىزدىڭ ەجەلگى ءدىنىمىز تاڭىرشىلدىك» ءتارىزدى ويلار ايتىلا باستادى.

ابايتانۋشى جانە تەولوگ رەتىندە دانىشپانىمىزدىڭ ءىلىمى اياسىندا وسى ماسەلە جونىندە ءوز ويىمدى ايتۋعا ۇيعاردىم.

شىن مانىندە، مۇسىلماندار مەن تاڭىرشىلدەردىڭ اراسىنداعى بۇل الاۋىزدىق اباي    كورسەتكەن بولمىس بىرلىگىن تۇسىنبەي، نە بولماسا مويىنداماۋدان شىعىپ وتىر.

ال قازاق حالقى ءۇشىن بۇل ەكى اعىمنىڭ دا ماڭىزى ەرەكشە. سەبەبى، قوعامىمىزدىڭ رۋحاني بولىگىن يسلام قۇراسا، ال ماتەريالدىق بولىگىن تاڭىرشىلدىك قۇرايدى. بۇكىل بولمىس رۋحاني جانە ماتەريالدىق بولىكتەردەن قۇرالادى. بولمىستىڭ قۇرامىنداعى ادامزات قوعامىنىڭ دا رۋحاني جانە ماتەريالدىق بولىكتەرى بار. سوندىقتان، حالىقتىڭ رۋحاني بولمىسىن ساقتاۋ  جولىندا بۇل ەكەۋى دە وتە قاجەتتى.

بۇل ماقالادا يسلامنىڭ وتە كەرەك ەكەنىنە دالەلدەردى قىسقاشا كەلتىرەيىك.

يسلام يماندىلىقتىڭ تىرەگى. ادامگەرشىلىك يماندىلىقتان پايدا بولادى. اباي «پەندەگە يمان ءوزى اشادى جول» دەپ تەگىن ايتپاعان. عاسىرلار بويى يسلام قازاق حالقىنىڭ رۋحاني تىرەگى بولىپ، يمان ءوزى جول اشىپ، ونى تاريح ساحىناسىندا كوپتەگەن قيىنشىلىقتاردان امان الىپ شىقتى. قازاق حالقىنا يسلامسىز ءوز بولمىسىن ساقتاپ قالۋ قيىنعا سوعار ەدى دەسەك ارتىق بولمايدى. سەبەبى، يسلام شاريعاتى بەرگەن ەرەجەلەر مەن تارتىپتەر حالىقتىڭ يمانىن ءوسىرىپ، قانداي تاريحي قيىنشىلىقتار بولسا دا، بۇرىس جولعا تۇسىرمەي، ءبىر ارنامەن جولىن اشىپ وتىردى.

دىنىنەن ايىرىلعان حالىقتىڭ رۋحاني بولمىسى قۇلدىراپ، تاريح ساحىناسىنان جويىلىپ كەتۋى مۇمكىن. كوپتەگەن ۇساق ۇلتتاردى بىلاي قويعاندا، بۇگىنگى ءسىبىردىڭ بۋريات، حاكاس ءتارىزدى ەجەلگى حالىقتارىنىڭ تاعدىرى بۇعان جاقسى دالەل. وتارشىلدىق ولاردى ەجەلگى تاڭىرشىلدىكتى قالدىرىپ حريستيان ءدىنىن قابىلداۋعا ءماجبۇر ەتتى. حالىق بۇرىنعى ءدىنىن ۇمىتىپ، جاڭا ءدىندى تولىق قابىلداي المادى. حالىق رۋحاني ازعىنداپ، يماندىلىق السىرەدى. رۋحاني السىرەگەن حالىق بۇگىنگى كۇندەرگە دەيىن ماسكۇنەمدىككە سالىنىپ، قۇلدىراۋ جولىندا. حالىقتىڭ سانى بولسا، جىلدان جىلعا ازايىپ، ۇلتتىڭ جويىلىپ كەتۋ قاۋپى ءتونىپ تۇر. وزدەرىنىڭ ەجەلگى دىنىنەن ايىرىلعان ءسىبىر حالىقتارى وسىلاي قازىرگى كەزدە دەموگرافيالىق كريزيسكە ۇشىراپ، مورالدىق جاعىنان قۇلدىراپ، ۇلتتىعىن قورعاي الماي، ەلدىگىنەن ايىرىلىپ بارا جاتقانى بەلگىلى.

ءتىپتى، ءبىزدىڭ ەلدە دە، ەگەمەندىك العان توقسانىنشى جىلدارى ەركىندىك العان حالىق «تاماعى توقتىق، جۇمىسى جوقتىق، ازدىرار ادام بالاسىن»  دەپ اباي ايتقانداي، جۇمىس جوق بولىپ، ۋاقىت وتكىزۋ ءۇشىن ماسكۇنەمدىك، قارتا ويىندارى، ويىن-ساۋىق ءتارىزدى ازعىندىق جولعا ءتۇسىپ كەتىپ ەدى. اسىرەسە، ماسكۇنەمدىكتىڭ اسەرى كۇشتى بولدى. اراق ءىشىپ ماس بولعان ادامدار ەشبىر ويىن-تويدى اياعىنا جەتكىزبەي ۇرىس، جانجالعا اينالدىرىپ جىبەرەتىن. توبەلەسسىز توي بولمايتىن. بۇكىل حالىقتى جايلاعان مۇنداي سويقىن جاعدايدان شىعۋ قيىننىڭ قيىنى ەدى.

قازاق حالقىن وسىنداي قيىن جاعدايدان امان شىعۋى يسلام ءدىنىنىڭ ارقاسىندا دەسەك ارتىق بولمايدى. سەبەبى، جاستار مەشىتكە بارىپ، يماندىلىقتى قابىلداپ، اراقتان باس تارتا باستادى. ءتىپتى، اراق ىشپەيتىن، تازا تويلار پايدا بولدى. وسىلاي حالقىمىز ماسكۇنەمدىكتەن وڭاي قۇتىلدى دەۋگە بولادى.

يسلامنىڭ تاعى ءبىر قاجەتتىلىگى -- ەلدى دەموگرافيالىق كريزيستەن امان الىپ شىعۋ. بۇكىل الەمدە، ونىڭ ىشىندە ەۆروپا، امەريكا ەلدەرىندە، ءتىپتى، شىعىستىڭ جاپون، كورەيا ءتارىزدى مىقتى ەلدەرىندە دە، دەموگرافيالىق قۇلدىراۋ باستالعانى بەلگىلى. دەموگراف عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، ۇلت جويىلماۋ ءۇشىن وتباسىندا كەمىندە ءۇش بالا بولۋ كەرەك ەكەن. سەبەبى، قوعامدا ءتۇرلى سەبەپتەرمەن ۇرپاق قالدىرا المايتىن  وتباسىلار، ەرتە شەتىنەپ كەتەتىن بالالار، ءتىپتى، ۇيلەنبەگەن بويداق ادامدار بولادى. ءۇشىنشى بالا سولاردىڭ كەمىستىكتەرىن جاۋىپ، ورنىن تولتىرادى. ال ۋربانيزاتسيا داۋىرىندە بۇگىنگى كۇندەرى حالىق قالاعا اعىلىپ، وتباسىنداعى بالا سانى ازايعاندىقتان، كوپتەگەن ەلدەردە حالىقتىڭ جالپى سانى جىلدان جىلعا قۇلدىراۋدا. بۇل قۇبىلىس ءبىزدىڭ ەلگە دە ءتان. سەبەبى، قالالىق ءومىر كوپبالالى وتباسى ءۇشىن وتە قولايسىز. عىلىمي-تەحنيكالىق وركەنيەتتىڭ اسەرىمەن وسىلاي كوپتەگەن ۇلتتار جويىلۋ ۇستىندە. قازاق ۇلتى دا بۇكىل ادامزاتقا ورتاق قوعامنىڭ وسى زاڭدىلىعىنان شىعا الماي، جويىلىپ كەتۋ قاۋپى بار. بۇل جولدان شىعۋدىڭ جولى بىرەۋ -- ول يسلام. سەبەبى، يسلامدا ابورت، لگبت، گەندەرلىك  ساياسات ءتارىزدى وتباسىنا ۇلكەن نۇقسان كەلتىرەتىن قۇبىلىستارعا تيىم سالىنادى. مۇسىلماندىقتى بەرىك ساقتاعان ەلدەردە حالىقتىڭ سانى ازايماي، كەرىسىنشە، جىلدان جىلعا مولايىپ كەلەدى. حالقىنىڭ ازايۋىنا بايلانىستى ەۆروپا ەلدەرى ولاردى قابىلداۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىر. وسىلاي بۇگىنگى كۇندەرى ازيا مەن افريكا ەلدەرىنەن شىققان مۇسىلماندار سانى كوبەيىپ، «ەۋروپا ءتۇسىن وزگەرتىپ بارادى» دەگەن اششى شىندىقتى بىلدىرەتىن ويلار ايتىلىپ ءجۇر.

سونىمەن بىرگە، يسلام يماندىلىقتى ءوسىرۋ ارقىلى قوعام ءومىرىن ۇيلەسىمدى بولۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ءتان قۇمارى بيلەگەن بۇگىنگى زاماندا وتباسىنىڭ قۇلدىراماي، تۋىستاردىڭ اراسىنداعى بىرلىكتى ساقتاۋ جولىندا ماڭىزى وتە ۇلكەن ەكەنى بەلگىلى. ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتار قوعامنىڭ نەگىزگى تىرەگى. يسلام قاعيدالارى بۇل قۇندىلىقتاردى تولىعىمەن قامتيتىن بەلگىلى.

يسلام ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن ۇلتىمىزدىڭ بىرلىگىن ساقتاۋ ءۇشىن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە، وي ءورىسىن اللا تاعالاعا باعىتتاپ، حالقىمىزدى مۇسىلمان الەمىنىڭ ەگروگەرى اياسىندا بولۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

سونىمەن، بۇگىنگى كۇندەرى يسلام ءدىنى حالقىمىزدىڭ رۋحاني تىرەگى، جانە ءوزىنىڭ ۇلتتىق بولمىسىن ساقتاۋ جولىنداعى نەگىزگى فاكتور بولىپ تابىلادى.

دوسىم وماروۆ،

ابايتانۋشى، تەولوگ

Abai.kz