الەم ادەبيەتىندە «اداسقان ۇلدىڭ ورالۋى» دەگەن موتيۆ بار. سول ءموتيۆتى ءبىزدىڭ ساياسي-ەكونوميكاداعى «جىلىستاعان كاپيتالدى ەلگە قايتارۋ» دەيتىن ماڭىزدى ىسپەن بايلانىستىرا ايتۋعا ابدەن بولادى.

پرەزيدەنت پارمەنى: شەتكە اعىلعان اقشانى قايتارۋ كەرەك!

تاۋەلسىزدىك جىلدارى ەسسىز-كوزسىز شەتكە اعىلعان كاپيتالدى زاڭسىز شىعارۋ ماسەلەسىن مەملەكەت باسشىسى 2022 جىلدىڭ باسىندا، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا جاساعان «قايعىلى قاڭتاردىڭ ساباقتارى: قوعامنىڭ بىرلىگى – تاۋەلسىزدىكتىڭ كەپىلى» اتتى بايانداماسىندا كوتەردى.

سۋرەت: kz.kursiv.media سايتىنان الىندى.

ال «ادىلەتتى مەملەكەت. ءبىرتۇتاس ۇلت. بەرەكەلى قوعام» اتتى جولداۋىندا كاپيتالدى قايتارۋ ءۇشىن ارنايى زاڭ ازىرلەۋدى تاپسىردى. باس پروكۋراتۋرا قۇرىلىمىندا زاڭسىز شىعارىلعان اكتيۆتەردى قايتارۋ ءۇشىن جەكە بولىمشە قۇرۋ تۋرالى نۇسقاۋ بەرىلدى.

وسى مىندەتتەردى ورىنداۋ ماقساتىندا پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ باستاماسىمەن، 2023 جىلعى شىلدەدە «زاڭسىز ساتىپ الىنعان اكتيۆتەردى مەملەكەتكە قايتارۋ تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. ال  2023 جىلعى 5 قازاندا باس پروكۋراتۋرا قۇرامىندا «اكتيۆتەردى قايتارۋ جونىندەگى كوميتەت» دەيتىن ارنايى ۆەدومستۆو قۇرىلدى.

بوداۋ بەرگەن بورانباەۆ وزگەلەرگە ۇلگى بولا ما؟

سودان باستاپ بۇرىن «جالعاندى جالپاعىنان باسقاندارعا» تىقىر تايانا باستادى. مىسالى، 2023 جىلعى ناۋرىزدا ەكس-پرەزيدەنتتىڭ ەكس-قۇداسى، وليگارح قايرات بورانباەۆ سوت شەشىمىمەن كىنالى دەپ تانىلىپ، مۇلكى تاركىلەندى، بىرقاتار لاۋازىمدارعا تاعايىندالۋىنا ءومىر بويى تىيىم سالىنىپ، 8 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى.

سۋرەت: kaztag.kz سايتىنان الىندى.

كەيىن بورانباەۆ مەملەكەتكە بوداۋ تولەدى. ۇزىن-ىرعاسى 90 ملرد تەڭگەنىڭ اكتيۆتەرىن قايتاردى. ولاردىڭ ىشىندە مۇناي كەن ورىندارى، گاز تاراتۋ كومپانياسى، ساۋدا كەشەندەرى، قوناق ۇيلەر، فيتنەس-ورتالىقتار جانە باسقا دا نىساندار بار.

ايتا كەتۋ كەرەك، قايرات بورانباەۆ تۇرمەدە وتىرسا دا، «قايرات» كلۋبى ونىڭ يەلىگىندە قالاتىنى حابارلاندى. ال كۇنى كەشە عانا الماتىنىڭ «قايرات» فۋتبول كومانداسى ەۋروپا چەمپيوندار ليگاسىنىڭ نەگىزگى كەزەڭىنە ءوتتى.

ايىبىن مويىنداپ، بوداۋىن وتەگەن قايرات بورانباەۆ قازىر قازاقستاندا. كاسىبىن دوڭگەلەتىپ، قالتاسىن ەسەلەپ قانا قويعان جوق. ەل سپورتىن دامىتۋعا كاپيتال سالىپ، قازاقستان مۇددەسىنە قىزمەت ەتۋدە. ال ونىڭ وسى شەشىمىنىڭ ناتيجەسىن كۇنى كەشە عانا الماتىلىق «قايرات» كورسەتتى.

ەندەشە قايرات بورانباەۆ قازاقستاندى مايشەلپەك كورەتىن وزگە دە ءداۋ-دوكەيلەرگە ۇلگى بولا ما؟ بۇل باسى اشىق ساۋال...

سۋرەت: orda.kz سكرينى.

ار-وجدانىنىڭ قۇنىن 1 ملن تەڭگەگە باعالاعان شوديەۆ....

ەندى سۋىمىزدى ءىشىپ، قۇدىعىمىزعا تۇكىرىپ جۇرگەن، ەسكى بيلىك تۇسىندا ەبىن تاۋىپ، ەسەپ جاساپ، قازاقستاننىڭ قازبا-بايلىعى ەسەبىنەن قوڭ جيىپ، بۇگىندە استانانىڭ ادرەسىن ۇمىتا باستاعان پاتوح شوديەۆ دەيتىن ءداۋ تۋرالى وسىعان دەيىن ەگجەي-تەگجەيلى جازدىق. سول شوديەۆ ءوزى قۇرۋشىسى بولعان كومپانيانى سوتتان-سوتقا سۇيرەپ، الەككە سالىپ جاتقانىن دا قازاقستاندىق باق تاپتىشتەپ جازدى.

جۋىردا پاتوح شوديەۆ ERG-ءدىڭ قازىرگى باسشىلىعىن سوتقا بەرىپ، سوتتىڭ جابىق فورماتتا ءوتۋىن تالاپ ەتكەن ەدى. سونىمەن قاتار، شوديەۆ مورالدىق شىعىن رەتىندە 1 ملن تەڭگە تالاپ ەتكەنى دە ايتىلدى.

شوديەۆتىڭ تالابىمەن، سول سوتتىڭ العاشقى وتىرىسى جۋىردا عانا ءوتتى. جابىق فورماتتا. وندا نە ايتىلدى، نە قويىلدى، كەيىنىرەك اشىپ جازا جاتارمىز، مۇندا نازار اۋدارار باستى ماسەلە – شوديەۆتىڭ ERG-دان 1 ملن تەڭگە تالاپ ەتۋى.

قازاقستاندا ءجۇرىپ بايىعان، بۇگىندە الەم اۋقاتتىلارىنىڭ رەيتينگىندە شىرەنىپ وتىرعان، داۋلەتى ميللياردتاعان دوللارمەن ەسەپتەلەتىن پاتوح شوديەۆتىڭ بولماشى 1 ملن تەڭگەنى ءوز ار-وجدانىنىڭ اقىسى رەتىندە باعالاۋى – شوديەۆتىڭ بولمىسىنىڭ قانداي ەكەنىن اڭعارتسا كەرەك...

(دەرەككوزى: https://orda.kz/oligarh-shodiev-potreboval-ot-sobstvennoj-kompanii-million-tenge-za-moralnyj-vred-405750/ )

پاتوح شوديەۆ كىم؟

جالپى، پاتوح شوديەۆ كىم؟ 1997 جىلى بەلگيا ازاماتتىعىن العان پاتوح شوديەۆ – قازاقستانداعى ەڭ ءىرى «ENRC» تاۋ-كەن ءوندىرۋ كومپانياسىنىڭ تەڭ يەسى جانە نەگىزىن قالاۋشى بولعان. سونىمەن قاتار، ول بەلگيانىڭ ەڭ باي ازاماتتارىنىڭ ءبىرى ($3,7 ملرد-تان استام), فيلانتروپ، دۇنيەجۇزىلىك دەموكراتيا قورىنىڭ پرەزيدەنتى جانە ساياسي عىلىمدار دوكتورى.

شوديەۆتىڭ رەسەيدىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى دميتري مەدۆەدەۆپەن دوستىق قارىم-قاتىناسى بار ەكەنى دە ايتىلادى.

باق ونى پوست-كەڭەستىك كەڭىستىكتەگى الىپ بيزنەستىڭ «سۇر كاردينالى» دەپ اتايدى. شوديەۆ فرانتسيا، رەسەي جانە قازاقستان سياقتى ءۇش ەلدىڭ بيلىگىنە دە ەسىكتى ەركىن اشىپ كىرە الاتىن ادام رەتىندە تانىلدى. مۇنداي بەدەل – سيرەك كەزدەسەتىن جاعداي.

سۋرەت: lemonde.fr سكرينى.

شوديەۆتى تۇرمەدەن قۇتقارعان كىم؟

قازاق مافياسىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى پاتوح شوديەۆتىڭ مەتسەنات رەتىندە تانىلۋى تۋرالى فرانتسۋز باسىلىمدارى – «Le Monde» جانە «Libération» ءوز وقىرماندارىنا اقپارات بەرىپ، ۇلكەن قوعامدىق رەزونانس تۋدىردى. ولاردىڭ حابارلاۋىنشا، 2009 جىلى فرانتسيا مەن قازاقستان پرەزيدەنتتەرى وزبەكستاندا تۋعان شوديەۆتى تۇرمەدەن قۇتقارعان. بولجام بويىنشا، نيكوليا ساركوزي بۇل ءۇشىن استاناعا كەلگەن، ناتيجەسىندە بەلگيا زاڭناماسىنا وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ، شوديەۆتىڭ بوستاندىقتا قالۋىنا مۇمكىندىك تۋدى.

(دەرەككوزى: https://www.lemonde.fr/societe/article/2014/10/07/vente-d-helicopteres-au-kazakhstan-une-enquete-vise-l-entourage-de-nicolas-sarkozy_4501698_3224.html)

شوديەۆتىڭ العاشقى جۇمىسى – قاراپايىم كوررەكتور رەتىندە «سىردارينسكايا پراۆدا» گازەتىندە باستالعان. كەيىن رەسەيدەگى مگيمو-نى ءبىتىرىپ، جاپونياداعى كسرو ساۋدا وكىلدىگىنە جىبەرىلدى. كسرو ىدىراعاننان كەيىن، قازاقستانعا ورالىپ، الەكساندر ماشكەۆيچ پەن اليدجان يبراگيموۆپەن بىرگە «ENRC» كومپانياسىن قۇردى. 90-شى جىلداردىڭ ورتاسىندا ول «Tractebel» كومپانياسىمەن بىرلەسىپ، مەملەكەتتەن اكتيۆتەردى وتە تومەن باعامەن الۋ ءۇشىن ىقپال ەتتى.

1994–1995 جىلدارى قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكا جانە كومىر مينيسترلىگى بەلگيالىقتارمەن بىرقاتار بىرلەسكەن كاسىپورىندار قۇرۋعا كەلىسىم جاسادى. «Tractebel» «الماتىەنەرگو» كومپانياسىن نەبارى $5 ملن-عا ساتىپ الدى. 1997 جىلى بەلگيالىق كومپانيا قازاقستاننىڭ ماگيسترالدىق گاز قۇبىرلارىن كونتسەسسياعا الدى. سول جىلى شوديەۆ بەلگيالىق ازامات بولدى جانە اقشانى جىلىستاتۋ ىسىنە قاتىستى. سونىمەن قاتار، «Tractebel» سوتتالۋشىلارعا پارا بەرگەنىن حابارلادى.

(دەرەككوزى: https://lenta.ru/articles/2015/06/25/patoh/)

تەرگەۋ 10 جىلدان استام ۋاقىتقا سوزىلىپ، جاڭا فاكتىلەر انىقتالدى. مىسالى، 2000 جىلداردىڭ باسىندا بەلگيادا سۋديا قىلمىستىق شىعۋ تەگى بار اقشاعا جىلجىمايتىن مۇلىك ساتىپ الىنعانىن انىقتادى. تەرگەۋ كۋكا ارالدارىنداعى «International Financial Bank Limited» وفشورلىق بانكىن دە تاپتى. كەيىن بەلگيا زاڭدارى وزگەرىپ، قىلمىستىق قۋدالاۋ اقشالاي وتەماقىمەن الماستىرىلدى. شوديەۆ سوتپەن كەلىسىم جاساپ، 23 ملن ەۋرو تولەپ، ءىستى جابا الدى.

فرانتسۋز باسىلىمدارىنىڭ بولجامىنشا، 2009 جىلى 6 قازاندا فرانتسيانىڭ ەكس-پرەزيدەنتى ساركوزيدىڭ قازاقستانعا ساپارى كەزىندە نازارباەۆ فرانتسۋز پرەزيدەنتىنەن بەلگياداعى قازاق كاسىپكەرلەرىنىڭ، اسىرەسە شوديەۆتىڭ مۇددەسىن قورعاۋدى وتىنگەن. سول كەزدە شوديەۆ ءىرى ەۋروپالىق بيزنەس وكىلدەرىمەن كەزدەسىپ، قازاقستان مەن فرانتسيا اراسىنداعى كەلىسىمدەردى تالقىلادى.

«Le Monde» نۇسقاسى بويىنشا، ساركوزي قىزمەتى ءۇشىن قازاقستان 2010 جىلى استانادا «Eurocopter» (قازىرگى Airbus Helicopters) تىكۇشاقتارىن قۇراستىرۋ جانە 2 ملرد ەۋرو سوماسىنا باسقا ءونىم ساتىپ الۋ كەلىسىمىن جاساستى. مۇنىڭ قوماقتى سوماسىنا قاراماستان، قازاق-بەلگيالىق وليگارحتىڭ ىقپالى قانداي دارەجەدە بولعانى ءالى دە جۇمباق كۇيىندە قالىپ وتىر.

قازىرگى ۋاقىتتا شوديەۆ قازاقستانعا دا، تۋعان وزبەكستانعا دا كىرە المايتىنى بەلگىلى. ەكى جىل بۇرىن «ENRC» لوندون قور بيرجاسىندا (LSE) ساتىلاتىن اشىق كومپانيانىڭ يميدجىنەن ايىرىلدى. دەليستينگ كەزىندە ەسەپتىلىكتە زاڭ بۇزۋشىلىقتار انىقتالعان، بۇل ۇلىبريتانيانىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارىندا ءدۇر سىلكىندىردى.

(دەرەككوزى: https://committees.parliament.uk/writtenevidence/45731/pdf/)

سونداي-اق، «Global Witness» ۇيىمى اعىلشىن پارلامەنتىنە ەسەپ بەرىپ، قازاقستاندىق كومپانيانىڭ افريكا ەلدەرىندەگى كوشباسشىلارعا پارا بەرگەنىن حابارلادى. بۇل باياندامالاردا قازاقتار وفشورلار ارقىلى پرەزيدەنت دجوزەف كابيلانىڭ سەنىمدى وكىلىنە رەسۋرستارعا قول جەتكىزۋ ءۇشىن ميلليونداعان دوللار تولەگەنى ايتىلدى.

شوديەۆتىڭ وقيعاسى الەمدىك كاسىپكەرلىك تاريحىندا بەرنارد مەدوففتىڭ جاعدايىن ەسكە سالادى. مەدوفف تا ءوز بەدەلىن جوعالتقان، اقىر سوڭىندا قارجىلىق پيراميدا ارقىلى الەم الدىندا قارا بەتكە شىققان ەدى.

شوديەۆ شەتەلگە شىعارعان قارجى قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىنا قىزمەت ەتەتىن ۋاقىت كەلدى!

ءتۇيىن: اڭگىمەمىزدىڭ القيسساسىن شەتەلگە زاڭسىز شىعارىلعان كاپيتالدى ەلگە قايتارۋ ىسىنەن باستادىق. ۇكىمەتتىڭ ەسەبىنشە، قازىرگى كۇنگە دەيىن 1,5 ترلن تەڭگەگە جۋىق اكتيۆ قايتارىلىپ، ەل بيۋدجەتىنە جۇمسالۋدا.

بىزشە بولسا، «ادىلەتتى قازاقستان» دەۆيزىمەن قولعا الىنعان شەتكە كەتكەن كاپيتالدى قايتارۋ ءىسىن ايدىك وليگارح پاتوح شوديەۆتەن باستاۋ ادىلەتتى بولار ەدى. فرانتسۋز جانە اعىلشىن باسىلىمدارى جازعان شوديەۆتىڭ كۇماندى جۇرىستەرى ونىڭ اكتيۆتەرىنىڭ دە تەكسەرىستى قاجەت ەتەتىنىن انىق بىلدىرەدى...

شوديەۆتىڭ وسى وڭدى-سولدى شاشىپ جۇرگەن قاراجاتى قايدان كەلدى؟ ارينە، قازاق جەرىنەن! «ەسكى قازاقستاننىڭ» ەركەتوتاي شوديەۆى كەزىندە ەش كەدەرگىسىز شەتەلگە شىعارىپ العان قارجى بۇگىنگى قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىنا قىزمەت ەتەتىن ۋاقىت كەلدى. مۇندايدا قازەكەم «بەرسە قولىنان، بەرمەسە جولىنان» دەيدى. بۇل- ءوز ەركىمەن قايتارماسا، ماجبۇرلەپ قايتارۋ دەگەن ءسوز!

Abai.kz