بۇگىنگى كۇندەردەگى يسلام مەن تاڭىرشىلدىك اراسىنداعى قايشىلىقتار ءفاني الەمنىڭ نەگىزگى زاڭدىلىعىنان شىعىپ وتىر.

بۇل زاڭدىلىقتى ابايدىڭ «ەكى ءتۇرلى نارسە عوي سىر مەن سىمبات»  دەگەن سوزىنەن تابا الامىز. بۇل ءسوزدىڭ تەرەڭ ماعىناسى بار.  رۋحاني مەشەۋلىكتىڭ سالدارىنان سىر مەن سىمباتتىڭ ايىرماشىلىعىن ءتۇسىنۋ كىمگە بولسا دا وڭاي ەمەس.

بولمىستىڭ نەگىزگى كورىنىسىن بەرەتىن بۇل تۇجىرىمنىڭ ماعىناسى شىنىندا دا وتە كۇردەلى. سىر مەن سىمبات ەكەۋى ەكى باسقا، ايىرماشىلىقتارى ۇلكەن. قۇبىلىستا سىر مەن سىمبات بولسا، ال ءاربىر ءىس-ارەكەتتىڭ ءمانى مەن ءمانىسى بار. قوعام ۇيلەسىمدىلىگى ءۇشىن ولاردى ءبىر-بىرىنەن ايىرىپ قانا قويماي، سونىمەن بىرگە، بىرىكتىرە دە ءبىلۋ كەرەك.

سىر قۇبىلىستىڭ بۇكىل بولمىسپەن بايلانىسقان ىشكى ءمانىن بەرسە، ال سىمبات تەك قانا ونىڭ وزىنە عانا ءتان سىرتقى بەينەسىن، ياعني ءمانىسىن  بەرەدى. ىشكى ءمان قۇبىلىستىڭ رۋحاني بولىگىن قامتىپ، ونىڭ تۇراقتى، جانە ماڭگىلىكتى نەگىزگى ماقساتىن بەرسە، ال سىمبات ونىڭ وزگەرگىش، ۋاقىتشا بولاتىن سىرتقى كورىنىسىن بەرەدى. بۇل ەكى سيپات بىرىككەندە ءاربىر قۇبىلىستىڭ باسقالاردان بولەك، وزىندىك ەرەكشەلىگى تۋادى. ءومىردىڭ قانداي قۇبىلىسى بولسا دا، ونىڭ جەتىلىپ، دۇرىس دامۋى ءۇشىن بۇل ەكى سيپات  ءبىر-ءبىرىن تولىقتىرىپ، ءوزارا تىعىز بايلانىستا جانە ۇيلەسىمدى بولۋلارى كەرەك. ولاردىڭ ءوزارا ۇيلەسىمدىلىگى بولماعان جاعدايدا، بايلانىس ءۇزىلىپ، بۇكىل قۇبىلىس قۇلدىرايدى.

قازىرگى تۇسىنىكتەگى دىندەر (سونىمەن بىرگە، يسلام مەن تاڭىرشىلدىك) بولمىستىڭ وسى سىرى مەن سىمباتىن ايىرا المايدى. كوبىنەسە سىمباتىنا كوڭىل ءبولىپ، وزدەرىنىكىن باسقالاردان ارتىق كورىپ، قوعامدى جىككە ءبولىپ، كوپتەگەن قيىنشىلىقتار تۋدىرادى. مىسالى، يسلام مەن تاڭىرشىلدىك ەكەۋىنىڭ ورتاق ىشكى سىرى ءبىر. ول ىشكى سىر – ادامدى ءبىر جاراتۋشىعا، ابايشا ايتقاندا، ءتۇپ يەگە قايتارۋ. ال ونىڭ جولدارى، ياعني سىرتقى سىمباتى ءارتۇرلى. بىراق، ىشكى سىر ۇمىتىلىپ، سىرتى سىمباتقا كوڭىل بولىنگەندىكتەن، بۇگىنگى كۇندەرى قازاقتىڭ بۇل ەكى قۇندىلىعىنىڭ  اراسىندا كەلىسىمى قيىن داۋ شىعىپ وتىر. مۇنداي جاعداي دىندەرگە عانا ەمەس، قوعامنىڭ بارلىق كورىنىستەرىنە ءتان.

بۇل الاۋىزدىق حالقىمىزعا تاعدىردىڭ بەرگەن ەكى قۇندىلىعىنىڭ اراسىندا بولىپ وتىر. ەكى قۇندىلىقتى بىرىكتىرىپ، ەلىمىزدىڭ وركەندەۋ جولىندا پايدالانا ءبىلۋىمىز كەرەك. بىرىكتىرە الماساق، ەكەۋىنەن دە ايىرىلىپ، حالقىمىز قۇلدىراپ، نە بولماسا، ءبىرتۇتاس حالىق ەكى دىنگە ءبولىنىپ، ناتيجەسى مۇلدە باسقاشا بولۋى مۇمكىن. ادامزات تاريحىندا مۇنداي جاعدايلار كوپ. يسلامنىڭ سۋننيت پەن شيتكە، حريستيان ءدىنىنىڭ كوپتەگەن اعىمدارعا، نە بولماسا ينديادان يسلام ەلدەرى پاكستان، بانگلادەش ءتارىزدى مەملەكەتتەردىڭ ءبولىنىپ كەتۋلەرى وسىنىڭ كورىنىستەرى عانا.   سوندىقتان، بۇگىنگى كۇندەرى ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ بىرلىگىنە دە ۇلكەن قاۋىپ ءتونىپ تۇر دەۋگە بولادى. قازىرگى جاھاندانۋ داۋىرىندە قانداي ماسەلەگە بولسا دا ۇلت بىرلىگى تۇرعىسىنان قاراۋدىڭ ەرەكشە ماڭىزى بار.

اباي ءىلىمى بويىنشا، بۇل تارتىستاردىڭ سەبەبى جان قۇمارى مەن ءتان قۇمارىنىڭ كۇرەسى بولىپ تابىلادى. جان قۇمارى بىرلىككە اكەلسە، ال ءتان قۇمارى بىرلىكتى بۇزادى. كوپ جاعدايلاردا ءناپسىنىڭ ىقپالىمەن ءتان قۇمارى كۇش الىپ جان قۇمارىن تۇنشىقتىرىپ، يماندىلىققا نۇقسان كەلتىرەدى. جەكە ادامدار عانا ەمەس، بۇكىل ادامزات قوعامىندا، ونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ ەلدە دە، جاعداي وسىنداي. وسىلاي ءتۇرلى اعىمدار، ولاردىڭ ىشىندە دىنارالىق تەكەتىرەستەر كۇشەيىپ، ەلىمىزدىڭ بىرلىگى بۇزىلا باستادى. بۇگىنگى كۇندەرى كۇش الىپ بارا جاتقان تاڭىرشىلدىك پەن يسلامنىڭ اراسىنداعى الاۋىزدىق سونىڭ ءبىر كورىنىسى. بۇل قازاق ۇلتىنىڭ بىرلىگىن بۇزاتىن ەڭ قاۋىپتى قۇبىلىستىڭ ءبىرى. ولاردى بىرىكتىرۋ ءۇشىن، اباي ىلىمىنە سۇيەنە وتىرىپ، ەڭ اۋەلى بۇل ەكى اعىمنىڭ نە  ەكەنىن، قالاي پايدا بولعانىن، ىشكى ءمانىن، جانە حالقىمىزدىڭ ولاردى قالاي قابىلداعانىن انىقتاپ الۋىمىز كەرەك. ابايدىڭ بولمىس تۋرالى ءىلىمىن پايدالانا وتىرىپ، بۇل ماسەلەنىڭ شەشىمىن تولىق تابۋعا بولادى.

جاعدايعا بولمىس بىرلىگى تۇرعىسىنان قارايتىن بولساق، بۇگىنگى قالىپتاسقان بۇل ماسەلەنىڭ ەشقانداي قايشىلىعى جوق ەكەنىن كورەمىز. سەبەبى، بۇل ەكەۋى دە تاعدىردىڭ حالقىمىزعا بەرگەن سىيلىقتارى. ولاردى دۇرىس قولدانا بىلەتىن بولساق، كەدەرگى ەمەس، كەرىسىنشە، ولاردى ەلىمىزدىڭ وركەندەۋى جولىنداعى نەگىزگى تىرەككە اينالدىرۋعا بولادى.

اباي ىلىمىنە سۇيەنە وتىرىپ، بۇل ماسەلەنىڭ شەشىمىن ىزدەپ كورەلىك. دانىشپان  ءىلىمى بويىنشا، ءبىزدىڭ قازاق حالقى ءۇشىن تاڭىرشىلدىك تە، يسلام دا، ياعني، ەكەۋى دە كەرەك. نە سەبەپتەن؟ سەبەبى، بۇلار وركەنيەتتىڭ ەكى قاناتى، تۇتاس بولمىستىڭ ەكى بولىكتەرى. وركەنيەتتىڭ رۋحاني جانە ماتەريالدىق  قۇندىلىقتارى ونىڭ ەكى قاناتى. ءدىننىڭ دە ىشكى ءمانى بولىپ تابىلاتىن رۋحانيلىعى جانە سىرتقى كورىنىسى بولىپ تابىلاتىن زاتتىق بولىگى بار. ولاردىڭ  اراسىندا ەشقانداي قايشىلىق جوق، قايشىلىق ولاردىڭ بىرلىگىن قابىلداي المايتىن ءبىزدىڭ وي ورىسىمىزدە.

ءسوزىمىزدىڭ تۇسىنىكتى بولۋى ءۇشىن ماسەلەنى كەڭىنەن قاراستىرايىق.

ءاۋباستا تاڭىرشىلدىك پەن يسلام ەكەۋى دە بولمىستى تولىق قامتىپ، ادامزاتتى الەم ۇيلەسىمدىلىگىنە باعىتتاۋعا ارنالدى. ولار بولمىستىڭ بىرلىگىن مويىنداپ، ءتۇپ يەگە قايتۋعا جول اشتى. بىراق، ۋاقىت ىقپالىمەن اباي سوزىمەن ايتقاندا «زامانا، شارۋا، مىنەز كۇندە وزگەردى». وسىلاي ادام ساناسىندا بولمىستىڭ رۋحاني جانە ماتەريالدىق بولىكتەرى اجىراپ، بىرىنەن ءبىرى بولىنە باستادى. بۇل وزگەرىستەر ءتان قۇمارى جان قۇمارىن جەڭىپ، ءناپسى ىقپالىمەن ادامنىڭ وي ءورىسىنىڭ تارىلعانىنان پايدا بولادى. وسىلاي ادام ساناسىندا بولمىس بىرلىگى بۇزىلىپ، ەكى اعىمعا ءبولىنىپ كەتتى.

بۇل اعىمدار قالاي پايدا بولدى؟ يسلام اللا تاعالانى جاراتۋشى رەتىندە قابىلداسا، ال تاڭىرشىلدىك تابيعات كورىنىستەرىن قابىلدايدى. يسلام بولمىستىڭ رۋحاني بولىگىن قابىلداسا، ال تاڭىرشىلدىك ماتەريالدىق بولىگىن قابىلدايدى. بۇگىنگى كۇندەردەگى ولاردىڭ ايىرماشىلىعى وسىندا.  ابايدىڭ «اللا تاعالا «ءبىر» دەگەن تۇجىرىمى بويىنشا بۇلار ءبىر بولمىستىڭ ەكى بولىگى بولعاندىقتان، ولاردى بىرىنەن ءبىرىن بولۋگە بولمايدى. قوعامداعى پايدا بولعان الاۋىزدىق وسى قاراپايىم تۇسىنىكتى ۇمىتۋدان، نە بولماسا ءتۇرلى ساياسات ىقپالدارىنا بەرىلۋدەن بولىپ تابىلادى.

سوندىقتان، اباي ىلىمىنە سۇيەنە وتىرىپ، ءدىني قايشىلىقتى بولدىرماي، ۇيلەسىمدى ومىرگە ۇمتىلۋىمىز كەرەك.

دوسىم وماروۆ،

ابايتانۋشى، تەولوگ

Abai.kz