استانادا الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ VIII cەزى باستالدى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ سەزدىڭ «دىندەر ديالوگى: بولاشاق جولىنداعى سينەرگيا» تاقىرىبىنداعى پلەنارلىق سەسسياسىنا قاتىستى.

قازاقستان پرەزيدەنتى الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ VIII سەزىنىڭ اشىلۋىندا ءسوز سويلەدى.

قاسىم-جومارت توقاەۆ استانا تورىندە باس قوسقان الەمنىڭ ەڭ بەدەلدى رۋحاني كوشباسشىلارى مەن باسقا دا قاتىسۋشىلارعا ءىلتيپات ءبىلدىرىپ، سەزد جۇمىسىنا قولداۋ كورسەتكەندەرى ءۇشىن العىس ايتتى.

– قازىر جەر جۇزىندە سىن-قاتەرلەر كوبەيىپ، حالىقارالىق احۋال ۋشىعىپ تۇر. سونىڭ سالدارىنان ءتۇرلى قاقتىعىستار كوبەيۋدە. الماعايىپ كەزەڭ ەشكىمگە وڭاي بولىپ جاتقان جوق. وكىنىشكە قاراي، سوعىستىڭ سيپاتى مەن بولمىسى بەلەڭ الۋدا. دەگەنمەن ءبىز وتكەن زاماننان دۇرىس ساباق الىپ، سىندارلى ءارى اشىق كەلىسسوزدەرگە ۇمتىلۋىمىز كەرەك. مامىلەگە بالاما جوق. بۇل تۇرعىدان العاندا، بۇگىنگى سەزدىڭ ءمان-ماڭىزى ايرىقشا. ءدىن باسشىلارىن گۋمانيستىك كوزقاراستاردى تۋ ەتكەن بەيبىتشىلىك ەلشىلەرى دەپ ايتۋعا بولادى. سىزدەر ورتاق مۇددە ءۇشىن بىرىگىپ، الەم جۇرتشىلىعىن يگى ماقسات جولىندا جۇمىلدىرۋعا نيەت ءبىلدىرىپ وتىرسىزدار. بارشاڭىزعا شىنايى ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، سەزد العاش قىزمەتىن باستاعان ساتتەن بەرى قازىرگى زامان سىن-قاتەرلەرىن اشىق تالقىلايتىن بىرەگەي الاڭعا اينالدى. كونگرەسكە قاتىسۋشىلاردىڭ ۇسىنىمدارىنا سايكەس، سەزدىڭ 2033 جىلعا دەيىنگى دامۋ تۇجىرىمداماسى ازىرلەنىپ، ول جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر.

– اتالعان قۇجات ءبىزدىڭ بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋ، تاتۋ-ءتاتتى ءومىر ءسۇرۋ جانە بارشاعا ورتاق ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارىن بەرىك ورنىقتىرۋ سەكىلدى ورتاق ماقساتىمىزدى ايقىندايدى. گەوساياسي شيەلەنىس ۋشىققان زاماندا مۇنىڭ ءبارى ايرىقشا ماڭىزدى. سەزدىڭ قورىتىندى دەكلاراتسياسى رەسمي قۇجات رەتىندە بۇۇ باس اسسامبلەيالارىندا تارالادى. بۇل سەزد جۇمىسىنا بەرىلگەن جوعارى باعا. الداعى مەرەيتويلىق 80-ءشى سەسسيادا دا اتالعان ءۇردىس جالعاسادى دەپ ۇمىتتەنەمىن، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

پرەزيدەنت قازاقستان تەرريتورياسى ەجەلدەن ءتۇرلى مادەنيەتتەر توعىسىپ، وركەنيەتتەر ءوزارا بىتە قايناسقان مەكەن ەكەنىنە نازار اۋداردى.

– قازاق دالاسىندا الەمدەگى ەڭ نەگىزگى دىندەر مەن كونفەسسيالاردىڭ بارلىعى دەرلىك تاراعان جانە ءبىر-بىرىمەن جاراسىم تاپقان. ءبىز قازىرگى قازاقستاندا دا وسى يگى ءداستۇردى ساقتاپ، ودان ءارى دامىتۋعا بار كۇش-جىگەرىمىزدى سالامىز. ەلىمىزدىڭ ەتنوسارالىق جانە دىنارالىق كەلىسىمدى نىعايتۋدا تاجىريبەسى مول. قازاقستاننىڭ ەتنوستىق ءارى ءدىني تولەرانتتىق مودەلى «بىرلىگىمىز – ارالۋاندىقتا» قاعيداتىنا سۇيەنەدى. بۇل ۇستانىم ءتىپتى الەمدىك ولشەم تۇرعىسىنان بىرەگەي سانالاتىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ قىزمەتىندە دە كورىنىس تاپقان. تاريحتىڭ ءوزى قالىپتاستىرعان حالقىمىزدىڭ ءتوزىمى، ىنتىماق-بىرلىگى مەن كەڭ دۇنيەتانىمى بۇگىندە ەلىمىزدىڭ بەيبىتسۇيگىش، تەڭگەرىمدى سىرتقى ساياساتىنان انىق اڭعارىلادى. بۇل ساياسات سەنىمگە، ديالوگقا جانە ىنتىماقتاستىققا نەگىزدەلگەن. جالپىعا ورتاق وسى قۇندىلىقتار مەن قاعيداتتار بارشا حالىقتار مەن مەملەكەتتەر ءۇشىن دە ماڭىزدى ەكەنىنە سەنىمىم كامىل، – دەدى پرەزيدەنت.

قاسىم-جومارت توقاەۆ كەشە سەزد اياسىندا بۇۇ وركەنيەتتەر اليانسىنىڭ ءدىني نىسانداردى قورعاۋ جونىندە ارناۋلى سەسسياسى ۇيىمداستىرىلعانىن اتاپ ءوتىپ، جاھانداعى گۋمانيستىك كۇن ءتارتىبىن ىلگەرىلەتۋگە سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن ءاليانستىڭ جوعارى وكىلى ميگەل انحەل موراتينوسقا ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.

– كيەلى ءدىني ورىندار مەن نىشانداردى قورعاۋ ارقىلى ءبىز، شىن مانىندە، ادامزات وركەنيەتىنىڭ قاينار كوزىن ساقتايمىز. قازاقستاندا 18 كونفەسسياعا تيەسىلى ءتورت مىڭعا جۋىق ءدىني بىرلەستىك بار. ءبىز يۋنەسكو-نىڭ بۇكىلالەمدىك مۇرالار تىزىمىنە ەنگەن قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسى سەكىلدى كيەلى جەرلەردى، ەرتەدە جانە قازىرگى زاماندا بوي كوتەرگەن مەشىتتەردى، پراۆوسلاۆيە مەن كاتوليك شىركەۋلەرىن، الماتىداعى بۋددا ورتالىعى مەن «بەيت راحەل حاباد ليۋباۆيچ» سياقتى سيناگوگالاردى قورعاپ، قولداۋ كورسەتەمىز. مەملەكەت ءدىني قاۋىم ءۇشىن ەرەكشە ماڭىزعا يە بارلىق قاسيەتتى ورىنداردىڭ ساقتالۋىن ءوز قامقورلىعىنا العان. ماڭعىستاۋداعى بەكەت اتا مەشىتى، ىلە وزەنىنىڭ جاعاسىنداعى تامعالى تاس بۋددا پەتروگليفتەرى، الماتىداعى لەۆي-يسحاك شنەەرسوننىڭ قابىرى، كاتوليكتەر ايرىقشا ارداقتايتىن سولتۇستىك قازاقستانداعى ماريامكول – وسىنىڭ جارقىن مىسالى. كيەلى جەرلەر نانىم-سەنىمى ءارتۇرلى ادامداردى بىرىكتىرىپ، ۇرپاقتار ساباقتاستىعى مەن رۋحاني بايلانىستى ساقتايدى. سوندىقتان ءبىز ءۇشىن بۇل جاي عانا ساۋلەتتىك نەمەسە تاريحي ەسكەرتكىش ەمەس، بەيبىتشىلىكتىڭ، ءوزارا قۇرمەت پەن حالقىمىزدىڭ مادەني سانالۋاندىعىنىڭ سيمۆولى، – دەدى پرەزيدەنت.

مەملەكەت باسشىسى سوڭعى وتكەن سەزدەن بەرى الەمدە وتە جاعىمسىز ۇردىستەر بەلەڭ العانىن ايتتى. كەيبىر ساياساتكەرلەر مەن ساراپشىلار بۇعان «وركەنيەتتەر داعدارىسى» دەپ ايدار تاقتى.

– كيپلينگشە ايتساق، «باتىستىڭ اتى – باتىس، شىعىستىڭ اتى – شىعىس. ولار ەشقاشان ءبىر ارنادا توعىسپايدى». بىرقاتار ءىرى مەملەكەتتە ورىن العان كەيىنگى ۋاقيعالاردى شولىپ وتسەك، مۇنداي ۇيعارىمنىڭ دۇرىس كورىنۋى مۇمكىن. بىراق ساياسي فاكتوردى ەشقاشان ەستەن شىعارۋعا بولمايدى. باسقاشا ايتقاندا، باسقارۋشى بيلىكتىڭ مەملەكەتتىك قۇرىلىم تۋرالى تۇجىرىمى مەن تاجىريبەسىن قاپەردە ۇستاعان ءجون. ولار جۇرگىزەتىن ساياساتتىڭ بەيبىت ديالوگتى قولداۋ، مادەنيەتتەردىڭ، ءتۇرلى ءدىن مەن دۇنيەتانىمنىڭ ىقپالداستىعى تۇرعىسىنان ءاردايىم ورىندى ءارى كونسترۋكتيۆتى بولا بەرمەيتىنىن كورىپ وتىرمىز. اسىرەۇلتشىلدىق پەن جالعان ءپاتريوتيزمنىڭ كۇن ساناپ بەلەڭ الۋى الاڭداتپاي قويمايدى. قالىپتاسقان تۇسىنىكتەردىڭ كوز الدىمىزدا وزگەرۋى جاستاردى اداستىرادى. ءبىر جاعىنان ءبىز قۇقىقتىق كونسەرۆاتيۆتى جانە ليبەرالدى يدەولوگيالاردىڭ قاقتىعىسىنا كۋامىز. بۇل بىرقاتار ەلدى ساياسي تۇراقسىزدىققا اكەلەدى. قازاقستاندا وسى تەكتەس جاھاندىق پروبلەمالارعا ءجىتى نازار اۋدارىلادى. بۇل – ىشكى ساياساتىمىزدىڭ نەگىزگى وزەگى. ءتۇرلى ەتنوس، ءدىن جانە ۇلت وكىلدەرى اراسىندا تولەرانتتىلىق پەن ءوزارا قۇرمەت ساياساتىن جۇرگىزۋ ماڭىزدى دەپ سانايمىن. «بىرلىگىمىز – ارالۋاندىقتا» ۇستانىمىنا زيان كەلتىرىپ، وعان كۇيە جاققىسى كەلەتىن، سونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك قىزمەتتە جانە قوعامدىق ورىندا ەلىمىزدى تۇراقتى مەكەن ەتەتىن حالىقتاردىڭ ءتىلىن ەركىن قولدانۋعا قارسى ارەكەتتەرگە قاتاڭ توسقاۋىل قويىلادى. وعان «زاڭ جانە ءتارتىپ» قاعيداتىنا ساي قۇقىقتىق باعا بەرىلەدى، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

پرەزيدەنت قازاقستاندا سوڭعى جىلدارى اناعۇرلىم ورنىقتى، اشىق ءارى ءادىل ساياسي جۇيە قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان اۋقىمدى وزگەرىستەر دايەكتى تۇردە جۇرگىزىلگەنىن اتاپ ءوتتى.

– ادام قۇقىعىن قورعاۋ سالاسى ايتارلىقتاي كۇشەيدى: كونستيتۋتسيالىق سوت قۇرىلىپ، ومبۋدسمەن ينستيتۋتى نىعايدى، ارنايى زاڭدار مەن جارلىقتار شىعارىلدى. جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋم كەزىندە ازاماتتارىمىزدىڭ باسىم بولىگى قولداعان 2022 جىلعى كونستيتۋتسيالىق رەفورما ساياسي جۇيەمىزدى تۇبەگەيلى جاڭعىرتتى. ءبىز «كۇشتى پرەزيدەنت – ىقپالدى پارلامەنت – ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەت» قاعيداتىن باسشىلىققا الدىق. پرەزيدەنتتى جەتى جىلعا ءبىر رەت سايلاۋ ءتارتىبى بەكىتىلىپ، سونداي-اق مەملەكەت باسشىسىنىڭ جاقىن تۋىستارىنا ساياسي لاۋازىم اتقارۋعا تىيىم سالاتىن نورمالار ەنگىزىلدى. بۇدان بولەك، جاقىندا قازاقستان حالقىنا ارناعان جولداۋىمدا ەلىمىزدە ءبىرپالاتالى پارلامەنت قۇرۋ باستاماسىن كوتەردىم. اتالعان ۇسىنىس حالىق مۇددەسىنە ساي ساياسي جۇيەنى جاڭعىرتۋ نيەتىنەن تۋىنداپ وتىر. «زاڭ جانە ءتارتىپ» تۇجىرىمداماسى نەگىزىندە قوعامنىڭ تۇراقتىلىعى مەن ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە ىشكى ساياساتىمىزدا ەرەكشە ءمان بەرىلەدى، – دەدى پرەزيدەنت.

مەملەكەت باسشىسى يننوۆاتسيانى، سونىڭ ىشىندە جاساندى ينتەللەكتىنى كەڭىنەن ەنگىزۋگە توقتالىپ، ۇلتتىق ەكونوميكانى جاپپاي تسيفرلاندىرۋ يدەياسى بيىلعى جولداۋىنىڭ ارقاۋى بولعانىنا نازار اۋداردى.

– سوڭعى جىلدارى قازاقستان ەكونوميكاسىن رەفورمالاۋعا قاتىستى اۋقىمدى جۇمىس اتقارىلىپ جاتىر. مەن جولداۋدا ۇسىنعان جوسپارلار اتالعان باستامانى ودان ءارى وربىتەدى. بۇل جەردە ەلىمىزدىڭ جاڭا يندۋستريالدى قالىبىن قۇرۋ جونىندە ءسوز بولىپ وتىر. ەنەرگەتيكا جانە كوممۋنالدىق ينفراقۇرىلىم بىرتىندەپ جاڭعىرتىلا باستادى. قازاقستان شىعىس پەن باتىس، سولتۇستىك پەن وڭتۇستىك اراسىنداعى نەگىزگى قۇرلىق ءدالىزى سانالادى. سوندىقتان كولىك-ترانزيت الەۋەتىمىزدى ارتتىرۋعا ايرىقشا كۇش سالامىز. جاڭا ينۆەستيتسيالىق كەزەڭدى باستاۋعا جانە ازاماتتاردىڭ كاسىپكەرلىك باستامالارىن قولداۋعا ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى. وسى ورايدا مەملەكەت ينۆەستيتسيالىق احۋال مەن ىسكەرلىك ورتانى جەتىلدىرۋگە كىرىستى. ۇلتتىق ەكونوميكانى دامىتۋ ىسىندە مەملەكەتتىڭ اۋقىمدى قارجىلىق مۇمكىندىگىن جۇمىلدىرۋمەن قاتار، ءىرى ينۆەستيتسيا تارتۋعا تىرىسامىز. دەگەنمەن ءبىزدىڭ باستى بايلىعىمىز – ادام. سول سەبەپتى مەملەكەت ادام الەۋەتىن نىعايتۋ باعىتىندا كەشەندى شارا قابىلدادى. ۇستازداردى، دارىگەرلەردى، عالىمدار مەن ينجەنەرلەردى، جاستاردى قولداۋ تەتىكتەرى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلدى. بيىل قازاقستاندا «جۇمىسشى ماماندىقتارى جىلى» دەپ جاريالاندى. بۇل شەشىم قوعامدا ەڭبەكقورلىق كۋلتىنىڭ ماڭىزدى ەكەنىن كورسەتەدى. ءبىز جاڭا مەكتەپتەر قۇرىلىسىنا، جوعارى ءبىلىم، عىلىم، سپورت جانە كرەاتيۆتى يندۋستريا سالالارىن دامىتۋعا، دەنساۋلىق ساقتاۋ مەن الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ جۇيەلەرىن جاڭعىرتۋعا قوماقتى قارجى ءبولىپ وتىرمىز. قوعامنىڭ ەكولوگيالىق مادەنيەتىن ارتتىرۋ ءۇشىن جان-جاقتى شارالار قابىلداندى. بىلتىر «تازا قازاقستان» جالپىۇلتتىق اكتسياسى باستالىپ، وعان ميلليونداعان وتانداسىمىز قاتىستى. مۇنىڭ ءبارى ادىلەتتى، تازا، قاۋىپسىز، قۋاتتى، تسيفرلىق قازاقستاندى – جاۋاپكەرشىلىگى جوعارى ازاماتتاردىڭ مەملەكەتىن، مۇمكىندىكتەر مەن پروگرەستەر ەلىن قۇرۋ جولىنداعى باستى باعدار سانالادى، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

قاسىم-جومارت توقاەۆ الەمدە مادەنيەتتەر اراسىنداعى قاراما-قايشىلىق كۇشەيىپ، ساۋدا جانە سانكتسيا تەكەتىرەستەرى باسەڭدەمەي تۇرعانىنا، جاپپاي قارۋسىزدانۋدىڭ ورنىنا اسكەردى جاراقتاندىرۋ جارىسى باستالىپ كەتكەنىنە توقتالدى.

– دۇنيە ءجۇزىنىڭ ءارتۇرلى ايماعىندا ءجۇرىپ جاتقان گيبريدتى سوعىستاردىڭ مايدان شەبى ايقىن ەمەس. الايدا قيساپسىز ادام شىعىنىنا ۇشىراتىپ، تولاسسىز بوسقىندار نوپىرىنە تۇرتكى بولۋدا. ەكونوميكاعا وراسان زور زالال تيگىزىپ وتىر. يادرولىق قاقتىعىس قاۋپى قاتتى الاڭداتادى. ساراپشىلار زۇلىمدىق پەن مەيىرىمدىلىك تارتىسقا تۇسەتىن مۇنداي شەشۋشى ءساتتىڭ بولۋ ىقتيمالدىعى سوڭعى ون جىلدا كۇرت ارتقانىن ءجيى ايتا باستادى. وكىنىشكە قاراي، الەمدە كونسترۋكتيۆتى ۇسىنىستاردى ورتاعا سالىپ، ساياسي ۇستامدىلىق تانىتۋدان گورى وشپەندىلىك ءورشىپ، گەوساياسي جىكتىڭ اراسى الشاقتاپ، الەۋمەتتىك شيەلەنىس ودان سايىن ۋشىعىپ بارادى. مەنىڭ ويىمشا، مۇنداي قيلى كەزەڭدە ديالوگقا شاقىراتىن، ءبىرىن-ءبىرى جاتسىنۋدى دوعارۋعا ۇندەيتىن، حالىقارالىق ارەناداعى ءوزارا سەنىمدى ارتتىراتىن باستى امال رەتىندە كونسترۋكتيۆتى ديپلوماتيا الدىڭعى ورىنعا شىعۋى كەرەك، – دەدى پرەزيدەنت.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، وركەنيەتتەر بايلانىسىن دامىتۋدا، سونداي-اق ادامدار مەن قوعام اراسىنداعى سەنىمدى نىعايتۋدا ايرىقشا ءرول اتقاراتىن ءدىنباسىلارىنا زور ءۇمىت ارتىلادى.

– ءدىني قايراتكەرلەر ساياساتكەرلەردى پاراساتتىلىققا، ىزگىلىككە جانە مورالدىق جاۋاپكەرشىلىككە ۇندەپ، الەمنىڭ قۇردىمعا كەتۋىنە جول بەرمەۋ ءۇشىن قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاسايتىنىنا سەنىمدىمىن. دۇنيە جۇزىندە مۇنداي ۇلگى تۇتار تالپىنىستار جوق ەمەس. الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ سەزى، ادامزات باۋىرلاستىعى تۋرالى قۇجات، مەككە دەكلاراتسياسى، باحرەين فورۋمى، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىندەگى «يبراھيم ءزاۋزاتىنىڭ ءۇيى» – وسى باستامالاردىڭ بارلىعى تىزە قوسىپ ارەكەت ەتسە، ءدىن ۇيىستىرۋشى كۇشكە اينالاتىنىن كورسەتەدى. مۇنداي تاجىريبەنى ودان ءارى دامىتىپ، كەڭىنەن تاراتۋ قاجەت، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

بۇدان ءارى پرەزيدەنت قازاقستاننىڭ دىنارالىق جانە مادەنيەتارالىق ديالوگتى نىعايتۋعا قاتىستى ۇستانىمىمەن ءبولىستى.

– حالىقارالىق جانە وڭىرلىك ۇيىمدار دەڭگەيىندە ءدىني ديپلوماتيانىڭ الەۋەتىن پايدالانۋ ماڭىزدى. وسىعان دەيىنگى سەزد اياسىندا كوتەرگەن «بەيبىتشىلىك قوزعالىسى» اتتى يدەيامدى تالقىلاۋدى ۇسىنامىن. جوعارعى ءدىن قىزمەتكەرلەرى زورلىق-زومبىلىقتى توقتاتۋعا جانە بىتىمگە كەلۋ جولدارىن ىزدەۋگە ەشقانداي ساياسي رەڭكسىز، بەيتاراپ ۇندەۋ جاساۋ ارقىلى اتالعان قوزعالىسقا مورالدىق تۇرعىدان دەمەۋ بولا الار ەدى. ادام ءومىرىنىڭ قۇنى، جاناشىرلىق پەن مەيىرباندىق سەكىلدى جالپىعا ورتاق قۇندىلىقتارعا نەگىزدەلگەن بۇل باستاما ءدىندار قاۋىمدى عانا ەمەس، ساياساتكەرلەردى، حالىقارالىق ۇيىمدار مەن مەملەكەتتىك ەمەس قۇرىلىمدار وكىلدەرىن، ساراپشىلاردى، ءتىپتى جاستاردى دا بىرىكتىرە الادى. بەيبىتشىلىكتى قورعاۋ جولىنداعى ءۇنىمىز الدەقايدا ءورشىل بولۋى قاجەت. وسى سەزد سەكىلدى الاڭدار سوعان سەپتىگىن تيگىزەدى. بۇل رەتتە ازىرگە الەمدە بالاماسى جوق بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنا ۇلكەن سەنىم ارتامىز. ورايلى ءساتتى پايدالانىپ، الماتىدا بۇۇ-نىڭ ورتالىق ازيا مەن اۋعانستانعا ارنالعان ورنىقتى دامۋ ماقساتتارى جونىندەگى وڭىرلىك ورتالىعىن اشۋ تۋرالى ەلىمىزدىڭ ۇسىنىسىنا قولداۋ بىلدىرگەنى ءۇشىن ۇيىمعا مۇشە بارلىق مەملەكەتكە ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن. اوسشك، يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمى، ەقىۇ، شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى، وڭتۇستىك-شىعىس ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ اسسوتسياتسياسى، اراب مەملەكەتتەرى ليگاسى سەكىلدى وڭىرلىك قۇرىلىمداردىڭ ءرولىن كۇشەيتۋ قاجەت، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ پايىمداۋىنشا، ءدىني كونفەسسيالار قاي زاماندا دا ادامدارعا ءتۇرلى قيىندىقتار مەن تاۋقىمەتتەردى ەڭسەرۋگە كومەكتەسكەن. سوندىقتان ادامنىڭ رۋحاني قاجەتتىلىگى تۋرالى ءسوز قوزعالعاندا، ونىڭ دۇنيەلىك مۇقتاجدىقتارىن دا قاپەردەن شىعارۋعا بولمايدى.

– ەلەۋلى جەتىستىكتەرگە قاراماستان، ادامزات كوپتەگەن گۋمانيتارلىق سىن-قاتەرمەن بەتپە-بەت كەلىپ وتىر. ميلليونداعان ادامدار اشتىقتان، ىندەتتەن، قورشاعان ورتانىڭ ازىپ-توزۋىنان جانە كليمات وزگەرىسىنەن زارداپ شەگۋدە. قازاقستان كەدەيلىكتى ازايتۋعا، ەكولوگيالىق پروبلەمالاردى شەشۋگە جانە گۋمانيتارلىق كومەك كورسەتۋگە ايتارلىقتاي كۇش-جىگەر جۇمىلدىرادى. بۇل ماسەلەلەردى كەلەسى جىلى ءساۋىر ايىندا استانادا وتەتىن ەكولوگيا جانە ورنىقتى دامۋ وڭىرلىك سامميتىندە تالقىلاۋ جوسپارلانعان. ەلىمىز – مۇسىلمان الەمىنىڭ قيىر سولتۇستىكتەگى ەڭ ۇلكەن ايماعى. وتىز جىل بۇرىن ءبىز يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنىڭ مۇشەسى اتاندىق. وسى بەدەلدى بىرلەستىك اياسىندا قازاقستان ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى جونىندەگى يسلام ۇيىمىنىڭ قۇرىلۋىنا باستاماشى بولدى. ءدىن قايراتكەرلەرى ارقاشان ادامداردى جىگەرلەندىرىپ، يگى ءىس جاساۋعا، جوق-جىتىككە جاردەمدەسۋگە شاقىرادى. ءدىني قاۋىمدار گۋمانيتارلىق ميسسيالار مەن ەرىكتىلەر باعدارلاماسىن ىسكە قوسىپ، مەكتەپ پەن اۋرۋحانا اشادى. جاستار مەن الەۋمەتتىك ءالسىز توپتارعا قامقورلىق كورسەتىپ، كليمات پەن ميگراتسيا ماسەلەسىن قوزعايدى. بۇل XXI عاسىردا دا ءدىننىڭ جاسامپاز كۇشكە يە ەكەنىن تاعى ءبىر دالەلدەيدى. ونىڭ مۇمكىندىگىن تولىق پايدالانۋ قاجەت، – دەدى پرەزيدەنت.

مەملەكەت باسشىسى الەم كۇردەلى ەكولوگيالىق قاۋىپ-قاتەرمەن بەتپە-بەت كەلىپ وتىرعانىن، سونىڭ ىشىندە ورتالىق ازيا ونى ەرەكشە سەزىنەتىنىن جەتكىزدى.

– كليمات وزگەرىسى مۇندا الەمدىك دەڭگەيمەن سالىستىرعاندا وتە تەز ءجۇرىپ جاتىر. ايماقتا قۇرعاقشىلىق ءجيى ورىن الىپ، مۇزدىقتار ەرىپ، تۇششى سۋدىڭ قورى ازايىپ كەلەدى. كەز كەلگەن حالىقتىڭ رۋحاني ءداستۇرى تابيعاتتى ايالاۋعا، قورشاعان ورتامەن ۇيلەسىمدى ءومىر سۇرۋگە ۇيرەتەدى. ويتكەنى جەر – جاراتۋشى سىيلاعان ورتاق ءۇيىمىز. وعان قامقورلىق تانىتۋ – پارىزىمىز. كليماتتاعى وزگەرىستەر مەن ونىڭ اۋىر سالدارى – تەك عىلىمي نەمەسە ەكونوميكالىق ماسەلە ەمەس، ىرگەلى ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتار ءۇشىن سىناق. ىقتيمال ەكولوگيالىق اپاتتاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن حالىقارالىق ىنتىماقتى نىعايتۋ، سونداي-اق جاھاندىق جانە وڭىرلىك دەڭگەيدە ۇيلەسىمدى ارەكەت ەتۋ ماڭىزدى. سوندىقتان سەزد اياسىندا كليمات وزگەرىستەرىنە قارسى كۇرەستەگى ءدىن كوشباسشىلارىنىڭ ءرولى تۋرالى بىرلەسكەن قۇجات ازىرلەۋدى ۇسىنامىن. اتالعان قۇجاتتا رۋحاني داستۇرلەرگە نەگىزدەلگەن جانە كليمات وزگەرىستەرىنە وسال وڭىرلەردى قولداۋعا ەرەكشە ءمان بەرەتىن ەكولوگيالىق جاۋاپكەرشىلىكتىڭ جالپىعا بىردەي قاعيداتتارىن بەكىتۋگە بولادى، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ

پرەزيدەنت الەمنىڭ جاڭا تەحنولوگيالىق داۋىرگە قادام باسقانىنا نازار اۋداردى.

– جاساندى ينتەللەكت، ۇلكەن دەرەكقور، بيوينجەنەريا جانە باسقا دا رەۆوليۋتسيالىق جاڭاشىلدىقتار ادامنىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىن تۇبەگەيلى وزگەرتتى. بىراق ەتيكالىق نورمالار تەحنولوگيالىق پروگرەستىڭ قارقىنىنا ىلەسە الماي جاتىر. تاڭداۋ قۇقىعى مەن جەكە ءومىردىڭ قۇپيالىعىن قورعاۋ، تسيفرلىق تەڭدىكتى جانە جاساندى ينتەللەكتىنى پايدالانۋ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ سەكىلدى كوپتەگەن ديلەمما سالدارىنان جاڭا سىن-قاتەرلەر تۋىندادى. ءدىن كوشباسشىلارى ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتار مەن اسقاق مۇراتتاردىڭ ساقشىسى رەتىندە ادامزاتتىڭ تسيفرلىق كەلەشەگى تۋرالى پىكىرتالاسقا اتسالىسۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. كەز كەلگەن تەحنولوگيا ادام يگىلىگىنە قىزمەت ەتۋگە ءتيىس. ول ءۇشىن ءدىن كوشباسشىلارىنىڭ، عالىمدار مەن تەحنوكرات-ينجەنەرلەردىڭ تۇراقتى ديالوگىن ۇيىمداستىرۋ قاجەت. جاساندى ينتەللەكت ەلىمىزدىڭ قارقىندى دامۋىنا جول اشادى. ايتسە دە ەتيكالىق نورمالاردى ساقتاۋدىڭ ماڭىزىن جاقسى تۇسىنەمىز. سوندىقتان بۇل باعىتتا كەڭىنەن ىنتىماقتاستىق ورناتۋعا ءازىرمىز. جاساندى ينتەللەكتىنى دامىتۋ ەتيكاسى جونىندەگى دىنارالىق كوميسسيا قۇرۋدى ۇسىنامىن. ول نەيروجەلىلەر مەن باسقا دا سەرپىندى تەحنولوگيالاردى جاۋاپكەرشىلىكپەن پايدالانۋدىڭ امبەباپ قاعيداتتارىن ازىرلەۋمەن اينالىسادى. بۇل جەردە «الگوريتمدەرگە ارنالعان قاعيدالار» جيناعىن ازىرلەۋ تۋرالى ءسوز بولىپ وتىر. وندا ادامنىڭ قادىر-قاسيەتىن قۇرمەتتەۋ، ديسكريميناتسياعا جول بەرمەۋ، اسا ماڭىزدى شەشىمدەردى باقىلاۋدا ۇستاۋ ماسەلەلەرى ەسكەرىلۋگە ءتيىس، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

پرەزيدەنت بارلىق نەگىزگى ءدىني داستۇرلەر مەيىرىمدىلىك، ادىلدىك، جاقىنىڭا جاناشىرلىق، بەيبىتسۇيگىش قاسيەت سەكىلدى جالپى گۋمانيستىك قۇندىلىقتاردى دارىپتەيتىنىنە نازار اۋدارىپ، قازاقستاننىڭ وسى ۇستانىمعا بەيىل ەكەنىن اتاپ ءوتتى. سوندىقتان ەلىمىز زورلىق-زومبىلىقتى، ەكسترەميزمدى جانە وشپەندىلىكتى اقتاپ الۋ ءۇشىن ءدىندى پايدالانۋعا ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسى دەپ مالىمدەدى.

– بۇگىندە كوپتەگەن ويشىلدار پوستسەكۋليارلىق ءداۋىردىڭ باستالعانىن ءجيى ايتادى. ياعني مۇنداي كەزەڭدە ءدىن قايتادان قوعامدىق جانە ساياسي ءومىردىڭ ماڭىزدى فاكتورىنا اينالادى. ءبىزدىڭ سەزد زامانا كوشىنەن قالماۋعا تىرىسادى. سوندىقتان ءدىن وكىلدەرىنىڭ ديالوگىن عالىمدار مەن ساراپشىلار قاۋىمداستىعىمەن كۇشەيتەمىز. رۋحاني دانالىق پەن ساراپشىلار ءبىلىمىنىڭ سينتەزى جاھاندىق جانە وڭىرلىك دەڭگەيدەگى وزەكتى پروبلەمالاردىڭ ءتيىمدى شەشىمىن تابۋعا جول اشۋى مۇمكىن، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

بۇل رەتتە مەملەكەت باسشىسى بولاشاق جاستاردىڭ قولىندا ەكەنىن جەتكىزدى.

– وسكەلەڭ ۇرپاق بارلىق ءدىن جانە مادەنيەت وكىلدەرىنىڭ اراسىنداعى ءوزارا قۇرمەت پەن سىيلاستىق رۋحىن تەرەڭ سەزىنىپ ءوسۋى كەرەك. قازىرگى جاستار كوپتەگەن سىن-قاتەرمەن بەتپە-بەت كەلىپ وتىر. نانىم-سەنىمى، دۇنيەتانىمى ءارتۇرلى بولسا دا، ولاردى تولعاندىراتىن ماسەلەلەر – ورتاق. دەمەك سول تۇيتكىلدەردىڭ شەشىمىن دە بىرلەسىپ ىزدەۋ قاجەت. سول سەبەپتى، سەزد اياسىندا جاس ءدىن كوشباسشىلارى فورۋمى ەكىنشى رەت وتكىزىلىپ جاتىر. بۇل فورۋمعا قاتىسۋشىلار اشىق پىكىر الماسۋعا، بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋگە دايىن ەكەنىن كورسەتتى. ءبارىمىز رۋحاني كوشباسشىلاردىڭ جاڭا بۋىنى قالىپتاسىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. ولارعا قولداۋ كورسەتۋ – بارشامىزعا ورتاق پارىز. قازاق حالقىندا «تورتەۋ تۇگەل بولسا، توبەدەگى كەلەدى» دەگەن ءسوز بار. شىن مانىندە، ءبارىمىز كۇش-جىگەرىمىزدى بىرىكتىرسەك، جاھاندىق سىن-قاتەرلەرگە توتەپ بەرە الامىز. ءبىز استانا تورىندە وسىمەن سەگىزىنشى مارتە باس قوسىپ وتىرمىز. بۇل ءدىن باسشىلارىنىڭ ارمان-مۇراتى ورتاق ەكەنىن اڭعارتادى. بۇكىل ادامزاتقا تونگەن ءتۇرلى قاۋىپتەرگە بىرىگىپ قارسى تۇرۋعا دايىن ەكەنىن كورسەتەدى. وسى دوڭگەلەك ۇستەلدەگى قۇرمەت پەن دوستىق رۋحى دۇنيە ءجۇزىن ىنتىماققا باستاسىن! يگى ماقساتتارعا بىرگە جەتەيىك، – دەپ تۇيىندەدى ءسوزىن مەملەكەت باسشىسى.

Abai.kz