اباي ىلىمىندەگى تاڭىرشىلدىك پەن يسلام الاۋىزدىعىنىڭ نەگىزگى سەبەپتەرى

بۇگىنگى كۇندەرى يسلام مەن تاڭىرشىلدىكتىڭ اراسىندا ەلىمىزگە اسا قاۋىپتى الاۋىزدىق ءورشي باستادى. بۇل الاۋىزدىقتىڭ الدىن الا وتىرىپ، ولاردى بىرىكتىرە ءبىلۋ كەرەك. ولاردى بىرىكتىرۋدىڭ قانداي جولدارى بار؟ بىرىكتىرۋ جولىن تابۋ ءۇشىن اۋەلى بۇل الاۋىزدىقتىڭ نەگىزگى سەبەبىنە كەلەيىك.  الاۋىزدىقتىڭ نەگىزگى سەبەبى: بولمىستىڭ بىرتۇتاستىعىنا كوڭىل اۋدارماي، ونى ءبولىپ قابىلداۋدان بولىپ وتىر. وسىلاي ءبىرتۇتاس بولمىستى يسلام مەن تاڭىرشىلدىككە بولگەن ەكى اعىم پايدا بولىپ، ولاردىڭ اراسىندا ءبىر ىمىراعا كەلە المايتىن قايشىلىقتار تۋدى.  

ابايدىڭ وتىز سەگىزىنشى سوزىندەگى «عالام اللا تاعالانىڭ ىشىندە» دەگەن ءسوزى  بولمىستىڭ پانتەيستىك بىرلىگىن بىلدىرەدى. پانتەيزم دەگەنىمىز اللا تاعالا مەن تابيعاتتى ءبىرتۇتاس قابىلداپ، ولاردى بىرلىكتە قاراستىراتىن ءىلىم. عالام اللا تاعالانىڭ ىشىندە بولعاندىقتان، ول اللانىڭ ءبىر كورىنىسى، سونىمەن بىرگە، ءبىرتۇتاس بولمىس. بولمىستىڭ رۋحاني جانە ماتەريالدىق بولىكتەرى بار. بۇلار بولمىستىڭ، سونىمەن بىرگە، وركەنيەتتىڭ ەكى قاناتى. ولار ەكەۋى دە جاقسى جەتىلگەن جانە ۇيلەسىمدى بولۋلارى كەرەك. بۇل شارت الەمنىڭ بارلىق بولىكتەرىنە، سونىمەن بىرگە، ءاربىر جان يەسى، قوعامدار  مەن حالىقتارعا دا ورتاق. بۇل نەگىزگى شارت بۇزىلعاندا ادام ازىپ، قوعامدار قۇلدىراۋ جولىنا ءتۇسىپ، حالىقتار ءبولىنىپ، دىندەر اراسىندا الاۋىزدىق تۋىپ، ءوزارا قاقتىعىستان ارىلا الماي قالادى. بۇگىنگى ەلىمىزدەگى قالىپتاسقان جاعداي بولمىستىڭ بىرلىگى بۇزىلىپ، ۇيلەسىمدىكتىڭ بولماۋىنان بولىپ وتىر.

ەلىمىزدىڭ رۋحاني بولمىسىنىڭ تىرەگى يسلام بولسا، ال ۇلتتىق سالتتىڭ، ياعني، ماتەريالدىق بولمىسىنىڭ تىرەگى تاڭىرشىلدىك. يسلام ادام ءومىرىنىڭ تۇپكى ماقساتىن بەرسە، ال تاڭىرشىلدىك سول ماقساتقا جەتۋ جولىن مەن ءادىس-قۇرالىن بەرەدى. قانداي ماقسات بولسا دا جولسىز جەتۋگە بولمايتىنى ءتارىزدى، حالقىمىزعا يسلام مەن تاڭىرشىلدىكتىڭ ۇيلەسىمدىگى بولماي ماقساتقا جەتۋ قيىنعا سوعادى. سەبەبى، يسلام بولمىس بىرلىگىنە سەنىمدى بەرسە، ال تاڭىرشىلدىك ونىڭ زاڭدىلىقتارىن تانۋدى بەرەدى. تانىم سەنىمدى، ياعني، يماندى وسىرەدى.  اباي سوزىمەن ايتقاندا، «پەندەگە يمان ءوزى اشادى جول». ال جول اشاتىن ول يمانعا قورشاعان دۇنيەنى تانىماي جەتۋ مۇمكىن ەمەس. وسىلاي يسلام مەن تاڭىرشىلدىك ءبىر ءبىرىن قولداپ، جەتىلدىرىپ وتىرادى.

بۇگىنگى يسلام مەن تاڭىرشىلدىكتىڭ اراسىنداعى الاۋىزدىقتىڭ سەبەبى وسى ەكى جولدىڭ، ياعني سەنىم مەن تانىمنىڭ اراسىنداعى قايشىلىقتا بولىپ وتىر. اللانى تانۋعا ءتۇرلى جولدارمەن: تاڭىرشىلەر بولمىستىڭ الەمدىك كورىنىسىن تانۋ ارقىلى، ال يسلامشىلار اللانىڭ تۇلعالىق قاسيەتتەرىنە سەنۋ ارقىلى جەتكىلەرى كەلەدى. تانىم مەن سەنىمدى بولەكتەپ، ولاردى بىرىكتىرە الماي، اراسىندا قايشىلىق  تۋىپ، ءبىر حالىق ەكىگە بولىنە باستادى.

ەكى اعىم اراسىنداعى الاۋىزدىقتىڭ تاعى ءبىر سەبەبى – ولاردىڭ اراسىنداعى قاتىناستىڭ قياناتتى بولۋى. قيانات كۇناعا باتىرىپ، يماندىلىققا كەرى اسەر ەتەدى. وسىلاي بۇل اعىمدار اراسىنداعى تەكەتىرەس حالىقتى ەكىگە ءبولىپ قانا قويمايدى، سونىمەن بىرگە، يماندى ءوشىرىپ، ءدىننىڭ نەگىزگى مىندەتىن، قۇداي جولىمەن جۇرۋگە ۇلكەن كەدەرگى جاسايدى. ولار ءوزارا كەلىسۋدىڭ ورنىنا، ءبىرىن ءبىرى جەڭىپ، وزدەرىنە كوندىرىپ، باعىندىرعىسى كەلەدى. ال بۇل زورلىق، قيانات بولىپ تابىلادى. رۋحاني جولدا زورلىق ەمەس، تولىق ەركىندىك بولۋ كەرەك. بۇل تۋرالى دانىشپان بابامىز بىلاي دەپ انىقتاپ كەتكەن:

اللا تاعالا ءوزى – حاقيقات، راستىقتىڭ جولى. قيانات – حاقيقات پەن راستىقتىڭ دۇشپانى. دۇشپانى ارقىلى شاقىرتقانعا دوس كەلە مە؟

اللا تاعالا راستىقتىڭ جولى بولعاندىقتان، قيانات رۋحاني جولداعى ەڭ ۇلكەن دۇشپان. رۋحاني دامۋ ءۇشىن بۇل ۇلكەن دۇشپاننان اۋلاق بولۋ كەرەك. اللا تاعالا شەكسىز راحىمدى، ادىلەتتى بولعاندىقتان، ول قياناتتى مۇلدە قابىلدامايدى. كەرىسىنشە، قيانات ادىلەتكە قارسى ارەكەت بولعاندىقتان، ول كۇنالى ءىس بولىپ تابىلادى. ال كۇنالى ءىس يماندىلىققا قارسى، ونى تومەندەتىپ، ادامزات ازعىندىق  جولعا تۇسەدى. وسىنىڭ ءوزى قانداي الاۋىزدىق بولسا دا، ونىڭ ۇلكەن زياندىعىن كورسەتەدى. ەلىمىزدەگى يسلام مەن تاڭىرشىلدىك ءبىرىن ءبىرى زورلاماي، ءوزارا ءبىر تۇسىنىككە كەلگەندە عانا  بۇل قياناتتان، كۇنالى ىستەردەن قۇتىلۋعا بولادى.

قياناتتان قۇتىلۋ جولى – دەموكراتيالىق پرينتسيپ بولىپ تابىلادى. ياعني، ەركىندىك پەن جاۋاپكەرشىلىك ۇيلەسىمدىلىگى. بۇلاردىڭ ءبىرى بولماسا دەموكراتيا دا جوق. دەموكراتيا ەركىندىك كۇش العاندا انارحياعا، ال ەركىندىكتى تۇنشىقتىرىپ، جالاڭ جاۋاپكەرشىلىك ءۇشىن قاتاڭ ءتارتىپتى ورناتقاندا توتاليتاريزمگە اينالىپ كەتەتىنى بەلگىلى.  سوندىقتان، يسلام مەن تاڭىرشىلدىكتى ۇيلەستىرۋ جولىندا عانا ەمەس، قوعامنىڭ باسقا سالالارىندا دا ءىستىڭ ەركىندىگى مەن ونىڭ جاۋاپكەرشىلىگىنە بىردەي كوڭىل ءبولىپ، ولاردى ۇيلەسىملى ۇستاۋ كەرەك. ال تۇتاس حالىقتى جىككە ءبولۋدىڭ جاۋاپكەرشىلىگى وتە ۇلكەن. ونىڭ كەلەشەگىن بولجاۋ مۇمكىن ەمەس.  دەموكراتيا نەگىزدەرى رۋحاني بولمىستا جاتقاندىقتان، بۇل اقيقات ءدىني ادامداردىڭ، ءتىپتى، ءاربىر ازاماتتىڭ  ەسىندە بولۋى تابيعي مىندەت.

سونىمەن، ەلىمىزدىڭ بىرلىگىن ساقتاپ، بەيبىت ءومىر ورناتۋ ءۇشىن بولمىستىڭ رۋحاني جانە ماتەريالدىق بولىكتەرىن سايكەستەۋ كەرەك. ول ءۇشىن بولمىس بىرلىگىن مويىنداي وتىرىپ، دەموكراتيالىق پرينتسيپتەر نەگىزىندە   قياناتتى ىستەرگە جول بەرمەي، ۇيلەسىمدى ومىرگە ۇمتىلۋىمىز كەرەك.

دوسىم وماروۆ،

ابايتانۋشى، فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، تەولوگ

Abai.kz