الايدا «تەڭىز» جوباسى ينۆەس­تور­لار­دىڭ ىقپالىندا بولعان­دىق­تان، ۇكىمەت تە ولارعا قىسقارت دەپ تاپسىرما بەرىپ، ماجبۇرلەي المايدى. تەك قازىرگى ارتىق شىعارىپ جاتقان ءونىمدى كەلەشەكتە وتەيمىز دەپ، كەيىنگە شەگەرەدى. ول جينالا كەلە اجەپتاۋىر كولەمگە اينالۋى مۇمكىن. نەمەسە وپەك+ قۇرامىنا كىرەتىن وزگە ەلدەر دە ءوز مىندەتتەمەلەرىن ورىندامايمىز دەپ، باس تارتادى. ونداي جاعدايدا مۇناي باعاسى ءتۇسىپ كەتۋى ىقتيمال. ويتكەنى نارىقتا ۇسىنىس كوپ بولعان كەزدە باعا ارزاندايدى.

الايدا شىنداپ كەلگەندە، الەم ەلدەرى مۇناي باعاسىنىڭ باررەلىنە 60-70 دوللار دەڭگەيىندە ساقتالىپ تۇرۋىنا مۇددەلى. ويتكەنى باعا كۇرت تومەندەپ كەتەر بولسا، ارينە، بۇل احۋال تاياۋ شىعىس، اراب ەلدەرى ءۇشىن دە ءتيىمسىز بولادى. سوندىقتان ونداي راديكالدى قادامعا بارا قويۋى دا ەكىتالاي. ال ءبىزدى ءدال قازىر «100 ملن توننا مۇنايدى قاشان وندىرەمىز؟» دەگەن ساۋال ەمەس، «الداعى بەس جىلدى جاعداي قالاي بولادى؟» دەگەن ساۋال الاڭداتۋى كەرەك. سەبەبى بىزدە «تەڭىزدەن» كەيىن مۇناي ءونىمىن ارتتىرا الۋعا قابىلەتتى باسقا جوبا جوق.

بۇل ورايداعى وزەكتى ماسەلە – مۇناي تاسىمالداۋ جايى. ءدال قازىر باسىم باعىت – كاسپي قۇبىر كونسورتسيۋمى (كتك). سونىمەن قاتار بىزدە كەيىنگى 3-4 جىلدا ورتا ءدالىز ارقىلى تاسىمالداۋ ءجيى ايتىلىپ، سول باعىتتىڭ ءورىسىن كەڭەيتۋ تۇرعىسىندا اۋقىمدى جۇمىس باس­تالدى. بىراق سونىڭ وزىندە ترانسكاسپي ارقىلى تاسىمالداۋ كولەمى جاقىن ارادا قاتتى ارتا قويمايدى. ويتكەنى كتك-دا شەتەل ينۆەستورلارىنىڭ مۇنايى اعىپ جاتىر. ەگەر ولار كتك-نى قاۋىپتى دەپ ويلاسا، 2022 جىلدان باستاپ ترانسكاسپيدى دامىتۋعا كۇش سالار ەدى. الايدا ونداي ىرگەلى قادامعا بارمادى، دەمەك ولاردىڭ دا ءبىر ويلاعانى بار. ايتكەنمەن، وسىنداي بالاما باعىتتاردى ۇنەمى دامىتىپ، سولار ارقىلى ەكسپورتتالاتىن مۇناي ۇلەسىن از بولسا دا كوبەيتىپ وتىرۋ ماڭىزدى. مۇناي تاسىمالىنىڭ 80 پا­يىزىن ءبىر باعىتقا (كتك-عا – رەد.) بايلاپ قويۋ جاقسى ءۇردىس ەمەس. بۇل – ۇلكەن تاۋەكەل. ويتكەنى كتك ۇلكەن قيىندىققا ۇشىرايتىن بولسا، قاتتى قينالىپ قالا­مىز. سەبەبى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت كىرىسىنىڭ تەڭ جارتىسىنا جۋىعى مۇناي ساتۋدان تۇسكەن تابىسقا تاۋەلدى.

ءسوز باسىندا ءىرى مۇناي كەنىشتەرىمىز الپاۋىت ينۆەستورلاردىڭ قاراۋىندا دەپ ايتتىق قوي، بۇل رەتتە ولارمەن جاسالاتىن كەلىسىمشارتتارعا دا ءمان بەرۋ ەرەكشە ماڭىزدى. «تەڭىز» ينۆەستورلارىنىڭ بىزبەن مامىلەسى 2033 جىلى اياقتالادى. ولار 2028 جىلدان باستاپ بىزبەن كەلىسسوز ۇستەلىنە وتىرادى. 2028 جىلعا دەيىن نەبارى 2-3 جىل قالدى، سوندىقتان بۇل ماسەلەگە قازىردەن باستاپ دايىندالۋ قاجەت. «تەڭىز» جوباسى تىم اۋقىمدى بولعاندىقتان، ول جوبا ۇكىمەت قاراۋىنا تولىقتاي وتەدى دەپ ايتۋ قيىن. سەبەبى ول جەردە اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستى ىستەۋگە ادامي جانە تەحنولوگيالىق رەسۋرسى­مىز ءالى دە بولسا جەتپەۋى ءمۇم­كىن. دەگەنمەن سولاي ەكەن دەپ قاراپ وتىرماي، ۇكىمەت «تەڭىز­دەگى» ءوز ۇلەسىن كوبەيتۋگە كۇش سالۋى، كەلىسىمشارت تارماقتارىن وزىنە ىڭعايلى ەتىپ اۋىس­تىرۋى كەرەك. ال «قاراشىعاناقتىڭ» ۋاقىتى 2037 جىلى اياقتالادى. وعان ءالى 12 جىلداي ۋاقىت بار. 12 جىلدىڭ ىشىندە ماماندى دا دايار­لاپ، تەحنولوگيامىزدى دا جەتىلدىرىپ ۇلگەرەمىز، سوندىقتان بۇل جوبا تولىقتاي مەملەكەت قاراۋىنا ءوتۋى قاجەت.

«قاشاعان» مەرزىمىنىڭ اياقتالۋى 2041 جىلعا تۋرا كەلىپ تۇر. بۇل جوبادا «قاشاعاننىڭ» ەكىنشى فازاسى بويىنشا قازىردەن باستاپ كەلىسسوز جۇرگىزىپ، پوزيتسيامىزدى نىقتاپ العان دۇرىس. ەكىنشى فازاعا اقشا دا، تەحنولوگيا دا كوبىرەك كەرەك، ءارى ونى 2030 جىلعا دەيىن باستاپ كەتۋ وتە ماڭىزدى بولىپ تۇر.

دەرەككوزى: egemen.kz

Abai.kz