تسيفرلاندىرۋ داۋىرىندە اقپارات كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن جاڭارىپ جاتقاندا، كىتاپحانالار قايتادان ەرەكشە ماڭىزعا يە بولا باستادى. ولار – ۇجىمدىق جاد پەن ۇلتتىق بولمىستىڭ ساقتاۋشىسى، مادەني بىرەگەيلىكتىڭ كەڭىستىگى. قازاقستاننىڭ ۇلتتىق كىتاپحاناسى – مۇنىڭ ايقىن دالەلى. بۇل مەكەمە وتكەندى عانا ەمەس، بولاشاقتى دا قالىپتاستىرىپ وتىرعان مادەنيەت وشاعى. ول – ءۇنسىز ارحيۆ ەمەس، ءداستۇر مەن جاڭاشىلدىق، ءبىلىم مەن شابىت توعىسقان ءتىرى رۋحاني كەڭىستىك. ۇلتتىڭ دامۋ تاريحىن بەينەلەيتىن بۇل وردا بۇگىندە ەلدىڭ مادەني ساناسىنا جانە حالىقارالىق بەينەسىنە ىقپال ەتەتىن رۋحاني ينستيتۋتقا اينالدى.

بيىل ۇلتتىق كىتاپحانا 115 جىلدىق مەرەيتويىن اتاپ وتۋدە. بۇل – جاي عانا داتا ەمەس، بىرنەشە ءداۋىر مەن ءتۇرلى يدەولوگيا كەزەڭدەرىن ەڭسەرگەن، ەل تاريحىنىڭ دامۋ جولىن ايشىقتايتىن تاعىلىمدى بەلەس.

1910 جىلى ۆەرنىي قالاسىندا كىتاپحانا-وقۋ زالى رەتىندە قۇرىلعان بۇل شاعىن ورتالىق سول زاماندا اعارتۋشىلىقتىڭ ۇيىتقىسىنا اينالدى. 1931 جىلى قازاق اكسر مەملەكەتتىك كوپشىلىك كىتاپحاناسى مارتەبەسىن الىپ، ۇلتتىق كىتاپ قورىنىڭ قىزمەتىن اتقاردى. ال 1991 جىلى تاۋەلسىزدىك العان سوڭ وعان ۇلتتىق مارتەبە بەرىلىپ، 2020 جىلى بۇل مارتەبە پرەزيدەنت جارلىعىمەن زاڭدىق تۇرعىدا بەكىتىلدى.

قازىرگى تاڭدا كىتاپحانا قورىندا الەمنىڭ 122 تىلىندە ساقتالعان 7 ميلليوننان استام كىتاپ پەن قۇجات بار. بۇل – كونە قولجازبالار مەن سيرەك باسىلىمداردان باستاپ، زاماناۋي تسيفرلىق دەرەكقورلارعا دەيىنگى باي مۇرا. ول – ورتالىق ازياداعى ەڭ ءىرى ءبىلىم ورداسى ءارى ۇلتتىق جانە جاھاندىق مادەنيەتتى جالعاپ تۇرعان رۋحاني كوپىر.

سيرەك كىتاپتار مەن قولجازبالار قورى – كىتاپحانانىڭ جۇرەگى. مۇندا 40 مىڭنان استام بىرەگەي جادىگەر ساقتالعان. ولار ادامزاتتىڭ وي-ساناسى مەن سەنىمىن، عىلىم مەن پوەزيانىڭ دامۋ جولىن ايعاقتايدى.

قوردىڭ ءىنجۋ-مارجاندارىنىڭ قاتارىندا – XII عاسىردا كۋفالىق جازۋمەن جازىلعان قۇران، قوجا احمەت ياساۋي اۋلەتىنىڭ شەجىرەسى «ناسابناما» جانە سۇلەيمەن باقىرعانيدىڭ «حيكمات حازىرەت سۇلتان ءال-عاريفين» اتتى سيرەك قولجازباسى بار. بۇل – بۇگىنگە دەيىن تولىق نۇسقاسى ساقتالعان جالعىز «باقىرعان كىتابى».

سونىمەن بىرگە مۇندا شىعىس ويشىلدارىنىڭ ەڭبەكتەرى، الىشەر ءناۋايدىڭ قولجازبالارى، ءفيردوۋسيدىڭ «شاحناما» ەپوسىنىڭ كونە تۇركى تىلىندەگى اۋدارمالارى، سونداي-اق XVI–XVII عاسىرلارداعى ەۋروپالىق باسىلىمدار — گاليلەيدىڭ «الەمنىڭ ەكى نەگىزگى جۇيەسى تۋرالى سۇحبات» مەن ەرازم روتتەردامدىقتىڭ «اقىماقتىقتى ماداقتاۋ» كىتابى ساقتالعان.

وسى باي مۇرالار كىتاپحانانى وركەنيەتتەر توعىسقان رۋحاني كەڭىستىككە اينالدىرىپ، شىعىس پەن باتىستى ءبىر مادەني ارنادا تابىستىرادى.

كىتاپحانانىڭ ماڭىزدى باعىتتارىنىڭ ءبىرى – «كازاحستانيكا» قورى، ياعني ۇلتتىڭ دەرەكتى شەجىرەسى. مۇندا اباي، ىبىراي التىنسارين، شوقان ءۋاليحانوۆ، مىرجاقىپ دۋلاتوۆ، ءاليحان بوكەيحانوۆ جانە باسقا دا اعارتۋشىلار مەن ويشىلداردىڭ العاشقى باسىلىمدارى توپتاستىرىلعان. ولاردىڭ ەڭبەكتەرى قازاق فيلوسوفيالىق ويىنىڭ ىرگەتاسىن قالاعان.

«قازاق»، «ايقاپ»، «ەڭبەكشى قازاق» گازەتتەرى مەن «اباي»، «شولپان» جۋرنالدارىندا باسىلعان دۇنيەلەر – ۇلتتىق سانانىڭ ويانۋ، قوعامنىڭ قالىپتاسۋ ۇدەرىسىن بەينەلەيتىن ايعاقتار. بۇلار – جاي تاريحي دەرەك ەمەس، ءداۋىردىڭ رۋحىن، ءتىل مەن ادەبيەت ارقىلى حالىقتىڭ ءوزىن-ءوزى تانۋ جولىن كورسەتەتىن مادەني اينا.

ۇلتتىق كىتاپحانانىڭ ديرەكتورى عازيزا نۇرعاليەۆانىڭ ايتۋىنشا، مۇنداعى قورلار قازاق ءسوز ونەرىنىڭ تۇتاس دامۋىن قامتيدى – باتىرلىق ەپوستاردان باستاپ زاماناۋي فيلوسوفيالىق پروزاعا دەيىن. ەگەر اۋىز ادەبيەتى دالا رۋحىن جەتكىزسە، XX–XXI عاسىر ادەبيەتى قازاقستان مەن الەم اراسىنداعى رۋحاني كوپىرگە اينالدى.

اباي، اۋەزوۆ، ەسەنبەرلين، ءۋاليحانوۆ سىندى تۇلعالاردىڭ ەڭبەكتەرى – ۇلتتىڭ مادەني ويلاۋ كودىنىڭ كورىنىسى. ولار ادامزاتقا ورتاق قۇندىلىقتار – ىزگىلىك، اقىل، تاعدىر مەن رۋح تۋرالى ويلاردى پاش ەتەدى.

زەرتتەۋشىلەردىڭ پىكىرىنشە، «قارا سوزدەر» مەن «اباي جولى» سەكىلدى شىعارمالار قازاقستاندى تەرەڭ گۋمانيستىك وي يەسى، ادامگەرشىلىك پەن ەركىندىك، ءومىردىڭ ءمانى تۋرالى تولعاناتىن ەل رەتىندە تانىتادى.

قازىرگى قازاق ادەبيەتى دە جاھاندىق مادەني كەڭىستىككە بەلسەندى ەنىپ كەلەدى. دۋلات يسابەكوۆ، روللان سەيسەنباەۆ، ايگۇل كەمەلباەۆا، باقىتگۇل سارمەكوۆا جانە وزگە دە قالامگەرلەردىڭ شىعارمالارى شەتەل تىلدەرىنە اۋدارىلىپ، ەۋروپا مەن ازيانىڭ ادەبي فەستيۆالدەرىندە تانىستىرىلۋدا.

ماماندار مۇنى تەك ادەبي قۇبىلىس ەمەس، «جۇمساق كۇش» – مادەني ديپلوماتيانىڭ جاڭا ءتۇرى دەپ باعالايدى. بۇل – ءسوزدىڭ ءوزارا تۇسىنىستىك پەن مادەني ىقپالداستىق قۇرالىنا اينالعانىنىڭ ايعاعى.

ءوز كەزەگىندە ۇلتتىق كىتاپحانا وسى مادەني ديالوگتىڭ ورتالىعىنا اينالىپ، اۋدارما ءىسىن، حالىقارالىق سەرىكتەستىكتى جانە ۇلتتىق كونتەنتتىڭ جاھاندىق اينالىمدا ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتىپ وتىر.

115 جىلدىق تاريح – بۇل تەك وتكەن جولدىڭ كۋاسى ەمەس، جاڭارا ءبىلۋدىڭ، زامان تالابىنا ساي وزگەرۋدىڭ كورسەتكىشى. بۇگىنگى ۇلتتىق كىتاپحانا – تسيفرلىق تەحنولوگيا مەن ءداستۇر ساباقتاستىعىن ۇيلەستىرگەن زاماناۋي گۋمانيتارلىق ورتالىق. مۇندا ءبىلىم مەن اقپارات بارشاعا قولجەتىمدى اشىق رەسۋرسقا اينالىپ كەلەدى.

مامانداردىڭ ايتۋىنشا، كىتاپحانانىڭ ەڭ باستى قۇندىلىعى – ونىڭ باي مۇراسىندا عانا ەمەس، جاس ۇرپاققا شابىت بەرىپ، رۋحاني تاربيە دارىتا ءبىلۋ قابىلەتىندە.

سيرەك قولجازبانى نەمەسە كونە كىتاپتى پاراقتاعان ءار ادام تاريحپەن ءتىرى ديالوگقا تۇسەدى. بۇل ديالوگ ءبىر عاسىردان استام ۋاقىت بويى ۇزىلمەي جالعاسىپ كەلەدى جانە جىل وتكەن سايىن الەمدىك مادەني كەڭىستىكتە جاڭا ۇنمەن جاڭعىرىپ وتىر.

دەرەككوزى: qazaqculture.com

Abai.kz