پرەمەر-ءمينيستردىڭ نازارىنا!

 سوڭعى ون بەس–جيىرما جىل ىشىندە تۇرىك تەلەسەريالدارى قازاقستاننىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگىندە ەرەكشە ورىن الدى. «كۇمىس»، «عاجايىپ عاسىر»، «قارا ماحاببات»، «ەرتۇعىرىل» سياقتى جوبالار تەك تەلەديدار ەكرانىن عانا ەمەس، قالىڭ كورەرمەننىڭ ساناسىن دا جاۋلاپ الدى. كەشكى ۋاقىتتاعى وتباسىلىق تەلەديدار قاراۋدىڭ نەگىزگى بولىگىنە اينالعان بۇل ونىمدەر قازىر قازاق قوعامىندا ۇيرەنشىكتى قۇبىلىسقا اينالىپ وتىر. الايدا ءدال وسى «ۇيرەنشىكتىلىك» ءبىزدى ەڭ ماڭىزدى سۇراقتىڭ الدىندا تۇرعىزادى: بۇل سەريالدار شىنىمەن بەيتاراپ مادەني ءونىم بە، الدە وزگە ەلدىڭ يدەولوگيالىق قۇرالدارىنىڭ ءبىرى مە؟ تۇرىك سەريالدارىن قازاق تەلەارنالارىنان الىپ تاستايتىن ۋاقىت جەتكەن جوق پا؟

تەلەەكران – تەك كوڭىل كوتەرۋ الاڭى ەمەس، ول – قوعامدىق ساناعا ىقپال ەتەتىن ەڭ كۇشتى قۇرالداردىڭ ءبىرى. بۇگىنگى كۇنى ادامنىڭ دۇنيەتانىمى، قۇندىلىقتار جۇيەسى، ومىرگە كوزقاراسى تەك مەكتەپتە نەمەسە وتباسىندا ەمەس، اقپاراتتىق كەڭىستىكتە دە قالىپتاسادى. وسى تۇرعىدان العاندا، شەتەلدىك سەريالداردىڭ اسەرىن تەك ويىن-ساۋىق دەڭگەيىندە عانا باعالاۋ – ۇلكەن قاتەلىك. تۇرىك سەريالدارى قازاق قوعامىنا تەك سيۋجەت پەن وبراز عانا الىپ كەلگەن جوق، ولارمەن بىرگە ءومىر ءسۇرۋ ءستيلى، قارىم-قاتىناس ۇلگىلەرى، ايەل مەن ەركەك ءرولى، وتباسى قۇندىلىقتارى دا ەنە باستادى.

تۇرىك سەريالدارىندا كورسەتىلەتىن باي ءومىر، ءسان-سالتانات، شەكتەن تىس دراما، سەزىمگە قۇرىلعان قاتىناستار كورەرمەننىڭ پسيحولوگياسىنا ەرەكشە اسەر ەتەدى. قازاق وتباسىلارىندا، اسىرەسە جاستار اراسىندا، وسى سەريالدارداعى ءومىر ۇلگىسىنە ەلىكتەۋ بايقالادى. قوعامدا «باي جىگىتكە تۇرمىسقا شىعۋ»، «جارقىن ومىرگە تەز جەتۋ»، «ماحاببات ءۇشىن بارىنە كونۋ» سەكىلدى تۇسىنىكتەر جيىلەي باستادى. وسى جاعداي – ءبىزدىڭ ءداستۇرلى دۇنيەتانىمىمىزعا مۇلدە سايكەس كەلە بەرمەيتىن قۇبىلىس.

ەڭ الدىمەن نازار اۋداراتىن پروبلەما – وتباسى ينستيتۋتىنا اسەرى. قازاق قوعامىندا وتباسى ءاردايىم قاسيەتتى ۇعىم سانالعان. ەر مەن ايەلدىڭ اراسىنداعى جاۋاپكەرشىلىك، ۇلكەنگە قۇرمەت، بالا تاربيەسى – ءبارى ۇلتتىق داستۇرمەن رەتتەلگەن. ال تۇرىك سەريالدارىندا ءجيى كەزدەسەتىن وپاسىزدىق، ينتريگا، جالعان ماحاببات، تۋىستار الدىنداعى ەكىجۇزدىلىك سياقتى كورىنىستەر سانانى ۋلايدى. ءجاسوسپىرىم ساناسىندا مۇنداي ارەكەتتەر «قالىپتى ءومىردىڭ بولىگى» سەكىلدى قابىلدانۋى مۇمكىن.

سونىمەن قاتار، بۇل سەريالدار ارقىلى باسقا ەلدىڭ يدەولوگياسى جۇمساق تۇردە ەنگىزىلەدى. تۇركيا ءوز ونىمدەرى ارقىلى ءوزىن تەك مادەني تۇرعىدا عانا ەمەس، ساياسي، تاريحي، يدەولوگيالىق تۇرعىدا دا ناسيحاتتاپ كەلەدى. ولاردىڭ سەريالدارىنان تۇرىك مەملەكەتىنىڭ قۋاتى، تاريحى، ۇلتتىق بىرەگەيلىگى ۇزدىكسىز دارىپتەلەدى. بۇل – اقپاراتتىق ەكسپورتتىڭ ءبىر ءتۇرى. ال ءبىز سونى سۇزگىدەن وتكىزبەي قابىلداپ، ءوز اۋديتوريامىزعا جاپپاي ۇسىنىپ كەلەمىز. ءبىزدىڭ اقپارات مينيسترلىگىنىڭ ەڭ ۇلكەن قاتەلىگى وسىعوي.

ارينە، تۇرىك پەن قازاق حالىقتارىنىڭ تاريحي، مادەني، تىلدىك جاقىندىعى بار. دەگەنمەن، بۇل جاقىندىق وزگە ەلدىڭ مەدياجوبالارىن شەكسىز قابىلداۋعا سەبەپ بولماۋى كەرەك. كەرىسىنشە، ءدال وسى جاقىندىق بىزگە ءوز ءتول مادەني كونتەنتىمىزدى دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرۋى ءتيىس. نەگە ءبىز ءوز تاريحىمىزدى، ءوز باتىرلارىمىزدى، ءوز تۇلعالارىمىزدى، ءوز قۇندىلىقتارىمىزدى كوبىرەك كورسەتپەيمىز؟ نەگە قازاق كورەرمەنى كەشكىسىن ابىلاي حاندى ەمەس، سۇلەيمەن سۇلتاندى كورۋى ءتيىس؟

تاعى ءبىر جاعداي – تىلدىك ورتاعا اسەرى. تۇرىك سەريالدارىنىڭ قازاقشا دۋبلياجدالۋى كەيدە ۇلتتىق تىلگە قىزمەت ەتكەندەي كورىنۋى مۇمكىن. بىراق شىن مانىندە، ولاردىڭ اۋدارماسىندا تۇرىك مەنتاليتەتى، سويلەۋ ءستيلى، قارىم-قاتىناس فورماسى ساقتالادى. بۇل قازاق ءتىلىنىڭ تابيعي قولدانىسىنا اسەر ەتپەي قويمايدى. كەي جاستاردىڭ سويلەگەن سوزىنەن تۇرىك سەريالدارىنا ءتان ينتوناتسيا، ءسوز ساپتاۋ بايقالىپ ءجۇر. بۇل – ۇلتتىق ءتىل مادەنيەتىنىڭ بۇزىلۋىنا الىپ كەلەتىن قۇبىلىس.

سونىمەن قاتار، ەفيرلىك ۋاقىت جاعدايى دا وزەكتى. قازاقستاندىق تەلەارنالاردىڭ پرايم-تايم ۋاقىتتارىنىڭ كوپشىلىك بولىگىن شەتەلدىك سەريالدار الىپ وتىر. بۇل وتاندىق جوبالارعا، ستسەناريستەرگە، اكتەرلەرگە، پروديۋسەرلەرگە بەرىلەتىن مۇمكىندىكتى شەكتەيدى. ەگەر وسى كەڭىستىكتى ءوز ونىمدەرىمىزگە بەرسەك، قازاق كينو جانە تەلەسەريال يندۋسترياسىنىڭ دامۋىنا سەرپىن بولار ەدى. مەملەكەتتىك تىلدە ساپالى، تاربيەلىك ءمانى بار، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەيتىن سەريالدار كوبەيەر ەدى.

كەيبىرەۋلەر «كورەرمەن سۇرانىسى بار، سوندىقتان كورسەتىلەدى» دەگەن ءۋاج ايتادى. بىراق سۇرانىس دەگەنىمىز – قالىپتاساتىن قۇبىلىس. ەگەر جيىرما جىل بويى تەك تۇرىك سەريالدارىن ۇسىنىپ كەلسەڭىز، كورەرمەن، ارينە، سونى سۇرايدى. ال ەگەر جۇيەلى تۇردە وتاندىق ونىمدەر كورسەتىلسە، ۋاقىت وتە كەلە سولارعا دا سۇرانىس ارتادى. بۇل – مەملەكەتتىك اقپاراتتىق ساياساتتىڭ مىندەتى.

الەمدىك تاجىريبەگە قاراساق، كوپتەگەن ەلدەر ءوز مەدياكەڭىستىگىن قورعاۋ ءۇشىن ارنايى كۆوتالار ەنگىزگەن. مىسالى، فرانتسيادا تەلەارنالارداعى وتاندىق ونىمدەردىڭ پايىزدىق ۇلەسى زاڭمەن بەكىتىلگەن. وڭتۇستىك كورەيا ءوز سەريالدارىن الەمگە ەكسپورتتاماستان بۇرىن، ىشكى نارىقتى تولىق ءوز كونتەنتىمەن قامتىدى. ال ءبىز ءالى كۇنگە دەيىن ءوز ەفيرىمىزدى وزگە ەلدەردىڭ ونىمدەرىمەن تولتىرۋدامىز.

نەگىزىندە، تۇرىك حالقىنا نەمەسە مادەنيەتىنە قارسى بولۋدا ەمەس. پروبلەما – ۇلتتىق اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتە، مادەني دەربەستىكتە. قازاق قوعامى ءوز كەلبەتىن، ءوز بولمىسىن، ءوز دۇنيەتانىمىن ساقتاعىسى كەلسە، سىرتتان كەلەتىن مادەني ەكسپانسياعا قارسى يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋى قاجەت. ال بۇل يممۋنيتەت – الدىمەن اقپاراتتىق كەڭىستىكتى رەتتەۋدەن باستالادى.

تۇرىك سەريالدارىن بىردەن تۇگەل الىپ تاستاۋ راديكالدى شەشىم بولىپ كورىنۋى مۇمكىن. بىراق كەزەڭ-كەزەڭىمەن شەكتەۋ، ەفير ۋاقىتىن قىسقارتۋ، ولاردىڭ ورنىنا وتاندىق جوبالاردى كوبەيتۋ – وتە ورىندى قادام بولار ەدى. سونىمەن قاتار، بالالار مەن جاسوسپىرىمدەرگە ارنالعان ۋاقىتتا مۇلدە كورسەتپەۋ، وتباسىلىق قۇندىلىقتارعا كەرى اسەر ەتەتىن جوبالاردى شەكتەۋ دە ماڭىزدى.

ۇلتتىق تاربيە دەگەنىمىز – تەك مەكتەپتە وتەتىن ساباق ەمەس. ول – تەلەديداردان، ينتەرنەتتەن، الەۋمەتتىك جەلىدەن، كينو مەن سەريالدان سىڭەتىن دۇنيەلەردىڭ جيىنتىعى. ەگەر ءبىز وسى جاعدايعا نەمقۇرايلى قاراساق، ەرتەڭ ءوز قۇندىلىقتارىنان اجىراعان، وزگە مادەنيەتتىڭ كولەڭكەسىندە قالعان ۇرپاق ءوسىپ شىعۋى مۇمكىن.

قورىتا ايتقاندا، تۇرىك سەريالدارىنىڭ قازاق قوعامىنا ىقپالىن تەك ەستەتيكالىق نەمەسە ويىن-ساۋىقتىق تۇرعىدا باعالاۋ جەتكىلىكسىز. بۇل – يدەولوگيالىق، مادەني، تاربيەلىك پروبلەما. سوندىقتان قازاق تەلەارنالارىندا ۇلتتىق مۇددەنى ءبىرىنشى ورىنعا قويىپ، ءوز مادەني كەڭىستىگىمىزدى ءوزىمىز قورعاۋىمىز كەرەك. تۇرىك سەريالدارىن قازاق تەلەارنالارىنان الىپ تاستايتىن ۋاقىت شىنىمەن كەلدى. بۇل، دەگەنمەن، بىرەۋگە قارسى قادام ەمەس، ءوزىمىزدى ساقتاپ قالۋدىڭ امالى.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك

 قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz