قاسيەتتى، قاسىرەتتى جەلتوقسان!
پوەما
بۋلىقتى، بۋىرقاندى سوندا قازاق،
دەگەندەي: « نامىسىڭدى قورعا، ازامات!
جۇرمەگىن ءوز جەرىڭدە وگەي جۇرتتاي،
باسىڭدى سالبىراتىپ، بولما مازاق!»
بەل بۋدى تاۋەكەلگە باۋىر، بالام،
سىلكىندى بوي تۇزەگەن تاۋىم، دالام.
قاباعى الماتىنىڭ ءتۇيىلىپ تۇر،
اسپانى كوك تۇتىننەن اۋىرلاعان.
وسى ەدى – ۇلتىمىزدىڭ سەرپىلگەنى،
جان سىردىڭ جاريالانىپ شەرتىلگەنى.
وسى ەدى – بوداندىققا قارسى مايدان،
ءبورىلى بايراقتارى جەلپىلدەدى!
وسى ەدى – ادال ۇلدىڭ سەرتىندەگى،
قايراتىن قالىبىنا كەلتىرگەنى.
جانارى جاسقا تولدى الاتاۋدىڭ،
ساقالى سارى ايازدا سەلكىلدەدى…
2
قايران ەل، قاراپ تۇرساڭ نە كورمەدى؟!
وشۋگە جاقىندادى كونە ورنەگى!
سەركە دەپ سەنىپ كەلگەن كومپارتيا،
تاعدىرىن تالايلاردىڭ كوگەندەدى.
ارۋاعى يىقتىنىڭ تومەندەدى،
ايلامەن الىستاتتى سەنەن مەنى.
قۇردىمنىڭ قۇدىعىنان جاتتى شىقپاي،
ماعجاننىڭ جارقىراعان ولەڭدەرى.
اسىلدار قۇنسىزدانىپ كۇلدە قالدى،
تاريحتىڭ تاراۋلارى بۇرمالاندى.
ءداستۇردى كۇلكى ەتەتىن كۇندەر تۋىپ،
الاشتىڭ شەجىرەسى جۇلمالاندى.
شايقالدى نەبىر قارا شاڭىراعىم،
بولمىستىڭ تابيعاتىن تانىمادىڭ!
شىندىقتىڭ كىرپىكتەرىن بوياعاندا،
شىداماي سولقىلدادى جانىم، ارىم!
3
قالاي مەن تىنىش تۇرام سىر اقتارماي!؟
(سورەسى ەركىندىكتىڭ جىراق قانداي!)
بارىڭدى تاركىلەدى بارىمتالاپ،
جۇتادى ەل قوراسىندا تۇياق قالماي.
ءبىر ءۇزىم نان تابا الماي قىبىرلادىڭ،
سانادى «جالقاۋلىقققا» مۇنىڭ ءبارىن.
ۋرالاپ جاتقان اناۋ ۇلىقتارعا،
كوك تيىن ەدى سەنىڭ قىرىلعانىڭ!
قىلىشىڭ مايىرىلىپ ءجيى وتپەدى،
كۇيزەلىپ كىمدەر سونى كۇي ەتپەدى؟!
شاشىلدى الماتىنىڭ كوشەسىندە،
ەزەۋرەپ ولگەندەردىڭ سۇيەكتەرى!..
جەلىككەن جەندەتتەرى جىمىڭ قاقتى،
يتتەرىن كۇنى-ءتۇنى ىرىلداتتى.
جولىنا قايراتكەردىڭ قاقپان قۇرىپ،
جەلاۋىز وسەكشىنى سىبىرلاتتى.
جۇرەكسىز جاعىمپازدى شىبىنداتتى،
قىرمىزى قىزىڭدى اتتى، ۇلىڭدى اتتى.
تىرىدەي اقىنداردىڭ ءتىلىن كەسىپ،
اققۋداي ساكەنىڭدى شىرىلداتتى!…
4
بىلمەدىم – تانىم از با، ۇعىم كەم بە؟
سۋىدىڭ تىلىڭنەن دە، دىنىڭنەن دە.
قوسىلىپ الدەكىمگە قاراپ تۇردىڭ،
تىزەسى قارا ناردىڭ بۇگىلگەندە.
وزەگىن جالعايمىن دەپ تۇبىرلەرگە،
جاۋ بولدىق جانۇشىرىپ جۇگىرگەنگە.
قىزىل تۋ، قىزىل بوياۋ – تاپتىق سانا،
قىزىل ءسوز ەسىپ تۇردى ۇنىمنەن دە.
اتوممەن ۋلانسا دا اسپانىمىز،
جازىلدى «جاساسىن!» دەپ داستانىمىز.
سۋالدى وزەن تۇرماق، داريالار،
شىداماي ۋاتىلدى تاستارىمىز.
سوقامەن سويقاندالدى جايلاۋىمىز،
ءۇزىلىپ كەتە بەردى بايلاۋىمىز.
قازاققا «كوممۋنيزم» قايدان كەلسىن،
جەتپەدى قاشان دا ءبىر قايناۋىمىز!
ايەلى كۇيەۋىمەن جاعالاستى،
تەڭدىككە تەڭەپ ونى قارا باستى.
جەلگىرلەر، جەزوكشەلەر، وپاسىزدار،
جەتىمنىڭ سىباعاسىن الا قاشتى.
الدىنان اتاسىنىڭ كەلىن كەشتى،
يمەنۋ «جاڭاشىلعا» كورىندى ەسكى.
ۇيىققان بوزوكپەلەر اۆتوبۋستا،
ۇيالماي ءولىپ-ءوشىپ «جەلىمدەستى».
اۋەندى ۇمىتتىردى سازى مۇڭلى،
ازايدى بوتالارىم كوزى نۇرلى.
جوعالتىپ العاندايمىن ات بايلايتىن،
اتالار ۇشتاپ بەرگەن قازىعىمدى.
5
ريزا بولۋ مىندەت بارلىعىنا :
قاۋلىعا، ورتالىقتىڭ جارلىعىنا.
قۋانعان سياقتانىپ كونەتىنبىز،
بىلەگى جۋانداردىڭ زورلىعىنا.
ريزا بولۋ مىندەت – قوي باققانعا،
ءبارىن بەر – مايىڭ بار ما، قايماق بار ما؟!
ريزا بولۋ مىندەت – «سولكەبايعا»،
ماسكەۋگە ءبىر اپارىپ «تويلاتقانعا».
كۇپىندىك جارلى بولساق، جارىماساق،
بايلىقتىڭ قاسيەتىن تانىماساق.
قۋىقتاي ۇيدە وتىردى ارداقتى انا،
مىنبەدە تۇرعانداردىڭ ءبارى دە شات.
قول سوققان قارتقا قارا، جاسقا قارا،
اعايىن، تۋىس، جەكجات، دوسقا قارا!
سارىمەن بوياپ العان شاشقا قارا،
ونى ەشكىم سانامايدى ماسقاراعا!
6
وكىنىش!.. وكىنىشتەر تاۋسىلمايدى،
قالايشا ۋايىم جۇتىپ ەر سىنبايدى؟!
اق دەدىك قاپ-قارانى كورىپ تۇرىپ،
دەمەسەڭ يت – ءومىرىڭ ارسىلدايدى.
سالدەنى لاقتىرۋعا مىندەتتىسىڭ،
كەزەكتە كوپ تۇرۋعا مىندەتتىسىڭ.
تۇتاستى ۇشكە ءبولىپ قيقىم ەتىپ،
پاكەنە توپ قۇرۋعا مىندەتتىسىڭ.
سەرىنى جوق قىلۋعا مىندەتتىسىڭ،
بۇل ءوزى سول كەزدەگى «قۇرمەتتى» ءىسىڭ.
قۇلاعىڭ تىكىرەيىپ سىبىس اڭدىپ،
ەرەكشە «ساق» تۇرۋعا مىندەتتىسىڭ...
7
وسىعان ىزا بولدى جاس قازاعىم،
شىرقادى ازاتتىقتىڭ اسقاق ءانىن!
كەۋدەمەن – قارۋ ەمەس، تەك كەۋدەمەن،
قوزعاماق مەڭىرەۋدىڭ تاس قامالىن.
قايتەيىن، قالمادى عوي باسقا امالىڭ!
ەندەشە سىن ساعاتتا ساسپا، دارىن!
الاڭعا كەلىپ تۇرسىڭ، سەنىپ تۇرسىڭ
نازارىن اۋدارام دەپ استانانىڭ.
قازاقتىڭ گۇل سەكىلدى قىزدارىن-اي!
جاراتقان كورىك بەردى بىزگە مۇنداي.
جاينايدى مولدىرەگەن قارا كوزدەر،
اقشا بەت جاڭا جاۋعان ءتۇز قارىنداي!
كۇن كۇلسە – قاباعىندا، جۇزدەرىندە – اي!
ول ءۇشىن جانۋ كەرەك، قىزعانۋ جاي!
ال مىناۋ قىزىل قوعام سۇرلانادى،
سۇپ-سۋىق جەلتوقساننىڭ ىزعارىنداي.
جاس قازاق جاسقانبادى اشىق ءجۇردى،
شۋاعىن جان-جاعىنا شاشىپ ءجۇردى!
... ازۋىن قىشىرلاتقان قوجايىننىڭ،
بويىنا الابوتەن اشۋ كىردى.
كۇتپەدى كۇركىرەگەن توسىن جىردى،
ەركىندىك ىزدەگەنى شوشىندىردى!
تەك قانا مەنىكى ءجون دەپ ۇيرەنگەن،
باستاردىڭ قارا قانىن تاسىندىردى!
8
ەشقاشان ەسكەرمەدى مۇراتىڭدى،
سوندىقتان بالاعاتتاپ ءجۇر اتىڭدى.
... ساربازدار ساۋىت كيىپ نەگە كەلدى؟!
شىنىمەن شىعارماق پا سۇراپىلدى؟!
و، سۇمدىق! كىم بۇيىردى؟!.. كىم اقىردى؟!
ارۋدىڭ باس سۇيەگى ۋاتىلدى!
جاسىرۋ مۇمكىن ەمەس بۇل كورىنىستى،
شىرقىراپ ۋاقىت دەيتىن كۋا تۇردى.
تاپتادى تاعالىلار قىزعالداقتى،
تاس قۇشىپ قانسىراعان قىزدار جاتتى!
تۇبىندە ازىرەيىل جانارلاردىڭ،
جىلاننىڭ ىسىلىنداي ىزعار جاتتى!
شەگەدەي شەڭگەلدەرى مۇزدان قاتتى،
سىندىردى بۇتاقتاردى، بۇزعان باقتى!
كوزدەدى جاستىق شاقتىڭ كوكىرەگىن،
سول وقپەن بۇدان كەيىن بىزدەردى اتتى!
دۇنيە دۇلەيلىكتىڭ تۇرىنە ەندى،
ارۋاعى التى الاشتىڭ كۇڭىرەندى.
كەسپەكشى تامىرىڭدى قانجارىمەن،
اراشا! اراشا ءتۇس! جۇگىر ەندى!
قىرعىندى قىزى كوردى، ۇلى كوردى،
بولا ما قارا باقىر قۇنىڭ ەندى؟!
تۇر انە، اجال شاشقان قىزىل مىنبەر
نە پالە اينالدىردى بۇگىن ەلدى؟!
باۋىرىم قايت رايدان! تاستا الاڭدى!
ازۋلى توبەتتەرگە جاس تالاندى!
قالانى قالتىراتىپ كەلگەن ۇرەي،
ۇيلەردىڭ تەرەزەسىن جاسقا مالدى!
سەندى ولار، سەنىپ ەدى-اۋ!.. بوسقا باردى!..
تاياقپەن بەتىڭە ۇردى، شاشتان الدى!
…سۇيەشى قولتىعىنان الماتىنىڭ،
جۇباتشى جىلاپ تۇرعان استاناڭدى!
9
سول شەرۋ… سورى قايناپ تاراتىلدى،
سالماعى سانسىراتتى سان اقىلدى.
تاعى دا سامعاپ ۇشىپ كەتپەسىن دەپ،
قايىرىپ بايلاپ قويدى قاناتىڭدى.
دۇرلىگىپ باردى داعى... قالا تىندى،
شارلادى قارا مىسىق قارا ءتۇندى.
قازاقتىڭ جۇرەگىندە جارا تۇردى،
قازاقتىڭ جەلكەسىندە جالا تۇردى!
جانۋىن جانعان ەدى... شوقتانبادى!
اڭساعان ارماندارى اقتالمادى.
بىردەيمىز دەگەن سوزدەر جالعان ەكەن،
تەڭدىكتىڭ ەرەجەسى ساقتالمادى.
ساناۋشى ەك ءوزىمىزدى ىرگەلى ەلگە،
سول ءۇمىت ايشىقتالىپ ءجۇردى ولەڭدە.
كىمنىڭ كىم ەكەندىگى كورىندى انىق،
پىكىرى توعىسپايتىن دۇربەلەڭدە.
مىقتىلار يە بولعان جۇلدەلەرگە،
تۇقيىپ قاراپ قالدى مۇلدە جەرگە.
ون سەگىز، ون توعىزدى قۋىپ ۇستاپ،
شەتىنەن قاماپ جاتتى تۇرمەلەرگە!
10
تەرگەلدى،.. تەكسەرىلدى،.. جاۋاپتالدى،
جازالاۋ ءبىر بىرىنە ساباقتالدى.
«قازاقپىن» دەگەنى ءۇشىن قازاقتاردىڭ،
قۇجاتى قايتا-قايتا پاراقتالدى.
بىلعادى «قۇيىن» سوعىپ جانە اق قاردى،
ءباسپاسوز قۇيقىلجىتتى سان اقپاردى.
قازاقتىڭ اياعىنان قازاق شالسا،
الاتاۋ كۇرەڭىتىپ قاراپ قالدى.
جاۋىزعا ءبارى سىلتاۋ بولا كەتتى،
قورقاقتار اتاسىن دا تالاق ەتتى.
ءيىلىپ يىلگىشتەر كۇشتىلەرگە،
قىڭسىلاپ ساۋساعىنان جالاپ، ءوپتى.
باستادى باستاعىشتار الەمەتتى،
جەلتوقسان وقيعاسىن دالەل ەتتى.
ولشەدىك ۇلتىمىزدى پايىزعا ساپ،
كىم ەكەن «زاڭداستىرعان» سول ادەتتى؟!
جاس قازاق شىنىن ايتىپ شىرىلدادى،
جاعىرتتى جەردىڭ بەتىن ءۇنى، ىرعاعى.
بيلىكتىڭ زارەسى ۇشتى نەگە ولاردان؟!
ءومىرىن قايراتتاردىڭ كىم ۇرلادى؟!
ايدالدى ساحارانىڭ قۇلىندارى،
ءۇزىلدى كەيبىرىنىڭ جۇلىندارى!
قازاققا كوڭىل ايتۋ بىلاي تۇرسىن،
مويىنى ورتالىقتىڭ بۇرىلمادى!
11
و، جاستىق! ەشكىم سەنى جەڭە المايدى!
سەندەرمەن وشىككەندەر تەك وڭبايدى.
حاقىڭ بار شىداۋعا دا، سىناۋعا دا،
قاراۋلىق يەكتەگەن قوعام جايلى.
قارادىڭ سالىستىرىپ نەلەر جايدى،
ادامدار – ادامداردى نەگە الدايدى؟!
بالعىن وي، بىلعانباعان بالعىن سەزىم،
ءومىردىڭ سۇمدىعىنا سەنە المايدى!
سوندىقتان عازاۋاتقا شاقىردى ءۇنىڭ،
وياندى قانعا بىتكەن باتىرلىعىڭ!
…جەلتوقسان قاسىرەتتى، قاسيەتتى،
شارلادى اڭىز بولىپ اتىڭ بۇگىن!
و، مەنىڭ قىراندارىم، قىرشىندارىم!
الەمدى ءسۇيىندىردى شىن سىرلارىڭ!
ەل ءۇشىن شەيىت بولعان ەر ۇلاندار،
تورىندە جۇماقتىڭ ءجۇرسىن جانىڭ!
اجالدىڭ الدىندا دا ءبىر سىنبادىڭ!
نامىستىڭ قانجارىمداي قىلشىلدادىڭ!
قارايمىن ساعىنىشپەن سەندەر جاققا،
ماڭگىلىك الاۋ بولىپ تۇرسىڭ ءبارىڭ!
سامعايسىڭ عاسىردان دا، جىلدان دا ءارى،
تۋادى ءالى تالاي جىر جولدارى!
تەربەلىپ جاتقاندايسىڭ اق بەسىكتە،
كۇناسىز جەلتوقساننىڭ قۇرباندارى!
باتىق ءماجيتۇلى
Abai.kz
