كەشەگى كەدەي ەلدىڭ ەكونوميكالىق عاجايىبى ونى قۇراما شتاتتاردىڭ باستى باسەكەلەسى ايدالدىرىپ، العا باسقان ەكونوميكالىق ءوسىمى دامىعان ەلدەردىڭ جاعاسىن ۇستاتتى. وسى جۇزجىلدىقتىڭ العاشقى ون جىلىندا ءجىو-ءنىڭ جىل سايىنعى ءوسىمى 9-10% -دان ەش تومەن تۇسپەدى، ال 2007 جىلى رەكوردتىق كورسەتكىش جاساپ، بىردەن 14% -عا سەكىردى. ودان كەيىنگى ونجىلدىقتاردا جىلىنا 6-7% -عا دەيىن سالىستىرمالى باسەڭدەۋ ورىن الدى. ال كوۆيدتىك 2020 جىلى تىپتەن 2,3% -عا دەيىن تومەندەدى. سودان بەرى قىتاي پارتيالىق باسشىلىق العا قويعان 5% دەڭگەيىنە جەتە الماي، ءالى دە وزىنە كەلە الماي وتىر. ودان شىعۋعا بولا ما دەگەن زاڭدى سۇراقتىڭ تۋىنداماۋى مۇمكىن ەمەس. سونىمەن، قىتاي ەكونوميكاسىنىڭ قارقىندى ءوسۋ كەزەڭى ارتتا قالعانى ما؟

بۇل ماسەلەگە ءبىراز ۋاقىتتان بەرى "رەسمي ستاتيستيكاعا قانشالىقتى سەنۋگە بولادى؟" دەگەن باسقا ءبىر ماسەلە قوسىلدى. ساراپشىلاردىڭ پايىمداۋىنشا، بەيجىڭ ناقتى كورسەتكىشتەردى ارتتىرىپ وتىر. مىسالى، جەكەلەگەن پروۆينتسيالاردىڭ بيلىگى ورتالىقتىڭ الدىندا كورسەتكىشتەردى اسىرا كورسەتۋگە  ۇمتىلدى، ناتيجەسىندە جيىنتىق سان شىندىقتىڭ اۋىلىنان مۇلدەم الشاقتاپ كەتەدى.

اسپان استى ەلىنىڭ الدىندا اسۋ بەرمەس قيىن جىلدار تۇر. بۇل ورايدا جاھاننىڭ اۋزىن اشقىزعان قارقىندى ءوسۋ كەزەڭى قىتايلىقتاردىڭ قولىنان كەلمەيتىن مىندەتتەر جوق دەگەن كوڭىل-كۇي مەن سەنىمنىڭ نىعايۋىنا ىقپال ەتتى

قىتاي ەكونوميكاسىن زەرتتەۋگە مامانداندىرىلعان امەريكالىق Rhodium تاۋەلسىز تالداۋ ورتالىعى 2025 جىلى قىتايدىڭ ءجىو ءوسىمىن 2,5-3% -عا عانا باعالادى، ال رەسمي كورسەتكىش ءۇشىنشى توقساندا 5,2% -عا شىعارا وتىرىپ، جىلىنا 3-4,5% قۇرايدى دەپ جۇرتقا جايدى. باسقا تالدامالىق قۇرىلىمدار دا وسى ءبىر رەسمي باعالارمەن كەلىسپەيدى. نەمىس ەكونوميكالىق ينستيتۋتى 2025 جىلى ورتاشا 4,4% ءوسىم بەرەدى جانە 2026 جىلى 4,1% بولجايدى. DZ Bank 2025 جىلى 4,5% جانە 2026 جىلى 3,4% كەرى كەتەدى دەپ كورسەتەدى. ياعني، بۇل ءوسۋ قارقىنىنىڭ ودان ءارى تومەندەۋ ءۇردىسىن بايقاتادى.

تەك باتىستىق عانا ەمەس، قىتايلىق ماماندار دا جوعارىلاتىلعان سانداردى اتاپ كورسەتەدى. وتكەن جىلدىڭ باسىندا مەملەكەتتىك كومپانيالاردىڭ ءبىرىنىڭ باس ەكونوميسى جانە ۇكىمەتتىڭ كەڭەسشىسى گاو شانۆەننىڭ: ء"بىز قىتايدىڭ ەكونوميكالىق ءوسۋىنىڭ شىنايى ساندارىن بىلمەيمىز. مەنىڭ ويىمشا، سوڭعى ەكى-ءۇش جىلدا ناقتى كورسەتكىش ورتا ەسەپپەن 2% شاماسىندا بولۋى مۇمكىن، الايدا رەسمي كورسەتكىش 5% -عا جاقىن. ەگەر مەن شىنىن ايتسام، الداعى ءۇش-بەس جىلدا ءوسىم قارقىنىن 3% -دان 4% -عا دەيىن بولادى دەپ كۇتكەن ورىندى بولار ەدى. بىراق رەسمي كورسەتكىش ارقاشان 5% شاماسىنا تىستەي قاتىپ جابىسىپ العان".

The Wall Street Journal-دىڭ كۋالىگى بويىنشا، بۇل سوزدەر سي ءتسزينپيننىڭ اشۋىن تۋعىزدى، سەبەبى بۇل جىل سايىنعى بەس پايىز قحر توراعاسىنىڭ 2020 جىلى ەل ەكونوميكاسىن 2035 جىلعا قاراي ەكى ەسەلەۋ تۋرالى ۋادەسىنەن الىنعان. تومەن قارقىنمەن ونى جاساۋ مۇمكىن ەمەس.

گاو شانۆەننىڭ سىني مالىمدەمەسى سي تسزينپينگە ۇنامادى.

الايدا قىتايدىڭ قارقىندى دامۋىن قامتاماسىز ەتكەن ءوسۋ مودەلى ەندى قاجەتتى ناتيجە بەرمەيدى، ءتىپتى بەيجىڭدى سىرتقى كونيۋنكتۋراعا تاۋەلدى ەتەدى. قازىر ەكونوميكا ءوسىمىنىڭ 60-70 پايىزى سىرتقى ساۋداعا تيەسىلى. كوۆيد ەپيدەمياسى كەزىندەگىدەي جاھاندىق نارىقتارداعى سۇرانىستىڭ كەز كەلگەن قۇلدىراۋى بۇل ەلگە وڭايعا سوقپاي، اسپان استى ەلىنىڭ دامۋىنا زور اسەر ەتەدى. ال قازىر اق ءۇيدىڭ اكىمشىلىگى قىتايدىڭ ەڭ ءىرى ساۋدا سەرىكتەسى اقش-تان قىتاي ونىمدەرىن ىعىستىرۋ ساياساتىن تاڭداعاندا، ەكونوميكالىق تاۋەكەل فاكتورلارىنا ساياسي فاكتورلار كەلىپ قوسىلدى.

بۇل رەتتە ىشكى تۇتىنۋ ەسەبىنەن سىرتقى نارىقتارداعى شىعىنداردى وتەۋ مۇمكىن ەمەس: قىتايدا ۇزاق ۋاقىت بويى جاڭعىرۋ كەزىندەگى قۋىپ جەتۋشى ارتىقشىلىعىن بەرگەن جۇمىس كۇشى ءدال قازىر تىم قاتتى قىمباتتادى، بىراق بۇل ەل ءوزىنىڭ ورتاشا كلاسى جەتكىلىكتى مولشەردە وسىرە المادى. ونىڭ ۇستىنە، قىتايلىقتارعا تۇتىنۋشىلىق مىنەز-قۇلىقتىڭ جيناقتاۋ مودەلى ءتان، ولار ەداۋىر ەكونوميكالىق بەلگىسىزدىك جاعدايىندا قاراجاتتى جۇمساۋدى ەمەس، ۇنەمدەۋدى قالايدى. ەلدە دەفلياتسيا، تاۋارلار مەن كورسەتىلەتىن قىزمەتتەر باعاسىنىڭ قۇلدىراۋىنىڭ تىركەلۋى، بۇل ۇسىنىستىڭ سۇرانىستان اسىپ تۇسكەنىن كورسەتەدى.

بۇل كومپانيالار كىرىسىنىڭ تومەندەۋىنە جانە جالاقىنىڭ تومەندەۋىنە اكەپ سوقتىرادىى. جاساندى ينتەللەكت پەن جاڭا ەنەرگەتيكانى ازىرلەۋگە تارتىلعان سەرپىندى وندىرىستەردىڭ وزىندە باستاپقى جالاقى 2022 جىلعا قاراعاندا جەتى پايىزعا تومەن. Bloomberg مالىمەتىنشە، 2025 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا تىركەلگەن قىتايلىق كومپانيالاردىڭ 25% -دان استامى وزدەرىنىڭ شىعىنعا باتقانى تۋرالى حابارلادى. ال، ساتىپ الۋشىلاردىڭ جوقتىعىنان تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى نارىعىندا داعدارىس بايقالادى. پروۆينتسيالاردىڭ جەرگىلىكتى بيلىگى قايتا نەسيەلەندىرىلگەن قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ بانكروت بولۋىنا جول بەرمەۋ ءۇشىن ولارعا قولداۋ كورسەتۋگە ءماجبۇر. قازىردىڭ وزىندە قىتايدىڭ مەملەكەتتىك قارىزى ءجىو-ءنىڭ 120% -ىنان اسىپ ءتۇستى.

دەموگرافيالىق پروبلەمالارعا بايلانىستى ەڭبەككە قابىلەتتى حالىقتىڭ ايتارلىقتاي قىسقارۋى جاعدايىندا قارتايۋ جاعىنان قىتاي «جاپون اۋرۋى» شۇڭقىرىنا قۇلاۋى ابدەن مۇمكىن. تاسباقا قارقىنمەن دامۋ ءھام مەملەكەتتىك قارىزدىڭ ءۇستى-ۇستىنە ءوسىپ كەلە جاتقانى بارىنە قول بايلاۋ بولادى. بىراق، مامانداردىڭ ايتۋىنشا، جاپونيا ۇزاق رەتسەسسياعا ۇشىراپ، تۇتىنۋ ستاندارتتارى جوعارى باي قوعامعا اينالدى، ال قىتاي جان باسىنا شاققانداعى تابىسى جاعىنان ءالى دە دامۋشى ەل بولىپ وتىر. رەتسەسسيا ونى وسى مارتەبەدە قالدىرادى.

قىتاي بيلىگى بۇل پروبلەمالاردى كورىپ وتىر، بىراق ولاردى قالاي شەشۋ كەرەكتىگىن جەتە تۇسىنبەيدى. ونىڭ ەسەسىنە الداعى پروبلەمالاردان قورقىپ، قوعام مەن ەكونوميكاعا باقىلاۋدى كۇشەيتۋدى ءجون كورەدى، بۇل ونىڭ ونسىز دا پروبلەمالىق دامۋىنا ەش ىقپال ەتپەيدى. اكىمشىلىك قىسىمنىڭ وسۋىنە جانە ەكونوميكانىڭ جالپى پارامەترلەرىنىڭ ناشارلاۋىنا حالىقارالىق كاپيتال جاۋاپ بەردى: 2024 جىلدىڭ ءۇشىنشى توقسانىندا 1998 جىلدان باستاپ العاش رەت قىتايدان تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردىڭ كەتۋى تىركەلدى.

اسپان استى ەلىنىڭ الدىندا ۇلتتىق امبيتسيالارىنىڭ تىزگىنىن تارتىراتىن اسا قيىن جىلدار تۇر.

Abai.kz