جاھانشاھ
ەدىل-جايىق الابى – ەجەلدەن ەلدىڭ شەتىندە، جەلدىڭ وتىندە تۇرعان ولكە; بۇل وڭىردە نايزا ۇشىن تىرەگەن، بىلەك كۇشىن بىلەگەن باتىر باعلاندار عانا ەمەس، ەل بىرلىگى، جەر تۇتاستىعى جولىندا ماڭدايى جارىلعان كوسەم مەن تاڭدايى تىلىنگەن شەشەن دە كوپ وتكەن. سولاردىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى ايگىلى باتىر شەشەن، 1887 جىلى ايگىلى باتىر، شەشەن سىرىم ەلىندە دۇنيەگە كەلگەن، كورنەكتى مەملەكەت جانە ۇلت قايراتكەرى، قازاقتان شىققان العاشقى زاڭگەرلەردىڭ ءبىرى، ساياساتكەر، جانشا دوسمۇحامەدوۆتىڭ تۋىلعانىنا بيىل 120 جىل تولماق. باتىس قازاقستان وبلىسىنا بارعان ءىسساپارىمدا وسىناۋ جارقىن تۇلعانىڭ ۇرپاعى، تۋىس-تۋمالارىن جانە دە ونىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن زەرتتەۋشى عالىمداردى ىزدەگەن ەدىم.
«قارا ءسوزدىڭ شەشەنى»
ءبىر وكىنىشتىسى، جانشا دوسمۇحامەدوۆتىڭ ءوز كىندىگىنەن ۇرپاق بولماعان ەكەن، سوندىقتان جاقىن اعايىننىڭ بالاسى قادەستى باۋىرىنا باسىپتى. قادەس بۇگىندە ومىردەن وزىپتى. ءبىز ول كىسىنىڭ ۇلى، جانشا دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى قوردىڭ باسشىسى بيسەنعالي اعامەن تىلدەستىك.
ەدىل-جايىق الابى – ەجەلدەن ەلدىڭ شەتىندە، جەلدىڭ وتىندە تۇرعان ولكە; بۇل وڭىردە نايزا ۇشىن تىرەگەن، بىلەك كۇشىن بىلەگەن باتىر باعلاندار عانا ەمەس، ەل بىرلىگى، جەر تۇتاستىعى جولىندا ماڭدايى جارىلعان كوسەم مەن تاڭدايى تىلىنگەن شەشەن دە كوپ وتكەن. سولاردىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى ايگىلى باتىر شەشەن، 1887 جىلى ايگىلى باتىر، شەشەن سىرىم ەلىندە دۇنيەگە كەلگەن، كورنەكتى مەملەكەت جانە ۇلت قايراتكەرى، قازاقتان شىققان العاشقى زاڭگەرلەردىڭ ءبىرى، ساياساتكەر، جانشا دوسمۇحامەدوۆتىڭ تۋىلعانىنا بيىل 120 جىل تولماق. باتىس قازاقستان وبلىسىنا بارعان ءىسساپارىمدا وسىناۋ جارقىن تۇلعانىڭ ۇرپاعى، تۋىس-تۋمالارىن جانە دە ونىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن زەرتتەۋشى عالىمداردى ىزدەگەن ەدىم.
«قارا ءسوزدىڭ شەشەنى»
ءبىر وكىنىشتىسى، جانشا دوسمۇحامەدوۆتىڭ ءوز كىندىگىنەن ۇرپاق بولماعان ەكەن، سوندىقتان جاقىن اعايىننىڭ بالاسى قادەستى باۋىرىنا باسىپتى. قادەس بۇگىندە ومىردەن وزىپتى. ءبىز ول كىسىنىڭ ۇلى، جانشا دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى قوردىڭ باسشىسى بيسەنعالي اعامەن تىلدەستىك.
- جانشا دوسمۇحاممەدوۆكە مەن قانداي تۋىس ەكەنىمە كەلسەك، - دەپ باستادى اڭگىمەسىن بيسەنعالي اعا، - مەنىڭ اتام ىزماعامبەتتەن تۋسا، جانشا اتامىز دوسمۇحاممەدتەن تۋعان. ەكەۋىنىڭ اكەلەرى اعايىندى. جانشا اتامىزدا بالا بولماعان سوڭ، مەنىڭ اكەمنىڭ اعاسى قادەستى وزىنە بالا ەتىپ اسىراپ العان. ول كىسى 1912 جىلعى ەدى، 1971 جىلى قايتىس بولدى. وعان دەيىن جانشا اتامىزدىڭ جۇبايى ولگا كونستانتينقىزىنىڭ قولىندا ماسكەۋ قالاسىندا تۇردى. ءبىز دە كىشكەنە كۇنىمىزدە اجەمىزگە بارىپ تۇراتىنبىز. سوندا ول كىسى «سەندەردىڭ وسىنداي اتالارىڭ بولعان» دەپ ايتىپ وتىرۋشى ەدى. كىشكەنتاي بولعان سوڭ با، كوپ نارسەگە ءمان بەرمەپپىز. قازىر سوعان وكىنەمىز... ءتىرى تاريح، بابامىزدىڭ ءوزى بولماسا دا، كوزىندەي بولعان سول اجەمىزدەن ءبىراز قۇندى دەرەكتەردى جازىپ الماپپىز...
سول كەزدەگى الاش ازاماتتى سەكىلدى جانشا دوسمۇحاممەدوۆ تە الدىمەن اۋىل مولداسىنان ساۋات اشىپ، ءجاديد مۇعالىمىنەن، كەيىننەن بولىستىق ورىس-قازاق مەكتەبىنەن ءبىلىم الىپتى. 1896 دىلى ورال قالاسىنداعى اسكەري-رەالدىق ۋچيليششەسىنە وقۋعا ءتۇسىپ، 1904 جىلى وسى وقۋ ورنىن ۇزدىك ءتامامداپتى. 1906 جىلدىڭ جازىندا جانشا بەلگىلى زاڭگەر باقىتجان قاراتاەۆپەن كەزدەسىپ، اڭگىمەلەسەدى. زاڭگەر بالاڭ جىگىتتىڭ بويىنان جىگەر كورىپ، ونىڭ بولاشاعىنا سەنىم ارتادى. ءسويتىپ، اڭگىمەلەسۋ بارىسىندا جانشاعا مىناداي اعالىق كەڭەس بەرەدى: «ەگەر اقىلعا سالساڭ، ونەر ۇيرەن. ويتكەنى ونەرسىز اقىل – كيىمسىز دەنە. بۇل زاماندا ادامعا كەرەكتى، اسىرەسە ءبىزدىڭ قازاققا قاجەتتى ونەر – ءبىلىم، ساياسات اعىمى. ولاي دەيتىنىم: ءبىز ءبىلىم الۋدا، ونەر ۇيرەنۋدە، ساياسات قۇرۋدا باسقالاردان قالىستاۋ قالدىق». اعانىڭ اقىلى جانشاعا وي سالىپ، ول ءبىلىم ىزدەپ رەسەيگە جول تارتىپ، 1906 جىلى سانكت-پەتەربور ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زاڭ فاكۋلتەتىنە تۇسەدى. شەشەندىككە بالا كۇننەن قۇمار، سىرىم داتۇلىنىڭ ناقىل سوزدەرىن جاتقا بىلەتىن جاھانشاھ ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا ءجۇرىپ-اق ناعىز شەشەندىگىمەن، ءسوز ساپتاي بىلەتىن شەبەرلىگىمەن ورىستاردىڭ ءوزىن تاڭ قالدىرعان.
- ول كىسى سويلەگەندە، تەك قانا ءتىلى ەمەس، بۇكىل دەنەسى، بۇلشىق ەتتەرىنە دەيىن سويلەپ تۇرعانداي اسەر قالدىرادى ەكەن، - دەيدى اڭگىمەنى جالعاعان جاھانشاتانۋشى، زەرتتەۋشى عالىم دامەتكەن دوسمۇحانقىزى.
- كوز جانارىمەن، اۋزىنان شىققان ءاربىر سوزىمەن تىڭداۋشىسىن وزىنە تارتىپ الاتىن ەرەكشە قاسيەتى بولىپتى. جاھانشاھ ورنىنان تۇرعان كەزدە حالىق وزدىگىنەن ول كىسىنىڭ سوڭىنان ەرىپ جۇرە بەرەتىن بولعان عوي. ول جونىندە ساكەن سەيفۋللين ءوزىنىڭ «تار جول، تايعاق كەشۋىندە» مىناداي مىنەزدەمە بەرەدى: «جاھانشاھ دوسمۇحاممەدوۆ – قارا ءسوزدىڭ شەشەنى بولسا، مىرجاقىپ دۋلاتوۆ – جازبا ءسوزدىڭ شەبەرى، ال حالەل –ناعىز تەورەتيك، كوپ سويلەمەيتىن، بىراق ءوز ىسىنە مىعىم ادام» دەپ باعالاعان.
جالپى جاھانشاھتىڭ ارمانى قازاق ەلىن قورعايتىن اسكەر قۇرۋ بولعان. سونى تەك ارمان ەتىپ قانا قويماي، الدىمەن سىرىم اۋدانىنا، كەيىن ويىل جەرىندە يۋنكەرلەر اسكەري مەكتەبىن اشادى. سول تۇستا ورال قالاسىندا قازاقتاردىڭ كازاكتاردىڭ اسكەري ۇكىمەتى بولعان، سودان الگى مەكتەپكە قازاق جاستارىن وقىتۋعا وفيتسەرلەر الدىرتقان. ءسويتىپ، قازاقتاردى اسكەري ىسكە باۋلىعان. ءوزى دە سوعىس ىسىنە جەتىك ءارى مىقتى ستراتەگ بولعان. ونىڭ دالەلى: 1920 جىلى باتىس الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ اسكەرى قىزىلقوعا دەگەن جەردە گەنەرال تولستوۆ پەن اكۋتيننىڭ اسكەرىن قولعا تۇسىرەدى عوي. سول سوعىستا اسكەريلەردىڭ ءىس-ارەكەتىن باقىلاپ، بۇيرىق بەرىپ وتىرعان – جاھانشاھ دوسمۇحاممەدوۆ.
«ءوز اكەمىزدەن گورى جاھانشاھتى جاقسى كوردىك»
كوپ جۇرت جاھانشاھ جانە حالەل دوسمۇحاممەدوۆتەردىڭ ەسىمدەرى ۇنەمى بىرگە اتالعانىنا قاراپ، ولاردى اعايىندى دەپ ويلايتىنى جاسىرىن ەمەس. شىندىعىندا، ەكەۋىنىڭ تەگى بىردەي ءارى ءبىر وڭىردەن بولعانىمەن، قانداس تۋىستار ەمەس. ەسەسىنە، ولار - ءومىردىڭ ءوزى قوسقان ناعىز دوستار، مۇددەلەس، ماقسات-مۇراتتاس جاندار. جاھانشاھ جايلى جەتى قۇلىپتىڭ استىندا جاتقان دەرەكتەردى جارىق دۇنيەگە قايتا اكەلۋدە وزىنە حالەل دوسمۇحاممەدوۆتىڭ قىزى قاراشاش اپايدىڭ قالاي جاردەمدەسكەنى جونىندە جاھانشاھتى زەرتتەۋشى، عالىم دامەتكەن دوسمۇحانقىزى بىلايشا تولعانادى:
- جانشا مەن حالەل دوسمۇحاممەدوۆتەر ورالدا قالاي بىرگە جۇرسە، ۆورونەجگە دە سولاي قوساقتالىپ جەر اۋدارىلعان. سوندا قاراشاش اپاي حالەلدىڭ قىزى دەگەن اتى عانا بولماسا، شىن مانىندە جانشا مەن ولگا كونستانتينقىزىنىڭ قىزدارىنداي بولىپ، سولاردىڭ ۇيىندە وسكەن. سوندىقتان قاراشاش اپاي جانشا جايلى ايتۋدان ەش جالىقپادى، كوزى جۇمىلعانشا ماعان بار بىلەتىنىن ايتا بەردى، مەن جازا بەردىم. ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنەن الىنعان مالىمەتتەر بويىنشا، جانشا دوسمۇحاممەدوۆتىڭ 1887 جىلى تۋعانى بەلگىلى بولدى، ال تۋعان كۇنى جايلى ناقتى دەرەك ەش جەردە دالمە-ءدال كەلتىرىلمەپتى. قاراشاش اپايدان وسى جايلى سۇراعانىمدا، «ماۋسىم ايىنىڭ سوڭعى اپتاسى ەكەنى ەسىمدە، جانشا اتامنىڭ تۋعان كۇنىندە ءبىز بارلىعىمىز سول ۇيدە جۇرەتىنبىز، مەنىڭ اكەمدىكىندە ولار بىزگە كەلەتىن» دەپ، جاھانشاھ دوسمۇحاممەدوۆتىڭ حالەل دوسمۇحاممەدوۆكە سىيعا تارتقان كۇمىس ساپتىاياعىن كورسەتتى.
سول كەزدە قاراشاش اپاي مەكتەپ وقۋشىسى. «ءوز اكەممەن سالىستىرعاندا، ءبىز جاھانشاھ اتامىزدى ارتىعىراق جاقسى كوردىك. سەبەبى ول كىسىنىڭ ءوزى بالالارعا سونداي مەيىرىمدىلىكپەن قاراپ، ەرەكشە ىقىلاس تانىتاتىن. ۇزىن بويلى، اققۇبا، شاشى وتە قايراتتى، داۋسى وتە زور ادام ەدى. كۇلگەندە بار جان-دۇنيەسىن اقتارىپ، شىنايى كۇلەتىن مىنەزى جۇمساق ادام بولدى. ال ءبىزدىڭ اكەمىز وعان قاراما-قارسى بويى ورتا، مىنەزى تۇيىق كىسى ەدى. ءبىز ءوز اكەمىزدىڭ قاس-قاباعىنا قاراپ، ەركەلەي المايتىنبىز، ال جاھانشاھ اتامىز بولسا ءبىرىمىزدى كوتەرىپ، ءبىرىمىزدى ارقالاپ، بالاشا قۋاناتىن. سوندىقتان ول كىسى كەلگەندە ءۇيدىڭ ءىشى شۋاققا تولىپ، اكەمىز دە جۇسارىپ شىعا كەلەتىن. نەندەي باسقوسۋ بولسىن، جاھانشا اتامىزدىڭ قاتىسۋىمەن دۋماندى تويعا اينالاتىن، سەبەبى ول كىسى جۇرتتى اۋزىنا قاراتىپ، وتىرعان ورتاسىن ەرىكسىز بيلەپ الاتىن» دەيتىن قاراشاش اپاي.
جانشا دوسمۇحاممەدوۆتىڭ شىن اتى نەگىزىنەن جاھانشاھ بولعان ەكەن. ياعني، جاھاننىڭ بيلەۋشىسى، ءامىرشىسى دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. مۇنى دامەتكەن دوسمۇحانقىزىنا ايتقان قاراشاش حالەلقىزى «ەندى سەن ءوز جازبالارىڭدى وسىلاي دەپ ول كىسىنىڭ تولىق اتىن جاز» دەپ ەسكەرتىپتى.
ۇشتى-كۇيلى جوعالعان ءۇش سان
جانشا دوسمۇحاممەدوۆتىڭ شىعارماشىلىعى مەن قوعامعا سىڭىرگەن قايراتكەرلىك قىزمەتىنە كەلسەك، ەڭ الدىمەن ول – زاڭگەر رەتىندە «قازاق ولكەسىندە باعزى زاماننان بەرى زاڭ بولعان» دەپ، تاۋكە حاننىڭ «جەتى جارعىسىن» قازاقتىڭ تۇڭعىش زاڭدار جيناعى رەتىندە كورسەتىپ، دالەلدەگەن. «قازاق حالقىندا باسقارۋ جۇيەسى بولعان، ول – حاندىق جۇيەگە باعىنعان» دەپ قازاقتىڭ ارعى تاريحىنداعى بۇكىل حانداردى اتاپ كورسەتەتىن كولەمدى عىلىمي ماقالالار جازعان. ول ماقالالار «نەسكولكو سلوۆ و كيرگيزسكوم نارودنوم پراۆە» دەگەن تاقىرىپپەن سول تۇستا ورال قالاسىندا شىعىپ تۇرعان «ۋرالسكي ليستوك» گازەتىنىڭ ءۇش بىردەي سانىنا جاريالانعان. ونداي قۇندى دەرەكتى جاھانشاھتى زەرتتەۋ جولىندا تاشكەنت، ورىنبور، ماسكەۋ مۇراعاتتارىن تۇگنل اقتارىپ شىققان دامەتكەن اپاي ماسكەۋ مۇراعاتىنان تاۋىپ الدى.
- سونداعى مەنىڭ قۋانىشىمدى سوزبەن جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. بىراق ول قۋانىشىمدى سۋ سەپكەندەي باسقان ءبىر نارسە – ەڭبەكتىڭ اياقتالماي قالعانى. گازەتتىڭ ءۇش بىردەي سانى شىققان ماقالانىڭ ساوڭىندا اۆتور «پرودولجەنيە سلەدۋەت» دەيدى، بىراق ءارى قاراي جاھانشاھتىڭ وسىنداي قازاقتىڭ ءتۇپ-تامىرىن قوزعاۋ ارقىلى رۋحىن كوتەرەتىن عىلىمي ەڭبەكتى جازۋىنا پاتشا وكىمەتى تىيىم سالعان. سەبەبى، قورىققان. قازاقتىڭ ءالى وتىزعا دا تولماعان جاپ-جاس جىگىتىن قۋدالاۋ وسىدان باستالادى. وسى ماقالانى مەن ماسكەۋ مۇراعاتىنان تاۋىپ، كوشىرمەسىن قولعا الىپ الدىم. ەندى بۇل گازەت ورال جەرىندە شىعىپ وتىرعان عوي، وسى جاقتا دا مۇراعاتتا ساقتالۋ كەرەك دەگەن ويمەن ىزدەسەم، مىنە قىزىق، بارلىق سانى بار دا، ءدال وسى ماقالا جارىق كورگەن ءۇش سان جوق. سۇراسام، سەبەبىن ەشكىم بىلمەيدى. الماتىدان ىزدەدىم، تۋرا وسى جاعداي. بۇدان نەندەي وي تۇيۋگە بولادى؟ جاڭاعى جاھانشاھتىڭ ماقالاسى شىققان «ۋرالسكي ليستوكتىڭ» ءۇش سانىنپاتشا وكىمەتى تارالاتىن بارلىق جەرىنەن جيناپ العان. سەبەبى، حالقى ونى وقىپ، قۇلاقتانباۋى كەرەك. بۇدان باسقا جاھانشاھ 1926-1928 جىلدارى تاشكەنت قالاسىندا قىلمىستىق كودەكستەردى، تاعى سول سياقتى ەڭبەكتەردى اۋدارعان. ايتا بەرسە، ەڭبەگى وتە كوپ بولعان، بىراق ولاردىڭ دەنىنىڭ كوزىن جويعان. مەن قازىرگى قولدا بار ماتەريالداردى الۋ ءۇشىن مۇراعاتتاردا قانشاما جىل كىرپىك قاقپاي وتىرىپ، ىزدەندىم. اۋەلدە قولعا ەشتەڭە بەرمەدى. ەكى ۇلكەن پاپكانى اكەلىپ كورەسەتەتىن دە، «مىنە كوردىڭىز عوي» دەيدى، ەندى اشىپ كورەيىن دەسەڭ، «جوق، سىزگە اشۋعا رۇقسات جوق، ءوزىمىزدىڭ سەرجانت قارايدى، سوسىن سىزگە انىقتاما بەرەدى» دەيدى. ال ونىڭ بەرگەن انىقتاماسىندا اقپاراتتار شالا-شارپى، قانشا دەگەنمەن ول شىعارماشىلىق ادام ەمەس قوي.
«ءبىز ەشقاشان كەڭەس وكىمەتىن مويىندامايمىز»
ءوزى ءبىلىمدى، ءوزى شەشەن، ءوزى بىلىكتى زاڭگەر، ساياساتكەر جاھانشاھ قازاق ەلىنىڭ ەشبىر ەلگە، ەشقانداي بوتەن جۇيەگە باعىنباي، ءوز الدىنا دەربەس مەملەكەت بولعانىن كوكسەيدى. ەل ىشىندە اقتار مەن قىزىلدارعا ءبولىنىپ، قىرعىن سوعىس ءجۇرىپ جاتقان كەزدىڭ وزىندە نە اقتارعا، نە بولشەۆيكتەرگە قوسىلۋدى قۇپ كورمەگەن حالەل دوسمۇحاممەدوۆ ەكەۋى كەڭەستىك يمپەريانىڭ قۇرۋشىلارى لەنين مەن ءستاليننىڭ وزىمەن بەتپە-بەت كەزدەسىپ، ويلارىن اشىق ايتقان. بۇل جونىندە ولكەتانۋشى، باتىس قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى جايساڭ اقباي بىلاي دەيدى:
- جاھانشاھ دوسمۇحاممەدوۆ سانالى ومىرىندە شىندىقتى بەتكە ايتاتىن تۋراشىل ادام بولعان. ول كىسى: «ءبىز ەشۋاقىتتا كەڭەس وكىمەتى مويىندامايمىز» دەگەن. 1918 جىلى «قازاق جەرىندە پاتشا وكىمەتى قۇلادى، ەندى ءبىز ءوز جەرىمىزدە ءوزىمىز تاۋەلسىز مەملەكەت قۇرعىمىز كەلەدى. اۆتونوميا قۇرۋ جاعى قالاي بولار ەكەن؟» دەپ سۇراۋعا باتىس الاشوردا ۇكىمەتى اتىنان وكىل رەتىندە ماسكەۋگە بارادى. سول كەزدە جوعارىدا ايتقان كەڭەس وكىمەتىنە كوزقاراسىن لەنيننىڭ وزىنە اشىق ايتىپ، تەرەزەسى تەڭ ادام رەتىندە سويلەسكەن. نەگە كەڭەس وكىمەتىن قولدامايتىنىن سۇراعاندا، «سەبەبى بۇل ۇكىمەتتىڭ ءالى باعىت-باعدارى دا بەلگىسىز، ءبىز ءۇشىن بۇلدىر ۇكىمەت» دەگەن.
مىنە، وسىنداي وقىعان، تەرەڭ ءبىلىمدى، ءبۇتىن ءبىر ەلدىڭ يدەولوگياسى مەن ساياساتىن دوڭگەلەتىپ اكەتە الاتىن ارداقتى ۇلدارى الاشتىڭ ماڭدايىنا سىيمادى. سىيدىرمادى. «جاقسىنىڭ اتى ولمەيدى، عالىمنىڭ حاتى ولمەيدى» دەگەنمەن، ولگەندى ءتىرىلتىپ، وشكەندى جاعاتىن ىزدەۋشىسى بولۋ كەرەك. جاھانشاھتىڭ كوپتەگەن ەڭبەكتەرىنىڭ زەرتتەلمەي، تاريحتان ءوز ورنىن الۋدا كەشىگىپ جاتۋىنىڭ ءبىر سەبەبى وسى. بۇگىندە كوڭىلگە دەمەۋ بولارلىق ءبىر نارسە: ورال قالاسىندا ونىڭ اتىنا كوشە بەرىلدى، بىراق باسشىلىق تاراپىنان باسقا ەش جاناشىرلىق جوق. بيىل، ماسەلەن، رەپرەسسيانىڭ 70 جىلدىعى، جارقىن تۇلعانىڭ 120 جىلدىعى. جىل اياقتالىپ كەلەدى. بىراق ايتارلىق ءىس جوق. بۇل – ءبىزدىڭ بويىمىزداعى ۇلتتىق سەزىمنىڭ ءالى دە ۇيقىدا جاتقانىنىڭ بەلگىسى...
الاش زيالىلار تۋرالى جازىلعان ماتەريالدار توپتاماسىنىڭ اۆتورى مايلىبايقىزى ءماريام ءابساتتار 1983 جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى تۇركىستان قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن.
2000-2004 ج.ج. تۇركىستان قالاسىنداعى قوجا احمەت ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ حالىقارالىق قاتىناستار فاكۋلتەتى، جۋرناليستيكا كافەدراسىن;
2004-2006 ج.ج. ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماگيستراتۋراسىن بىتىرگەن.
جۋرناليست.
رەسپۋبليكالىق قوعامدىق-ساياسي «تۇركىويستان»، (2004 ج. ناۋرىز-ماۋسىم ), رەسپۋبليكالىق قوعامدىق-ساياسي اپتالىق «اق جول قازاقستان» گازەتتەرىندە (2003-2005) ءتىلشى قىزمەتىن اتقارعان.
2006 جىلدىڭ ناۋرىز ايىنان 2009 جىلدار ارالىعىندا قازاق راديوسىندا جۇرگىزۋشى-رەداكتور قىزمەتىن اتقارعان.
قازىرگى تاڭدا «الاش ايناسى» اتتى رەسپۋبليكالىق قوعامدىق-ساياسي اقپاراتتىق گازەتتىڭ مادەنيەت ءبولىمىنىڭ ءتىلشىسى;
