پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ قازاق حالقىنا قاراتىپ ايتقان ءسوزى
وسى ارادا مەن ءوزىمنىڭ بارشا باۋىرلارىما - قازاقتارعا ايرىقشا ءسوز ارناعىم كەلەدى، - دەدى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى اسسامبلەيانىڭ 15-سەسسياسىنىڭ تورىندە تۇرىپ.
ول بىلاي دەدى:
- ۇلىستىڭ ۇيىتقىسى بولعان قىمباتتى قانداستارىم، قۇرمەتتى قازاق باۋىرلارىم!
بۇگىندە دۇنيە جۇزىندە 200-گە تاياۋ مەملەكەت بار. ال 3 مىڭعا جۋىق ەتنوستىڭ وزىندىك ۇلتتىق مەملەكەتى جوق. ءبىز اتا-بابالارىمىزدىڭ اڭسار-ارمانىنا قول جەتكىزىپ، مىڭجىلدىقتىڭ تۇيىسكەن توعىسىندا تاۋەلسىز مەملەكەت قۇردىق.
ءبىز، قازاقتار، اراعا عاسىرلار سالىپ ءوز جەرىمىزدە العاش رەت ەركىن تىنىستاپ، ەڭسە تىكتەدىك. قازاق ءتىلى وركەن جايىپ، بالالارىمىز انا تىلىندە تاربيە الىپ كەلەدى.
ءداۋىر الماسىپ، زامان وزگەردى. قازىر بايىرعى قازاق جەرىندە جاڭا ازاماتتىق قوعام قالىپتاسۋدا. ءححى عاسىردا قازاقتار مەملەكەتقۇراۋشى ۇلت رەتىندە جاڭا بەلەسكە كوتەرىلىپ، قازاقستان حالقىنىڭ بەرىك وزەگىنە، سەنىمدى دىڭگەگىنە اينالۋدا.
بۇل رەتتە تاعى ءبىر ايتا كەتەتىنىم - قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن، ءوسىپ-وركەندەۋ ءۇشىن، نىعايۋى ءۇشىن قازاقتىڭ - ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىڭ بىرلىگى كەرەك. ەگەر ءبارىمىز جارماسايىق بيلىككە دەپ جان-جاققا كەتەتىن بولساق، وسى تاۋەلسىزدىكتەن، ەركىندىكتەن ايرىلاتىن بولامىز. مەن مۇنى ادەيىلەپ ايتىپ وتىرمىن.
ءتۇرلى ەتنوستاردىڭ بۇرىن ورىن العان ازاپتارى مەن اششى تاعدىرى بولاشاقتا قايتالانباس ءۇشىن ولاردى اركەز ەسكەرە ءبىلۋ كەرەك.
وسى ارادا مەن ءوزىمنىڭ بارشا باۋىرلارىما - قازاقتارعا ايرىقشا ءسوز ارناعىم كەلەدى، - دەدى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى اسسامبلەيانىڭ 15-سەسسياسىنىڭ تورىندە تۇرىپ.
ول بىلاي دەدى:
- ۇلىستىڭ ۇيىتقىسى بولعان قىمباتتى قانداستارىم، قۇرمەتتى قازاق باۋىرلارىم!
بۇگىندە دۇنيە جۇزىندە 200-گە تاياۋ مەملەكەت بار. ال 3 مىڭعا جۋىق ەتنوستىڭ وزىندىك ۇلتتىق مەملەكەتى جوق. ءبىز اتا-بابالارىمىزدىڭ اڭسار-ارمانىنا قول جەتكىزىپ، مىڭجىلدىقتىڭ تۇيىسكەن توعىسىندا تاۋەلسىز مەملەكەت قۇردىق.
ءبىز، قازاقتار، اراعا عاسىرلار سالىپ ءوز جەرىمىزدە العاش رەت ەركىن تىنىستاپ، ەڭسە تىكتەدىك. قازاق ءتىلى وركەن جايىپ، بالالارىمىز انا تىلىندە تاربيە الىپ كەلەدى.
ءداۋىر الماسىپ، زامان وزگەردى. قازىر بايىرعى قازاق جەرىندە جاڭا ازاماتتىق قوعام قالىپتاسۋدا. ءححى عاسىردا قازاقتار مەملەكەتقۇراۋشى ۇلت رەتىندە جاڭا بەلەسكە كوتەرىلىپ، قازاقستان حالقىنىڭ بەرىك وزەگىنە، سەنىمدى دىڭگەگىنە اينالۋدا.
بۇل رەتتە تاعى ءبىر ايتا كەتەتىنىم - قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن، ءوسىپ-وركەندەۋ ءۇشىن، نىعايۋى ءۇشىن قازاقتىڭ - ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىڭ بىرلىگى كەرەك. ەگەر ءبارىمىز جارماسايىق بيلىككە دەپ جان-جاققا كەتەتىن بولساق، وسى تاۋەلسىزدىكتەن، ەركىندىكتەن ايرىلاتىن بولامىز. مەن مۇنى ادەيىلەپ ايتىپ وتىرمىن.
ءتۇرلى ەتنوستاردىڭ بۇرىن ورىن العان ازاپتارى مەن اششى تاعدىرى بولاشاقتا قايتالانباس ءۇشىن ولاردى اركەز ەسكەرە ءبىلۋ كەرەك.
ءيا، اشتىق تا، قۋعىن-سۇرگىن دە، سوعىس تا، جەر اۋدارۋلار دا بولدى.
بىراق بۇل دەرەكتەردى ءبىز وتكەن ۋاقىت پەن بۇگىندە جوق ادامداردى بوستان-بوسقا سىناۋ ءۇشىن پايدالانبايمىز. ونىڭ ۇستىنە بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ بارلىق حالىقتارى دا زارداپ شەكتى.
ءبىر كەزدە بىزگە جاماندىق ىستەلگەنى ءۇشىن جايدان-جاي بىرەۋلەرگە جاماندىق جاساۋعا بولمايدى. وتكەن ءوتىپ كەتتى. ا.س.پۋشكين ايتقانداي، شلياپامىزدى شەشىپ، ءوتكەنگە تاعزىم ەتەيىك تە، بولاشاققا بەت بۇرايىق، بىلەك سىبانا ەڭبەككە كىرىسەيىك.
مەنىڭ اتىما وسىدان 15 جىل بۇرىن كوكشەتاۋدان كەتىپ، قازىردە گەرمانيادا تۇرىپ جاتقان ليۋدۆيگ لەيحنەردەن حات كەلدى.
ول ءوز ۇيىندە شاعىن مۋزەي اشىپ، وعان قازىرگى زامانعى قازاقستاننىڭ تاريحى مەن ءومىرى تۋرالى ماتەريالدار جينايتىنىن، ءسويتىپ ولاردى كورشىلەرىنە، قوناقتارعا كورسەتەتىنىن جازادى.
حاتتا مىناداي سوزدەر بار: "ۆولگا بويىنان قونىس اۋدارعان نەمىستەردى قوناقجايلىلىقپەن قارسى الىپ، ءبارىن دە - تاماعىن دا، تۇرعىن ءۇيىن دە، جىلۋىن دا بولىسكەن قازاق حالقى تۋرالى جادىمىز وشپەۋگە ءتيىس".
ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى وزگە ەتنوستاردىڭ وكىلدەرى دە قازاقتارعا ءدال وسىنداي جىلى العىس سەزىمدەرىن بىلدىرەدى.
گەرمانيا، گرەكيا، يزرايل سياقتى شەتەلدەردە بولا ءجۇرىپ مەن قازاق حالقىنا جانە ءبىزدىڭ جەرىمىزگە شىنايى ريزاشىلىقتارىن بىلدىرەتىن بۇرىنعى قازاقستاندىقتاردى كەزدەستىرەمىن. ماعان العىس ايتا وتىرىپ، ولار قازاقتاردىڭ بۇرىنعى بۋىنىنا، ياعني وزدەرىن قارسى العان ءبىزدىڭ اكەلەرىمىز بەن انالارىمىزعا ءوز نيەتتەرىن جەتكىزەدى دەپ بىلەمىن. مەنىڭ ويىمشا، ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىزدى الداۋعا قۇقىمىز جوق. ءبىز ولارعا لايىق بولىپ، وسى جۇمىستاردى جالعاستىرۋىمىز كەرەك.
ءبىز بولشەكتەۋ مۇمكىن ەمەس زور مادەني قۇندىلىقتاردى دا بىرلەسە جاساپ جاتىرمىز.
ءۇشىنشى تۇعىر - ول ءبىزدىڭ ورتاق بولاشاعىمىز. تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن قازاقستاندىقتار بىرلەسە وتىرىپ ءوز تاعدىرلارىنا ەركىن تاڭداۋ جاسادى. بىزدەر بولاشاقتى بىرىگىپ ورناتىپ جاتىرمىز. ەلدى دامىتىپ، ءوزىمىزدىڭ بالالارىمىز بەن نەمەرەلەرىمىز ءۇشىن ۋنيۆەرسيتەتتەر، مەكتەپتەر، اۋرۋحانالار سالۋدامىز.
ەگەر ءبىز ولارعا دوستىق پەن باۋىرلاستىق، سەنىم مەن تولەرانتتىلىق سەزىمدەرىن دارىتا الساق، ولاردا ءبارى دە بولادى.
تۇتاستاي العاندا، ۇلتتىق بىرلىك دوكتريناسىنىڭ مازمۇنىنا قاتىستى كوزقاراستار وسىنداي.
ەندى بولاشاققا ارنالعان كەيبىر ناقتى مىندەتتەر تۋرالى ايتايىن دەپ جالعادى ءسوزىن ەلباسى.
ەتنوسارالىق كەلىسىمنىڭ الەۋەتىن نىعايتا ءتۇسۋ ءۇشىن تومەندەگىدەي باعىتتاردا بىرقاتار شارالاردى جۇزەگە اسىرۋ كەرەك.
ءبىرىنشى. ەڭ الدىمەن ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋ جۇيەسى ارقىلى، باق-تاردا ەتنوسارالىق قارىم-قاتىناستار تاقىرىبىن ادەپتى جازۋ ارقىلى، قازاقستاندىقتاردىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتىن ارتتىرۋ ارقىلى ازاماتتىق بىرتەكتىلىكتى، قازاقستاندىق قوعامداعى تولەرانتتىلىقتى دامىتۋ قاجەت.
ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى قازاقستاندىق قوعامنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، ەتنو- جانە پوليمادەني ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ جونىنەن تۇجىرىمدامالىق ۇسىنىستار دايىنداۋى كەرەك. "تولەرانتتىلىق نەگىزدەرى" اتتى فاكۋلتاتيۆتىك كۋرس ازىرلەپ، ونى مەكتەپتەر مەن جوو-لارعا ەنگىزۋ قاجەت.
باق-تاردا ەتنوسارالىق جانە كونفەسسياارالىق قارىم-قاتىناستاردى ادەپتىلىكپەن جازۋ - ماڭىزدى ماسەلە.
ەكىنشى باعىت - مەملەكەتتىك ءتىلدى ودان ءارى دامىتۋ.
مەملەكەت بارشا قازاقستاندىقتاردىڭ قازاق ءتىلىن بىرتىندەپ ءۇيرەنۋى ءۇشىن بارلىق جاعدايلاردى جاساپ وتىر.
ەندى قحا ەل حالقىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋىنىڭ جالپىۇلتتىق ۇدەرىسىنە باسشىلىق جاساۋى كەرەك. ول ءۇشىن ەشكىمگە قىسىم جاساماي جانە ەشكىمدى تومەندەتپەي، قاجەتتى شارالار كەشەنىن جۇيەلى دە تاباندى جۇزەگە اسىرۋ قاجەت.
دەمەك بۇل - مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەتۋ ورتالىقتارىنىڭ جەلىلەرىن كەڭەيتىپ، ولاردى ءاربىر قالادا جانە اۋدان ورتالىعىندا، جوو-لار مەن ءوزگە دە مەكەمەلەردە قۇرۋ كەرەك دەگەن ءسوز. ولارعا كومەكتەسىپ ءارى ىنتالاندىرىپ وتىرۋ قاجەت. مەملەكەت جەتكىلىكتى قارجى ءبولىپ وتىر، ولاردى تەك دۇرىس پايدالانۋ كەرەك.
وقىتۋدىڭ يننوۆاتسيالىق فورمالارىن باتىل جانە كەڭىرەك ەنگىزۋ قاجەت.
سۋبتيترلەرى بار مەملەكەتتىك تىلدەگى تەلەراديو حابارلارىنىڭ ۇلەسىن ارتتىرۋدىڭ، قازاق ءتىلدى ينتەرنەت-كەڭىستىكتەردى دامىتۋدىڭ ماڭىزى زور، ىسكەرلىك، كوركەم جانە باسقا دا ادەبيەتتەردى قازاق تىلىنە كوپتەپ اۋدارۋ قاجەت.
كەڭەستەردە قازاق تىلىندە سويلەي بەرسىن، بىراق ىلەسپە اۋدارما ارقىلى سويلەيتىن بولسىن. ول قيىن ەمەس قوي.
بۇل ءىستىڭ تابىستىلىعى تەك مەملەكەتكە عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە بۇكىل قوعامنىڭ بەلسەندىلىگىنە دە بايلانىستى.
وزگە ەتنوستاردىڭ وكىلدەرىن قازاق تىلىنە وقىتۋدا ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ باستاماشىلىق تانىتۋلارىنا بولادى.
مەملەكەتتىك ءتىل - ول حالىق ءبىرلىگىنىڭ نەگىزگى فاكتورى. ءبىزدىڭ قوعام، ينتەلليگەنتسيا مەملەكەتتىڭ قازاق ءتىلىن دامىتۋعا كوڭىل بولمەۋى جونىندەگى ۇساق، ىزالى جانە پوپۋليستىك پىكىرلەردەن جوعارى تۇرۋى ءتيىس. ولاردى مەن ەستىپ ءجۇرمىن. ءاسىرەسە، ەگەر ولار ارتىندا ەشقانداي ناقتىلى ءىس جوق، بارلىق جاۋاپكەرشىلىك تەك مەملەكەتكە عانا جۇكتەلە سالعان، انشەيىن بوس سوزدەر بولسا ودان بەتەر ورىنسىز.
سونىمەن بىرگە مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ ونى ءالى دە بىلمەيتىندەردى كەمسىتۋگە اپارىپ سوقتىرماۋعا ءتيىس. ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىزدىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىن بۇزۋعا جول بەرىلمەيدى، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ولاردى شۇعىل تىيىپ وتىرۋى كەرەك.
بۇگىندە ءبىز قازاقستاندىقتاردىڭ وسكەلەڭ ۇرپاعىنىڭ بويىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلۋگە دەگەن قانداي قىزىعۋشىلىقتىڭ ويانىپ جاتقانىن كورىپ ءجۇرمىز. مۇنى بارىنشا ىنتالاندىرۋ قاجەت. ءبىزدىڭ بىرلىگىمىزدىڭ وسىناۋ باعىتىنا دەگەن ادالدىعى ءۇشىن ولاردىڭ اتا-انالارىنا راحمەت تە ايتۋ كەرەك.
قازاق ءتىلىن ورىس تىلىنە قارسى قويۋ قاتە.
ورىس ءتىلى ءبىزدىڭ مادەنيەت بايلىعىنىڭ اجىراماس بولىگى، الەمدىك بىلىمدەردىڭ قالىڭ قاتپارلارىن تانۋدىڭ، ۇلتارالىق قارىم-قاتىناستىڭ ءتىلى بولعان جانە بولىپ قالا بەرەدى.
ايتىڭىزدارشى، بۇگىندە قازاقستاننىڭ ەتنوستارى ءوزارا قاي تىلدە سويلەسەدى؟ ورىس تىلىندە. ءبىز يگەرگەن كەزدە، بولاشاقتا ول ءتىل قازاق ءتىلى بولۋى مۇمكىن. بىراق بۇگىندە بۇل ءرولدى ورىس ءتىلى اتقارىپ وتىر.
جۇمىستى تىلدەردىڭ ۇشتۇعىرلىعى باعدارلاماسى بويىنشا بەلسەندى جۇرگىزۋ ماڭىزدى دەپ ەسەپتەيمىن.
جالپى، ءتىلدى مەڭگەرۋ ءۇشىن وعان ءوزىڭنىڭ جۇرەگىڭدى اشۋىڭ كەرەك. توسقاۋىل قويۋلارمەن جانە دورەكى ماجبۇرلەۋمەن بۇل ىستە ەش نارسەگە قول جەتكىزە المايسىڭ.
جانە ءبىز قازاق تىلىندە سويلەۋ قالاۋى ءاربىر قازاقستاندىققا تابيعي نارسە بولۋى ءۇشىن ءبارىن ىستەۋگە ءتيىسپىز.
سونىمەن ءبىر مەزگىلدە ءبىز قازاقستاندا تۇراتىن بارلىق ەتنوستاردىڭ انا تىلدەرىن، مادەني مۇرالارى مەن داستۇرلەرىن ەركىن دامىتۋ ءۇشىن بۇدان ءارى قاراي دا بارلىق جاعدايدى جاسايتىن بولامىز.
سوندىقتان تىلدەردىڭ قىزمەتى مەن دامۋىنىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن ازىرلەپ، قابىلداۋ قاجەت.
ءۇشىنشى. ءبىزدىڭ قوعامداعى كونفەسسياارالىق كەلىسىم ۇلتتىق ءبىرلىكتىڭ ماڭىزدى قۇرامداسى بولىپ ارەكەت ەتەدى.
قازاقستاندا دىندەردىڭ زاڭنامالىق تەڭدىگى مەن ۇنقاتىسۋى قاعيداتتارى مىزعىمايدى. سونىمەن قاتار مەملەكەت جالعان-ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ قىزمەتىنە قارسى تۇراتىن بولادى. مۇندا ەلىمىزدەگى بارلىق ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ بەلسەندى ۇستانىمى قاجەت ەتىلەدى.
بۇل ارادا ەلىمىزدەگى ەڭ كوپساندى كونفەسسيا - قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنا ەرەكشە ءرول بەرىلەدى. ءوز ءدىندارلارى اراسىندا وسىنداي ادامگەرشىلىك-ءتاربيەلىك جۇمىستى ءبىز ورىس پراۆوسلاۆيە شىركەۋى مەن قازاقستانداعى وزگە دە كونفەسسيالاردان كۇتەمىز.
«اباي-اقپارات»
