يلگار مامەدوۆ – باكۋ ساياسي زەرتتەۋلەر جانە ادۆوكاتۋرا ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى.

يلگار مامەدوۆ – باكۋ ساياسي زەرتتەۋلەر جانە ادۆوكاتۋرا ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى.

– 2003 جىلى ءازىربايجاندا بيلىك اكەدەن بالاعا اۋىستى. سول تۇستا بىزدە دە وسى ۆاريانتتىڭ جۇزەگە اسۋى مۇمكىن دەگەن اڭگىمەلەر ايتىلا باستادى. يلحام اليەۆ بيلىك تىزگىنىن قولعا العالى بەس جىل ءوتتى. قانداي قورىتىندى شىعاردىڭىزدار؟
– ول شەشىم دۇرىس بولدى ما، بۇرىس بولدى ما، ول جاعىن باسىپ ايتۋ قيىن. ايتەۋىر بەلگىلىسى – بۇل ماجبۇرلىكتەن تۋعان شارا بولدى. 2003 جىلعى سايلاۋدان ءبىراز بۇرىن-اق ءازىربايجان قوعامى دا، حالىقارالىق قاۋىمداستىق تا ءازىربايجان وپپوزيتسياسىنىڭ سەركەلەرىنەن جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنىپ، جۇمىلا وتىرىپ، بيلىككە بالاما بولارلىق ساليقالى ساياسات ۇسىنۋدى سۇراپ كەلدى. سايلاۋ قارساڭىنداعى ەكى جىل ۋاقىتتى وپپوزيتسيا ءوزارا ىرىڭ-جىرىڭمەن، تۇككە قاجەتسىز ىشكى باسەكەمەن، تالاس-تارتىسپەن وتكىزدى.  ءدال جاۋاپتى كەزەڭ تاقالعاندا يلحام اليەۆتەن باسقا دايىن تۇرعان ەشكىم بولماي قالدى.
ال ماسەلەنى قازىرگى پرەزيدەنتتىڭ بيلىك قۇرۋ ساياساتى تۇرعىسىنان قارايتىن بولساق، بيلىككە يلحام اليەۆتىڭ كەلگەنى قاتەلىك بولدى. باسىندا ول ەلدى دەموكراتيالاندىرۋ باعىتىندا رەفورما جۇرگىزەمىن، ەكونوميكادا ەركىندىك قالىپتاستىرامىن دەگەن سياقتى وتە كوپ ۋادە بەردى. ارادا بەس جىل وتكەن سوڭ ەلدە قالىپتاسقان جاعداي ونىڭ بەرگەن ۋادەلەرىنە تۇبىرىمەن قايشى كەلەدى. كەزىندە ول دەموكراتيا، ءسوز بوستاندىعى حاقىندا وتە تاماشا نارسەلەر ايتقان. حالىقارالىق قاۋىمداستىققا ءوزىن ەۋروپا كەڭەسى پارلامەنت اسسامبلەياسىنداعى (ەكپا) ءازىربايجان دەلەگاتسياسىنىڭ باسشىسى رەتىندە تانىستىرعان. ال قازىر ەۋروپانىڭ ەڭ باستى قۇندىلىقتارىن ورەسكەل تۇردە اياققا تاپتاپ وتىر. وكىنىشكە قاراي، 2003 جىلى تاڭداۋ مۇمكىندىگى بولمادى. تاعى دا وكىنىشكە قاراي، يلحام اليەۆكە قاتىستى ەڭ پەسسيميستىك بولجامدار راسقا اينالىپ وتىر. قورقىتىپ-ۇركىتۋ ساياساتى، مۇنايدان تۇسكەن تابىستى تالان-تاراجعا سالۋ ساياساتى كۇننەن-كۇنگە ۋشىعىپ كەلەدى. وتكەن جىلى 8 جۋرناليست تۇرمەدە وتىرعان، جاقىندا ولاردىڭ 5-ەۋى بوساتىلدى، ەندى 3-ەۋى جۋرناليستىك قىزمەتىنە بايلانىستى اباقتىدا وتىر.
– ءسىز تەك وپپوزيتسيانىڭ وسالدىعىن ايتىپ وتىرسىز. بيلىكتىڭ ءوز ىشىندە پرەزيدەنتتىڭ ۇلىنان باسقا ەشقانداي لايىقتى ادام بولمادى ما؟
– بيلىكتىڭ ىشىندە فارحاد اليەۆ (2005 جىلدىڭ قازان ايىنا دەيىن ءازىربايجاننىڭ ەكونوميكالىق دامۋ ءمينيسترى قىزمەتىن اتقارعان، «توڭكەرىس جاساماق بولدى»، «قىزمەت بابىن اسىرا پايدالاندى» دەپ ايىپتالىپ، تۇرمەگە قامالعان – رەد.) باستاعان ءبىر توپ بولدى. ولار 2003 جىلى يلحامنىڭ سايلانۋىنا وزدەرى مۇمكىندىك بەردى دە، 2005 جىلى وزدەرىنىڭ ىعىستىرىلىپ جاتقانىن سەزىپ، ونى اۋىستىرۋعا ارەكەتتەنىپ كوردى. ءدال قازىرگى ۋاقىتتا بيلىكتىڭ ءوز ىشىندە قازىرگى پرەزيدەنتكە بالاما بولارلىقتاي توپ قۇراتىن ەلەۋلى قيمىل-قوزعالىستار جوق. 
– ءبىر ديناستيانىڭ بيلىك قۇرۋى يدەولوگياسىن حالىق قالاي قابىلدادى؟
– حالىق دەگەنىمىزدىڭ ءوزى كۇردەلى ۇعىم. سوندىقتان، قوعامداستىق دەگەن ءسوزدى قولدانعان دۇرىس. قوعامداستىقتىڭ تاڭداۋ مۇمكىندىگى از بولدى، ەكىنشى جاعىنان، ولاردا وڭ وزگەرىسكە دەگەن ءۇمىت باسىم بولدى. ال فارحاد اليەۆتەردىڭ توبى جاريا تۇردە بالاما ساياسي باعدار ۇسىنا قويعان جوق، تەك ساراي ىشىندە تىزگىندى الۋعا تالپىنىس جاساپ كوردى. وسىنداي جاعدايدا يلحام اليەۆ جاڭا بۋىن وكىلى، جاس ساياساتكەر رەتىندە ءۇمىت كۇتتىرەرلىك ادام بولىپ كورىندى. قازىر بايقاپ وتىرعانىمىزداي، ول كەرىسىنشە ەسكى ۇلگىدەگى ديكتاتور بولىپ شىقتى. ونىڭ ساياسي قىزمەتىن تۇتاس الىپ قارايتىن بولساق، وندا ەۋروپا قۇندىلىقتارىنىڭ ءيىسى دە جوق.
– گەيدار اليەۆ ۇزاق جىل بيلىك قۇرسا دا، وزىنە مۇراگەر تاڭداي الماعان با؟
– گەيدار اليەۆ قاراقان باسىنىڭ قامىنان ءارى اسا المادى، ساياسي ساحنادا قالۋدىڭ الەگىمەن ۋاقىت وتكىزدى. سوندىقتان ونىڭ ەركىندىك پرينتسيپتەرىنە نەگىزدەلگەن تۇراقتى دامۋ جولىنا دەن قويۋعا مۇرشاسى دا بولعان جوق. ونىڭ مۇراگەرى ءبىراز بەيمارال جاعدايدا بيلىكتى قولعا الدى، بىراق ول دا تۇراقتى دامۋدىڭ باستى نەگىزى – ەركىندىككە ءمان بەرمەي كەلەدى. ول دەموكراتيالىق اۆتوپيلوت بولۋدىڭ ورنىنا ەلدى قارا كۇشكە سالىپ باسقارىپ وتىر.
– بيىل كۇزدە وتەتىن پرەزيدەنت سايلاۋى قارساڭىندا ەقىۇ، ەكپا ءازىربايجان باسشىلىعىنا سايلاۋ تۋرالى كودەكستىڭ كەيبىر باپتارىن وزگەرتۋ تۋرالى ناقتى تالاپتار قويىپ وتىر. بيلىك بۇل تالاپتاردى ورىنداۋعا ءازىر مە؟
– ەقىۇ بۇل ماسەلەگە تىم تەوريالىق تۇرعىدان قارايدى. ەگەر ەلدە جاقسى ۇيىمداسقان، قۇرىلىمى مىقتى اليەۆكە بالاما ساياسي كۇش بولسا، ولاردىڭ جۇمىسى ناتيجەلى بولار ەدى. ونىڭ ورنىنا بىزدە يلحام اليەۆتى قوعامدىق كوشباسشى رەتىندە مويىندامايتىن كەڭ اۋقىمدى قوعامدىق اعىم عانا بار. وسىنداي جاعدايدا ولاردىڭ قانداي دا تەحنيكالىق، ينستيتۋتسيونالدىق وزگەرىستەردى تالاپ ەتۋى ەشقانداي ناتيجە بەرمەيدى. 
ماسەلەن، ولار سايلاۋ كوميسسيالارىن ءار پارتيانىڭ وكىلدەرىن قاتىستىرا وتىرىپ جاساقتاۋدى تالاپ ەتەدى. بۇل جۇيە جۇزەگە اسقان كۇننىڭ وزىندە ەشقانداي جەمىس بەرمەيدى. سەبەبى، بارلىق سايلاۋ كوميسسيالارىندا كاسىبي تۇرعىدان قىزمەت ەتەتىن ادامداردى تابۋ قيىن. وپپوزيتسيانىڭ ءوزى بۇعان دايىن ەمەس، سەبەبى، ولاردا اۋىزبىرشىلىك جوق، ءارى ولار وتە ءالسىز.
ءازىربايجاندا 5000 ۋچاسكەلىك سايلاۋ كوميسسياسى بار. ولاردىڭ ارقايسىسىندا 6 ادامنان جۇمىس ىستەيدى. ال شەشىم كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ ۇشتەن ەكىسىنىڭ كوپشىلىك داۋىسىمەن قابىلدانادى. ياعني، شەشىم قابىلدانۋى ءۇشىن الگى التى ادامنىڭ تورتەۋى داۋىس بەرۋى كەرەك. بيلىك پەن وپپوزيتسيانىڭ ارقايسىسىنان ءۇش-ۇشتەن وكىل بار دەپ ەسەپتەسەك، ءبىر ادامدى ءوز جاعىڭا قاراتساڭ بولعانى. وتكەن سايلاۋدىڭ تاجىريبەسى كورسەتكەنىندەي، سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ ءبىر مۇشەسىن «ايتقانىڭا كوندىرۋ» «اقىسى» – 300-500 دوللار. دەمەك، 2,5 ميلليون دوللارىڭ بولسا، بارلىق 5000 سايلاۋ ۋچاسكەسىندەگى حاتتامانى ءوزىڭ قالاعانداي ەتىپ تولتىرتىپ الاسىڭ. مۇنايدان ميلليونداعان دوللاردىڭ ءتۇسىپ جاتقانىن ەسكەرسەك، بۇل تيىن-تەبەن عانا. ءبىر وليگارحتىڭ ءوزى-اق بۇكىل سايلاۋ ۋچاسكەلەرىن ساتىپ الا الادى. وسىنداي جاعدايدا ەقىۇ-نىڭ بۇل تالابى شىنايى جاعدايدان تىم الشاق، ورىنداۋعا كەلمەيتىن تالاپ دەۋگە بولادى.
– سوندا، ءسىز نە ۇسىناسىز؟
– مەنىڭ ۇسىنىسىم توسىنداۋ بولىپ كورىنۋى مۇمكىن. بۇل پىكىردى حالىقارالىق جيىنداردا دا ايتىپ ءجۇرمىن. مەنىڭشە، سايلاۋ كوميسسياسى دەگەن مۇلدە قاجەت ەمەس. سايلاۋدى وتكىزۋ مىندەتىن تولىعىمەن بيلىككە جۇكتەۋ كەرەك. پاريتەتتىك تۇرعىدان كوميسسيا قۇرۋ دەگەندى بيلىكتەگىلەر جاۋاپكەرشىلىكتى ۇكىمەتتىڭ موينىنان الىپ تاستاۋ دەپ تۇسىنەدى. ءتۇرلى پارتيالاردىڭ وكىلدەرى قاتىسقان كوميسسيا جۇمىس ىستەگەن جاعدايدا بيلىكتەن ەشتەڭە تالاپ ەتە المايسىڭ. بارلىق جاۋاپكەرشىلىكتى بيلىكتىڭ موينىنا ارتۋ قاجەت.
ال حالىقارالىق قاۋىمداستىق بار كۇش-جىگەرىن باقىلاۋشىنىڭ ستاتۋسىن كوتەرىپ، كاسىبي، ساۋاتتى باقىلاۋشىلاردى دايىنداۋعا جۇمساۋى كەرەك. ال قازىرگى باقىلاۋشىلاردىڭ كوپشىلىگى سايلاۋ ۋچاسكەلەرىنە كەلىپ، قالقيىپ وتىرعاننان باسقا ەشتەڭە بىتىرە المايدى.
– سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ مۇشەلەرى كەرىسىنشە وسىنداي ءوز قۇقىقتارىن بىلەتىن باقىلاۋشىلاردى قۋىپ شىعىپ جاتادى ەمەس پە؟
– ءبىر ساۋاتتى باقىلاۋشىنىڭ ورنىنا ون ساۋاتتى باقىلاۋشى وتىرسا، كوميسسيا مۇشەلەرى سولاي ەركىن ارەكەت ەتە الا ما؟ بىرەۋىن شىعارىپ جىبەرسە، بۇل زاڭسىزدىقتى تىركەيتىن توعىز باقىلاۋشى بار ەمەس پە؟ بار كۇش-جىگەردى باقىلاۋشىلارعا جۇمساۋ كەرەك دەپ وتىرعانىن سودان.
– ەقىۇ-نىڭ تەورياشىلدىعى باتىستىڭ ءبىزدىڭ ەلدەرگە قاتىستى قولدانىپ وتىرعان ەكى ءتۇرلى ستاندارت ءادىسىن جاسىرىپ-جابۋى ەمەس پە؟
– ەقىۇ ءاردايىم ەكى ءتۇرلى ستاندارت ءادىسىن قولدانادى دەۋ ارتىق ايتقاندىق بولار. دەگەنمەن، ارمەنياعا قاتىستى وسىنداي ءتاسىلدىڭ قولدانىلعانى جاسىرىن ەمەس. بۇل ۇيىمنىڭ بارلىق ەسەپتەرىندە ارمەنيا ءسوز بوستاندىعى، ەركىندىك تۇرعىسىنان ءازىربايجاننان الدا دەلىنىپ كەلدى. جاقىندا بۇل ەلدە بولعان پرەزيدەنت سايلاۋى نەنى كورسەتتى؟ سايلاۋ قورىتىندىلارىنىڭ بۇرمالانعانىنا نارازىلىق ءبىلدىرىپ كوشەگە شىققان 20 ادام قازا تاپتى، جۇزدەگەن ادام تۇرمەگە جابىلدى، ءبىر ايعا توتەنشە جاعداي جاريالاندى. ال ءازىربايجاندا جاعداي بۇعان جەتكەن جوق. مەنىڭشە، ارمەنيا مەن ازىربايجانداعى جاعداي بىردەي. بىراق، حالىقارالىق قاۋىمداستىق بەلگىلى ءبىر سەبەپتەرمەن ارمەنياداعى شىنايى جاعدايدى جاسىرىپ كەلدى. باسقا جاعدايدا ەقىۇ-نىڭ بىرجاقتى كەتكەنىن بايقاعان جوقپىن. تەك ءبىر جامان جەرى، ولار سايلاۋ پروتسەسىنە فورمالدىق تۇرعىدان كەلەدى. بەلگىلى ءبىر كريتەريلەر بويىنشا قارايدى دا، انشەيىن باعا بەرە سالادى. ولار سايلاۋعا باعا بەرۋ ءادىسىن وزگەرتۋى كەرەك. ماسەلەن، «سايلاۋدىڭ قورىتىندىسى ەلدەگى ساياسي جاعدايعا قالاي اسەر ەتۋى مۇمكىن؟» دەگەن سۇراققا دا جاۋاپ بەرىپ، تۇجىرىم جاساۋى كەرەك. ولار «ارمەنيادا سايلاۋ دەموكراتيا تالاپتارىنا ساي ءوتتى» دەگەن قورىتىندى جاسادى، ال ەرتەڭىندە قانداي قىرعىن بولدى. ەقىۇ مۇنداي تەكەتىرەسكە العىشارت بار ەكەنىن ەسكەرتە المادى. ەقىۇ-نىڭ قورىتىندىلارىنا قوعامنىڭ سەنىمى ازايىپ بارادى.
– قازاقستان 2010 جىلى ەقىۇ-عا توراعالىق ەتەدى. قازاقستان باسشىلىعىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل – ەلدىڭ دەموكراتيا سالاسىنداعى جەتىستىكتەرىنىڭ ناتيجەسى. ال ەلدەگى وپپوزيتسيا بولسا، قازاقستان بۇل ورىنعا باتىس ەلدەرىن «بوپسالاۋ» ارقىلى يە بولدى دەپ وتىر. ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز قانداي؟
– بۇل حالىقارالىق ۇيىم قازىر جولايرىققا كەلىپ تىرەلدى. ماسەلە تەك دەموكراتيادا ەمەس. ەقىۇ-نىڭ فۋندامەنتالدى پرينتسيپتەرىنىڭ ءبىرى – مەملەكەتتىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعى ءپرينتسيپى بۇزىلدى. سەربيانىڭ قۇرامىنداعى كوسوۆو ايماعىنا تاۋەلسىزدىك بەرىلگەنىن بىلەسىزدەر. ءوز پرينتسيپتەرىن ءوزى ساقتاي المايتىن ۇيىمدى حالىقارالىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتەتىن ۇيىم رەتىندە كوزگە ەلەستەتۋ قيىن.
ەقىۇ قازىر بۇۇ-نىڭ كەبىن كيىپ وتىر. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى حالىقارالىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ مىندەتىن اتقارا المايتىن جاعدايعا جەتكەندە، كەدەي ەلدەرگە كومەكتەسۋ، سپيد-پەن كۇرەس سياقتى الەۋمەتتىك ماسەلەلەرگە بەت بۇردى. ونىڭ فۋنكتسياسىن ايماقتىق ۇيىمدار اتقارا باستادى. ەقىۇ دا نەگىزگى پرينتسيپتەرىن ساقتاي الماعاندىقتان، ايماقتاعى قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتەتىن حالىقارالىق قۇقىق ينستيتۋتى مارتەبەسىنەن ايىرىلدى. بالكىم، ەندى ول دەموكراتيا قۇندىلىقتارىنا باسا كوڭىل بولۋگە كوشەتىن شىعار. دەگەنمەن، مۇندا دا بۇل ۇيىمنىڭ قىزمەتى جەمىس بەرەدى دەپ ايتۋ قيىن. مەنىڭشە، رەسەي دە، قازاقستان دا، ءازىربايجان دا بۇل ۇيىمنىڭ قۇجاتتارىنا جازىلعان دەموكراتيا پرينتسيپتەرىن تولىق ساقتاپ وتىرعان جوق. دەمەك، ءبىزدىڭ ءالى بۇل ۇيىمدى باسقارۋعا مورالدىق قۇقىعىمىز جوق.    
– سوندا ءبىزدىڭ ەلدەردەگى ساياسي ۇيىمداردىڭ ەقىۇ-عا بارىپ ارىزدانىپ، ادىلدىك ىزدەپ جۇرگەندەرى بوس اۋرەشىلىك پە؟
–  مەنىڭشە، ءبىزدىڭ ساياسي پارتيالاردىڭ وكىلدەرى باتىسقا شاعىمدانۋدى قويىپ، قاراپايىم حالىقپەن تىلدەسۋدى ۇيرەنۋى كەرەك. سالىستىرىپ كورەلىك. اقش-تا دا، ءازىربايجاندا دا پرەزيدەنت سايلاۋىنا دەيىن بەس-التى اي قالدى. اقش-تا كانديداتتاردىڭ تابانى تيمەگەن ەلدىمەكەن قالمادى دەسە بولادى. ال ءبىزدىڭ ساياساتكەرلەر شەتەلدىك ديپلوماتتارمەن كەزدەسۋدەن ءالى بوساماي ءجۇر. تەك يلحام اليەۆ پرەزيدەنت رەتىندە ەل ارالاعان بولادى.
– اقش-تاعى سايلاۋ جۇيەسى مۇلدە باسقا عوي...
– ماسەلە سايلاۋ جۇيەسىندە ەمەس. ءبىزدىڭ ساياسي قايراتكەرلەر سايلاۋشىمەن بەتپە-بەت كەزدەسۋدى قالامايدى. ءتىپتى ول كەلىپ بەتىڭە تۇكىرسە دە، سەن ونىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن تىڭداۋىڭ كەرەك. كەزدەسۋ ۇيىمداستىرۋعا مۇمكىندىك بەرمەي مە، قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاسا، ارەكەت قىل. ءبىر كابينەتتەن ەكىنشى كابينەتكە جۇگىرىپ جۇرگەننەن ءبىر اۋىلدان ەكىنشى اۋىلعا جۇگىرىپ جۇرگەن الدەقايدا پايدالى.
– وپپوزيتسيانىڭ ءالسىز بولاتىندىعىنىڭ وبەكتيۆتى سەبەپتەرى دە كوپ ەمەس پە؟
– ارينە. ەڭ باستى سەبەپ – بيلىكتىڭ كەدەرگىلەرى. 90-جىلداردىڭ باسىندا بيزنەس وكىلدەرى وپپوزيتسياعا ازداپ بولسا دا كوڭىل بولەتىن. قازىر ولار وپپوزيتسياعا مۇلدە جولاماۋعا تىرىسادى. سەبەبى، ەرتەڭىندە-اق الگى ادامنىڭ بيزنەسى تاس-تالقان بولادى. ولاردىڭ كۇش جۇمىلدىرىپ، جاقسى باعدارلاما جاساپ، اقىلدى ادامداردى تارتا الماي جاتقانى دا سودان. مۇمكىندىك بولسا، الەۋمەتتىك زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، سونىڭ نەگىزىندە جاقسى باعدارلاما جاساۋعا بولار ەدى. قارجىنىڭ جوقتىعىنان ءبىزدىڭ وپپوزيتسيالىق ۇيىمداردىڭ كوپشىلىگى بيلىكتىڭ ىشىندەگى نە سولاردىڭ ماڭايىنداعى «نارازى» توپتاردىڭ «تاپسىرىسىن» ورىنداۋمەن كۇن كورىپ وتىر. وپپوزيتسيانىڭ حالىق الدىندا بەدەلى جوقتىعى سودان.
– سوندا، ءازىربايجاندا بيلىكتى قولدايتىندار كوپ دەمەكسىز عوي؟
– جوق. 2005 جىلعى سايلاۋعا رەسمي تۇردە سايلاۋشىلاردىڭ 42 پايىزى قاتىسقان. ال شىن مانىندە سايلاۋشىلاردىڭ تەك ۇشتەن ءبىرى عانا داۋىس بەرۋگە كەلدى. قالعان ۇشتەن ەكىسى اليەۆكە دە، باسقالارىنا دا قولدى ءبىر-اق سىلتەگەن. مىنە، ءازىربايجاننىڭ ساياسي رەزەرۆى قايدا جاتىر! ءبىزدىڭ ساياساتكەرلەر وسى «ۇيىقتاپ جاتقانداردى» وياتۋدىڭ ورنىنا ونسىز دا داۋىس بەرىپ جۇرگەندەرمەن جۇمىس ىستەگەندى جاقسى كورەدى. حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگى بۇل جۇيەنى ىسىرىپ تاستاعان. ولار جاڭا ليدەردىڭ پايدا بولعانىن كۇتىپ وتىر. 
– ول قانداي بولۋى كەرەك؟
– ول جالعىز ادام ەمەس، وتە جاقسى ۇيىمداسقان جالىندى، جىگەرلى، ايباتتى توپ بولۋى كەرەك. ءبىزدىڭ ساياساتكەرلەردىڭ لەكسيكونىندا بار-جوعى الپىسقا تارتا ءسوز بار. سول سوزدەردى اينالدىرىپ قايتالاي بەرەدى.  ولاردىڭ سويلەۋ مانەرى دە، ساياسي پلاتفورماسى دا، ريتوريكاسى دا قازىرگىلەرگە ۇقساماۋى كەرەك. جاڭا تۇلعا زاماناۋي كوزقاراستاعى ينتەلەكتۋال بولۋمەن قاتار وجەت تۇلعا بولۋى قاجەت. باسشىلىق ەتۋ ءستيلى دە، كۇن تارتىبىنە قويىپ وتىرعان ماسەلەسى دە جاڭاشا بولۋى ءتيىس.
– بىزدە «بۇگىنگى جاعدايدا وپپوزيتسيا ساپىنان مۇنداي جاڭا ليدەر شىعۋى مۇمكىن ەمەس، ول شىقسا بيلىكتىڭ ءوز ىشىنەن شىعادى» دەگەن پىكىرلەر بار. سىزدەردە قالاي؟
–  ءازىربايجاندا دا، قازاقستاندا دا رەجيمدەردىڭ سىرتقى كەلبەتى، ىشكى مازمۇنى ءبىر-بىرىنە وتە ۇقساس. دەگەنمەن، قازاقستانداعىمەن سالىستىرعاندا ءازىربايجاندا بيلىك كومانداسىندا مورالدىق دەڭگەيى تومەن ادام عانا جۇمىس ىستەي الادى. ولار قورقاق، جاعىمپاز، كەلىسىمپاز بولىپ كەلەدى. ال قازاقستان – ۇلكەن ەل. قانشا دەگەنمەن، سىزدەردە ءپليۋراليزمنىڭ، ەكونوميكالىق ەركىندىكتىڭ دەڭگەيى بىزگە قاراعاندا جوعارى. سونىمەن قاتار، قازاقستاندا بەدەلدى ايماقتىق ليدەرلەر بار. نازارباەۆ ولارمەن ساناسىپ وتىرۋعا ءماجبۇر. سونىمەن قاتار، سىزدەردە ءىرى قارجىلىق توپتار بار. سوندىقتان، قازاقستاندا جاڭا ليدەردىڭ بيلىك ىشىنەن شىعۋى ابدەن مۇمكىن. ءازىربايجاندا اليەۆ ساناسىپ وتىراتىن بىردە-ءبىر ايماق باسشىسى جوق. بىزدە بارلىعى ايقىن سىزىلعان پيراميدانىڭ قالىبىنا كىرگىزىلگەن. ولار تىرپ ەتە المايدى. 2005 جىلعى «توڭكەرىس جاساماق بولدى» دەگەن داۋ-دامايدىڭ لەگىمەن بىرنەشە ءمينيستردى الىپ تاستاعالى بەرى بيلىكتەگىلەر ءتىپتى جۋاسىپ قالدى.
– راحمەت.

مۇحتار سەڭگىرباي، تاۋەلسىز جۋرناليست.