- دينا، ءسىز تەلەۆيدەنيە سالا­سىنا قالاي كەلدىڭىز؟
- نەگىزى، مەنىڭ ماماندىعىم - زاڭگەر. دەسە دە، جاستايىمنان ادەبيەتكە وتە جا­قىن بولىپ ءوس­تىم. ءاۋ باستان تالدىقور­عانداعى جەرگىلىكتى گازەتتەرگە ءوز شىعار­مالارىمدى جاريالاپ ءجۇردىم. ءسويتىپ، تالدىقورعان وبلىستىق تەلەارناسىنا كەزدەيسوق شاقىرى­لىپ، سول جەردە العاش جۋرناليستىك قىزمەتىمدى باستادىم. مىنە­كەي، سودان بەرى 16 جىل ۇزبەي وتاندىق تە­لەۆيزيادا قىزمەت ەتىپ كەلە­مىن.
- بۇگىندە قازاق جۋرناليس­تەرىنىڭ بار­لىعى دەرلىك ەكى قىزمەتتى بىرگە الىپ جۇرگەن سياقتى. ياكي ءبىر جاعىنان، ءتىلشى، ەكىنشى جا­عىنان، اۋدارماشىمىز. سوڭعىسى اقى ءتو­لەن­بەيتىن قىزمەت. بۇل تۇر­عىدان تىلدىك جاعداي جۋرناليستيكا­نىڭ دامۋىنا، نە كەرى كەتۋىنە اسەر ەتە الا ما؟
- قازاق تىلشىلەرىنىڭ ارقالا­عانى - التىن، جەگەنى - جانتاق. ال قازاق جۋر­ناليستيكاسىنىڭ اياعىنا شىدەر سالىپ وتىر­عان، سول ايتا-ايتا جاۋىر بوپ، ءوزىمىز ۇيا­لاتىنداي دارەجەگە جەتكەن مەم­لەكەتتىك ءتىلىمىزدىڭ بۇگىنگى پۇ­شايمان ءحالى. ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، تاۋەلسىزدىك الدىق دەپ اتوي­لاتقان 19 جىلدا بىردە-ءبىر ۇلتتىق تە­لەارنانىڭ اشىلماۋى - ەلدىگى­مىزگە، سالتىمىزعا سىن، ۇلتىمىز ءۇشىن ۇيات نارسە. وتاندىق اقپا­راتتىق كەڭىستىكتە ءورىستىلدى باق-تاردىڭ ۇلەسى الدەقايدا باسىم. ەلى­مىزدە ورىس تىلىندە ءبىر جارىم مىڭ بۇقارا­لىق اقپارات قۇرالى جۇمىس ىستەسە، قا­زاقتىلدى باق-تاردىڭ سانى - 500-دەي عانا. ەندى مۇنى سالىستىرىپ كورىڭىز.

- دينا، ءسىز تەلەۆيدەنيە سالا­سىنا قالاي كەلدىڭىز؟
- نەگىزى، مەنىڭ ماماندىعىم - زاڭگەر. دەسە دە، جاستايىمنان ادەبيەتكە وتە جا­قىن بولىپ ءوس­تىم. ءاۋ باستان تالدىقور­عانداعى جەرگىلىكتى گازەتتەرگە ءوز شىعار­مالارىمدى جاريالاپ ءجۇردىم. ءسويتىپ، تالدىقورعان وبلىستىق تەلەارناسىنا كەزدەيسوق شاقىرى­لىپ، سول جەردە العاش جۋرناليستىك قىزمەتىمدى باستادىم. مىنە­كەي، سودان بەرى 16 جىل ۇزبەي وتاندىق تە­لەۆيزيادا قىزمەت ەتىپ كەلە­مىن.
- بۇگىندە قازاق جۋرناليس­تەرىنىڭ بار­لىعى دەرلىك ەكى قىزمەتتى بىرگە الىپ جۇرگەن سياقتى. ياكي ءبىر جاعىنان، ءتىلشى، ەكىنشى جا­عىنان، اۋدارماشىمىز. سوڭعىسى اقى ءتو­لەن­بەيتىن قىزمەت. بۇل تۇر­عىدان تىلدىك جاعداي جۋرناليستيكا­نىڭ دامۋىنا، نە كەرى كەتۋىنە اسەر ەتە الا ما؟
- قازاق تىلشىلەرىنىڭ ارقالا­عانى - التىن، جەگەنى - جانتاق. ال قازاق جۋر­ناليستيكاسىنىڭ اياعىنا شىدەر سالىپ وتىر­عان، سول ايتا-ايتا جاۋىر بوپ، ءوزىمىز ۇيا­لاتىنداي دارەجەگە جەتكەن مەم­لەكەتتىك ءتىلىمىزدىڭ بۇگىنگى پۇ­شايمان ءحالى. ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، تاۋەلسىزدىك الدىق دەپ اتوي­لاتقان 19 جىلدا بىردە-ءبىر ۇلتتىق تە­لەارنانىڭ اشىلماۋى - ەلدىگى­مىزگە، سالتىمىزعا سىن، ۇلتىمىز ءۇشىن ۇيات نارسە. وتاندىق اقپا­راتتىق كەڭىستىكتە ءورىستىلدى باق-تاردىڭ ۇلەسى الدەقايدا باسىم. ەلى­مىزدە ورىس تىلىندە ءبىر جارىم مىڭ بۇقارا­لىق اقپارات قۇرالى جۇمىس ىستەسە، قا­زاقتىلدى باق-تاردىڭ سانى - 500-دەي عانا. ەندى مۇنى سالىستىرىپ كورىڭىز.
قازاقستان - اقپاراتتىق ەكسپانسياعا ۇشىراعان ەل! قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ پروبلەماسى شاش ەتەكتەن. جارناما تۇگەلدەي ورىس تىلىندە، وعان قازاقتىلدى باسىلىمداردىڭ تارالۋ جاعىنان قيىندىق كورەتىنىن تاعى قوسى­ڭىز. «تىلدەر تۋرالى» زاڭ تالاپ­تارىن تولىقتاي ورىنداپ وتىرعان ەلەكتروندى اقپارات قۇرالدارى ساۋساقپەن سانارلىق. ءوزىمنىڭ كۇن­دەلىكتى كاسىبىمنەن ءبىر عانا مىسال كەلتىرەيىن. وسىدان 16 جىل بۇرىن جينالىستار ورىس تىلىندە وتەتىن، وكىنىشكە قاراي، بۇل ءۇردىس ءالى كۇنگە دەيىن جالعاسىپ كەلەدى. جي­نالىستىڭ سوڭىنا دەيىن قالۋعا ءماجبۇر بوپ، قازاقشا سۇحبات بەرۋدى قيىلىپ، كۇتىپ تۇراتىن دا - قازاق تىلشىلەرى. قازاقشا سويلەيتىن ادام تابا الماي، مي­­­­­كرو­فون­دارىن قۇشاقتاپ الىپ، تەر­لەپ-تەپشىپ، زىر جۇگىرىپ ءجۇ­رەتىن دە - تاعى دا سول قازاق ءتىل­شىلەرى. وعان قوسا، «جاڭا عانا ورىس تىلىندە ايتتىم ەمەس پە؟» دەپ مارگينال شەنەۋنىكتەردەن ءسوز ەستيتىن دە - مەنىڭ ءارىپ­تەس­تە­رىم. سودان كەيىن تەلەارنا­لارداعى حابارلارعا ساۋساقپەن سا­نارلىق ەكونوميستەر مەن سايا­­­ساتتانۋ­شىلاردى اينالدىرىپ الىپ، شاقىرا بەرۋگە تۋرا كەلەدى. ال قازاقشاعا سۋداي ايدوس سارىم، ماعبات سپانوۆ سياقتى الەۋەتى مول ازاماتتارعا بەلگىلى سە­بەپ­تەرمەن مەملەكەتتىك باق-تاردا سويلەۋ مۇمكىن ەمەس. تاعى ءبىر مىسال، مەملەكەتتىك ارنا­لاردان سوناۋ ەۋروپادان، اقش-تان، جالپى، تورتكۇل دۇنيەدەن قازاقشا اقپار بەرەتىن ەڭ قۇرىعاندا ءبىر ءتىلشىنى كوردىڭىز بە؟ جوق، تەك ءورىستىلدى تىلشىلەردى عانا جال­دايدى. نەگە؟ اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرگەن، حالىقارالىق تاقى­رىپتا شولۋ جاسايتىن قازاق­تىلدى جۋرناليستەر جوق ەمەس، بارشى­لىق. سايىپ كەلگەندە، باق-تاردىڭ باعىن اشپاي وتىر­عان - تىلدىك فاكتور مەن تۋعان ءتىلىمىزدىڭ وركەندەۋىنە قولدان تىيىم سالۋ. ال ورىس ءتىلىن ءوزىمىز اۋ­دا­رىپ جۇرگەنىمىزگە ونشا قينالماي­مىن. ءتىل بىلمەگەن سوڭ قيىن. قا­زاق تىلىندە ءباسپاسوز ءماسليحاتى وتكىزىلسە، تۇسىنبەي، الاق-جۇلاق ەتىپ وتىر­عان ورىس تىلدىلەرگە قاراپ جانىڭ اشيدى. وعان قا­راعاندا، قازاقتىلدى جۋرنا­ليس­تەر­دىڭ قوس ءتىلدى مەڭگەرگەنى وزدەرىنە ابىروي.
- جاسىراتىن نەسى بار، «حابار» ار­ناسىندا تىم رەسمي، جاعىمدى اقپاراتتار كوپ بەرىلەدى دەپ سىن ايتىلىپ جاتادى. ءوزىڭىز سول ارنادا قىزمەت ەتەتىن جۋرنا­ليست رەتىندە مۇنداي پىكىرگە قالاي قارايسىز؟
- «حابار» ارناسى - ەلىمىزدەگى الىپ ارنا. وندا جاعىمدى اق­پاراتتار بەرىلەتىنىن مەن جاسى­رىپ قالعانمەن، كورەرمەننىڭ ءوزى ءبارىن ءبىلىپ وتىر عوي. تەلەۆيزيا - بۇگىنگى قوعامنىڭ ايناسى. ال ول اينادان ءوز كەلبەتىڭدى جاسىرۋ - ابەستىك. مەملەكەتتىك باق-تاردى بار­لاي وتىرىپ-اق، بۇگىنگى قازاق­ستاندىق دەموكراتيانىڭ، ءسوز بوس­تاندىعىنىڭ قانشالىقتى دەڭگەي­دە ەكەنىن انىقتاۋ قيىن ەمەس. وسى ارنادا قىزمەت ەتكەنىمە بيىل 11 جىل بولادى. ول مەن ءۇشىن ۇلكەن مەكتەپ بولدى. تەلە­ۆيزيانىڭ نەبىر تارلاندارىن ءتار­بيەلەپ شىعاردى. ارينە، وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن وتكىر پرو­بلەمالاردى كوتەرىپ، تالاي تا­قىرىپ­تاردى تالقىلاساق، قازىر ماقتاۋدان ارى اسا الماي جات­قانىمىز كوپكە ايان عوي.
- قازىرگى وتاندىق تەلەۆيدە­نيەگە قانداي تەلەۆيزيالىق جوبا­لار جەتىسپەيدى دەپ ويلايسىز؟ ءتا­جىريبەڭىز بار، ءوزىڭىز دە جەكە جوبا اشۋدى ويلامايسىز با؟
- ازىرگە جەكە جوبا اشقىم كەلمەيدى. وتاندىق تەلەيندۋس­تريانىڭ دامۋى كوڭىل كونشىت­پەيدى. قازاقستاندىق تۇرعىندار­دىڭ كوپشىلىگى كوبىنە رەسەيلىك تەلەارنالاردى كورۋگە قۇشتار. نەگە؟ ويتكەنى كورەرمەننىڭ تال­عامىنان شىعاتىن حابارلار ءالى از. ول كوبىنە بىزدە ساۋاتتى، مىق­تى توپ-مەنەد­جەرلەردىڭ جەتىسپەۋى­نەن، بيلىكتىڭ بەلگىلى دارەجەدەگى «شەكتەۋ» قويۋىنان، قارجىنىڭ جەتكىلىكسىز بولىنۋىنەن، بىلىكتى ماماندار­دىڭ جەتىسپەۋىنەن، تەلە­يندۋستريانىڭ زا­ماناۋي تەحنولو­گيالار كوشىنەن قالىپ قويعان­دىعىنان تۋىنداپ وتىر. ماسەلەن، رەسەيلىك ءبىر باعدارلامانى الىپ قاراساڭىز، وعان قوماقتى قارجى بولىنەدى، قانشاما اۆتورلار، رەجيسسەر-اسسيستەنتتەر جۇمىس ىستەيدى. ال بىزدە ءبىر ءتىلشى بىرنەشە حاباردىڭ جۇگىن ارقالاۋى مۇمكىن. سان كوپ بولعان جەردە، ساپا بولمايتىنى انىق. ەگەر ەلى­مىزدە ساندىق جەلى ىسكە قوسىلاتىن بول­سا، وندا تەلەۆيزيالىق كەڭىستىكتە مۇلدەم جاڭا مۇمكىندىكتەر اشى­لار ەدى! ۇكىمەت ۋادە ەتىپ وتىر عوي، ۋاقىتىندا كورەرمىز. تاريحي-تانىمدىق باعدارلامالار جەتىس­پەيدى. بالالار باعدارلاماسى جوق­تىڭ قاسى.
- اللا قالاسا، الداعى اقپان ايىندا قازاق جۋرناليستەرىنىڭ ءبىرىنشى قۇرىلتايى وتەدى دەپ كۇ­تىلۋدە. وندا ءاربىر جۋرناليست كو­كەيدەگى ويلارىن، مازالاعان پرو­بلەما­لارىن ايتۋى كەرەك. ءسىز نە ايتار ەدىڭىز؟
- بۇگىندە قازاقتىڭ ۇلت رەتىندە جاڭاشا قالىپتاسۋ ۇدەرىسى ءجۇرىپ جاتىر. وعان بەلگىلى دارە­جەدە ىقپال ەتىپ وتىرعان ءبىزدىڭ قازاقتىلدى جۋرناليستەر. ال وسىن­داي ۇلتى­مىز ءۇشىن ۇلىق مىندەتتى اتقارىپ جۇرگەن، قوعامنىڭ تا­مىرشىلارى - تىلشىلەردىڭ الەۋ­مەتتىك مارتەبەسى ءالى كۇنگە انىق­تالماي وتىر. مەملەكەتتىك نەمەسە بيۋدجەتتىك قىز­مەتكەر ەمەستىكتەن، پاتەر الۋدا قينالىپ جۇرگەن قانشاما تىلشىلەر بار؟! سول سياقتى «جارناما تۋرالى» زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزە­تىن ۋاقىت كەلدى. باستى پروبلەمالاردىڭ ءبىرى - قازاق جۋرناليستيكاسىندا ساياسي-ەكونوميكالىق ساراپتاۋلار ءالى دە ازدىق ەتەدى. انشەيىن ەموتسياعا بەرىلۋدىڭ قاجەتى جوق. ناقتى دەرەكتەر مەن ساۋاتتى تالداۋلار كەرەك-اق. كوڭىلدى كونشىتپەيتىن تاعى ءبىر ماسەلە، بىزدە وبەكتيۆتى ماتەريالدار ازايىپ كەتكەن. تەلە­ديداردى اشىپ قالسا­ڭىز، «گۇلدەن­گەن الەمدى» كورەسىز! كوپشى­لىكتىڭ جەريتىنى سوندىقتان. جۋىردا اشىل­عان «7 ارنادا» وبەكتيۆتىلىك كوزگە ۇرىپ تۇرادى. ماسەلەن، «نى­سانا» باعدارلاماسىن جۇرت جاپپاي كورە باستادى. وندا ءبۇ­گىنگى ءومىردىڭ شىندىعى، اۆتوردىڭ جان-جاقتى ىزدەنىسى، رەجيسسەردىڭ قولتاڭباسى، بارلىعى بايقالىپ تۇرادى. سونىسىمەن دە، رەيتينگى كۇرت ءوسىپ كەلەدى. بۇگىنگى كوكىرەك كوزى وياۋ كورەرمەندى جالعان، كوز­بوياۋشىلىق تانىتىپ، الداۋ ءمۇم­كىن ەمەس.
- جالپى، قازاق جۋرناليس­تەرى­نىڭ ءوزارا بايلانىسى مەن ىن­تى­ماقتاستىعىنا قانداي باعا بە­رەسىز؟ جۋرناليستەردىڭ تىلگە، ساياسي ۇستا­نىمىنا قاراي ءبولىنۋى دۇرىس پا؟
- جۋرناليستەردىڭ جالپى يلەپ جۇرگەن پۇشپاعى ءبىر. بۇگىنگى قازاق جۋرناليستەرى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق، اۋىزبىرشىلىك، مەنىڭشە، ەندى قالىپتاسىپ كەلەدى. جۋىردا قازاقتىلدى جۋرناليس­تەردىڭ بىرنەشە سەمينارى ءوتتى. قانشاما ءوز ىشىمىزدەگى وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەردىك. ياعني سەڭ قوزعالدى دەۋگە بولادى. جانە تاعى ءبىر ايتارىم، قازاقتىلدى ءتىل­شىلەردىڭ باسىن قوسۋدا «اباي.كز» سايتىنىڭ جىگىتتەرى ءبىراز ۇلەس قوسىپ ءجۇر. ۇلتتىق ۇنجىرعامىز ءتۇسىپ، ءوز ەلىمىزدە وگەي بالانىڭ كەيپىن كەشكەن كەزەڭدە قازاق جۋرناليستەرىنىڭ بىرىگۋى ماڭىزدى. كەزىندە سەرگەي كوزلوۆ، گەننادي بەنديتسكي سياقتى جۋرناليستەر­دىڭ باسىنا بۇلت ۇيىرىلگەندە، ءورىستىلدى باق-تار شەتىنەن شۋ­لاپ جازىپ، ءتىپتى مي­تينگ جاساۋعا دەيىن بارعان جوق پا؟! ءسويتىپ، ارىپتەستەرىن جالادان اراشالاپ الدى ەمەس پە؟! ال قازاقتىلدى تىلشىلەردىڭ باسىنا ءىس تۇسكەندە، جاپپاي اۋىزبىرشىلىك تانىتىپ، قولداۋ كورسەتكەندەر ءوز ارامىزدا بولدى ما؟ بولعان جوق. بۇل - قازاقتىلدى جۋرنا­ليستەردىڭ ءوزارا ىنتىماقتاستىعىنىڭ ءالى دە بەكي ءتۇسۋ قاجەتتىگىن ايعاقتاي تۇسەدى.
- رەسمي تۇردە ايتىلعانداي، 2011 جىل­دان كەيىن قازاقستاندا تولىققاندى قازاقشا سويلەيتىن 3 تەلەارنا اشىلاتىن كورىنەدى. بۇعان قانشالىقتى سەنۋگە بولادى، ونىڭ ۇستىنە، بۇل جوبالار جۇزەگە اسسا دا، بۇكىل قازاقستان ءۇشىن تولىق قازاقشا سويلەيتىن 3-اق ارنا ازدىق ەتپەي مە؟
- جالپى، تۇرعىنداردىڭ 67 پايىزىن قۇراعان تيتۋلدى ۇلت ءۇشىن ۇلتتىق 10 ارنا اشسا دا كوپتىك ەتپەيدى.
- ءوزىڭىز قانداي تەلەارنالار­دىڭ كورەر­مەنىسىز؟ قانداي باع­دارلامالاردى ءسۇيىپ كورەسىز؟
- مەن «ەۋرونيۋس»، «نتۆ»، «سوۆەر­شەن­نو سەكرەتنو»، «ۆەستي»، «ربك»، «7 ار­نا»، «History» ارنا­لارىنداعى تاريحي-تانىمدىق، ساياسي-ەكونوميكالىق سا­­راپ­تا­­­مالاردى، جاڭالىقتاردى كورە­مىن.
- جۋرناليستيكادان تىس نەمەن اينالىساسىز؟
- پيانينودا وينايمىن، تاۋ­عا شىق­قاندى جاقسى كورەمىن.

اڭگىمەلەسكەن
كامشات تاسبولات

"ايقىن" گازەتى