قازاقستاندا تۇراتىن حالىقتاردى ەتنوسقا ءبولiپ، جiلiكتەپ ايتاتىنداردىڭ ۇزىندى-قىسقالى سانى ارقيلى شىعىپ ءجۇر. پرەزيدەنت ءوز سوزدەرiندە «قازاقستاندا 130-دان استام ۇلت پەن ۇلىس وكiلدەرi بار» دەسە، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ «ەل بiرلiگi» دوكتريناسىندا بۇل كورسەتكiشتi 140-قا بiر-اق جەتكiزدi. تاياۋ ۋاقىتتا عانا ونشاقتى ەتنوس جۇماق iزدەپ، جەر اۋىپ كەلگەندەي اسەر قالدىردى. اسىلى، رەسپۋبليكادا رەسمي تۇردە قانشا ەتنوس تiركەلگەن؟ ءاربiرiنiڭ ساندىق كورسەتكiشi قانداي؟ وسى جانە باسقا دا سۇراقتاردى تالداپ كورەيiك.

 

67 پايىزدىڭ جىرى بIتپەي تۇر

قازاقستاندا تۇراتىن حالىقتاردى ەتنوسقا ءبولiپ، جiلiكتەپ ايتاتىنداردىڭ ۇزىندى-قىسقالى سانى ارقيلى شىعىپ ءجۇر. پرەزيدەنت ءوز سوزدەرiندە «قازاقستاندا 130-دان استام ۇلت پەن ۇلىس وكiلدەرi بار» دەسە، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ «ەل بiرلiگi» دوكتريناسىندا بۇل كورسەتكiشتi 140-قا بiر-اق جەتكiزدi. تاياۋ ۋاقىتتا عانا ونشاقتى ەتنوس جۇماق iزدەپ، جەر اۋىپ كەلگەندەي اسەر قالدىردى. اسىلى، رەسپۋبليكادا رەسمي تۇردە قانشا ەتنوس تiركەلگەن؟ ءاربiرiنiڭ ساندىق كورسەتكiشi قانداي؟ وسى جانە باسقا دا سۇراقتاردى تالداپ كورەيiك.

 

67 پايىزدىڭ جىرى بIتپەي تۇر

2009 جىلدىڭ باسىندا ۇلت­تىق حالىق ساناعى ءوتتi. «قازاقستاندا قازاقتىڭ سانى 67 پايىزدان استى، ون ميلليون سەگiز ءجۇز مىڭعا جەتتi» دەگەن رەسمي دەرەك جاريالاندى. ارينە، قازاقستاندا قازاقتىڭ سانى ارتىپ، مەملەكەت قۇ­رۋشى ۇلت رە­تiندە باس كو­تەرگەنi قۋانتارلىق جايت. الايدا، قولعا ءتۇس­كەن مىنا دەرەك وسى قۋا­نىشىمىزدى سۋ سەپكەندەي باستى. قر ستا­­تيستيكا اگەنتتiگi­نiڭ رەسمي مالiمە­تiنە سۇيەنسەك، وتكەن جىلدىڭ العاشقى ايلارىندا رەسپۋبليكا حالقىنىڭ سانى15 ميلليون 800 مىڭعا تايا­عان. ەگەر وسى دەرەك بويىنشا ەسەپشوتقا سالساق، سانىمىز الپىس پايىزدان ءسال-اق اسادى. ولاي بولسا، «67 پايىزدى باعىندىردىق» دەپ تاقيامىزدى اسپان­عا اتقانىمىز، سوڭعى كەزدە «65 پايىزعا ءتۇسiپ قالدىق» دەپ قىنجىلعانىمىز جولدا قالدى. وسى جەتi نەمەسە بەس پا­يىزىمىز قانشا ادامدى قۇرايدى؟ جاۋاپ iزدە­دiك. اتالعان اگەنتتiكتiڭ دەرەكتە­رiمەن ەسەپتەگەندە، جەتi پايىزىمىز بiر ميلليون ادامنان اسىپ تۇسەدi ەكەن. بەس پا­يىزىمىز سەگiز ءجۇز مىڭعا جۋىقتايدى. ءوز ەلiندەگi قازاعىنىڭ ناقتىلى سانىنا جەتە الماي جۇرگەن بۇل نەعىلعان ستاتيستيكالىق اگەنتتiك؟! 800 مىڭ نەمەسە 1 ميلليون قازاق قاي­دا كەتكەن؟ ەلدەن ۇدەرە كوش­كەن كiمدi كوردiك؟ بۇل ەسەپتەن قاتەلەسۋ مە، الدە سولاقاي ساياساتتىڭ سالدارى ما؟

 

سانى جۇزگە دە جەتپەيتIن 49 ەتنوس بار

قازاقستان حالقى اسسام­بلەيا­سىنىڭ «قازاقستاننىڭ ۇلتتىق بiرلiگi» اتتى دوكترينا جوباسىندا بىلاي دەلiنگەن: «عاسىرلار بويى قازاقتاردىڭ تاريحي مە­كەنiنە ءارالۋان مادەنيەتتiڭ، دiن مەن ءداستۇر­لەردi ۇستانعان كوپتەگەن حالىقتاردىڭ تاعدىرى توعىس­تى. ناتيجەسiندە 140 ەتنوس پەن 40 كونفەسسيا وكiلدەرi قا­زاق­تارمەن قويان-قولتىق بەيبiت ءومiر سۇرەتiندەي ايرىقشا جاعداي قالىپتاستى. سونىمەن قاتار، ءتۇرلi ەتنوستاردىڭ ۇزاق ۋاقىت قاتار ءومiر ءسۇرۋi قوعامدا ءتوزiم­دiلiكتiڭ ورنىقتى ءداستۇر­لەرiن قالىپتاستىردى». كورiپ تۇرعانىمىزداي، رەسپۋبليكادا سوڭعى بiر جىلدا ەتنوس سانى 130 دان 140-قا بiر-اق شىعىپتى. شىنتۋايتىنا كەلگەندە، قازاقستاندا رەسمي تۇردە قانشا ەتنوس تiركەلگەن؟ رەسپۋبليكاداعى بارلىق ەتنوستاردىڭ ساندىق كور­سەتكiشi قانداي؟

قر ستاتيستيكا اگەنتتiگi­نiڭ دەرەكتەرiنە جانە كوز جۇگiرتەيiك. 2009 جىلدىڭ باسىندا قازاقستاندا رەسمي تۇردە 128 ەتنوس تiركەۋگە الىنعان. دال وسى 128-دiڭ 49-ىنىڭ سانى، تiپتi جۇزگە دە جەتپەيدi. بەس جۇزدەن اسپايتىندارى - 20, مىڭدى باعىندىرمايتىندارى - 15, بەس مىڭدى باسىپ وزبايتىندارى - 13. نە كەرەك، باس اياعىن ەسەپشوتقا سالعاندا ادام سانى ون مىڭعا جەتپەيتiن ەتنوستاردىڭ سانى - 105. ال 111 ەتنوستىڭ باسىن بiرiكتiرiپ ەسەپتەپ ەدiك 195 856 ادامدى قۇرادى. قالعان 17 ۇلت پەن ۇلىستىڭ ءاربiرiنiڭ سانى جيىرما مىڭنان استى. ەندi, ەسەبiنە بارا بەرiڭiز. جالپى سانى جۇزگە دە جەتپەيتiن 49 ەتنوستى، شەنەۋ­نiكتەرشە ايت­قاندا، قازاقستان دەگەن ۇلكەن شاڭىراقتىڭ ۋىعىنا تەڭەۋ دۇرىس پا، بۇرىس پا؟ قاتارى ون مىڭعا دا جەت­پەيتiن 105 ۇلىستى ساياساتتىڭ ارەناسىنا شىعارىپ، پايدالانۋ كiمگە كەرەك؟ قاي ماقسات ءۇشiن كەرەك؟

مىنا قىزىقتى قاراڭىز: ستاتيستيكا اگەنتتiگiنiڭ تiزi­مiن­­دە تۇرعان ەسكيموس دەگەن ۇلتتىڭ بiردە-بiر وكiلi ەلiمiز­دە ءومiر سۇرمەيتiن بولىپ شىقتى. ونىڭ تۇسىندا - 0 ء(نول) سانى تۇر. بۇرىن بiر-ەكi ەسكيموس تۇرىپ باسقا جاققا كەتiپ قالسا ول نەگە تiزiمدە تۇر؟ بۇل ۇلىس 140-تىڭ ەسەبiن­دە بار ما، جوق پا؟ بيلiككە، ودان قالسا، پرەزيدەنتكە سان عانا كەرەك پە سوندا؟ ن. نازارباەۆ مىرزا 140 ەتنوستىڭ iشiندە سانى ونعا دا جەتپەي تۇرعان 13 ۇلىستىڭ بار ەكەنiن بiلە مە، جوق پا؟ بiلسە قانداي شارا قولدانادى؟ اككi ساياساتىنىڭ تiرەگiنە اينالعان 140 ۇلت پەن ۇلىستى قىسقارتا ما، الدە «مiنە، كەرەك بولسا» دەپ 2010 جىلدىڭ سوڭىنا دەيiن ەتنوس سانىن 150-گە بiر-اق شىعارا ما؟ ەكونوميكالىق كور­سەت­كiشتەردi ءوسiرiپ كورسەتۋگە ادەتتەنگەن بيلiك ءۇشiن ەتنوستار سانىن كوبەيتە سالۋ قيىن بولىپ پا، ءتايiرi.

 

قازاقستاندا ون جىلدىڭ IشIندە ەلۋ توعىز ۇلىس پايدا بولعان با؟

جاسىراتىن تۇگi جوق، سوڭعى جىلدارى «قازاقستان - كوپۇلتتى مەملەكەت، ورتاق ءۇيiمiز. تاتۋ-ءتاتتi ءومiر ءسۇرiپ كەلەمiز» سىندى سوزدەر جيi ايتىلاتىن بولدى. ونىڭ ۇستiنە، بار-جوعى بەيمالiم، سانى، تiپتi جۇزگە جەتپەسە دە سوڭعى بiر جىلدىڭ iشiندە 130 ۇلتىمىز 140-قا كۇرت «ءوسiپ» كەتتi. اسىلى، 130-عا قاشان جەتتiك ءوزi?

ستاتيستيكا اگەنتتiگiنiڭ 2000 جىلى شىققان جيناعىن اقتارىپ وتىرىپ مىناداي دەرەكتەردi كوزiمiز شالدى. سەنiڭiز سەنبەڭiز، ون جىل بۇرىن قازاقستاندا 81 ەتنوس تiر­كەۋدە بولىپتى. سوندا ون جىلدىڭ iشiندە ەلۋ توعىز ەتنوس قايدان پايدا بولعان؟ قايدان كەلگەن؟ قازاقستاندى كوپۇلتتى مەملەكەت رەتiندە قالىپتاستىرۋعا اتسالىسۋ ءۇشiن بiرەۋ سىرتتان شاقىرعان با؟ نەگە قازاقستاندا بiر عانا ۇلت - قازاق ۇلتى بار ەكەنi, قالعانى تەك دياس­پورالار نەمەسە ەتنوس وكiلدەرi ەكەنi ەسكەرiلمەيدi, اتاپ ايتىلمايدى؟

ەتنوس - ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ عىلىمي اتاۋى. بۇل - ەلiمiزدە تۇراتىن دياسپورالاردى قازاق ۇلتىمەن تەڭەستiرۋدiڭ ساياسي جولى. حالىقارالىق زاڭدار بويىنشا ۇلت پەن دياسپورا تەڭ ەمەس. جانە دياسپورا ۇلتقا جۇكتەلەتiن مiندەتتەردi كوتەرە المايتىنى تاعى بار. بۇل جونiندە ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا ءجۇر. ال قازاقستان ۇلتتىق ەنتسيكلوپەدياسىندا «ۇلت - ورتاق تiلi, قالىپتاسقان مادەنيەتi, بiرiكتiرۋشi سالت-ءداس­تۇرلەرi مەن دiنi بار ادامداردىڭ الەۋمەتتiك بiرلەستiگi. سونىمەن بiرگە كوپتەگەن ۇلتتاردىڭ ورتاق اۋماعى، ورتاق ەكونوميكاسى، سول ۇلت وكiلدەرiن بiرiكتiرەتiن مەملەكەتi بولادى. ۇلت قالىپتاسۋىندا ادامداردىڭ بiرلiگiنiڭ باستاۋى بولاتىن ورتاق ەتنوگەنەتيكالىق تەك تە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. وسىنداي تالاپ تۇرعىسىنان قاراستىرعاندا «ۇلت» جانە «ەتنوس» ۇعىمدارى بiرiنە-بiرi وتە جاقىن، ەكiنشiسi بiرiنشiسiنiڭ تۋىپ، قالىپتاسۋىنا نەگiز بولادى. ەتنوستان ايىرماشىلىعى ۇلتتار ەتنوس بەلگiلەرiنە قوسا ساياسي، ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتiك بەلگiلەرگە يە بولادى» دەلiنگەن. وندا دياسپورا ۇعىمى الەۋمەتتiك عىلىمداردا «ۇلتتىق اتا جۇرتى بولىپ تابىلاتىن ەلدەن تىسقارى ءومiر سۇرەتiندەردiڭ بiر بولiگi» دەپ اتالاتىنىنا توقتالعان. ايتسە دە، بۇل ۇعىمداردى شەنەۋنiكتەرگە تىڭداتاتىن پەندە ازiرگە جوق.

نەگiزiندە، پرەزيدەنت باستاپ، شاشباۋىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى كوتەرiپ جۇرگەن ءدال وسى ساياساتتىڭ iشi كۇيە تۇسكەن كيiزدەي شۇرىق-شۇرىق. ايتپەگەندە شە؟ بiر عانا، سانى ونعا، جۇزگە جەتپەيتiن ۇلىستاردى شامشىراقپەن iزدەپ، ەتنوستاردىڭ سانىن ارتتىرۋ اقىلعا قونبايتىن دۇنيە عوي. قازاقستان ءۇشiن مۇنىڭ قانشالىقتى قاجەتi بار؟ ماقتان ءۇشiن بە، الدە قازاقتى تۇقىرتۋ ءۇشiن بە؟ «قازەكە، ەل مەن جەر بiزدiكi دەپ كەۋدە كەرمە، تولىپ جاتقان ۇلىستاردى ەسiڭە ال!» دەپ. الدە «قازاقستان - ۇلتتار دوستىعىنىڭ لابوراتوريا­سى» دەگەن كەڭەستiك داقپىرتتى قايتا جاڭعىرتۋ قاجەت بولدى ما؟

ۇلت پەن ۇلىستاردىڭ سانىن كوبەيتiپ ونى ماقتانىش ساناۋدىڭ قازاقستان حال­قى ءۇشiن كوك تيىندىق قۇنى جوق. بۇل - ساياساتتىڭ قيتۇرقى ويىنى عانا. سانى جۇزگە نەمەسە مىڭعا دا جەتپەيتiن ەتنوس­تاردى ءجۇز مىڭنان اساتىندارمەن تەڭەستiرۋ ءجون بە؟ قازاقستاندا ادام سانى جيىرما مىڭنىڭ ۇستiندە تۇرعان ۇلت پەن ۇلىستىڭ سانى ون جەتi عانا. ال ونى ەسەلەپ ءوسiرiپ، سانى تىم از، تiپتi جوق ۇلىستاردى قوسىپ ءجۇز قىرىققا جەتكiزۋ - جونسiزدiك. تۇركيا­دا 150-دەن ، فرانتسيادا 180-نەن استام ەتنوس بار. بiراق، اتالعان ەلدەر قا­زاق­ستان سەكiلدi الەمگە جار سالىپ، داڭعازا جاسامايدى. كەرiسiن­شە، ونداعى تۇرعىندار «تۇرiكپiز»، «فرانتسۋزبىز» دەپ ماقتان ەتەدi. ال بiزدەگi جاعداي تiپتەن وزگەشە. سوراقىسى سول مەملەكەتتiڭ بۇرىنعى قازاق رەسپۋبليكاسى اتاۋىن ءوز­گەرتiپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى جاساعان دا، قازاق مۇددەسiن تاسادا قالدىرىپ وتىرعانداردىڭ باسشىسىنىڭ دا، قوسشىسىنىڭ باسىم بولiگi دە - قازاقتىڭ ءوزi.

ايتپاقشى، قر ستاتيستيكا اگەنت­تiگiنiڭ توراعاسى ءا.سمايىلوۆ مىرزاعا الدىن الا «قازاقستاندا رەسمي تۇردە قانشا ەتنوس تiركەۋگە الىنعان جانە ولاردىڭ ساندىق كورسەتكiشi قانداي» دەگەن ساۋال جولدادىق. 15 كۇن ءوتتi. ەش حابار بولمادى. قايتا-قايتا حابارلاسىپ، ايتەۋiر، ساۋالىمىزعا توراعانىڭ اتىنان جاۋاپ بەرەتiن اگەنتتiكتiڭ مامانىن انىقتادىق تا، لەزدە جاۋابىمىزدى الدىق. دەگەنمەن، كوپ وتپەي «جاس الاش» گازەتiنiڭ رەداكتسياسىنا سمايىلوۆ مىرزانىڭ اتىنان حات ءتۇستi. وندا بىلاي دەلiنگەن: «2009 جىلعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى حالقىنىڭ ۇلتتىق ساناعى تۋرالى» قر ۇكiمەتiنiڭ 2007 جىل­عى 28 قاراشاداعى №1138 قاۋلىسىنا سايەس ەتنوستار تۋرالى اقپارات تاقىرىپتىق جيناقتاردا قاراستىرىلادى جانە ولاردى جاريا­لاۋ 2010-11 جىل­دار­عا بەلگiلەنگەن.

سونىمەن قاتار اعىمداعى ستاتيستيكالىق ەسەپتiڭ ەتنوس تۋرالى مالiمەتتەرi بiزدiڭ سايتتا (www. ­stat.kz)­ ورنالاس­قان». ستاتيستيكا اگەنتتiگiنiڭ توراعاسى سۇراعىمىزعا جاۋاپ بەرۋ ءۇشiن نەگە بۇلاي قۇبىلعانى، ارينە، بiزگە بەيمالiم.

 

دەرەك پەن دايەك

قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى تاراتقان دەرەكتەرگە سايكەس، ءدال قازiر ەلiمiزدە 818 ەتنومادەني بiرلەستiك جۇمىس iستەيدi. 46 ەتنوستىڭ ءوز ەتنومادەني ورتالىعى بار. رەسپۋبليكادا وزگە ۇلىستاردىڭ تiلiن دامىتۋ ءۇشiن بار مۇمكiندiك جاسالعان. 1673 مەكتەپتە وقىتۋ تازا ورىس تiلiندە جۇرەدi. 81 مەكتەپ تازا وزبەك، تاجiك جانە ۇيعىر تiلiندە بiلiم بەرەدi. 108 مەكتەپتە 22 ۇلتتىڭ تiلi ءوز الدىنا وتەدi. ارنايى مامانداندىرىلعان 195 ەتنولينگۆيستيكالىق ورتالىق اشىلعان. وندا بالالار مەن ەرەسەكتەر 30 ۇلتتىڭ تiلiن وقىپ ۇيرەنۋدە. انا تiلدەرiن وقىتۋعا ارنالعان جەكسەنبiلiك مەكتەپتەر جۇمىس iستەيدi. ول ءۇشiن مەملەكەتتiك بيۋدجەتتەن قارجى بولiنەدi.

ەلiمiزدە قازاق جانە ورىس تەاترلارىمەن قاتار، وزبەك، ۇيعىر، كارiس جانە نەمiستiڭ ۇلت­تىق تەاترى جۇمىس iستەيدi. 15 تiلدە گازەت-جۋرنال جارىققا شىعادى. 8 تiلدە راديوباعدارلامالار، 11 تiلدە تەلەباعدارلاما بەرiلەدi. 19 ەتنوستىڭ 33 بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ قىزمەتiن قولداپ-قولپاشتاۋعا مەملەكەت ارنايى قارجى قاراستىرعان. 18 جىلدىڭ iشiندە قازاقستانداعى دiني بiرلەستiتەر­دiڭ سانى 6 ەسەگە ءوستi. انىقتاپ ايتساق، 671-دەن 4200-گە جەتتi.

 

 

كIم قالاي سانايدى؟

پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ:

«كەيiنگi ون جىلدىڭ iشiندە حالىق سانى 14 ميلليون 900 مىڭنان 16 ميلليون 300 مىڭعا جەتتi. بiز مۇنداي كورسەتكiشكە تابيعي ءوسiمنiڭ ارتىپ، ادام ءولiمi ازايعاندىقتان قول جەتكiزدiك. سىرتقا قونىس اۋدارا باستاعانداردىڭ كوشi توقتاپ، كوشiپ كەلگەندەردiڭ قاراسى كوبەيiپ جاتىر. وسى ون جىلدىڭ اۋقىمىندا اتا جۇرتىنا تمد ەلدەرiنەن، قىتايدان، موڭ­عوليادان، تۇركيا مەن يراننان رەسمي مالiمەت بويىنشا 650 مىڭ ادام ورالدى. 1999 جىلعا دەيiن كوشiپ كەلگەندەردi قوسساق ولاردىڭ سانى ميلليوننان اسىپ تۇسەدi. قازاقتار 53 پايىزدان 65 پايىزعا جەتتi».

 

پرەمەر-مينيستر ك.ءماسiموۆ:

«جىل باسىندا تاۋەلسiز قازاقستان تاريحىندا ەكiنشi رەت ۇلتتىق حالىق ساناعى ءوتتi. ساناقتىڭ الدىن الا قورىتىندىسى الداعى كۇزدە ءمالiم بولادى. كەلەسi جىلى ساناق بويىنشا ارنايى ساراپتامالىق ەسەپ جاريالانادى. ساناق قورىتىندىسىنىڭ الدىن الا مالiمەتتەرiنە قاراعاندا، رەسپۋبليكا حالقىنىڭ سانى 16 ميلليون 402 مىڭ 861 ادام­عا جەتكەن. ال ساناق باستالماي تۇرعانداعى ەسەپ بويىنشا حالىق سانى 15 ميلليون 730 مىڭ ادامعا باعالان­عان بولاتىن. ياعني، 672 مىڭ ادامنىڭ ءوسiم كورسەتكiشi بەلگiلi بولدى. سونداي-اق­­ 1999 جىلعى حالىق ساناعى مالiمەتiمەن سالىستىرعاندا، قازiر قازاقستان حالقى 1,5 ميلليون ادام­عا ءوستi. تەك استانا قالاسىنىڭ تۇرعىندارى سوڭعى 10 جىلدا 2 ەسەدەن ارتىق ءوسiپ، 678 مىڭ ادامدى قۇراعان... جەدەل مالiمەتتەر بو­يىنشا، رەسپۋبليكاداعى قازاقتاردىڭ سانى 67 پايىزدان استام بولدى. 1999 جىلى بۇل كورسەتكiش 53 پايىزدى عانا قۇراعان»

 

 

قازاقستاندا رەسمي تۇردە تiركەلگەن ەتنوستاردىڭ ساندىق كورسەتكiشi.

2009 جىلدىڭ باسى. قر ستاتيستيكا اگەنتتiگiنiڭ مالiمەتi

 

№ ەتنوستىڭ اتاۋى                             سانى

1             قازاقتار                              9 540 806

2             ورىستار                              3 869 661

3             وزبەكتەر                             463 381

4             ۋكرايندار                          422 680

5             ۇيعىرلار                             241 946

6             تاتارلار                             226 803

7             نەمiستەر                               220 975

8             كارiستەر                               103 931

9             ءازiربايجاندار                       93 972

10           بەلورۋستار                           87 090

11           تۇرiكتەر                               89 083

12           دۇنعاندار                             49 605

13           پولياكتار                             39 869

14           كۇردتەر                               39 660

15           شەشەندەر                          36 555

16           تاجiكتەر                              34 296

17           قىرعىزدار                            20 931

18           باشقۇرتتار                           20 323

19           ينگۋشتار                             17 849

20           مولداۆاندار                        17 380

21           ارمياندار                              15 127

22           گرەكتەر                                11 310

23           موردۆالار                          10 864

24           چۋۆاشتار                             9 139

25           ۋدمۋرتتار                           7 540

26           بولگارلار                           6 222

27           ليتۆاندار                           6 183

28           گرۋزيندەر                           5 774

29           قاراقالپاقتار                     5593

30           ماريلەر                            5584

31           سىعاندار                            5207

32           لەزگيندەر                           4643

33           ەۆرەيلەر                            4068

34           قىتايلار                            3961

35           پارسىلار                           3517

36           تۇركiمەندەر                       2129

37           بالقارلار                          2107

38           ءۇندiستان مەن

پاكستان حالىقتارى              1930

39           وسەتيندەر                          1871

40           لاتىشتار                            1421

41           اۆارلار                               1417

42           ەستوندار                             1375

43           قاراشايلار                         1364

44           قىرىم تاتارلارى                1044

45           ارابتار                                953

46           دارعىندار                            944

47           اۋعاندىقتار                          821

48           كومي-پەرمياكتار                    761

49           چەحتار                                  754

50           موڭعولدار                            752

51           قالماقتار                             738

52           قۇمىقتار                               734

53           تۋۆالار                                635

54           گاگاۋزدار                              620

55           ادىگەيلەر                            604

56           رۋمىندار                             597

57           لاكتار                                  574

58           بۋرياتتار                              537

59           اعىلشىندار                         515

60           ۆەنگرلەر                             485

61           التايلىقتار                         476

62           فينندەر                              454

63           نوعايلار                             438

64           امەريكاندىقتار                   436

65           ساحالار (ياكۋتتار)                415

66           يتالياندىقتار                      404

67           چۋۆاندار                             388

68           كارەلدەر                            365

69           حاكاستار                              362

70           تاباساراندار                      345

71           ۋديندەر                               342

72           اسيرايلiكتەر                        338

73           كوميلەر                              288

74           ابحازدار                             214

75           شورلار                                210

76           چەركەستەر                            176

77           نەنەتستەر                             176

78           ابازيندەر                            149

79           اگۋلدار                                 137

80           كابارديندار                        98

81           حالحا-موڭعولدار                   96

82           كۋبالىقتار                           95

83           رۋتۋلدار                            93

84           دولگاندار                           83

85           كورياكتار                             76

86           ۆەتنامدىقتار                      67

87           تاتتار                                  66

88           حورۆاتتار                            63

89           سەربتەر                               61

90           اۆستريالىقتار                       60

91           سلوۆاكتار                           58

92           يسپاندار                            57

93           الباندىقتار                        55

94           فرانتسۋزدار                         51

95           ەۋروازيالىق ەۆرەيلەر           50

96           ۋدەگەيلەر                            49

97           جاپوندار                            46

98           گوللاندىقتار                       45

99           ۆەپستەر                               43

100         ەۆەنكiلەر                           38

101         بەلۋدجيلەر                          37

102         گرۋزيندiك ەۆرەيلەر              35

103         ەۆەندەر                              34

104         تاۋلىق ەۆرەيلەر                  33

105         حانتىلار                            31

106         قىرىمشاقتار                       31

107         توفالار                              30

108         قارايىمدار                         29

109         مانسىلار                             24

110         تساحۋرلار                             23

111         چۋكچالار                             22

112         نانايلىقتار                        22

113         يجورلار                             17

114         الەۋتتەر                              14

115         نيۆحيلار                             10

116         يتەلمەندەر                        10

117         ەنەتستەر                               9

118         كەتتەر                                  9

119         يۋكاگيرلەر                           8

120         وروگتار                                8

121         داتتىقتار                             7

122         سەلكۋپتار                          4

123         ۋليچتەر                                4

124         نەگيدالدىقتار                     4

125         ساامدار                               3

126         ءۇلتتار (وروكتار)                 2

127         نگاناساندار                         2

128         ەسكيموستار                         0

129         باسقالارى                          1357

 

بارلىعى                             15 776 492

 

«جاس الاش» گازەتى №05 (15463) 19 قاڭتار، سەيسەنبى 2010 جىل