بيىلعى جىلدان باستاپ ەۋروپا اۋماعىندا تەمىر جول كومپانيالارى اراسىنداعى باسەكەلەستىكتى رەتتەۋ توقتالدى. وسىعان بايلانىستى گەرمانيانىڭ مەملەكەتتىك تەمىر جول كومپانياسى ءوز جۇمىسىن پولشادا دا جالعاستىراتىنىن جاريالادى. ايتكەنمەن، نەمىس تەمىر جول كومپانياسىنىڭ ءوز بيزنەس اۋقىمىن كەڭەيتۋى ۇلكەن داۋ-دامايمەن جالعاساتىن ءتۇرى بار. پولشادا تۇراتىن ءبىرشاما ەۆرەيلەر گەرمانيانىڭ مەملەكەتتىك تەمىر جول كومپانياسىنان وتەماقى تالاپ ەتۋدە. "حولوكوست” قىرعىنىنان زارداپ شەككەن بۇل ازاماتتار اتالمىش كومپانيانى "حولوكوست” گەنوتسيدىنىڭ جۇزەگە اسۋىنا اتسالىستى دەپ ايىپتايدى. ولاردىڭ سانى ازىرگە 7 مىڭعا جۋىق. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس جىلدارىندا جۇمىس ىستەگەن "رايحسبان” تەمىر جول كومپانياسى سول ۋاقىتتا كونتسلاگەرلەرگە تاسىلعان جولاۋشىلاردان دا اقشا تالاپ ەتكەن جانە بيلەت قۇنى تىم قىمبات بولعان. ال بۇگىنگى مەملەكەتتىك تەمىر جول كومپانياسى سول "رايحسباننىڭ” مۇراگەرى بولىپ تابىلادى. وسىنى العا تارتقان "حولوكوست” زاردابىن شەگۋشىلەر "نەمىس مەملەكەتتىك تەمىر جول كومپانياسى ءبىزدىڭ ەلدە دە ءوز جۇمىسىن جانداندىرىپ، پايدا تاپپاقشى. وسىنىڭ ەسەبىنەن ولار كونتسلاگەر تۇتقىندارى مەن كۇشتەپ قارا جۇمىسقا سالىنعان زارداپ شەگۋشىلەرگە وتەماقى تولەۋگە ءتيىس” دەگەندى ايتادى. ايتسە دە، پولشا ۇكىمەتى بەرلينگە قاتىستى وتەماقى تولەۋ تۋرالى تالاپ قويۋ ماسەلەسىن رەسمي تۇردە 2004 جىلى جاپقان بولاتىن. بۇل تالاپتى نەمىستىڭ "ەسكە الۋ پويىزى” ۇيىمى دا قولداپ وتىر.

بيىلعى جىلدان باستاپ ەۋروپا اۋماعىندا تەمىر جول كومپانيالارى اراسىنداعى باسەكەلەستىكتى رەتتەۋ توقتالدى. وسىعان بايلانىستى گەرمانيانىڭ مەملەكەتتىك تەمىر جول كومپانياسى ءوز جۇمىسىن پولشادا دا جالعاستىراتىنىن جاريالادى. ايتكەنمەن، نەمىس تەمىر جول كومپانياسىنىڭ ءوز بيزنەس اۋقىمىن كەڭەيتۋى ۇلكەن داۋ-دامايمەن جالعاساتىن ءتۇرى بار. پولشادا تۇراتىن ءبىرشاما ەۆرەيلەر گەرمانيانىڭ مەملەكەتتىك تەمىر جول كومپانياسىنان وتەماقى تالاپ ەتۋدە. "حولوكوست” قىرعىنىنان زارداپ شەككەن بۇل ازاماتتار اتالمىش كومپانيانى "حولوكوست” گەنوتسيدىنىڭ جۇزەگە اسۋىنا اتسالىستى دەپ ايىپتايدى. ولاردىڭ سانى ازىرگە 7 مىڭعا جۋىق. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس جىلدارىندا جۇمىس ىستەگەن "رايحسبان” تەمىر جول كومپانياسى سول ۋاقىتتا كونتسلاگەرلەرگە تاسىلعان جولاۋشىلاردان دا اقشا تالاپ ەتكەن جانە بيلەت قۇنى تىم قىمبات بولعان. ال بۇگىنگى مەملەكەتتىك تەمىر جول كومپانياسى سول "رايحسباننىڭ” مۇراگەرى بولىپ تابىلادى. وسىنى العا تارتقان "حولوكوست” زاردابىن شەگۋشىلەر "نەمىس مەملەكەتتىك تەمىر جول كومپانياسى ءبىزدىڭ ەلدە دە ءوز جۇمىسىن جانداندىرىپ، پايدا تاپپاقشى. وسىنىڭ ەسەبىنەن ولار كونتسلاگەر تۇتقىندارى مەن كۇشتەپ قارا جۇمىسقا سالىنعان زارداپ شەگۋشىلەرگە وتەماقى تولەۋگە ءتيىس” دەگەندى ايتادى. ايتسە دە، پولشا ۇكىمەتى بەرلينگە قاتىستى وتەماقى تولەۋ تۋرالى تالاپ قويۋ ماسەلەسىن رەسمي تۇردە 2004 جىلى جاپقان بولاتىن. بۇل تالاپتى نەمىستىڭ "ەسكە الۋ پويىزى” ۇيىمى دا قولداپ وتىر. «نەمىس رايحسبانى ناتسيست رەجيمىنىڭ مەملەكەتتىك كولىك جۇيەسى بولدى، دەمەك دەپورتاتسيالاۋدى ءىس جۇزىنە اسىرعان وسى مەكەمە. سول سەبەپتى، ونىڭ مۇراگەرى بۇگىنگى گەرمانيا مەملەكەتتىك تەمىر جول كومپانياسى بولىپ تابىلادى ء(ارى ونىڭ قارىزىنىڭ دە مۇراگەرى وسى)» دەپ سانايدى ۇيىم. ءيا، رايحسباندى حولوكوستقا تىكەلەي اتسالىستى دەۋگە ابدەن نەگىز بار، سەبەبى تەمىر جول ارقىلى تاسىمالسىز ەۋروپالىق ەۆرەيلەر مەن سىعانداردى جەر اۋدارى، قىرىپ-جويۋ مۇمكىن بولماس ەدى. ەۋروپا بويىنشا ناتسيستىك لاگەرلەرگە ءۇش ميلليونداي ادام تاسىمالدانعان. ارينە، حولوكوستتان زارداپ شەگۋشىلەر بۇل ارەكەتىن تەك وتەماقى ءۇشىن جاساپ جاتقان جوق، اتالمىش كومپانيانىڭ ءوز كىناسىن مويىنداۋى — مورالدىق جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋى بولادى دەپ ەسەپتەيدى. سونىمەن قاتار، تاريحي اۋىر كەزەڭدى ۇرپاقتار جادىندا قالدىرۋ ماسەلەسى دە بار مۇندا. بۇل جونىندە گەرمانيانىڭ تەمىر جول كومپانياسىنىڭ وكىلى بىلاي دەپ مالىمدەدى: «گەرمان تەمىر جولى» اق نەمىس رايحسبانىنىڭ قۇقىقتىق مۇراگەرى بولىپ تابىلمايدى. الايدا، "گەرمان تەمىر جولى” ءوزىنىڭ تاريحي جاۋاپكەرشىلىگىن تولىقتاي سەزىندى. وسى سەبەپتەن، ءبىزدىڭ ۇيىم «ەستە ساقتاۋ، جاۋاپكەرشىلىك جانە كەلەشەك» قورىنىڭ اياسىندا ءىس جۇزىنە اسىرىلىپ جاتقان ءتۇرلى جوباعا قولداۋ كورسەتىپ وتىر. سونىمەن قاتار، ءبىزدىڭ ۇيىم باسقا جوبالارعا دا اتسالىسىپ كەلەدى». وسى كەزدە قازاق حالقىنىڭ ستاليندىك جانە گولوششەكيندىك گەنوتسيدتەردىڭ قۇربانى بولعانى ەرىكسىز ەسىڭە تۇسەدى. تاريحتىڭ شىندىعىن ايتساق، بۇل گەنوتسيدتەر حولوكوست گەنوتسيدىنەن الدەقايدا اسىپ تۇسكەن. حولوكوستتان ءۇش ميلليونداي حالىق زارداپ شەكسە، ستاليندىك جانە گولوششەكيندىك گەنوتسيدتەردەن زارداپ شەككەن قازاق حالقىنىڭ سانى اتالمىش تسيفردان الدەقايدا اسىپ جىعىلادى. بىراق، قازاق حالقىنىڭ سۇراۋى، ىزدەۋشىسى جوقتاي، تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا جيىرما جىلعا جۋىقتاسا دا، ءبىزدىڭ بيلىك قولدان ۇيىمداستىرىلعان اشتىق پەن رەپرەسسياعا ساياسي-قۇقىقتىق مارتەبەسىن بەرمەي وتىر. ءتىپتى، جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ وزىنە ساياسي باعا بەرمەي وتىرۋى قارنىڭدى اشتىرادى. ماسەلەن، ۋكراين مەملەكەتى كەڭەستىك كەزەڭدەگى وسىنداي گەنوتسيدتەرگە ساياسي-قۇقىقتىق مارتەبەسىن بەرىپ قويدى. قازاق بيلىگىنىڭ قاپەرسىز وتىرۋى — تاريح الدىنداعى كۇناسى دەۋگە دە بولادى. ەگەر قولدان ادەيىلەپ ۇيىمداستىرىلعان الگىندەي گەنوتسيدتەر بولماعاندا، قازاق حالقىنىڭ بۇگىنگى سانى 40 ميلليوننان اسىپ جىعىلار ەدى. ال بۇگىندە الەمگە شاشىراعان بار قازاقتى جيىپ باسىن قويساق، 15 ميلليوندى ازەر قۇرايدى. سوندا 25 ميلليون قازاقتى سۇراۋعا قاقىمىز جوق پا؟ رەسەي ءوزىن كەڭەس وداعىنىڭ زاڭدى مۇراگەرى اتاعانى بەلگىلى. ەندەشە رەسەي كەڭەس وداعى تۇسىنداعى بارلىق گەنوتسيدتەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن موينىمەن كوتەرۋگە ءتيىس. دەمەك، ءبىز اشارشىلىققا، رەپرەسسياعا ساياسي باعا بەرسەك، ودان زارداپ شەگۋشىلەر دە رەسەي وكىمەتىنەن وتەماقى تالاپ ەتە الاتىن ەدى، ءتىپتى سەمەي پوليگونىنان زارداپ شەككەندەر دە. دەگەنمەن، وتارسىزدانۋ ساياساتىن جۇرگىزگىسى كەلمەيتىن بيلىك بۇل قادامعا ءال-ءازىر بارعىسى جوق. ال وتارسىزدانۋ ساياساتى جۇرمەي، ناعىز تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزدىك دەپ ايتۋ دا قيىن. رەسەيدىڭ قاس-قاباعىنا جالتاقتاۋ — شىنايى تاۋەلسىزدىكتىڭ بەينەسى بولماسا كەرەك. http://www.alash.ucoz.org