تاڭسارىدەن جايلاۋباي اعامىز قىزبەل اۋىلىنىڭ اپشىسىن قۋىرىپ ءجۇر. جەڭگە¬لەرىنىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ، اياقتارىن ءبىر ەتىككە تىق¬قان. قاراتورى ءوڭى قان-ءسولسىز، سۇلىكتەي جىلتىرايدى. قويۋ قاسىنىڭ ۇشتىعى قارلىعاش قاناتىنىڭ سۇيىرىندەي جيىرىلعان. قاباعىنان قار جاۋعان¬نىڭ ناق ءوزى. شىنتتاي بوپ كيىنگەن. قوزعالسا بولدى بۋىنى ەمەس، كيىمى سىقىرلايدى. ۇستىنە ىلگەن اپپاق كيتەل مەن شالبارى اق ايدىنداعى اق جەلكەندەي بوپ كوز قارىقتىرادى. نەمەسە اسپاننان توپ ەتىپ تۇسكەن اق پەرىشتە-امىرشىدەي مە؟ ايتەۋىر ءسوزى تۇيدەك، ءجۇزى ىزبارلى. سەل قاپتاپ كەلە جات¬قانداي ىتىرىنا سويلەپ، ساقتاندىرا ساڭقىلدايدى.
– ءجاميلا، كۇنبالا، سەندەرگە ايتام، ءاي، ءرايشا، اجاركۇل، قۇلاقتارىڭدى سال! – دەپ ءجا¬كەڭ اعامىز جانى شىجعىرىلعانداي دىزا¬لاق¬تايدى. – وسىدان اۋلانىڭ شاڭى دۇرىس سىپى¬رىل¬مادى ما، شالدارىڭمەن قوش ايتىسا بەرىڭدەر. تۇرعىزبايمىن، تۇگە. سۋ سەۋىپ سىپىرىڭدار. ەسىك بىتكەنگە مارلىدەن جاپقىش ۇستاڭدار. ىشكى بولمە¬دەن سىڭار ماسانىڭ ىزىڭىن ەستىمەيتىن بولايىن!
– ماۋسىم سوڭىندا شىبىن-شىركەي شىق¬پاي قايتۋشى ەدى. قالاي قىرامىز، ميىمىز جەتپەيدى...
– ۋلاپ ولتىرىڭدەر، ءبىر ماسا كوردىم بە؟!..
– قاينىمىز-اۋ، و نە دەگەنىڭ. مىنا تۇرىڭمەن ماسانى ەمەس ءبىزدى قىرارسىڭ...
– قىرسام، قىرام، بوس شالتايدى دوعارىڭ¬دار. كەشىكپەي كەلىپ قالادى، تۇرماڭدار تالتايىپ.

تاڭسارىدەن جايلاۋباي اعامىز قىزبەل اۋىلىنىڭ اپشىسىن قۋىرىپ ءجۇر. جەڭگە¬لەرىنىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ، اياقتارىن ءبىر ەتىككە تىق¬قان. قاراتورى ءوڭى قان-ءسولسىز، سۇلىكتەي جىلتىرايدى. قويۋ قاسىنىڭ ۇشتىعى قارلىعاش قاناتىنىڭ سۇيىرىندەي جيىرىلعان. قاباعىنان قار جاۋعان¬نىڭ ناق ءوزى. شىنتتاي بوپ كيىنگەن. قوزعالسا بولدى بۋىنى ەمەس، كيىمى سىقىرلايدى. ۇستىنە ىلگەن اپپاق كيتەل مەن شالبارى اق ايدىنداعى اق جەلكەندەي بوپ كوز قارىقتىرادى. نەمەسە اسپاننان توپ ەتىپ تۇسكەن اق پەرىشتە-امىرشىدەي مە؟ ايتەۋىر ءسوزى تۇيدەك، ءجۇزى ىزبارلى. سەل قاپتاپ كەلە جات¬قانداي ىتىرىنا سويلەپ، ساقتاندىرا ساڭقىلدايدى.
– ءجاميلا، كۇنبالا، سەندەرگە ايتام، ءاي، ءرايشا، اجاركۇل، قۇلاقتارىڭدى سال! – دەپ ءجا¬كەڭ اعامىز جانى شىجعىرىلعانداي دىزا¬لاق¬تايدى. – وسىدان اۋلانىڭ شاڭى دۇرىس سىپى¬رىل¬مادى ما، شالدارىڭمەن قوش ايتىسا بەرىڭدەر. تۇرعىزبايمىن، تۇگە. سۋ سەۋىپ سىپىرىڭدار. ەسىك بىتكەنگە مارلىدەن جاپقىش ۇستاڭدار. ىشكى بولمە¬دەن سىڭار ماسانىڭ ىزىڭىن ەستىمەيتىن بولايىن!
– ماۋسىم سوڭىندا شىبىن-شىركەي شىق¬پاي قايتۋشى ەدى. قالاي قىرامىز، ميىمىز جەتپەيدى...
– ۋلاپ ولتىرىڭدەر، ءبىر ماسا كوردىم بە؟!..
– قاينىمىز-اۋ، و نە دەگەنىڭ. مىنا تۇرىڭمەن ماسانى ەمەس ءبىزدى قىرارسىڭ...
– قىرسام، قىرام، بوس شالتايدى دوعارىڭ¬دار. كەشىكپەي كەلىپ قالادى، تۇرماڭدار تالتايىپ.
– قۇجىناعان ماسانىڭ اراسىندا ءوسىپ، كىسى قاتارىنا ىلىككەن اسقار ەمەس پە؟ بىلەمىز عوي. شاڭ-توپىراققا اۋناپ وسكەن. شىركەيدەن جيىركەنەتىن بولسا سول الماتىسىنان شىعىپ نەسى بار؟ ەلىن ساعىنعان ادام جارتى عاسىر بويى بەزىنىپ كەتە مە؟ ايدىكتىگى وزىنە. جيى¬رىلماي كەلىپ، سىناماي كەتسىن... ايتپەسە، ءبىز¬دەن دە مىنەز شىعادى. وقۋ، وقۋ دەپ، جەڭگەت¬ايلىق جاساپ قوينىنا سالعان قالىڭدىعىنان جەرىنىپ قاشىپ ەدى. ءتىلىمىزدى قىشىتپاسىن...
تىڭنىڭ كەڭشارىن قۇرعان، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ۇڭعىل-شۇڭعىلىن بىلگەندىكتەن سۋسلوۆتاي پارتيا قايراتكەرىنىڭ قابىلداۋىنا كىرىپ، ەل بۇيىمتايىن ايتىپ، كەڭەسكەن جاي¬لاۋباي اعامىز مىنا جەڭگەلەرىنىڭ جاساندى ءدوڭايباتىنا پىسقىرىپ تا قارامادى. ايتقانىن ىستەتتى. قاتىن-قالاش “ۋھ” دەپ، بەل جازا بەرگەندە كوشە سۇزگىلەگەن ماشينەلەردىڭ تۇمسىعى كەشە جۇمىرتقاداي سىرلانعان اپپاق ءۇيدىڭ قالتارىسىنان جىلت ەتە قالدى.
– ءايدا، ماناعى اق جولاق توسەنىشتەرىڭدى تابان استىنا تەز جايىڭدار، – دەپ ءامىر ەتكەن جايلاۋبايدىڭ تۋ سىرتىن الا تۇرعان مەيمان كۇتۋشىلەر – ءامىرحان، بايجان، ءجۇسىپ، سۇلتان، ءجۇنىس سەكىلدى تاعى باسقا رۋلاس اقساقالدار توسەنىش ءۇستىن ابايلاماي ايعىزداپ، قوناقتاردى قارسىلاۋعا جۇگىرسىن.
– قاپ، مىنالارعا نە جورىق؟ – دەپ شورشى¬عان جايلاۋباي دا اسقاردى ءبىرىنشى قۇشاقتاۋعا ىتقىرىندى. ماناعى سۋ شاشىپ سىپىرىلعان جەردىڭ كەۋىپ ۇلگەرمەگەن باتپاعىن الگىلەرمەن بىرگە تاباندارىنا جابىستىرىپ، توسەنىشتى بىلعاپ، قادىرلى تۋىسىنا مۇرنىن تىرەپ تەجەلدى.
– تورلەت، اسقار باۋىرىمىز!
– وتەي بابامىزدىڭ وزىندەي بوپ وڭكەيىپ تۇرىسىن قاراشى!
– وقۋ وتكەن بە، قىزمەت قۋىرعان با، باياعى سىنىپتاس اسقاردىڭ جۇرناعىن كورە الماي تۇرمىن-اۋ!
– اۋىلدىڭ بالاسىنان قالانىڭ قانداي قار¬تى شىققان ەكەن، اۋسەلەسىن كورە جاتارمىز، ءالى!
– تورلەت، اسقار، تۋعان جەرىڭنىڭ توپىرا¬عىن باسىپ تۇرعانىڭدى سەزەمىسىڭ؟..
ءوزىنىڭ تۋىستاس ءارى قۇربى-قۇرداستىق ەتەنە جاقىندارىنىڭ قۇشاعىنا كۇمپ ەتە قالعان اسقار ءبارىنىڭ دە نىسپىسىن سامپىلداي ايتىپ، ءتوس تۇيىستىرە، ىستىق ءسۇيىسىپ، ماۋقىن باسقان سوڭ جۋىنىپ-شايىنىپ داستارقان باسىنا جايعاستى. دالا قارتتارىنىڭ دانا سوزدەرى مەن قالا زيالىسىنىڭ زەرەك جادىنان ورىلگەن اڭگىمە اسەرلى ءارى ەركىندىگىمەن بىلايعى تىڭ¬داۋشىلاردى دا باۋراپ العان. كوبىسى اسقارداي اتاق-ابىرويى زور اعانىڭ وڭىنە بارلاي قاراپ، ونىڭ كەلىستى كەيپىنە رازى بولعانداي، بوي¬لارىن ماقتانىش كەرنەپ، جىمىڭ-جىمىڭ ەتىسەدى. وسىنداي تۋىسى بار ەكەندىكتەرىن ويلا¬¬عاندا توبەلەرى اسپانعا ەكى ەلى جەتپەي قالا¬تىنداي. بايقايدى، اسقار اعا سوزگە ساراڭداۋ، ماناعىدان گورى تۇيىقتانا تۇسكەن. الدە ارقالىقتان شۇباتىلعان ۇزاق جول شارشاتتى ما، الدە جەتپىس ءبىر جاسىندا مالداس قۇرىپ وتىرۋعا تىك سۇيەكتەنىپ كەتكەندىكتەن بە، ءاي¬تەۋىر، بەلى سىنىپ، اياعى سىزداپ، بۋىن-بۋىنى ءدىرىل قاققانى جانىنا باتقانىن ءوزى سەزە¬دى.وزگەلەر دە اڭعارىپ قالىپ، شاي تەز ءىشىلدى دە، ۇلكەن استىڭ اراسىندا قۇس جاستىققا جانتايا جاتىپ ءسال كوز ءىلدىردى. تەز شيراپ، تىڭايىپ قالعان ەكەن.
ەرتەسىنە قىرعا جايلاۋ ارالاۋعا شىققان ءبارى. پارتورگتى الدىرتايىن، وزىڭمەن بىرگە ءجۇرسىن دەپ الەكتەنگەن جايلاۋبايدى قوناق¬تىڭ ءوزى رايىنان قايتاردى. رەسميلىكتەن قاجىعان ءتۇرى بولسا كەرەك. ال جاكەڭ تاس-ءتۇيىن ءتارتىپتىڭ، پارتيا-كەڭەستىڭ اقىلىمەن جۇرەتىن ادام عوي، مىناداي زاڭعار زاكارينى ەلگە كەلىپ جاتقاندا، ونىڭ اتقوسشىلىعىنا رەسمي ءبىر ادامنىڭ بولۋىن زاڭدىلىق دەپ ەسەپتەگەن. ءتىپتى ءسان كورگەن. ول “اۋداننىڭ ءبىرىنشى حاتشى¬سى وسىندا جۇرسە ارتىق ەمەس-اۋ”، دەپ، ءتاتتى قيالعا دا بەرىلگەن-ءتىن. زاكاريننىڭ وبلىس دوكەيلەرىنىڭ قولپاش ۇسىنىستارىن قۇلاعىنان قاعىس قالدىرىپ، وسى جەرگە بەتەگەدەن بيىك، جۋساننان الاسا كۇيدە جەتكەنىن كەيىن ەستىپ ءبىلدى عوي.
قايران تۋعان جەر! قاسيەتتى مەكەن! جايلاۋ ءتورىنىڭ ساف اۋاسى. تاس توبەدە شۋدالانعان الا بۇلتتار... الماتى اسپانىندا مۇنداي الا بۇلتتاردى كورمەيتىن اسقار بالاشا اڭ-تاڭ. جاڭا تۋعانداي. جان-دۇنيەسى جاپ-جالتىر، تاپ-تازا، سامالمەن ساعىمعا ورانىپ، ەرىپ، ەلجىرەپ كەتكەندەي. كەشەگى پاڭ، كەۋدەلى دە كەربەز مىنەز اسقار ەمەس، وزگەشە كۇيگە تۇسكەن اڭعال ءسابي ەكەن. جول كورسەتىپ، بايەك بولىپ جۇرگەن مىنا جايلاۋبايمەن قوسا ەدىرەس، ءسارۋار، وزبەك، تاڭاتحان ىنىلەرىنە سۇيسىنە قاراپ، ءبىر شوقىدان ءبىر شوقىنى اداقتاپ، كەيدە جازىق مايساڭمەن جەلدىرتە ءجۇرىپ، ەندى بىردە اتتارىن جەتەكتەي قويۋ شالعىنعا ادەي جاسىرىنعانداي جوعالىپ كەتىپ، داريعا-اي، ءبىر داۋرەن كەشسىن!
“جەر وزگەرمەيدى ەكەن”، دەپ اسقار كوزى توي¬مايتىن ءبىر جەلىككە جەلپىنىپ قاپتى. جەل¬بەت¬تەن سون-ا-اۋ قىلى، قالدىباي بويى قىرقا¬لانىپ كورىنەدى. نەگە ويتەدى؟ تۇتاسا كورىن¬بەۋشى ەدى عوي. ءا، ءمانىسى بار ەكەن، سۇراپ بىلسە. قوپاعا ءورت سالعان. سوسىن ەكەن جالاڭاشتانعان جەردەن سۇلبالانا تۇسكەنى. بالا كەزگى بالداي ءتاتتى تۇرعىن-مەكەنى عوي، جاتا قاپ اۋناعىسى كەلدى. ءسوزىن ەمەس سەزىمىن ءىلىپ اكەتىپ تۇرعان تۋىستارى ونى كىندىك قانى تامعان جەرگە دومالاتىپ ۇلگەردى.
– ابايلاڭدار، تۇگە! ءبىر جەرىن مايىپ ەتپەڭ¬دەر! – دەپ جايلاۋبايدىڭ جان داۋىسى شىعادى.
– تالاي جىعىلسام دا جاۋىرىنىمنان جۇمساق سيپاعان جۇماعىم عوي، ەشتەڭە ەتپەيدى! — دەپ اسقار ءتىسىن اقسيتىپ كۇلىپ جاتادى تۇبىتتەي كوك مايسادا.
جاسىڭ دا، جاسامىسىڭ دا قالجىرايتىنداي قاۋىرت ءجۇرىس بولعان بۇگىن. دانەڭە جوق. شار¬شاپ-شالدىعۋدىڭ شىلاۋى سەزىلسەيشى. تىپ-تىڭ ءبارى. اسقار اعاعا قاراپ قۇلدىراڭ قاعادى. بۇلار اداقتاماعان جايلاۋ تورىندە جەر جان¬ناتى قالماعان شىعار-اۋ. ءبارى-ءبارىن اسەكەڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ، جازباي تانيدى. ماسە¬لەنكي، ساعىنىپ كورگەنىن، ايتپەسە كوڭىلىمەن شولعانىن زەردەسىنەن بالالاتسا ءار اتاۋىنان ارقيلى تاريح تارامدانىپ جاتاتىن قىزبەل مەن قىزەمشەك، انداعۇل مەن تاسقۇدىق، شارا¬باس پەن اق وتاۋ، شەلەك كەتكەن مەن شولپى باتقان، قاتىن قازعان مەن قۇلان ىشكەن، اندا¬عۇل مەن تاسقۇدىق، شۇبارتاۋ مەن تەكە ءدىڭى، امانتاي جانە قۇتتىباي بۇلاقتارى، ت. ب. تەڭدەسسىز تۋعان ولكە اتىرابى ارمانداي بوپ الدى¬نان جولىعىسادى نەمەسە ويىندا وردا¬لانادى...
... ءبىر قاراسا اسقار اعا قول ورامالىنا توپىراق ءتۇيىپ الىپ جاتىر ەكەن. تاعى بىردە، قىزىقتى قاراڭىز، اسەكەڭ تەرىپ العان قوي جۋانى اۋزىنا ۋىستاپ سالىپ كەپ، اشىرقانىپ، تۇشىنىپ شايناپ تۇر. كورمەسەڭ، سەنبەسسىڭ. تۇقىمدىق دەپ ويلادى ما، قوي جۋانىڭ كىلەڭ ءتۇبىرىن قىرقىپ الىپ، ورامداپ قالتاسىنا سالىپ قويدى...
... اسقار اعامىز 82 جاسىندا الماتىدا دۇنيەدەن ءوتتى. جادىنان ايىرىلىپ، جابىر¬قاۋلى ءجۇردى. سىرتتان كەلگەن ادامنىڭ تەگى-نىسپىسىن ءوزىنىڭ قويىن داپتەرىنەن تاپقىزىپ الىپ قانا شىرامىتىپ، سالەمدەسەتىن سەلكەۋلى كۇيگە ءتۇستى. اۋلاعا شىقسا، ءوز پاتەرىنەن اداسا¬تىن قورلىققا نە داۋا. اكادەميك ساقتاعان بايىشەۆتى جەرلە¬گەندە سوزىنەن جىلاۋى كوپ بولدى. ەگىلگەن وكسىگەنىن كوكتەبەنىڭ ەتەگىنە تۇسكەندە دە تيا المادى... بوساعان جۇيكەنى بەكىتە المايتىن سال-سىرقات...
...كورگەندەر كوپىرتپەي ايتادى، ەستىگەندەر ەسىركەپ ايتادى. اسقار اعامىزدىڭ كيىم قال¬تاسىنان: “بۇل توپىراعىم قابىرىمە توگىلسىن!”– دەگەن جازۋ شىعىپتى. وسيەتى ورىندالعان. قولقالاپ ءجۇرىپ ساياجايىنا بارىپتى دا قويۋ وسكەن قوي جۋانى جالما-جان جەي باستاپتى...
زارلى عوي ءومىر تارىققانعا. تاعدىر جازۋى شىعار، زاڭعار زاكارين بالاداي اڭعال، بەز¬بەنسىز كوڭىلمەن باقيعا جونەپتى. باياعى تۋعان جەرىنىڭ، قىزبەل تاۋىنىڭ ءۇستىن مۇنارلاپ ۇشا¬تىن الا بۇلتتارعا ىلەسىپ، ماڭگىلىككە جوڭكىپ كەتكەندەي... رۋحى دا اسقارالى بيىككە قۇمار بوپ شىقتى، قياعا تىكە شانشىلعانداي...

ءدارىس ءدارۋى
قوستاناي مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ ەسىمىمەن اتالادى. سول ەڭسەلى عيمارات الدىنداعى احاڭ ەسكەرتكىشىنە تاعزىم ەتكەن “زاكارين وقۋلا¬رىن” وتكىزۋشى استانالىق عالىمدار مەن قوناق¬تار زور اسەرلى سەزىمگە بولەنىپ ءبىلىم ورداسىنىڭ تابالدىرىعىنان اتتادى.
بۇل ءبىلىم شاڭىراعى احمەتتەي الاش ارىسى¬نىڭ ماڭگىلىك ءۇمىت-ارمانىمەن تىنىستاپ جاتقانداي ەدى. ءبارى-ءبارى ۇلى ۇستازدى ەسكە تۇسىرەدى. ونىڭ ومىرلىك مۇراتىنا ساي جاراستى تۇرمىس، ۇلگىلى وقۋ ورىستەگەن. احاڭ¬نىڭ ءبىراۋىز ءسوزىن تەمىرقازىق ەتىپ العان ء“بىلىم جارىسى” دەپ اتالا¬تىن گازەت شىعارىلادى. مۇراجايى بار. نەسىن ايتاسىز، بۇل قاسيەتتى مەكەننىڭ ىشىندە احاڭنىڭ ءوزى ماڭگىلىككە تۇراق تاپقانداي ەكەن. جاس بۋىندى، ولاردىڭ ۇستازدارىن تاربيەلەيدى، وقىتادى، جىگەر¬لەندىرەدى. جالىقپاي ءدارىس بەرىپ جۇرەدى. ءدامدى ءدارىس دارۋىمەن بىلىمگە ىنتازار ءدىلمار كوڭىلدەردى وركەنيەت ورىنە قاناتتان¬دىرادى.
ءبىلىم ءۇيىنىڭ تۇڭلىگى سوڭعى كۇندەردىڭ قوس قۋانىشىنان جەلپىلدەپ تۇر ەكەن. ءبىرى – بۇگىن وسىندا ءدال قازىر باستالاتىن “زاكارين وقۋلا¬رىنا” دەگەن ءۇمىتتى، اڭسارلى، تولقۋلى شاقتان باستاۋ السا، ەكىنشىسى دە وزىندىك تاريحي ۇلەسى جا¬عىنان كەڭ اۋقىمدى، قوماقتى. رەكتور حۇسايىن حاسەنۇلى ۋاليەۆ ەلىمىزدىڭ پارلا¬مەنت سەناتىنا دەپۋتات بولىپ سايلانىپ، ايدى اسپانعا ءبىر-اق شىعاردى. پەدۇجىم، ستۋدەنتتەر ءبارى ءماز، ۇلارداي شۋلاپ شاتتىققا كەنەلىپ ءجۇر. كەمەرىنەن لىقسىعان كوڭىلدىلىك. وسى قوس قۋانىش تا بۇلاردىڭ اسقاق ابىرويى ەمەس پە؟!
“زاكارين وقۋلارىنىڭ” ءدارىسى ءار كوڭىلگە دارىدەي داۋا بولدى. العاشىندا اتىن وسىنشا دابىرايتاتىن اسقار زاكارين كىم دەگەن سىڭايداعى سۇراقتاردىڭ كەيبىر تىڭداۋ¬شىلاردىڭ ويىندا قىلاڭ بەرگەنى جاسىرىن ەمەس ەدى. وسى وقۋلاردى ۇيىمداستىرىپ جۇرگىزۋشىلەردىڭ ءبىرى اتاقتى عالىم سايلاۋ بايزاقوۆتىڭ قىسقاشا تۇسىندىرمەسىنەن سوڭ دۇدامالدىق ىسىرىلىپ قالدى. 2008 جىلدىڭ اياعىندا ءجۇز جىلدىعى تويلانۋى بەك مۇمكىن، قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى، بەلگىلى عالىم اسقار زاكاريندى كىم جىعا تانىماسا، ول ءوز ءمىنى. ءبىلىم كوكجيەگىنىڭ تارلىعى. باسقا ەشكىمدى كىنالاۋعا استە بولماس.
سونىمەن زاكارينىڭ ولقى ادام بولماي شىقتى. وزدەرىنىڭ احمەت اتالارىنىڭ كوزىن كورىپتى، ءسوزىن ەستىپتى. اقىلىن الىپتى. ۇقساپ باققىسى كەلىپتى. بايتۇرسىنۇلى اتىلعاندا زاكارين وتىز جاستاعى سولىقتاعان ازامات ەكەن. اۋىلداسى، مىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ، الاش تۋى استىندا توپتاسقان تۋىستارى سەيدازىم قادىرباەۆ پەن الماعامبەت قاسىموۆتىڭ سوڭدارىنان تومپاڭداپ ەرىپ جۇرگەندە احمەت اعاسىن اسقار جىعا تانيتىن جاعدايعا جەتكەن ەكەن. احاڭ ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىندا الماتىداعى اباي اتىنداعى قازاق پەداگوگيكا ينستيتۋتىندا ءتيىپ-قاشىپ ەڭبەك ەتكەنى بەلگىلى. وسى ءبىلىم ورداسىندا سول ءبىر ساپىرىلىس ءارى سۇستى جىلدارى اسقار ماسكەۋدىڭ لومونوسوۆ ۋنيۆەرسيتەتىن ءبىتىرىپ، كەلىپ جاس مامان رەتىندە جۇمىسقا كىرگەن ەدى. سوندا اراكىدىك بولسا دا احمەت اعاسىن كوزى شالىپ قالاتىن... يىلمەيتىن ەمەندەي بەرىك، ەڭسەلى قالپىن تىك ۇستاپ جۇرگەن ۇلى ۇستازى ومىردە ەشكىمگە جالتاقتامايتىن جاراۋلى كۇيىندە جادىندا قالعان ەكەن.
تىڭداۋشىلاردىڭ قۇلاق قۇرىشى قانار ەمەس. كوپ بىلمەككە ىنتىعا تۇسەدى. اۋىق-اۋىق سۇراقتار قويىلادى. جاۋاپتار دا تۇشىمدى. كىلەڭ ىعاي مەن سىعاي عالىمدار مەن زاكا¬ريننىڭ شاكىرتتەرى بەتىن قالقىماي، تەرەڭگە تۇرەن سالعانداي. ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىن¬باسارى بولعانىن بىلاي قويعاندا وداقتىق دارەجەدەگى ءىرى لاۋازىم يەسى، تەمىر جول سالا¬سىنىڭ بىلىكتى ۇيىمداستىرۋشى¬لارىنىڭ ءبىرى نىعىمەتجان ەسەنعارين ءوزىن تولعانتقان ماسە¬لەلەر بويىنشا كەزىندە زاكارينگە حات جاز¬عانىن، قوزعالعان ەلدىك ماسەلەلەرگە بايلا¬نىستى ودان تۇشىمدى جاۋاپ العانىن اڭگىمە¬لەپ بەردى. اۋىلدا تۋىپ، بيىككە قۇلاش ۇرعان دارىندى قازاق جىگىتتەرىنىڭ قاي قىزمەتتە دە شالىمدى بولعانىن قىزىق مىسالدارمەن تۇيىندەپ وتىردى. تۋعان ناعاشىسى مولداعالي بەكەتوۆ جيەن اعاسى اسقاردىڭ ادامگەرشىلىك پاراساتىن سالالاپ ايتتى.مىنەزى تۇيىق بول¬عانىمەن جان-دۇنيەسى جادىراڭقى ول جاقىن-جۋىعىنا رەتتى جەرىندە كومەگىن اياماعان. ال قيسىنسىز تۇستا تۋعان باۋىرىنا دا قايى¬رىلماي كەتەتىن ەلدىك تۇلعا بولا بىلگەن. ۇلتتىق مۇددە جولىندا ءوز ۇپايىن تۇگەندەۋدەن مۇلدە ادا، الا ءجىپ اتتامايتىن وتە ادال كىسى بولىپتى.
شاكىرتتەرى دە ۇستاز تۋرالى اڭگىمەنىڭ شىرايىن شىعاردى. ءسارۋار ءجۇنىسوۆ پەن وزبەك قازيحانوۆتىڭ قىزعىلىقتى اڭگىمەسىنە ۇستاز¬دىڭ ءدارىس بەرۋ ەرەكشەلىگى مەن ءوزىن ورنىقتى ۇستاۋ ونەگەسى ارقاۋ بولدى.
ارينە، بۇل سىندارلى اڭگىمە بارىسىندا زاكا¬ريننىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرى مەن كىتاپتارى تۋرالى دا كەڭىنەن قامتىلدى. ونىڭ 1968 جىلى “قازاقستان” باسپاسىنان جارىق كورگەن “ابەل، گالۋا، لوباچەۆسكي، ەينشتەين” اتتى ماتەماتي¬كا عالىمدارىنىڭ ءومىرى مەن عىلىمي ەڭبەكتەرى جۇيەلەنگەن ءبىر كىتابىن وزەكەڭ قولىنا ۇستاي كەل¬گەن ەكەن. سونى جوعارى كوتەرىپ تۇرىپ اۆتور¬دىڭ وزىنە قولتاڭبانى قالاي جازىپ بەرگەنى، باسقا دا كىتاپتارىنىڭ ارقالىق قالاسىنىڭ مۇراجايىندا ساقتالعانى تۋرالى تاعىلىمدى اڭگىمە ايتتى...
مىنە، وسى كىتاپتى جاستار قازىر بىلە مە ەكەن؟ بىلمەسە، باسپالار قايىرا شىعارۋعا نيەتتەنە مە ەكەن؟ ءاي، قايدام! ءبىر جولى كەز¬دەسكەنىمدە وسىن¬داي “اتتەگەن-ايىن” قازاقتىڭ ءبىرتۋار عالىمى، ۇلتجاندى ازامات مىرزاتاي جولداسبەكوۆ اعامىز وكىنىشپەن بىلدىرگەن ەدى. الگى كىتاپتى ىزدەپ تاۋىپ، وقىپ شىعۋىما دا ول كىسىنىڭ “اسقار اعام سول ەڭبەكتى دايارلاۋعا سەپتىگىم تيگەنى ءۇشىن ماعان كىتاپتىڭ العى¬سوزىندە ارنايى العىس ايتقانى بار”، – دەگەن جالعىز اۋىز ءسوزى سەبەپ بولعان-دى. ءيا، ءداپ سولاي ەكەن. “كىتاپتى باسپاعا دايىنداۋدا جانە رەداكتسيالاۋدا ادەبيەتشى م. جولداسبەكوۆ، ماتەماتيك ي. توقتامىسوۆ كوپ كومەكتەستى. ولارعا العىس ايتۋدى وزىمە بورىش دەپ ساناي¬مىن”، دەپ جازىپتى اسقار اعامىز اعىنان جارىلىپ.
مىرزەكەڭ زاكاريننىڭ تاعى ءبىر قىرىن كەلىس¬تىرىپ كەستەلەپ بەرگەندەي بولدى سول جولى. اڭگى¬مەنىڭ مايىن تامىزاتىن، سول سيرەك قاسيەتىمەن دە تىڭداۋشىسىن ەرىكسىز ەلىكتىرىپ، ەگىلتىپ وتىرا¬تىن مىرزەكەڭنىڭ ءبىر دەتالى بىلاي بولىپ كەلگەن. “اسقار اعام اسا تالاپ¬شىل ءارى قامقورشى عوي، ءبىر ءىستى تالپىنىپ قولىنا الدى ما، تاپ-تۇيناق ەت¬پەي تىنبايتىن. وسى كىتاپتى رەداكتسيا¬لاپ ءوڭ¬دەۋ بارىسىندا ءوزىنىڭ ءبىر بولمەلى ءۇيىن ماعان ادەيى بوساتىپ بەرگەن ەدى”، دەپ ەستەلىك ايتقاندا، بويىڭ شىمىرلاماي قالاي شىدارسىڭ، تەگى.
زاكاريننىڭ ەكىنشى كىتابى تۋرالى دا بىرەر دەرەك. ونىڭ جۇمابەك يۋسۋپوۆپەن بىرىگىپ جازعان “گەومەتريا نەگىزدەرىنىڭ ەلەمەنتتەرى” ەڭبەگى 1968 جىلى “مەكتەپ” باسپاسىنان جارىق كورىپتى.
...“زاكارين وقۋلارىنىڭ” تىزگىنىن قولىنا مىعىم ۇستاپ، قورىتىندىسىندا ءوزى دە تاماشا ءدارىس وقىعان اتاقتى عالىم سايلاۋ بايزاقوۆ بىرنەشە كىتابىن ۋنيۆەرسيتەت كىتاپحاناسىنا تابىس ەتتى. وسى كەزدە زاكاريننىڭ ۇرپاقتارى جونىندە بىلمەك بولعان ستۋدەنتتىڭ جازباسى قولىنا ءتيىپ، كوزىلدىرىگىن ماڭدايىنا ىسىرىپ قويعان عالىم:
– ءيا، ۇرپاقتارى بولعاندا قانداي، بار! – دەدى داۋىسى ماساتتانا شىعىپ. – نەللي – حيميا عىلىمىنىڭ دوكتورى، ال ەدىگە – تەح¬نيكا عىلىمىنىڭ دوكتورى. ولاردان تاراعان ۇرپاق جالعاستىعى وزىنشە ءبىر ءساندى الەم!
كەرەمەت تەڭەۋ ەمەس پە؟ ءماندى عۇمىردىڭ شاپاعاتى ۇرپاعىنىڭ ءساندى الەمىن نۇرلاندى¬رىپ، شۇعىلاسىنا بولەي ءتۇسىپتى... بەۋ، شىركىن، جاسىن عۇمىردىڭ سوڭىندا سورعالاعان، ۇزدىكسىز، ۇستەمەلەنە ورشىگەن، اينالاسىن نە سان تۇسكە بولەگەن جويقىن جارقىلدىڭ وشپەس ساۋلەسى ماڭايىن كەڭ قامتىپ، ارايلاندىرىپ جىبەرىپتى-اۋ!

اۆتورى: قايسار ءالىم.

“ەگەمەن قازاقستان” گازەتى №184-187 (25584) 27 مامىر 2009 جىل