عارىشتى يگەرۋ عالامدىق ءىس. الايدا، ول ءبارىنىڭ بىردەي قولى جەتە بەرمەيتىن، مول قاراجاتتى تالاپ ەتەتىن شارۋا. عارىش ايلاعىن ۇستاپ تۇرۋعا شاشامىز جەتپەگەن سوڭ بايقوڭىردى رەسەيگە جالعا بەردىك. قازاق دالاسىنداعى ەڭ ستراتەگيالىق ماڭىزدى نىساندى كورشىمىزگە امانات ەتە وتىرىپ، ەل قازىناسىنا قىرۋار قارجى سالۋدان ۇمىتتەندىك. ول ءۇمىتتى اقتالدى ما، ونى قازاننىڭ قۇلاعىن ۇستاعاندار عانا بىلەدى. دەگەنمەن، رەسەي جىل سايىن جال ءۇشىن تولەيتىن 115 ميلليون دوللار قۇلاعان زىمىراندار كەلتىرگەن زياننىڭ جارتىعىن جاماۋعا دا جەتپەيدى. ايتەۋر، قاراشانىڭ بىلەتىنى بايقوڭىردى جالعا بەرىپ قازاقتىڭ دالاسى ءبىر تاياق جەسە، بالاسى ەكى تاياق جەدى. بايقوڭىردى ءبىز بايلىعىمىز دەسەك، بىرەۋلەر ءۇشىن ول شايلىعى عانا. كۇيكى تىرلىكتەگى كۇنكورىس كوزى عانا. تولايىم تابىستىڭ باستاۋى. مىنە، تاپ سولار بايقوڭىردىڭ باعىن قاشىرىپ وتىر. سوناۋ 1993 جىلى بايقوڭىردى تاستاپ شىققاندا رەسەيلىكتەر كوپتەگەن قۇرال-جابدىقتاردى شاحتاعا قۇلاتىپ، جۇمىس ورىندارى مەن  پاتەرلەرىنىڭ ەسىك-تەرەزەلەرىن ايتپاعاندا، كافەلدەر مەن ۋنيتازداردىڭ ءوزىن تۇك قالدىرماي قيراتىپ كەتكەن بولاتىن. ويتكەنى، ولار بولاشاعىن بۇل جەرمەن بايلانىستىرمايتىن ەدى. ال قازاققا دۇنيە-مۇلىكتى ءبۇتىن قالپىندا قالدىرۋعا قيمادى. بىراق قۇت بولعان قونىستارىنىڭ ويرانىن شىعارعانىمەن، بايقوڭىردان ءبىرجولاتا قول ءۇزىپ تە كەتە المادى. قايتىپ كەلدى. ماجبۇرلىكتەن كەلدى. ويتكەنى، عارىشتان قول ءۇزۋ يمپەريالىق ۇستىننان باس تارتۋمەن بىردەي. بەرۋگە ءبىز دە ءماجبۇرمىز.

عارىشتى يگەرۋ عالامدىق ءىس. الايدا، ول ءبارىنىڭ بىردەي قولى جەتە بەرمەيتىن، مول قاراجاتتى تالاپ ەتەتىن شارۋا. عارىش ايلاعىن ۇستاپ تۇرۋعا شاشامىز جەتپەگەن سوڭ بايقوڭىردى رەسەيگە جالعا بەردىك. قازاق دالاسىنداعى ەڭ ستراتەگيالىق ماڭىزدى نىساندى كورشىمىزگە امانات ەتە وتىرىپ، ەل قازىناسىنا قىرۋار قارجى سالۋدان ۇمىتتەندىك. ول ءۇمىتتى اقتالدى ما، ونى قازاننىڭ قۇلاعىن ۇستاعاندار عانا بىلەدى. دەگەنمەن، رەسەي جىل سايىن جال ءۇشىن تولەيتىن 115 ميلليون دوللار قۇلاعان زىمىراندار كەلتىرگەن زياننىڭ جارتىعىن جاماۋعا دا جەتپەيدى. ايتەۋر، قاراشانىڭ بىلەتىنى بايقوڭىردى جالعا بەرىپ قازاقتىڭ دالاسى ءبىر تاياق جەسە، بالاسى ەكى تاياق جەدى. بايقوڭىردى ءبىز بايلىعىمىز دەسەك، بىرەۋلەر ءۇشىن ول شايلىعى عانا. كۇيكى تىرلىكتەگى كۇنكورىس كوزى عانا. تولايىم تابىستىڭ باستاۋى. مىنە، تاپ سولار بايقوڭىردىڭ باعىن قاشىرىپ وتىر. سوناۋ 1993 جىلى بايقوڭىردى تاستاپ شىققاندا رەسەيلىكتەر كوپتەگەن قۇرال-جابدىقتاردى شاحتاعا قۇلاتىپ، جۇمىس ورىندارى مەن  پاتەرلەرىنىڭ ەسىك-تەرەزەلەرىن ايتپاعاندا، كافەلدەر مەن ۋنيتازداردىڭ ءوزىن تۇك قالدىرماي قيراتىپ كەتكەن بولاتىن. ويتكەنى، ولار بولاشاعىن بۇل جەرمەن بايلانىستىرمايتىن ەدى. ال قازاققا دۇنيە-مۇلىكتى ءبۇتىن قالپىندا قالدىرۋعا قيمادى. بىراق قۇت بولعان قونىستارىنىڭ ويرانىن شىعارعانىمەن، بايقوڭىردان ءبىرجولاتا قول ءۇزىپ تە كەتە المادى. قايتىپ كەلدى. ماجبۇرلىكتەن كەلدى. ويتكەنى، عارىشتان قول ءۇزۋ يمپەريالىق ۇستىننان باس تارتۋمەن بىردەي. بەرۋگە ءبىز دە ءماجبۇرمىز. جەرىمىزدە عارىش ايلاعى بولسا دا، ونىڭ قىر-سىرىن بىلەتىن ماماندارىمىز جوق. ادامزات بالاسىن العاش اسپانعا ۇشىرعان قازاق دالاسىنىڭ ءوز ۇلانى الەمدە 256-شى، كسرو-دا 72-ءشى بولىپ عارىشقا ازەر ۇشتى.
قازاق جەرىنىڭ ءبىر پۇشپاعىن جالعا الىپ، جالعا الىپ قانا قويسا جاقسى-اۋ، سول جەرگە وكتەمدىگىن جۇرگىزىپ، اكىمشىلىك باسقارۋىن ەنگىزىپ ەجەلگى كورشىمىزدىڭ ەسەبى تۇگەندەلدى. قازاقتى ءۇي يەسى ەكەن دەپ تە پىسقىرىپ تا قارامادى. تەحنيكاسىنان اقاۋ شىعىپ توبەمىزگە پروتون قۇلاپ، جەرىمىزگە گەپتيل توگىلسە دە ءبىز مىڭق ەتپەدىك. ويتكەنى، بىزگە ايلاقتىڭ جۇمىس ىستەپ تۇرعانى قاجەت. ال ونى قىر-سىرىن بىلەتىن رەسەي ماماندارىنا عانا سەنىپ تاپسىرا الامىز. وكىنىشكە وراي، ءوزى دە ىلدەبايلاپ ازەر جۇرگەن بايقوڭىر ماسەلەسى سوڭعى كەزدەرى ۋشىعىپ كەتتى. رەسەيدىڭ فەدەرالدىق عارىش اگەنتتىگىنىڭ (روسكوسموس) باسشىسى اناتولي پەرمينوۆ «قازاقستان بىزگە عارىشتى ەركىن يگەرۋگە قىسىم جاساپ جاتىر» دەپ بايبالام سالدى. روسكوسموستىڭ كەڭەيتىلگەن القا ماجىلىسىندە. بۇل رەسەيدىڭ بىزگە ءبىرىنشى رەت قىر كورسەتۋى ەمەس. جاقىندا عانا ەدينايا روسسيا پارتياسىنىڭ دۋماداعى ءبىر وكىلى ميحايل نەناشەۆ تالعات مۇساباەۆتى قازاقستان-رەسەي عارىش قاتىناستارىن دامىتۋعا مۇددەلى ەمەس دەپ ايىپتاعان بولاتىن. مۇنداي ءبىرتۇرلى «مىنەزدەردىڭ» سىرى كوپ سەكىلدى. ەڭ باستىسى قازىر رەسەي امۋر وبلىسىندا «ۆوستوچنىي» عارىش ايلاعىن سالۋدى قولعا الدى. 2015 جىلى مۇندا العاشقى عارىش كەمەسىن ۇشىرۋ جوسپارلانىپ وتىر. دەمەك، رەسەي قىرۋار قارجى سالىپ، ەلۋ جىل وزگەنىڭ ايلاعىن جالداپ وتىرۋعا مۇددەلى ەمەس. دەمەك، ءبىر كۇنى كورشىلەرىمىز «بوقشانتايلارىن» جيىستىرىپ زىتىپ وتىرادى. ال ۇزاق مەرزىمگە جاسالعان كەلىسىم شارتتى كىم الدىمەن بۇزسا سول كىنالى بولماق. سوعان قاراعاندا، پەرمينوۆتىڭ بۇل قادامى «سۇتتەن اق، سۋدان تازا» بولىپ شىعۋدىڭ قيتۇرقى امالى عانا سەكىلدى. ەڭ باستىسى ولار تاعى دا قازاققا توپىراق جالاتىپ كەتپەكشى. ياعني، كەلىسىم-شارتتا كورسەتىلگەندەي ولار عارىشتىق تەحنولوگيالارىن بىزبەن ءبولىسۋى كەرەك. جوق، ورىستار ولىسپەي، بولىسپەيدى. بىراق، ولاردى سوگە المايمىز. ويتكەنى، ەۋروپا دا ورىستارعا قاتىستى تۋرا سونداي ساياسات ۇستانىپ وتىر.
ءبىزدىڭ ءماجىلىس ماسەلەنىڭ مانىنە تەرەڭ ءۇڭىلىپ جاتپادى. بايقوڭىردى رەسەيگە ەلۋ جىلعا جالعا بەرۋ تۋرالى كەلىسىمدى راتيفيكاتسيالادى. التى جىل بويى القا-قوتان اڭگىمەنىڭ وزەگى بولعان شارۋا جالعىز كۇندە وسىلاي شەشىلدى. بىزدە. رەسەيدە دە وڭ شەشىلە مە، ول جاعى ءالى بەلگىسىز. دۋما «دۋماەت». ولاردى تەرەڭ ويعا باتىرعان سەبەپتەر پەرمينوۆ پەن نەناشەۆتىڭ اۋزىمەن ايتىلىپ جاتىر..
P.S. «ءدال قازىر قازاقتىڭ عارىش ايلاعىن تولىققاندى يگەرۋگە قاۋقارى جەتپەيدى. مامان جوق. ورىستار كەتىپ قالسا بايقوڭىر «ادامزات العاش اسپانعا ۇشقان ايلاق» رەتىندە مۇراجايعا اينالادى»، - دەيدى كەيبىر كەرىتارتقىش بىلگىشتەر. ە، مەيلى، وزگەنىڭ وكىمى ءجۇرىپ، ءوز بالاڭ جات بولىپ وسكەنشە بايقوڭىردىڭ ايلاق ەمەس، مۇراجاي بولعانى ءتيىمدى. وندا قازىر قارادومالاقتار رەسەيدىڭ وقۋلىعىمەن ءبىلىم الىپ جاتىر. ەڭ سوراقىسى تومەنگى سىنىپتىڭ وقۋشىلارىنان ەل پرەزيدەنتى كىم دەپ سۇراساڭىز  مەدۆەدەۆ دەيدى. ءبۇيتىپ عارىشتى يگەرمەي-اق قويساق يگى ەدى...

بەك داتۇلى
http://zan.zanmedia.kz/