...................................

قۇرمەتتى رەداكتسيا، كوپشىلىك قويىپ جۇرگەن سۇراققا (تاقىرىپتاعى) ءبىر جاۋاپ بولسىن دەگەن نيەتپەن وسى ماقالامدى جولداپ وتىرمىن. اۆتور.

كوز الدىمدا كورىنىس كوپ. ءبىرازى تانىس، ءبىرازى بەيتانىس. قازاق دالاسىنداعى تىرشىلىكتىڭ «اسىقپاعان اربامەن قويان الادى» بولعاندىعى-اۋ، تۇڭعىشىمنان ءتورت جاس كىشى عالىمجاننىڭ بالا كەزىندە باسىنان كەشكەندەرىنىڭ قايسىبىرى «مەنەن قالعاندار» ەكەن. مەن دە وتباسىنىڭ كەنجەسى بولدىم. مەنىڭ دە شەشەم  سىرقات جان ەدى، اعا-اپايلارىمنىڭ الدى الماتىدا، سوڭى وسكەمەندە، باسقا اۋدانداردا تۇراتىن دا، مەن باستاۋىش مەكتەپتى بىتىرگەن جىلدان باستاپ ۇيدەگى ۇل دا، قىز دا بولىپ: مال جايلاپ، تاماق ءپىسىرىپ، كىر جۋىپ، توسەك-ورىندى قاعىپ-سىلكىپ، عالىمجانشا جاسىرىپ سيىر ساۋىپ ءجۇردىم. قۇربىلارىڭ سىرتتا شۋىلداپ، جۇگىرىپ ويناپ جۇرگەندە ولارعا قوسىلا الماي «ومالىپ» وتىرۋ قيىن-اق!.. مەنىڭ اكەم قابىش تا (قابدىراحمان)  ءاتۇستى شارۋانىڭ بەلسەندىسى ەدى، ەرتە كەتىپ، كەش كەلەتىن. بايبىشەسىن كۇلدىرە، جىگەرلەندىرە اڭگىمە ايتىپ، ماعان: - بالام، قايتەسىڭ ەندى، قاشان كەلىنشەك العانشا ءۇيدىڭ بار شارۋاسىن ءوزىڭ ىستەيسىڭ، - دەپ جىميا شاقىرىپ الدىنا الىپ، توبەمنەن يىسكەيتىن.

...................................

قۇرمەتتى رەداكتسيا، كوپشىلىك قويىپ جۇرگەن سۇراققا (تاقىرىپتاعى) ءبىر جاۋاپ بولسىن دەگەن نيەتپەن وسى ماقالامدى جولداپ وتىرمىن. اۆتور.

كوز الدىمدا كورىنىس كوپ. ءبىرازى تانىس، ءبىرازى بەيتانىس. قازاق دالاسىنداعى تىرشىلىكتىڭ «اسىقپاعان اربامەن قويان الادى» بولعاندىعى-اۋ، تۇڭعىشىمنان ءتورت جاس كىشى عالىمجاننىڭ بالا كەزىندە باسىنان كەشكەندەرىنىڭ قايسىبىرى «مەنەن قالعاندار» ەكەن. مەن دە وتباسىنىڭ كەنجەسى بولدىم. مەنىڭ دە شەشەم  سىرقات جان ەدى، اعا-اپايلارىمنىڭ الدى الماتىدا، سوڭى وسكەمەندە، باسقا اۋدانداردا تۇراتىن دا، مەن باستاۋىش مەكتەپتى بىتىرگەن جىلدان باستاپ ۇيدەگى ۇل دا، قىز دا بولىپ: مال جايلاپ، تاماق ءپىسىرىپ، كىر جۋىپ، توسەك-ورىندى قاعىپ-سىلكىپ، عالىمجانشا جاسىرىپ سيىر ساۋىپ ءجۇردىم. قۇربىلارىڭ سىرتتا شۋىلداپ، جۇگىرىپ ويناپ جۇرگەندە ولارعا قوسىلا الماي «ومالىپ» وتىرۋ قيىن-اق!.. مەنىڭ اكەم قابىش تا (قابدىراحمان)  ءاتۇستى شارۋانىڭ بەلسەندىسى ەدى، ەرتە كەتىپ، كەش كەلەتىن. بايبىشەسىن كۇلدىرە، جىگەرلەندىرە اڭگىمە ايتىپ، ماعان: - بالام، قايتەسىڭ ەندى، قاشان كەلىنشەك العانشا ءۇيدىڭ بار شارۋاسىن ءوزىڭ ىستەيسىڭ، - دەپ جىميا شاقىرىپ الدىنا الىپ، توبەمنەن يىسكەيتىن.

مەنىڭ دە اتامەكەنىم - شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ ۇلان اۋدانى. عالىمجاننىڭ اكەسى ءبادىلجان اعا ۇلىنا: «نايمان ىشىندەگى تەرىستاڭبالىمىز، جارىلعاپ باتىردىڭ ۇرپاعىمىز» دەسە، مەنىڭ اكەمنىڭ: «نايمان ىشىندە  كوكجارلىمىز، كوكجال باراق باتىردىڭ ۇرپاعىمىز»، دەگەنى بار. مەن دە كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى ىزعۇتتى ايتىقوۆ اتىنداعى «تارعىن» ورتا مەكتەبىن تامامداعانمىن. ىزعۇتتى اعا ەكەۋىمىزدىڭ ۇلى اتالارىمىز-ءبىر كىسى.

8 - 9-نشى سىنىپتاردى اياقتاعان جىلدارى جازعى كانيكۋلداردا بىردە   مەكتەپ، ەكىنشىدە قوي قورا سالىسىپ، ەڭبەككۇنىمە اجەپتاۋىر اقشا العانمىن. 8-ءنشى كلاستان سوڭ، قۇرىلىسىمىز بىتكەننەن كەيىن، تامىز ايىندا،  الماتىداعى اپايىما  بارىپ قايتتىم. عالىمجان بولسا، قوي قىرقۋعا قاتىسىپ، 140 سوم اقشا تاۋىپ، الماتىعا ساپار جاساپتى.

تارعىن، تايىنتى، شىبىندى، ساندىقتاس، ايىرتاۋ، كۇرشىم، قۇيعان، ەرتىس، ءۇلبى... ءبارى-ءبارىنىڭ تاۋ-تاسىندا، قۇمىندا مەنىڭ دە ىزدەرىم قالدى.    عالىمجاننىڭ قايىناتاسى قادەس بەردين ەكەۋىمىز ۇلاننىڭ جاما اۋىلىندا، ءبىر اۋلادا وسكەن قۇرداستارمىز. قايىنەنەسى گۇلجامال قابدىراحمانقىزى (اكەلەرىمىز اتتاس) ەكەۋىمىز ءبىر مەكتەپتە وقىدىق، تەك ول مەنەن ءۇش كلاسس كەيىندە  بولدى.

«ءبىراز تانىس كورىنىس» دەگەنىم وسىمەن ءتامامدالادى دا، «ءبىراز       بەيتانىس ءجايت» باستالادى. عالىمجان ماسكەۋگە اتتانىپ، كسرو-نىڭ شىن مانىندە ماڭدايالدى وقۋ ورنىنا - باۋمان اتىنداعى جوعارى تەحنيكالىق ۋچيليششەگە تۇسكەن. ونى تامامداعان سوڭ سەمەي ماشينا جاساۋ زاۆودىنا جۇمىسقا ورنالاسقان. لەنينگرادتىڭ، ماسكەۋدىڭ شاقىرعان كاسىپورىندارىنا بارماستان ەلىنە قايتۋ سەبەبى - كسرو-دا تاريحي وزگەرىس بولاتىنىن سەزگەنى. ماسكەۋدە قىزا باستاعان استىرتىن اڭگىمەلەردى ەستىگەن، قولجازبادان قولمەن كوشىرىلىپ استىرتىن تاراتىلاتىن «كىتاپتاردى» («ساميزدات») وقىپتى، كوزقاراستارى ءبىر جولداس-جورالارىمەن  سىرلاسىپ، دەموكراتيا سوقپاعىنا قادام باسىپتى. ول سوقپاعىن  سەمەيدە كۇرەجولعا اينالدىرا ءبىلىپ، «999» دەپ اتاعان گازەت شىعارىپتى، وبلىس باسشىلارىنا دەموكراتيالىق تالاپ قويۋدى ۇيىمداستىرىپتى.  ماقساتتاس جاستار بىرىگىپ، بىردە، ءداستۇرلى 7-قازان مەرەكەسى شەرۋىنە: «سوكپ ءبىزدى قاشانعى بيلەي بەرەدى؟!»، «باسشىلاردان وزگەرىس تالاپ ەتەمىز!» دەپ جازىلعان پلاكات الىپ شىعۋدى ۇيعارعان. ول ارەكەتتەرىن پارتكومدارى «دەر كەزىندە توقتاتىپتى». سودان باستاپ «رەسمي ورگانداردىڭ» نازارىنا ىلىككەن. وزدەرىنە «اقىل ايتۋشىلاردىڭ» الدىن كورە باستاپتى. ولاردىڭ  شىن مانىندەگى دەموكراتياعا جوعارىداعى بيلىكشىلدەردىڭ كوزىمەن قارايتىن كادىمگى پارتوكراتتار ەكەنىن  ابدەن تۇسىنگەن. نەبىر اتاقتى دەگەن اعالارىنىڭ بيلىككە تاۋەلدى بيشارا قىلىقتارىنان تۇڭىلگەن. ولاردىڭ اراسىندا... ءجا، ءبارىنىڭ دە اتى-ءجونى كىتاپتا ءتىزىلىپ تۇر («ءومىر بەلەستەرى»، الماتى، «وركەنيەت» باسپاسى، 2004-جىل).

«ءومىر بەلەستەرى».  بىرىنەن سوڭ ءبىرى. تابيعي ءتۇزىلىم. دەسەم دە، قانداي ءتۇزىلىمنىڭ بولسىن اۆتور قالاعان رەڭكى «مەنمۇندالايدى»: ءبىرى شىندىق، ءبىرى جالعان، ءبىرى ارالاس سيپاتتا. عالىمجان مۇنىڭ العاشقىسىنا جۇگىنگەن، ياعني اقيقاتتان اتتاپ كەتپەۋدى ازاماتتىق نىسانا ەتكەن. قازاقستاندا بيزنەسكە      بىرىنشى بولىپ قادام باسىپ، «تومان» فيرماسىن، سونىڭ نەگىزىندە «سەمەي» بىرلەستىگىن (بۇگىنگىشە ايتقاندا، - اكتسيونەرلىك قوعامدى) قۇرعان دا، حالىققا قامقورشىلدىعىمەن قۇرمەتكە بولەنگەن. ءونىمدى ەڭبەگى  ن. نازارباەۆتىڭ قۇلاعىنا شالىنىپ، مەملەكەتتىك قىزمەتكە شاقىرىلىپ، اۋەلى سەمەي، كەيىندە پاۆلودار وبلىستارىندا اكىم بولدى. ارقاشان  اقيقات جولىنان قيا باسپادى، بۇكىل ءبىلىمىن، كۇش-قايراتىن تۋعان ەلىنە، حالقىنا بەرۋگە اتا-بابا ارۋاعى الدىندا ىشتەي سەرت ەتتى.

مەن سول جىلدارى قىزمەت بابىممەن  سەمەي، پاۆلودار وبلىستارىندا بولىپ ءجۇردىم. جاپ-جاس اكىم عالىمجان جايىندا ون اۋىز ءسوز ەستىسەم، سونىڭ سەگىز-توعىزى العىس ەدى. قابىلداپ العانىندا حال ۇستىندەگى پاقىرداي حالدە دەرلىك ەكى وبلىستىڭ  دا ەڭسەسىن كوتەرە بىلگەنىنە حالايىق كۋا. قاراپايىم قازاق-ورىس كۇنى بۇگىنگە دەيىن «شىركىن عالىمجان-اي!» دەسەدى. ەلەكترسىز، جىلۋسىز، ءتىپتى اۋىزسۋسىز قالعان، جالاقىسىن، زەينەتاقىسىن ايلاپ الا الماي وتىرعان كوپشىلىك، جۇمىسسىز داعدارعاندار جاعدايلارىن ءبىر شاما بولسىن جاقسارتقان باسشىنى نەگە ۇمىتسىن! اسىرەسە پاۆلودارلىقتار عالىمجاننىڭ ىسكەرلىگىنە ءتانتى بولدى. وبلىس بايلىعىن وبىپ جۇرگەن تالاي قۋدى تۇمسىققا مىقتاپ تۇرىپ شەرتتى-اۋ! «وزىڭنەن زور شىقسا، ەكى كوزىڭ سوندا شىعار» - ءىرى-ءىرى ونەركاسىپ ورىندارىن جەكەمەنشىكتەپ، نە جالعا العان الاياقتار، مىسالى، مىڭ تەڭگە تابىستىڭ توعىز ءجۇز تەڭگەسىن قىلعىتىپ جىبەرىپ، جۇرتشىلىققا ءجۇز تەڭگەسىن عانا قالتىراتىن ارامدىقتارىنان ەرىكسىز تيىلدى. بۇرىندا الداپ-ارباپ جاساعان جەمقورلىق شارتتارىنان باس تارتۋعا ءماجبۇر بولدى. ول شارتتار وبلىس تۇرعىندارىنىڭ مۇددەسىنە ساي ەتىلىپ قايتادان جاسالدى. كونگىسى كەلمەي، جاڭا اكىمدى: «...ءبىزدىڭ كومپانيانىڭ  ارتىندا كىم تۇرعانىن بىلەسىز بە؟!» دەپ بوپسالاپ قورقىتىپ باققان «مىقتىلار» (مىسالى، بۇگىنگى ميللياردەر ا. ماشكەۆيچ، پاۆلودارلىقتارشا  - «مايشەكە») اقىرىندا قۇم قاپتى، نەمەسە قاتەلىگىن مويىنداپ، ايىپ تارتىپ، جونگە كوشتى (كىتاپتىڭ 98 -103-بەتتەرىندە).

اكىم عالىمجاننىڭ ءاپ دەگەندە-اق كوزى جەتكەن ءبىر سۇمدىق ءجايت «ينۆيستيتسياقۇمارلاردىڭ» ايلا-شارعىسى ەكەن. ينۆيستيتسيا-شەتەلدىك قارىز-كومەك. شەت ەلدەردىڭ كاسىپكەرلەرى بىزگە جاردەم جاساماق پا، - قۇبا-قۇپ، تەك مۇنداعى ىسكە جۇمسار قارجىسىن تولىق الا كەلسىن. جوق، ولاي بولماي شىقتى. الگى كاسىپكەرلەردىڭ كوبى قۋلىق ساۋا قۇرقول كەلىپ، قاجەت قارجىنى ءوزىمىزدىڭ بانكتەردەن قارىزعا الىپ، وزىنە ءتيىمدى شارت جاساپ، پايداعا كەنەلىپ ءجۇر ەكەن. ياعني «سوقىردىڭ ءوز بيدايىن وزىنە قۋىرىپ بەرۋدى» تاپقان. ونداي زالىمدىككە جولدى كەڭ اشقاندار - ولارمەن كەلىسىم جۇرگىزگەن ءبىزدىڭ وبىرلار، جەمقورلار، پاراقورلار. قوعامىمىزدى نەبىر قيىنشىلىققا كەزىكتىرگەن، دەموكراتيالىق جولىمىزعا كەدەرگى بولعان، ەڭبەككەر كوپشىلىكتى جوقشىلىققا ۇشىراتقان كەسەل-كەساپات - سولار، ولاردىڭ جوعارىداعى ەبەپ-جەبەۋشىلەرى! عالىمجان، مىنە، وسىعان  قارسى تۇردى. قايمىقپادى، قايتپادى.

پاۆلودار قالاسىنا جولى تۇسكەن قازاقتىڭ ورتالىق مەشىتكە باس سۇقپاي كەتكەنى جوق شىعار (عالىمجاندى بەتالدى عايباتتاعاندار مەن ءالى دە      عايباتتاۋشى رۋحاني بايعۇستار بولماسا).  عالىمجان سالدىرعان ول مەشىت -عاجاپ عيمارات. ونىڭ اۋلاسىندا ەرتەڭدى-كەش وتىراتىن قارتتاردىڭ قۇدايعا قۇلشىلىق ارەدىگىندە نە ايتاتىنىن بىلەسىز دەر مە؟ سىرتتان كەلگەنگە وكىنىشتى سىر شەرتەدى: - قۇدايدىڭ قۇلى، مۇحاممەدتىڭ ۇمبەتى بولعان، وبلىسىمىزدىڭ سونۋگە اينالعان شامىن قايتا جاعىپ، ەڭسەمىزدى كوتەرگەن ازامات كىم ەكەنىن، شىراعىم، سەن بىلەسىڭ بە؟.. ول جاقيا بالاسى ءبادىلجاننىڭ  ۇلى عالىمجان ەدى. ءدىنىمىز، ادەت-عۇرپىمىز، ءتىلىمىز (ايتپاقشى، مەملەكەتتىك مارتەبەگە يە قازاق ءتىلىنىڭ قيىن ءحالىن تۇسىنگەن عالىمجان رەسپۋبليكادا العاش رەت رەسمي «التىن ءتىل» باعدارلاماسىن جاساپ، ونى «جاس الاش» گازەتىندە جاريالاپ، باعدارلامانى پاۆلودار وبلىسىندا ىسكە اسىرا ونەگە كورسەتتى، بىراق بيلىك ول جولىن دا كەستى، - ع.ق.)... بۇكىل تىرشىلىگىمىز سول ازاماتتىڭ تۇسىندا قايتا سەرپىلىپ، دامىپ ەدى. ەگەر ول بالا بۇگىنگە دەيىن اكىم بولىپ تۇرسا، ءبىز باسقالارعا شەكەسىنەن قارايتىن دارەجەگە جەتەتىن ەدىك... امال بار ما، تازالىعى مەن ادىلدىگى، كۇشتىلەرگە باس شۇلعىمايتىن باتىلدىعى، تاباندىلىعى ءۇشىن ءجابىر شەگىپ كەتە باردى عوي! كىمنەن كوردى، نەگە كوردى، ونى كوزى اشىق وزدەرىڭ بىزدەن جاقسى بىلەتىن شىعارسىڭدار. ءبىز ايتۋدايىن ايتتىق، جازۋدايىن جازدىق، نەگە ەكەنىن كىم ءبىلسىن، بىراق، ءبىزدى تىڭدار بىردە-ءبىر قۇلاق تابىلمادى، ءالى دە تابىلماي كەلەدى. قايتەيىك، عالىمجانىمىزعا قۇدايدىڭ كوزى ءتۇزۋ بولىپ، جازىقسىز جابىسقان پالە-جالادان قۇتىلىپ، ورتامىزعا امان-ەسەن ورالسىن! مىناداي مەشىت سالدىرعان ازاماتتىڭ ارام ءىسى بولدى دەگەنگە ءبىز سەنبەيمىز، ەشبىرەۋ سەنبەيدى! وسى ءسوزىمىزدى ايتا جۇرىڭدەر! - دەيدى.

ءبىز دە ايتىپ، جازىپ ءجۇرمىز. اققا جاق بولا الماعان بيشارا سوت:   «مەملەكەتكە 2 ميلليون تەڭگە زيان كەلتىرگەن ع. ب. جاقيانوۆ 7 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلسىن» دەپ ۇكىم شىعارىپ بەردى. قارسىلىعىمىز قابىلدانبادى.عالىمجان مەملەكەت بيۋدجەتىنىڭ ەرەجەسىن پاۆلودارلىقتاردىڭ يگىلىگىنە اتقارىلار ىسكە قاراي بۇرىپ، اتالعان سومانى مەملەكەتتىڭ ءبىر قالتاسىنان ەكىنشى قالتاسىنا سالعانى ءۇشىن جازا تارتتى. ءوزىنىڭ جەكە باس پايداسىنا ءبىر تەڭگە دە العان جوق، ەگەر ويتسە، سوتتىڭ قۇجاتتارىنا ءسۇيىنشى سۇراعانداي ەتىپ جازىلار ەدى دە، بيلىك ونى كەمىندە 20 جىلعا سوتتاتار ەدى. عالىمجانعا تاڭىلعانداي 2 ميلليون تەڭگەنى ەمەس، ماسەلەن، اقپارات كوزدەرى انىقتاعانداي، مەملەكەتتىڭ جۇزدەگەن ميلليون دوللارىن وڭەشىنەن وتكىزىپ      جىبەرگەندەردىڭ كوبى  بۇيىرعان پورتفەلىن قۇشاقتاپ، بۇيىرعان تاقتا قوقيىپ وتىر. قىلمىسكەر ەمەس، حالىق ءۇشىن قان توككەن قاھارمانداي-اق!

كىتاپ اۆتورىن كەزىندە قولتىعىنان دەمەگەن دە، اياعىنان شالعان دا     كەيىپكەرلەردىڭ اتى-جوندەرى اتالعان. ياعني اقيقات اشىق ايتىلعان. ماسەلەن، كىتاپتىڭ 51-بەتىنەن  مىنانى وقىدىم: استانادا وتكەن ءبىر ۇلكەن جيىندا پرەزيدەنت ن. نازارباەۆ اكىم عالىمجاندى ايەلىنە تانىستىرىپ تۇرىپ: «سارا، مىنا عالىمجان - اكىمدەردىڭ ىشىندەگى جاسى. ءبىزدىڭ بالامىزداي. ءتىپتى داريعامىزبەن قۇرداس، ءبىر جىلى تۋعان ەكەن. ارالارىندا ءبىر-اق كۇن. ءۇمىتىم وسى جاستاردا»، دەسە، ەندى بىردە: «...جاس  بولساڭ دا ۇلكەن قىزمەتكە قويىپ ەدىم. سەنىمىمدى اقتادىڭ، ريزامىن. ءوزىڭ تۋرالى ەڭ جاقسى پىكىردەمىن، كىم نە دەسە دە. بالام سياقتىسىڭ عوي، وزىڭنەن بولاشاقتا دا ۇلكەن ءۇمىت كۇتەمىن. جوعالماي، حابارلاسىپ تۇر. ازىرشە ەركىندىككە رۇحساتىمدى بەرەيىن (بيلىك باسىنداعى قۇيتىرقىلاردان تەز بەزىنگىسى كەلگەن شەنەۋنىك عالىمجان پرەزيدەنتتەن ءوزىن ەركىن ىسكە، بيزنەسكە جىبەرۋدى تابانداپ ءوتىنىپ، اقىرىندا رۇحسات الىپتى، - ع. ق.). بىراق، كوپ ۇزاماي، قايتا شاقىرعاندا كەلەرسىڭ. وسىعان ءسوزىڭدى بەر. قايتالاپ ايتايىن: بولاشاق سەندەردىكى، وسى ەلدى باسقارۋعا ساعان ۇلكەن ءۇمىت ارتامىن»، دەگەن. سودان ەكى ايدان كەيىن تەلەفون شالىپ: «سەن ماعان كەرەكسىڭ، عالىمجان. ەسىڭدە مە، شاقىرعانىمدا كەلەتىن ۋادەڭ بار. پاۆلودار وبلىسىن قولىڭا ال...» دەپتى (91-بەت).

اكەلىك مەيىرىممەن دەرلىك ايتىلعان وسىنداي سوزدەرىنەن ن. نازارباەۆ بەرتىندە نەگە جاڭىلدى؟ حالقىنا ادال بولعان عالىمجان سول عالىمجان قالپىندا بولا ءبىلدى، ال  پرەزيدەنت، ونىڭ قوعامعا ادالدىعىنا، ىسكەرلىگىنە كوزى جەتە تۇرا، وعان ادال قالپىنان نەگە اينىدى؟ «تۇيەنى تۇگىمەن» عانا ما، ۆاگون-پويىزدى جۇگىمەن جۇتقانداردىڭ جەر مەن كوكتىڭ اراسىن ارامداپ جۇرگەنىن كورىپ، ءبىلىپ وتىرىپ، سولارمەن سالىستىرعاندا  كىناسى كوڭىل اۋدارۋعا تۇرمايتىن عالىمجاندى 7 جىل  تۇرمەگە  قالاي  عانا  قيدى؟

سەبەبى...

تاۋەلسىزدىك بۇيىرعاننان بەرگى ون جىل بويى دەموكراتيانى كەرەك ەتپەي كەلە جاتقان بيلىكتىڭ  ەل بايلىعىن تالاپايعا سالعانىن، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى جىل ساناپ اۋىرلاپ بارا جاتقانىن كورگەن، تاق پەن جەكە بايلىق تالاسى استىرتىن قوزداي باستاعانىن بىلگەن ءبىر توپ جاس شەنەۋنىك ءوزارا اقىلداسىپ، كەرى تارتقاندى بەرى تارتۋ كەرەك دەسىپتى. پرەزيدەنتكە جاستاردىڭ اتىنان بارىپ سويلەسكەن عالىمجان وزدەرى كورىپ-بىلگەن قىم-قۋىت قۋلىق-سۇمدىقتىڭ ءبارىن باتىل، اشىق ايتىپ بەرىپتى. «قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋى» قوزعالىسىن ۇيىمداستىرۋ جايىنداعى ويلارىن دا بايانداعان. كوزبە-كوز ساتتە ونى قۇپتاعان پرەزيدەنتتىڭ ىلە-شالا نە ىستەگەنى كوپشىلىككە ءمالىم: جاس دەموكراتتار توبىن پرەمەر-مينيستر ق. توقاەۆتىڭ جۋان جۇدىرىعىمەن تالقانداپ (تەلەەكراننان كورگەن شىعارسىزدار), عالىمجان جاقيانوۆ پەن مۇحتار ابىلازەۆتى تۇرمەدەن ءبىر-اق شىعاردى.

دەمەك، سەبەپكە ورالساق، ول - پرەزيدەنتتىڭ ءوزى قالىپتاستىرعان بيلىكتى وزگەرتكىسى كەلمەگەنى; جاستاردىڭ بەتالىسىنان  سەسكەنگەنى;  وزى: «...ساعان ۇلكەن ءۇمىت ارتامىن» دەگەن عالىمجاننان، ورنىمدى الىپ قويار دەپ تايساقتاعانى.

عالىمجانعا قانداي ايىپتار تاعىلدى؟

بۇرىنعى اكىم دانيال احمەتوۆ بىلىقتىرىپ كەتكەن «ءتورت قۇدىق»، «پەسچانسكي رمز» ماشاقاتتارى عالىمجانعا ۇياتسىزدىقپەن، زورلىقپەن، قاساقانا تاڭىلدى. پاۆلودار تۇرعىندارىنىڭ مۇددەسىنە شۇعىل جاراتىلعان 2 ميلليون تەڭگەنى «مەملەكەتكە زيان كەلتىرۋ» دەپ اتتاندادى. ال، قايتالاپ ەسكەرتەيىن، تەرگەۋ قۇجاتتارىندا، وبلسوتتىڭ ۇكىمىندە «جاقيانوۆ پالەن تەڭگەنى باس پايداسىنا جاراتتى» دەگەندەي ءبىر اۋىز ءسوز جوق. ءوز توتەمنەن ءسوزدى كوبەيتپەي، «گ. جاكيانوۆ. ۆىستۋپلەنيا. ستاتي. ينتەرۆيۋ» دەپ اتالعان كىتاپتىڭ («كانيا» باسپاسى. نوۆوسيبيرسك. 2002 گ.) 180-بەتىنە كوز جۇگىرتەيىن (تۇپنۇسقاسىنا وراي  ورىس تىلىندە كەلتىرگەندى ءجون كوردىم):

«...نۋ ا سام ەپيزود وبۆينەنيا پو ەتيم 2 ميلليونوۆ تەنگە دوستوين وتدەلنوگو ۆنيمانيا، كاك ياركوە سۆيدەتەلستۆو پوليتيچەسكوي زاكازاننوستي داننوگو پروتسەسسا. ۋسماتريۆايۋت وپيات جە پرەۆىشەنيە دولجنوستنىح پولنوموچي پري پودپيساني منوي راسپورياجەنيا و ۆىدەلەني يز رەزەرۆنوگو فوندا اكيما 2 ملن تەنگە نا پەرەديسلوكاتسيۋ موبيليزاتسيوننوگو رەزەرۆا.

ۆ تو ۆرەميا گ-ن توكاەۆ، بۋدۋچي پرەمەر-مينيستروم، يز توچنو تاكوگو جە رەزەرۆنوگو فوندا پراۆيتەلستۆا ۆىدەلياەت 12 ملن تەنگە نا پووششرەنيە دەپۋتاتوۆ پارلامەنتا. وكازىۆاەتسيا، كرومە توگو، يم بىلي ۆىدەلەنى، كاك ون سام پريزناەتسيا ۆ ينتەرۆيۋ، يز سرەدستۆ رەزەرۆا نا پرازدنوۆانيە يۋبيلەيا، اگيتپوەزد، ۆيزيت پاپى ريمسكوگو. ۆوزنيكاەت رەزوننىي ۆوپروس: ا گدە سەيچاس توكاەۆ، پوچەمۋ ون نە پريۆلەكاەتسيا ك وتۆەتستۆەننوستي؟ نو نەت، كاك سلەدۋەت يز وتۆەتا گەنپروكۋرورا، نەت وسنوۆاني دليا پريۆلەچەنيا. چتو جە پولۋچاەتسيا، كوگدا رەزەرۆنىە دەنگي راسحودۋيۋتسيا نا پرەمي چاستنىم ليتسام، پوكۋپكي اۆتوموبيلەي دليا چينوۆنيكوۆ، ليچنىي ارحيۆ نازارباەۆا ي پر. (ۆسەگو ۆ گود پراۆيتەلستۆو راسحودۋەت وكولو 6 ملرد تەنگە يز رەزەرۆا) - ۆسە زاكوننو».

وسى كىتاپتىڭ 201-بەتىنەن مىنانى وقيسىز: «...پريچينا وچەۆيدنا: داتۋ وكونچانيا پروتسەسسا وبوزناچيل ليچنو پرەزيدەنت  نازارباەۆ. ي ۆ ەتوم ني ۋ مەنيا، ني ۋ مويح ستوروننيكوۆ نەت ي نە بىلو نيكاكيح سومنەني. تاكجە ليچنو پرەزيدەنت نازارباەۆ  نازۆال ي سروك موەگو وسۋجدەنيا - سەم لەت، و چەم بىلو يزۆەستنو زادولگو دو سۋدەبنوگو رازبيراتەلستۆا... پروكۋراتۋرا ي سۋد، ياۆلياياس نە بولەە چەم ورگانامي، وبسلۋجيۆايۋششيمي رەجيم ليچنوي ۆلاستي پرەزيدەنتا نازارباەۆا، ۆ داننوم سلۋچاە ليش سلەپو يسپولنيلي پريكاز».

ەندى ع. جاقيانوۆتىڭ سوتتاعى سوڭعى ءسوزىن ەسكە الايىق. ول بىلاي دەدى:

«...ۆ زاكليۋچەنيە حوچۋ وبراتيتسيا ك سۋدۋ.

ۆاشا چەست! يا حوروشو پونيمايۋ، چتو كاجدىي، كاك ۆى سكازالي، دەلاەت سۆوە دەلو، ي سۋد ياۆلياەتسيا ۆسەگو ليش يسپولنيتەلەم سدەلاننوگو پرەزيدەنتوم نازارباەۆىم پوليتيچەسكوگو زاكازا.

ۆ تو جە ۆرەميا، يا نيچەم نە موگۋ وبلەگچيت ۆاشۋ سوۆەست. ەششە درەۆنيە گوۆوريلي، چتو سۋديا، وسۋجدايۋششي نەۆيننوگو، وسۋجداەت ساموگو سەبيا.

پودۋمايتە وب ەتوم ي پوستارايتەس نايتي ۆ سەبە مۋجەستۆو پوستۋپيت پو پراۆدە» (186-ستر.).

مۇنداي ءسوز ەستۋ ارى تازا ادام ءۇشىن ولىممەن تەڭ عوي! بىراق جوعارىعا قۇلاقكەستى قۇل بولعان سوت تاراسەنكونىڭ ار-ۇياتى امىرشىلەردىڭ ۇلتاراعىنىڭ استىندا قالىپ قويعانى ءسوزسىز، ول بيلىكتىڭ قولشوقپارى كۇيىندە وزگەنىڭ تىلىمەن ۇكىم وقۋىن ءالى دە جالعاستىرىپ جۇرگەن بولار. عالىمجاندى سوتتاۋعا ءولىپ-تالىپ يتارشىلانعان تەرگەۋشى قۇسايىنوۆ تا، پروكۋرور دەمەسىنەۆ تە قازاقستاندى ءبىر اپاتتان ساقتاپ قالعانداي-اق قوقيلانىپ، سايراپ ءجۇر-اۋ!..  ەي، رۋحاني بيشارالار-اي!..

تۇرمە عالىمجانعا ۇلكەن سىن بولدى. تالايلاردىڭ تاعدىرى ەرىكسىز توعىسقان وندا شىنايى قىلمىسكەرلەر دە، جازىقسىز جازىقتى بولعاندار دا  وتىردى. جىمىسقى ارەكەتكە شەبەر بيلىك عالىمجاننان قالايدا قۇتىلۋدىڭ ايلا-شارعىسىن جاسادى: دەلقۇلداردى سان رەت ايداپ سالىپ ساباتتىرماق بولدى، ارانداتىپ باقتى، ولتىرتپەك تە بولدى، الايدا قاقپاندارىنا تۇسىرە المادى، - عالىمجاننىڭ ءتۇزۋ جىگىت ەكەنىن سوزىنەن، ىسىنەن اڭعارعان، كىناسىز ەكەنىن «سىمسىز تەلەفون» ارقىلى ەستىگەن، استىرتىن جەتكىزىلىپ تۇراتىن تاۋەلسىز گازەتتەردەن وقىپ بىلگەن تۇتقىندار ونى قورعاي جۇرەتىن توپ قۇرىپ، ايتاققا ەرگىش ارانداتۋشىلارعا تويتارىس بەرىپ وتىرعان.

تاۋقىمەت تولى جەتى جىلدى وتكەرىپ ورالعان عالىمجاندى كوپشىلىكتىڭ مول قوشەمەت-قۇرمەتپەن قارسى العانىنا مەن دە كۋامىن. مىسالى، 2-الماتى تەمىرجول ۆوكزالىنىڭ الدى-ارتىندا ينە شانشار جەر بولمادى. ارينە، جان-جاعىنا وجارلانا قاراپ جۇرگەن پوليتسەيلەردىڭ نەشەۋ ەكەنىن شامالاساق تا، اڭقاۋسىپ جىلميعان «ءۇش ارىپتىكتەردىڭ» سانىن  يت ءبىلدى دە.

قازىرگى 47 جاسىنىڭ سوناۋ ماسكەۋ تورىنەن باستالعان وتىز جىلىن سان قيلى جۇرتشىلىق اراسىندا وتكىزىپ كەلە جاتقان عالىمجان «...كوپ كورگەننەن سۇرانىڭ» ساناتىندا. حالىق شارۋاشىلىعى سالالارىنىڭ، مادەنيەتتىڭ، عىلىمنىڭ،  ىشكى-سىرتقى ساياساتتىڭ  بۇگە-شىگەسىن بەس ساۋساعىنداي بىلەدى. ەكونوميكاعا جەتىكتىگى ءوز الدىنا. مەنىڭ بۇل پىكىرىمە كوپشىلىكتىڭ، اسىرەسە، پاۆلودارلىقتاردىڭ، عالىمجانعا سوت كۇندەرى ونىڭ سۋرەتىن كوتەرىپ كوشەگە شىعىپ، بيلىكتىڭ بەتپاقتىعىنا كۇشتى قارسىلىق كورسەتكەندەرى دالەل. بىراق سويقان قارا كۇش ءمىز باقپادى ەمەس پە؟! وپپوزيتسيانىڭ جازىقسىز جاس دەموكرات ع. جاقيانوۆتى قورعاۋ نيەتىن قولداعان رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعى اتىنان 1,5 ميلليون ادام قول قويىپ جولداعان حاتقا دا پرەزيدەنت                   ن. نازارباەۆ كوڭىل اۋدارمادى عوي؟! ادىلەتسىز بيلىك قوجا بولعان قوعامنىڭ سيقى سول. ايتپاقشى، قول جيناپ جۇرگەن تاۋەلسىز جورنالشى اقىن ولجاس سۇلەيمەنوۆكە جولىعىپ: «جۇرتشىلىقتىڭ عالىمجان جاقيانوۆتى تۇرمەدەن بوساتۋ جونىندەگى تالابىن قولدايسىز با؟» دەگەندە، اناۋ «يت كورگەن ەشكى كوزدەنىپ»: - ە، نەگە؟ وپپوزيتسيانى كۇشەيتۋ ءۇشىن بە؟! - دەپ گۇرىلدەپتى.

جەكە باسقا تابىنۋ جايلاپ العان قوعامىمىز ءىرىپ-ءشىرىپ بارادى. «قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋى» باسشىلارىنىڭ ەركىمەن قۇرىلىپ، «ادىلەتتى قازاقستان ءۇشىن!» دەپ اتالعان قۋاتتى قوزعالىس عالىمجان تۇرمەگە قامالعان كەزدىڭ العاشقى جىلدارىندا بۇكىل رەسپۋبليكانى تولقىتقان بەدەل-قارقىنىن كۇرت باسەڭسىتپەسە دە، كەيىن بىرتە-بىرتە السىرەپ، بۇگىندە اتى ەستىلۋدەن دە قالدى. سيىردىڭ بۇيرەگىنە اينالعان وپپوزيتسيا ول قوزعالىستىڭ دىزگىن-شىلبىرىن ورتالارىنا جاسىماي ورالعان ع. جاقيانوۆقا قايىرىپ بەرمەدى. «كوسەمى» كوپ وپپوزيتسيا عالىمجاندى سىرتقا تەپتى. كوپشىلىكتىڭ: «جاقيانوۆ قايدا؟ نە ىستەپ ءجۇر؟» دەگەن  ساۋالىنا نەگىزگى جاۋاپ وسى دەپ بىلەم. ەكىنشى جاۋاپ: ول سوڭعى ءبىر جىل بويى ەمدەلۋدە ءجۇر. قاساقانا جاسالعان قىسىم-قياناتتىڭ سالدارىنان تۇرمە ەمحاناسىنا بىرنەشە رەت تۇسكەن، بىراق دەنى دۇرىس ەم-دوم كورمەگەن عالىمجاننىڭ دەنساۋلىعىنا «باتپانداپ كىرىپ، مىسقالداپ شىعاتىن» كەسەل جاسالماعانىنا كىم كەپىل؟

ەل، حالىق ءۇشىن تۋعان بىرەگەي ازاماتىمىزعا - سىلدىر ءسوزدى بەيداۋا بيلىكتىڭ قارا قانجارىنان دا، قارا شوقپارىنان دا قايمىقپاي قارسى ۇشقان، ادىلدىك ءۇشىن جانپيدا قاعيداسىن بەرىك ۇستانىپ جۇرگەن عالىمجانعا مىقتى دەنساۋلىق تىلەيىك!