ايەل مەن ەركەك تەڭ بە؟ جاراتىلىسىنان تەڭ ەمەس. ونى ءبارىمىز بىلەمىز. بىراق وسى ءبىر تاقىرىپ الىمساقتان بەرى ساۋالدى ماسەلە بولىپ كەلەدى. كۇنى كەشەگە دەيىن تومەن ەتەكتى سانالىپ كەلگەن ايەل زاتى بۇگىندە قوعامدىق ماسەلەلەردى شەشۋگە، ءتىپتى، ەلدىك، ۇلتتىق ساياساتقا  ارالاسىپ كەلەدى. قازىر ايەلدىڭ ءرولى ەرەكشە. بۇرىن ورنى تەك وتباسى مەن وشاق قاسى سانالىپ كەلگەن ايەلدىڭ بۇگىنگى بەينەسى امبەباپ مەحانيزمگە قۇرىلعان دەرلىك. سەبەبى، قازىرگى زامان ايەلى وتباسى مەن قوعام اراسىنا ادەمى بايلانىس ورناتىپ، بارىنەن گارمونيالىق ۇيلەسىم تاپقىسى كەلەدى. استارى ايتپاي-اق تۇسىنىكتى. جابايى كاپيتاليستىك يدەياعا نەگىزدەلگەن قوعام سوعان ۇندەيدى. ءبىز بىلەتىن قازىرگى ايەل بەينەسىنىڭ قىرى كوپ. ايتالىق، ايەل - ساياساتكەر، ايەل - كولىك جۇرگىزۋشى، ايەل - بالا تاربيەلەۋشى، ايەل - ءۇي كۇتۋشى، ايەل - زاڭگەر، ايەل - ەكونوميست، ايەل...

ايەل مەن ەركەك تەڭ بە؟ جاراتىلىسىنان تەڭ ەمەس. ونى ءبارىمىز بىلەمىز. بىراق وسى ءبىر تاقىرىپ الىمساقتان بەرى ساۋالدى ماسەلە بولىپ كەلەدى. كۇنى كەشەگە دەيىن تومەن ەتەكتى سانالىپ كەلگەن ايەل زاتى بۇگىندە قوعامدىق ماسەلەلەردى شەشۋگە، ءتىپتى، ەلدىك، ۇلتتىق ساياساتقا  ارالاسىپ كەلەدى. قازىر ايەلدىڭ ءرولى ەرەكشە. بۇرىن ورنى تەك وتباسى مەن وشاق قاسى سانالىپ كەلگەن ايەلدىڭ بۇگىنگى بەينەسى امبەباپ مەحانيزمگە قۇرىلعان دەرلىك. سەبەبى، قازىرگى زامان ايەلى وتباسى مەن قوعام اراسىنا ادەمى بايلانىس ورناتىپ، بارىنەن گارمونيالىق ۇيلەسىم تاپقىسى كەلەدى. استارى ايتپاي-اق تۇسىنىكتى. جابايى كاپيتاليستىك يدەياعا نەگىزدەلگەن قوعام سوعان ۇندەيدى. ءبىز بىلەتىن قازىرگى ايەل بەينەسىنىڭ قىرى كوپ. ايتالىق، ايەل - ساياساتكەر، ايەل - كولىك جۇرگىزۋشى، ايەل - بالا تاربيەلەۋشى، ايەل - ءۇي كۇتۋشى، ايەل - زاڭگەر، ايەل - ەكونوميست، ايەل...

ءتىزىمدى ءارى قاراي جالعاستىرا بەرۋگە بولادى. ارينە، ايەل، ەڭ باستىسى - انا. بىراق سوعان قاراماستان نازىك جاندى ايەل قوعام كوشىن العا سۇيرەۋگە بەلسەندىلىك تانىتۋدا. بۇعان سوڭعى ون شاقتى جىلدان بەرى گەندەرلىك ساياساتتى جولعا قويۋ ماسەلەسى دە سەبەپشى بولدى. ال، ەل اراسىندا بۇل جايىندا ءتۇرلى پىكىرلەر تۋىنداپ ءجۇر. ايەل مەن ەركەكتىڭ ورىنى الماسىپ بارا جاتقانداي. ايەل ەركەكتىڭ شالبارىن كيدى. بوركىن تارتىپ الدى. ماشيناسىن ءمىندى. بيلىككە باردى. ەندى نەسى قالدى دەيتىندەر دە بار. قوعامداعى كۇندەلىكتى كورىنىستەر وسىنداي بولعانمەن «تومەن ەتەكتىلەرگە» ەسەسىن جىبەرمەي جۇرگەن ەركەكتەر دە جوق ەمەس. ال، ەسەسى كەتكەندەر وزىنەن كورسىن. ويتكەنى، قوعامنىڭ قازىرگى دامۋ ءۇردىسى وسىعان جەتەلەيدى، وسىعان ۇندەيدى. اقپاراتتىق تەحنولوگياعا قۇرىلعان ءداۋىر كوشى كەتىپ بارادى. ەركەگى باسىن تومەن ساپ، جەرگە قاراپ، تىعىرىقتان شىعاتىن جول تاپپاسا ايەلى تال قارماماعاندا قايتەدى؟ شىندىق وسىلاي سياقتى.

گەندەرلىك ساياسات نەگىزى ايەلدى اتقا مىنگىزىپ، تورگە سۇيرەپ، ەركەكتىڭ باسىن كورگە سۇيرەيتىن ساياسات ەمەس. ارينە، تۇسىنگەنگە! ال، تۇسىنبەگەندەر كولەڭكەدە كۇڭكىلدەپ وتىرا بەرسىن. بۇل دەگەنىڭىز، ەكى جۇپتىڭ تەڭدىگىن اسپەتتەۋ، باسىندا «ەكى تاۋىقتىڭ ميىنان» ارتىق اقىلى بار، ىسكەرلىك قارىم-قابىلەتى مول ايەلگە قولداۋ كورسەتۋ.

بۇرىن «شاشى ۇزىن، اقىلى قىسقا» بولعان ايەلدىڭ بەينەسى قازىر باسقاشا. پۋبليتسيست، ويشىل اسقار سۇلەيمەنوۆ اعامىزدىڭ «ەڭ اقىلدى دەگەن ايەلدىڭ باسىندا ەكى تاۋىقتىڭ ميىنداي مي بولادى» دەگەنى كەزىندە ەرىكسىز ەزۋ تارتقىزعان. نە دەسەك تە، «كەز كەلگەن ءۇيدىڭ تورىندە قامشى تۇرۋ كەرەك، ايەلدى اپتاسىنا ءبىر رەت تاياقپەن ۇرىپ تۇرۋ كەرەكتىڭ» داۋرەنى ءوتىپ بارادى. بالكىم، الگىندەي قىجىلدى پىكىر ايتاتىندار وسىنى كوكسەيتىندەر بولار.

ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە جۇگىنسەك، ەلىمىزدە جالعىز باستى ەرلەرگە قاراعاندا ايەلدەر 5 ەسە كوپ. جۇمىسسىزدىقتىڭ 60 پايىزىن ايەلدەر قۇرايدى. سونداي-اق مۇگەدەك ەرلەرمەن سالىستىرعاندا وسىنداي، ياعني جارىمجان ايەلدەردىڭ جالعىز قالۋى ءجيى كەزدەسەدى ەكەن.

تاقىرىپقا وراي، وبلىس اكىمى جانىنداعى ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسى - دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى كوميسسيانىڭ حاتشىسى اقمارال حون حانىمعا جولىققان ەدىك. پىكىرىن بىلاي دەپ ءبىلدىردى:

- گەندەرلىك ساياسات دەگەندە ادامداردىڭ تۇسىنىگى ءار ءتۇرلى. گەندەر ماسەلەسىنە جان-جاقتى قاراۋ قاجەت. كوبى گەندەرلىك ساياساتتى ايەلدەن ەركەك جاساۋ دەپ تۇسىنەدى.  گەندەرلىك ساياسات دەگەنىمىز، ايەلدەردى ەرلەرمەن تەڭ دارەجەدە بيلىككە تارتۋ، انا مەن بالاعا ايرىقشا الەۋمەتتىك جاعداي جاساۋ، وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ سياقتى ماسەلەلەردى شەشۋ بوپ تابىلادى. ەلباسىمىزدىڭ "گەندەرلىك تەڭدىككە قول جەتكىزۋدىڭ 2006-2016 جىلدارعا ارنالعان ستراتەگياسى" جارلىعى بويىنشا ەرلەر مەن ايەلدەردى قوعامنىڭ بارلىق سالاسىندا تەڭەستىرۋ قاراستىرىلىپ وتىر. دەمەك، ەرلەر ماسەلەسى دە نازاردان تىس قالمايدى. مىسالى، اۋرۋحانالاردا ايەلدەر قارالىپ، ەمدەلەتىن گينەكولوگ دارىگەرلەر بار. ال، ەرلەر دەنساۋلىعىن قاراپ، تەكسەرىپ، اقىل-كەڭەس بەرەتىن اندرولوگ ماماندار از. وسىنداي ماسەلەلەر شەشىلۋدە.

ستاتيستيكاعا جۇگىنسەك، ءبىزدىڭ وبلىستاعى احۋال جامان ەمەس. مەملكەتتىك قىزمەتتەگىلەردىڭ 57 پايىزى ايەل ادامدار. دەپارتامەنت، باسقارما باسشىلارىنا تالداۋ جاساساق، 5 باسقارمانىڭ باسشىسى ايەل ادام. ال، رەسپۋبليكا بويىنشا ەكى وبلىستىڭ اكىمدىگىندە ءۇش ايەل قىزمەتتە وتىر. ونىڭ بىرەۋى پاۆلودار وبلىسىندا، ەكەۋى ءبىزدىڭ وڭىردە، وبلىس اكىمىنىڭ  ورىنباسارلارى سارا نۇرقاتوۆا مەن روزا كەمالوۆا حانىمدار.  رەسپۋبليكا بويىنشا ەكى ايەل اۋدان اكىمى قىزمەتىن اتقارادى. ونىڭ ءبىرى استانا وبلىسىندا، ءبىرى ءبىزدىڭ وبلىستا قوبدا اۋدانىنىڭ اكىمى ليۋبوۆ يسماعانبەتوۆا.

سونداي-اق، شاعىن جانە ورتا بيزنەستەگىلەردىڭ 40 پايىزى ايەلدەر. دەسەك تە، سوڭعى كەزدەرى ەرلەردىڭ قۇقى شەكتەلۋدە دەپ بايبالام سالۋشىلار بار. مەن مۇنداي پىكىرمەن كەلىسپەيمىن.

ارينە، قاي ءبىر اۋىرتپالىق جىلدارىندا ءبىزدىڭ ايەلدەردىڭ كوبى كوك سومكە ارقالاپ كەتتى. مۇنى قوعامنىڭ اۋىر دا، قيىن كەزەڭىن ەركەككە قاراعاندا ايەلدىڭ كوبىرەك سەزىنگەندىگى دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك. ال، ەركەكتىڭ پسيحولوگياسى السىزدەۋ. «ايەلدىڭ قىرىق جانى بار» دەگەن ماقال راس سياقتى. جانە تاعى ءبىر ايتا كەتەتىنى، ەركەكتەر ايەلدەردەن از ءومىر سۇرەدى. فيزيولوگيا جاعىنان الىپ قاراساق پسيحولوگيالىق سترەسكە ەركەكتەر ايەلدەرگە قاراعاندا ءتوزىمسىز كەلەدى. سوندىقتان ولار ومىردەن ەرتە كەتەدى. ولار اۋىرا قالسا، دارىگەرگە بارىپ، قارالعىسى دا كەلمەيدى. ءوز دەنساۋلىعىنا نەمقۇرايلى قاراپ جۇرە بەرەدى.

الايدا، ايەلدەردىڭ ەرلەر تاراپىنان زورلىق-زومبىلىق كورۋ جاعدايلارى دا كەزدەسىپ تۇرادى. مىسالى، وبلىس ورتالىعىنداعى «ءۇمىت» داعدارىس ورتالىعىنىڭ مالىمەتىنشە، 2009 جىلى وسى داعدارىس ورتالىعىنا اتالمىش ماسەلەمەن 1489 ادام شاعىم ايتىپ بارعان. ونىڭ 1250-ءى - ايەل ادامدار. وسىنداي كەلەڭسىز جايتتار قوعامدا نەعۇرلىم ازىراق ورىن السا ەكەن دەيمىز.

شاريعات بويىنشا وتباسىنىڭ تىزگىنى ەركەككە جاۋاپكەرشىلىك رەتىندە تاپسىرىلعان. ەركەكتەر ايەلدەرگە پانا، قامقور، باسقارۋشى. سول باسقارۋشىلىقتى دورەكىلىككە، قامقورلىقتى جالقاۋلىققا اينالدىرماسا دەيسىڭ.  ويتكەنى، ەلىمىزدە ايەل ادامنىڭ ءبارى بىردەي ءوز قۇقىن ءبىلىپ، قوعاي بەرمەيدى. زورلىق-زومبىلىقتىڭ قۇربانى بولاتىنى دا سول سەبەپتەن دەيدى ماماندار.

گەندەرلىك ساياساتتى دامىتۋ، ايەل مەن ەركەكتىڭ تەڭدىگى ماسەلەلەرىن جولعا قويۋ ءىسى اينالىپ كەلگەندە ايەلدەردى «ەركەكتەردەن قاي جەرىڭ كەم» دەپ ەلىرتە بەرۋ ەمەس. بۇلاي ءتۇسىنۋ قيسىنسىز.  ارينە، ەركەكشە شىلىم شەگىپ، شاراپ ءىشىپ، بۇزىلعان، قيىندىققا توزە الماعان ايەلدەر دە بار. بىراق گەندەرلىك ساياسات ستراتەگياسىنان وتباسىنداعى  تەپە-تەڭدىك پەن ۇيلەسىمدىلىك، ياعني گارمونيا جوعالمايدى. ال، ۇيلەسىم تاپپاعاندار تەك وزىنە وكپەلەۋگە ءتيىس. بۇل ستراتەگيا سوناۋ كەڭەس ءداۋىرى جاڭا ورناي باستاعان كەزدەگى بەيىمبەت ءمايليننىڭ «راۋشان كوممۋنيستىن» ەسكە سالادى. قازىر تەك فورماسى باسقاشا. بىراق سول ساياساتتىڭ ناق ءوزى. بۇگىندە ەلىمىزدە بيلىكتەن، ساياسات الەمىنەن بوي كورسەتىپ جۇرگەن قازاق ايەلدەرى جاڭا زاماننىڭ جاڭا ۇلگىسىندەگى راۋشاندار. دەمەك، بىزدە تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ جاڭا وبرازدى راۋشان «كوممۋنيستەرى» ءوسىپ كەلەدى.

ولاي بولسا، قازاقتىڭ ەستى ايەلىنىڭ بەينەسى قاشان دا مىناداي. ول -  «ءبىر قولىمەن الەمدى تەربەتسە، ەكىنشى قولىمەن بەسىكتى تەربەتەدى».

جانار نۇرعالي،

اقتوبە.