پرەمەر-مينيستر ماسىموۆكە حات
قادىرلى كارىم قاجىمقانۇلى!
رەسپۋبليكامىزداعى 50-دەن اسا قوعامدىق ۇيىمداردى، پارتيالاردى جانە ءباسپاسوز ورىندارىن بىرىكتىرەتىن «تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ» حالىقتىق-دەموكراتيالىق قوزعالىسىنىڭ اتىنان وزىڭىزگە سەنبى كۇنى، 03.04.2010 ج.، جولىعىپ، سوڭعى كەزدەرى ەل، ۇلت بولاشاعى ءۇشىن الاڭدايتىن ادامداردى ەرەكشە تولعاندىرىپ جۇرگەن كەدەندىك وداق تۋرالى ءتورت ساۋال قويدىم. ولار مىنالار:
1. قازاقستاننىڭ رەسەي فەدەراتسياسىمەن جانە بەلارۋس رەسپۋبليكاسىمەن بىرگە كەدەندىك وداققا ەنۋى مەملەكەتىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنە ەلەۋلى دەڭگەيدە قاۋىپ توندىرەتىنى جايلى 2010 جىلدىڭ 18 ناۋرىزىندا زيالى قاۋىم وكىلدەرى مەن قاراپايىم ازاماتتاردىڭ ارنايى مالىمدەمە جاساعانىن بىلەسىز. وسى كۇدىكتى پروبلەمادان تۋىندايتىن سۇراقتىڭ ءبىرى - رەسەي، بەلارۋس، قازاقستان رەسپۋبليكالارى ارالىعىنا ورتاق ۆاليۋتا ەنگىزۋ جوسپارلانعان با؟
2. كەيبىر رەسەي باسىلىمدارى جازىپ جۇرگەندەي كەدەندىك وداق نەگىزىندە بولاشاقتا ءۇش مەملەكەتتىڭ حالقىنا ورتاق تولقۇجات بولۋى مۇمكىن بە؟
3. رەسەيمەن، بەلارۋسيامەن شەكتەسەتىن شەكارالاردا قازاقستاننىڭ جەكە كەدەندىك قىزمەتى ساقتالادى ما؟
4. كەدەندىك وداققا ەنگەن قازاقستاندا وسى ەلدەر شەكارالارىندا مەملەكەتتىك ءتىل تەك ورىس ءتىلى بولاتىنى جونىندە دە ءباسپاسوز بەتتەرىندە اڭگىمە ءوربىدى. بۇعان قانداي جاۋاپ قايىراسىز؟
قادىرلى كارىم قاجىمقانۇلى!
رەسپۋبليكامىزداعى 50-دەن اسا قوعامدىق ۇيىمداردى، پارتيالاردى جانە ءباسپاسوز ورىندارىن بىرىكتىرەتىن «تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ» حالىقتىق-دەموكراتيالىق قوزعالىسىنىڭ اتىنان وزىڭىزگە سەنبى كۇنى، 03.04.2010 ج.، جولىعىپ، سوڭعى كەزدەرى ەل، ۇلت بولاشاعى ءۇشىن الاڭدايتىن ادامداردى ەرەكشە تولعاندىرىپ جۇرگەن كەدەندىك وداق تۋرالى ءتورت ساۋال قويدىم. ولار مىنالار:
1. قازاقستاننىڭ رەسەي فەدەراتسياسىمەن جانە بەلارۋس رەسپۋبليكاسىمەن بىرگە كەدەندىك وداققا ەنۋى مەملەكەتىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنە ەلەۋلى دەڭگەيدە قاۋىپ توندىرەتىنى جايلى 2010 جىلدىڭ 18 ناۋرىزىندا زيالى قاۋىم وكىلدەرى مەن قاراپايىم ازاماتتاردىڭ ارنايى مالىمدەمە جاساعانىن بىلەسىز. وسى كۇدىكتى پروبلەمادان تۋىندايتىن سۇراقتىڭ ءبىرى - رەسەي، بەلارۋس، قازاقستان رەسپۋبليكالارى ارالىعىنا ورتاق ۆاليۋتا ەنگىزۋ جوسپارلانعان با؟
2. كەيبىر رەسەي باسىلىمدارى جازىپ جۇرگەندەي كەدەندىك وداق نەگىزىندە بولاشاقتا ءۇش مەملەكەتتىڭ حالقىنا ورتاق تولقۇجات بولۋى مۇمكىن بە؟
3. رەسەيمەن، بەلارۋسيامەن شەكتەسەتىن شەكارالاردا قازاقستاننىڭ جەكە كەدەندىك قىزمەتى ساقتالادى ما؟
4. كەدەندىك وداققا ەنگەن قازاقستاندا وسى ەلدەر شەكارالارىندا مەملەكەتتىك ءتىل تەك ورىس ءتىلى بولاتىنى جونىندە دە ءباسپاسوز بەتتەرىندە اڭگىمە ءوربىدى. بۇعان قانداي جاۋاپ قايىراسىز؟
ءسىز ءوز سوزىڭىزدە، بۇل پروبلەمالار توڭىرەگىندە جان-جاقتى تولعانعاندارىڭىزدى، كەدەندىك وداققا ەنگەن ءۇش مەملەكەت اراسىنداعى ورتاق ۆاليۋتاعا، ورتاق تولقۇجات يەلەنۋگە جول بەرىلمەيتىنىن ايتتىڭىز. سونىمەن قاتار، رەسپۋبليكامىزدا بۇرىننان جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقان كەدەن بەكەتتەرىنىڭ ساقتالاتىنىنا جانە وندا مەملەكەتتىك ءتىل قازاق ءتىلى ءوز كۇشىندە قالاتىنىنا سەندىردىڭىز.
بۇعان قوسا مەن ءسىزدىڭ نازارىڭىزدى مىنانداي سۇراققا بۇردىم: «وسىدان ەداۋىر ۋاقىت بۇرىن استانادا وتكەن ءبىر جيىندا سىزدەن «مەملەكەتتىك ءتىل» تۋرالى زاڭدى بيىل قابىلداتۋعا ۋادە بەرەسىز بە؟» دەپ سۇراعانمىن. سول ءوتىنىشىمدى تاعى دا قايتالاعىم كەلىپ تۇر؟!» دەگەنىمدە ءسىز: «قايتكەن كۇندە دە بيىل، 2010 جىلى مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭدى قابىلداتۋعا كۇش سالامىز» دەدىڭىز. جاسىراتىنى جوق، بۇل جاۋابىڭىزعا ريزا بولدىم. ەكەۋمىز وسىعان قول الىستىق.
ارينە، ارامىزدا بولعان قىسقا عانا سۇحبات ەكەۋارا اڭگىمە دەڭگەيىندە ءوتتى. بۇل كەدەندىك وداق تۋرالى باستى ماسەلەلەردىڭ بەتاشارى عانا ەدى. ءبىزدىڭ نەگىزگى تالاپتارىمىز پرەزيدەنتكە، قوس پالاتالى پارلامەنت باسشىلارىنا جانە وزىڭىزگە جولدانعان اشىق حاتىمىزدا جان-جاقتى باياندالعان-دى. سول حاتقا جانە ودان كەيىن دە الدىمىزدى وراعان مىناداي كۇردەلى سۇراقتارعا وزىڭىزدەن جازباشا جاۋاپ العاندى ءجون ساناپ وتىرمىز. قوزعالىس مۇشەلەرى اقىلداسا كەلە وسى شەشىمگە توقتادىق. ەندى ءبىزدىڭ سول سۇراقتارىمىزعا دەن قويساڭىز.
ءبىرتۇتاس كەدەندىك ءتاريفتىڭ 92%-ى قازاقستاندىكىنەن 2-3 ەسە جوعارى رەسەيدىڭ تاريف باعامىنا نەگىزدەلگەن. بۇل ءبىزدى قاناعاتتاندىرمايدى. ساراپشىلاردىڭ باعالاۋىنشا، رەسەيدىڭ ىشكى ساۋدا جۇيەسى ءوزارا ۇيلەستىرىلگەندىكتەن، ول قازاقستان ەكونوميكاسىنا مۇلدەم سايكەس كەلمەيدى. بۇل بويعا شاق ەمەس بەشپەنت كيگەنمەن پارا-پار!
رەسەي كەڭەس وداعىنىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتىنەن دايىن ءونىم وندىرەتىن كاسىپورىنداردى ولجالاپ قالدى. رەسەي ۇكىمەتى مەملەكەتتىك پروتەكتسيونيزمدى قولدانا وتىرىپ، زاۋىتتار مەن ونىڭ يەلەرىن قورعاۋ ءۇشىن دايىن يمپورتتىق ونىمدەرگە تىم جوعارى باج سالىعىن بەلگىلەدى. سونىمەن قاتار بەلارۋس ەلى دە ەگەمەندىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا بىزدە مۇلدە جويىلىپ كەتكەن وزدەرىنىڭ بۇرىنعى كولحوزدارى مەن سوۆحوزدارىن جانە زاۋىتتارىن ساقتاپ قالۋى ارقاسىندا بۇگىندە كەڭ اۋقىمدا دايىن تاۋارلار وندىرۋدە.
قازاقستاندا تاۋەلسىزدىكتىڭ سوڭعى 18 جىلىندا دايىن ءونىم سەكتورى سول قالپى قۇرىلمادى، ال تام-تۇم عانا شاعىن جانە ورتا بيزنەس ولمەستىڭ كۇنىن كەشۋدە. سوندىقتان رەسەيلىك تاۋار وندىرۋشىلەردى قورعايتىن كەدەن وداعىنىڭ قىمبات سالىعى قاراپايىم قازاقستاندىقتاردىڭ قالتاسىن قاققاننان باسقا ەل ەكونوميكاسىنا ەشقانداي پايدا اكەلمەيدى.
ءبىز سونىمەن بىرگە كەدەن وداعىنداعى كوزگە ۇرىپ تۇرعان تاراپتار تەڭسىزدىگىنە دە كەلىسپەيمىز. رەسەي كەدەن وداعى كوميسسياسىنداعى بۇكىل داۋىستىڭ 57%-ىن وزىنە بەكىتتى، ال قازاقستان مەن بەلارۋسيانىڭ ۇلەسىنە 21,5%-دان-اق ءتيىپ وتىر. ەگەر كوميسسيا شەشىمدى 2/3 مولشەرىندەگى داۋىس ارتىقشىلىعىمەن قابىلداعان كۇندە دە، رەسەيدىڭ بەلارۋسسيانى ءوز جاعىنا تارتىپ، قازاقستاننىڭ ۇستىنەن شەشىم قابىلداۋعا، قازاقستانمەن بىرىگىپ بەلارۋسسيانىڭ قۇقىعىن ەلەمەۋگە مۇمكىندىگى بار. ال، قازاقستان مەن بەلارۋسسيا بىرلەسىپ داۋىس بەرسە دە رەسەيدىڭ كەلىسىمىنسىز كوميسسيا قورىتىندىسىنا وزگەرىس ەنگىزە المايدى. تەڭدىك قايدا؟ مۇنداي جاعدايدا قالايشا مەملەكەت مۇددەسىن قورعاپ قالماقسىزدار؟
سىزدەر مۇنداي داۋىس الشاقتىعىنا كەدەن وداعىنا مۇشە ەلدەردىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتىن ەسەپكە الۋ ناتيجەسىندە باردىق دەپ وتىرسىزدار. مىنە، وسىنىڭ ءوزى-اق ءبىزدىڭ مەملەكەتتەر اراسىندا تەڭ قۇقىلى وداقتىڭ بولمايتىنىن (بولماعانىن جانە بولا المايتىنىن) راستاپ وتىر. ويتكەنى، ولار ءار ءتۇرلى ەكونوميكالىق جانە دەموگرافيالىق قۋاتقا يە. رەسەي ەكونوميكاسى جاعىنان قازاقستاننان 14 ەسە، دەموگرافيا بويىنشا 10 ەسە كۇشتى. بۇل - «ءپىل مەن قاندەننىڭ» وداعى ىسپەتتى.
ەۋروپالىق وداقتاعى 27 مەملەكەت ەكونوميكالىق جانە دەموگرافيالىق قۋاتتى بىرنەشە ەلدەرمەن تارازى باسىن تەڭ ۇستاپ وتىر. وندا بىردە-ءبىر مەملەكەت قاي ماسەلەدە بولسىن ارتىق داۋىسقا يە ەمەس. سوندىقتان ەۋروپالىق شاعىن ەلدەر الەۋەتتى كورشىلەرىنىڭ جۇتقىنشاعىندا كەتۋدەن قورىقپايدى.
ءبىز ءالى مىقتى ۇلتتىق ەكونوميكا قۇرىپ ۇلگەرمەدىك، بەرىك مەملەكەتتىك ينستيتۋتتار مەن داستۇرلەر قالىپتاستىرمادىق، ءتىپتى كۇنى كەشە سانامىزعا سىڭگەن قۇلدىق پسيحولوگيادان دا ارىلمادىق. قازاقستاندا دەموكراتيالىق ينستيتۋتتاردىڭ، ازاماتتىق قوعامنىڭ قالىپتاسۋى تەجەلىپ تۇر، سونىڭ سالدارىنان جەمقورلىق مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردى ىشتەي شىرىتۋدە.
بىزگە تەز ارادا تاۋەلسىزدىگىمىزدى جان-جاقتى نىعايتۋمەن اينالىسۋىمىز كەرەك. ولاي بولماعان جاعدايدا مىقتى دەموكراتيالىق جانە قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋدىڭ تاريحي مۇمكىندىگىن جوعالتامىز.
ءبىز ءوزارا ءتيىمدى جانە تەڭقۇقىلى حالىقارالىق ارىپتەستىكتى جاقتايمىز. سونىمەن قاتار، بۇرىنعى بىرجاقتى وداقتىق دەنگەيدەگى ەمەس، دۇنيەجۇزىلىك كولەمدەگى الەمدىك قاۋىمداستىقتارعا قولداۋ كورسەتەمىز. قازاقستان بولاشاقتا الەمنىڭ 150 ەلى سياقتى بۇكىلالەمدىك ساۋدا ۇيىمىنا مۇشە بولۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىز. بىراق وعان قازاقستان وزگە مەملەكەتتىڭ، ءتىپتى ول بىزگە دوس پيعىلداعى ەل بولسا دا، ونىڭ مۇددەسى ءۇشىن ەمەس، ءوز بولاشاعى ءۇشىن ەنۋى كەرەك. ءبىز بۇل تۇرعىدا دا رەسەيدىڭ مۇددەسى العا شىعا ما دەپ قاۋىپتەنەمىز. مۇنى ايتىپ وتىرعان سەبەبىمىز، بۇكىلالەمدىك ساۋدا ۇيىمىنا مۇشەلىككە ءوتۋ ءۇشىن كەدەندىك وداققا مۇشە ەلدەردىڭ كەلىسىمى بولۋى كەرەك دەگەن رەسمي تۇلعالاردىڭ مالىمدەمەسى جاريالانعانىن نەگە ەسكەرمەيمىز؟
بسۇ-نىڭ جارعىسىنا سايكەس بۇل ۇيىمعا وداق تۇرىندە ەمەس، تەك جەكە مەملەكەت رەتىندە كىرۋگە بولادى. سوندىقتان بۇكىلالەمدىك ساۋدا ۇيىمىنا ەنۋ ءۇشىن قازاقستانعا كەدەندىك وداقتان شىعۋعا تۋرا كەلەدى.
بۇل وتە ماڭىزدى مىندەت جانە تاۋەلسىزدىگىمىز ءۇشىن ءارى بالالارىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعى ءۇشىن جۇزەگە اسۋعا ءتيىستى شارۋا. ءبىز ءار نارسەنىڭ باسىن ءبىر شالماي قازاقستاننىڭ بۇكىلالەمدىك ساۋدا ۇيىمىنا ەنۋىنە بايلانىستى ناقتى جۇمىستارمەن اينالىسقانىمىز ءجون ەدى. سوندىقتان بۇل ۇيىمعا ەنۋ ءۇشىن قۇرىلعان جۇمىسشى توبىنا ءوز وكىلىمىز - ۆارشاۆا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماگيسترى، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، حالىقارالىق ەكونوميكا سالاسىن جەتىك مەڭگەرگەن، مەملەكەتتىك قىزمەتتە جانە بيزنەستە تاجىريبەسى بار مۇحتار تايجان باستاعان 5 ماماندى تەڭقۇقىلى مۇشەلىككە ۇسىنامىز.
وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، 11 ءساۋىر كۇنى الماتى قالاسىنىڭ استانا الاڭىنا قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق جاس قاۋىمى كەدەندىك وداقتىڭ كەلەڭسىزدىگىن ءتۇسىنىپ جانە ونى قولدامايتىندىقتارىن ءبىلدىرۋ ماقساتىندا، اكىمشىلىكتىڭ رۇقسات بەرۋ-بەرمەۋىنە قاراماي، قارسىلىق ميتينگىسىنە شىقپاقشى. بۇعان قوسا 17 ساۋىردە «ازات» پارتياسى دا كەدەندىك وداققا بايلانىستى ميتينگى وتكىزبەكشى. بيلىكتىڭ ويلانباي اسىعىس جاساعان شالىس قادامى سالدارىنان قوعامدىق قارسىلىقتىڭ دەڭگەيى ءورشىپ بارادى.
جوعارىدا ايتىلعان جايتتارعا بايلانىستى ءبىز قازاقستاننىڭ كەدەن وداعىنا كىرۋ ماسەلەسىن 5 جىلعا شەگەرە تۇرۋدى، بۇل ۋاقىت ارالىعىندا ساياسي جۇيەنى جەتىلدىرىپ، ەكونوميكانى يندۋسترياليزاتسيالاندىرۋدى جانە قازاقستاندى بسۇ-نا ەندىرۋگە دايىنداۋ جۇمىستارىمەن اينالىسۋدى ۇسىنامىز.
مەن سىزدەن وسى حاتتا كوتەرىلگەن ماسەلەلەردى اقىلعا سالىپ شەشۋگە كۇش تابادى دەپ ۇمىتتەنەمىن جانە وزىڭىزدەن جاۋاپ كۇتەمىن.
قۇرمەتپەن، م.شاحانوۆ،
«تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ»
حالىقتىق-دەموكراتيالىق قوزعالىسى
ۇيىمداستىرۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى،
قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى
