جەر ماسەلەسى – قازاقتىڭ ءتىرى يا ءولى بولۋىنىڭ ماسەلەسى
احمەت بايتۇرسىنۇلى:
ورىسشا وقىعاندار ورىس ءسوزىنىڭ جۇيەسىنە داعدىلانىپ ۇيرەنگەن، نوعايشا وقىعاندار نوعاي ءسوزىنىڭ جۇيەسىنە داعدىلانىپ ۇيرەنگەن. قازاق سوزدەرىن الىپ، ورىس يا نوعاي جۇيەسىمەن تىزسە، ارينە، ول ناعىز قازاقشا بولىپ شىقپايدى. سونداي كەمشىلىك بولماس ءۇشىن ءار جۇرت بالاسىن اۋەلىندە ءوز تىلىندە وقىپ، ءوز تىلىندە جازۋ-سىزۋ ۇيرەتىپ، ءوز ءتىلىنىڭ جۇيەسىن ءبىلدىرىپ، جولىن تانىتىپ، بالالار ابدەن داعدىلانعاندىعىن كەيىن باسقاشا وقىتا باستايدى. ءبىز دە ءتىلىمىز بۇزىلماي ساقتالۋىن تىلەسەك، وزگەلەرشە اۋەلى انا تىلىمىزبەن وقىتىپ، سونان سوڭ باسقاشا وقىتۋعا ءتيىسپىز.
***
ءوز تىلىمەن سويلەسكەن، ءوز تىلىمەن جازعان جۇرتتىڭ ۇلتتىعى ەش ۋاقىتتا ادامى قۇرىماي جوعالمايدى. ۇلتتىڭ ساقتالۋىنا دا، جوعالۋىنا دا سەبەپ بولاتىن نارسەنىڭ ەڭ قۋاتتىسى – ءتىلى. ءسوزى جوعالعان جۇرتتىڭ ءوزى دە جوعالادى. ءوز ۇلتىنا باسقا جۇرتتى قوسامىن دەگەندەر اۋەلى سول جۇرتتىڭ ءتىلىن ازدىرۋعا تىرىسادى.
***
XX عاسىرعا شەيىن تۇرىكتىڭ ءتىلىن ازدىرماي اسىل قالپىندا الىپ كەلگەن، ءتىل تۋراسىنداعى ابىروي مەن العىس قازاققا ءتيىستى.
***
ءالىپبي دەگەن – ءتىلدىڭ نەگىزگى دىبىستارىنا ارنالعان تاڭبالاردىڭ جۇماعى. نەعۇرلىم ءتىل دىبىستارىنا مول جەتسە، ارناعان دىبىسقا ءدال كەلسە، وقۋعا، جازۋعا جەڭىل بولسا، ۇيرەتۋگە وڭاي بولسا، زامانىنداعى ونەر قۇرالدارىنا ورناتۋعا قولايلى بولسا، سوعۇرلىم ءالىپ-بي جاقسى بولماقشى.
***
قازاق الدەقاشان تىلىندە قانداي دىبىستار بار ەكەنىن ايىرعان، ءار دىبىسقا بەلگىلەپ تاڭبا ارناعان. وقۋىمىزعا ونىمىز جاقسى، جازۋىمىزعا تاعى جاقسى، ۇيرەتۋ جاعىنان ورىستىكىنەن، نەمىستىكىنەن، فرانتسۋزدىكىنەن، اعىلشىندىكىنەن وڭاي، وڭتايلى.
***
قۇل بولعان حالىقتان تۋىپ، قۇلدىقتىڭ قورلىق-زورلىعىن كورiپ وتىرىپ، قازاق قالام قايراتكەرلەرi قالامىن ۇلتىنىڭ اۋىرىن جەڭiلدەتۋ، اۋرۋىن ازايتۋ جولىندا جۇمساماۋى مۇمكiن دە ەمەس. ولاي بولماعان بولسا، وندا تابيعات زاڭىنان تىسقارى، ادامنان شوشقا، شوشقادان كۇشiك تۋعان سياقتى بولىپ شىعادى.
***
بالانى ۇلشا تاربيەلەسەڭ – ۇل، قۇلشا تاربيەلەسەڭ – قۇل بولماقشى.
***
جەر ماسەلەسى – قازاقتىڭ ءتىرى يا ءولى بولۋىنىڭ ماسەلەسى.
