قازاقتىڭ كەڭ دالاسى كىمدەرگە پانا بولمادى دەسەڭىزشى!.. قانشاما ادامنىڭ تاعدىرىن توز-توز ەتىپ, ءومىرىن قىرشىنىنان قيىپ، اياۋسىز قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراتقان  سۇراپىل ساياساتتىڭ سالدارى ۇرپاق ساناسىنان ەش ۋاقىت وشپەك ەمەس. 20-30-شى جىلداردان باستاپ ءستاليننىڭ وزبىر ساياساتىمەن قازاق جەرىنە سان مىڭداعان وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ ەرىكسىز جەر اۋدارىلۋى, قونىس تەبۋى، تۇتقىندا بولۋى جۇزدەگەن جاننىڭ جۇرەگىنە قارا داق قالدىرعانى ايان.

قاشاننان كەڭ قولتىق قازاق دالاسى – تالاي-تالاي ۇلتتاردى، حالىقتاردى جاتسىنباي قابىلداپ، قۇشاعىنا سىيدىرىپ، جاڭا ءبىر قۇبىلىس رەتىندە قالىپتاستىرىپ، قياعا قانات قاقتىرىپ ۇشىرعان قۇتتى ۇيا. تەرىسكەي مەن كۇنگەيدىڭ، شىعىس پەن باتىستىڭ ورتاسىنداعى قىر ارقا، قىربىق شوقىلار جان-جاقتان تارام-تارام اعىلىپ كەلگەن ءار توركىن ناسىلدەردىڭ باسىن قوسىپ، ءبىر جۇيەكتەن ءدام، ءبىر جۇلگەدەن ءنار تاتىرىپ، قويان-قولتىق ارالاستىرىپ، ءبىر بۇتىنگە اينالدىرىپ، قايتادان ورەلى ىسكە جۇمىلدىرىپ، ءورىستى جولعا شىعارىپ وتىرعان. ءبىزدىڭ دالا داستارقانىنان ءدام تاتقان قاي ءناسىل وكىلى بولسىن جەرىمىز قانداي كەڭ بولسا، پەيىلىمىزدىڭ دە سونداي دارقان ەكەنىنە ءتانتى بولىپ، ريزاشىلىقپەن اتتانعان.

سونىڭ ءبىر كورىنىسى – ساياسي قۋعىن-سۇرگىننىڭ سالدارىنان زارداپ شەككەن سان ۇلت وكىلدەرىنىڭ اراسىندا نەبىر عۇلاما عالىم-مامانداردىڭ، سۇڭعىلا ونەر شەبەرلەرى اقىن-جازۋشىلاردىڭ بولعانى بەلگىلى. وعان«قارلاگ – وتكەنگە تاعزىم، بولاشاققا تاعىلىم» («كارلاگ – پاميات ۆو يميا بۋدۋششەگو») عىلىمي-زەرتتەۋ جوباسىنا قاتىستى جۇرگىزگەن جۇمىستار بارىسىندا ناقتىلى كوز جەتكىزگەن ەدىك. ايتالىق، قارلاگتىڭ تۇتقىندارى قاتارىندا الەمگە اتى ايگىلى عالىمدار ل.ن. گۋميلەۆ، ا.ل.چيجەۆسكي، ل.ا. ۆوزنەسەنسكي، ۆ.س. پۋستوۆويت، ي.ك. فورتۋناتوۆ، اقىن-جازۋشىلار يۋ.ۆ. گرۋنين، ن.ا. زابولوتسكي  ن.م. كورجاۆين، رۋف تامارينا، سۋرەتشى، ساۋلەتشىلەر ي.ا. بورحمان، ل.ي. پوكروۆسكايا، گ.ە. فوگەلەر، ا.م. چەركاسسكي، ۆ.ا. ەيفەرت، ونەر شەبەرلەرى ت.پ. افونين، ر.م. مەسسەرەر-پليسەتسكايا، ل.ا. رۋسلانوۆا، ن.ساتس  ت.ب. بولعان.

وسىلاردىڭ اراسىندا داڭقتى ورىس اقىنى س.ا. ەسەنيننىڭ ۇلى الەكساندر سەرگەەۆيچ ەسەنين-ءۆولپيننىڭ بولعانى، ونىڭ قازىرگى تاڭدا اقش-تا تۇرىپ جاتقانى جونىندە تانىپ-بىلگەن سوڭ، تالايلى تاعدىر يەسى، تۇلپاردىڭ تۇياعىمەن ءبىر كەزدەسۋدى ارمانداپ ءجۇرۋشى ەدىك. وسى جازدا ونىڭ دا ورايى كەلدى. ەڭبەك دەمالىسى كەزىندە الىپ ەل امەريكاعا ماقساتتى تۇردە ساپار شەگىپ، ا.س. ەسەنين-ۆولپين تۇراتىن بوستون قالاسىنا باردىق.

الەكساندر («اليك») سەرگەەۆيچ ەسەنين-ۆولپين – 1924 جىلدىڭ 12 مامىرىندا لەنينگراد (سانكت-پەتەربۋرگ) قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. اقىن، ماتەماتيك، فيلوسوف. كەشەگى كەڭەس وداعىنداعى ديسسيدەنتتىك جانە قۇقىق قورعاۋ قوزعالىسى كوشباسشىلارىنىڭ ءبىرى، كەڭەستىك قوعامداعى ديسسيدەنتتىك ورتانىڭ قۇقىقتىق وقۋ-اعارتۋ جۇمىستارىنىڭ ۇيىتقىسى. 1965 جىلى 5 جەلتوقساندا موسكۆادا وتكەن «جاريالىلىق ميتينگىسىن» ۇيىمداستىرۋشى. 1970-1972 جىلدارى كسرو-داعى ادامدار قۇقىعى كوميتەتىنىڭ ساراپشىسى بولعان. كەڭەستىك ساياسي تۇتقىن (تۇرمە، ايداۋ جانە پسيحيكالىق ەمحانالاردا 6 جىل ۋاقىتىن وتكىزگەن).

س.ا. ەسەنين-ۆولپين ماتەماتيكالىق لوگيكا سالاسىنداعى بىرقاتار تۇعىرلى ەڭبەكتەردىڭ، سونداي-اق كسرو-داعى ادام قۇقىعىن قامتاماسىز ەتۋ زاڭنامالارى جانە وسى سالاداعى قۇقىق قولدانۋ تاجىريبەسى پروبلەمالارىنا ارنالعان بىرقاتار ەڭبەكتەردىڭ اۆتورى. 60-شى جىلدارى العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ مەملەكەت پەن ازاماتتار اراسىنداعى قارىم-قاتىناستا قۇقىقتىق ۇستانىمدى ناسيحاتتاي باستاعان. 

اكەسى – الەمگە ايگىلى اقىن سەرگەي ەسەنين – ەسەنين-ۆولپين بار-جوعى ءبىر جاستا بولعاندا قايتىس بولىپ كەتكەن. اناسى – اقىن جانە اۋدارماشى نادەجدا ۆولپين. اتا-اناسى ادەبي ورتادا سىيلاس، قادىرلەس، وتە جاقىن بولعان، بىراق نەكەگە وتىرماعان. الەكساندر 1933 جىلى اناسىمەن بىرگە لەنينگرادتان موسكۆاعا كوشىپ كەلەدى. 1946 جىلى موسكۆا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ مەحانيكا-ماتەماتيكالىق فاكۋلتەتىن ۇزدىك ءبىتىرىپ شىعادى. 1949 جىلى ممۋ جانىنداعى ماتەماتيكا عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ اسپيرانتۋراسىن ءتامامداپ، ماتەماتيكالىق لوگيكا بويىنشا كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قورعاعان سوڭ، چەرنوۆتسى قالاسىنا قىزمەتكە كەتەدى. سول جىلدارى ەپتەپ ولەڭ دە جازا باستايدى، ولاردى تەك دوستارى اراسىندا عانا وقىپ جۇرەدى. سول، 1949 جىلى «انتيكەڭەستىك پوەزياسى» ءۇشىن لەنينگراد پسيحيكالىق اۋرۋحاناسىنا ءماجبۇرلى ەمدەۋگە جاتقىزىلادى. 1950 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە «الەۋمەتتىك قاۋىپتى ەلەمەنت» رەتىندە قاراعاندى وبلىسىنا بەس جىلعا جەر اۋدارىلادى.

1953 جىلى، ستالين قايتىس بولعان سوڭ اقتالادى. سودان كەيىندە  ينتۋيتسيونيزم سالاسى بويىنشا ماماندانىپ جۇرگەن ماتەماتيك رەتىندە اتى شىعادى. 1959 جىلى جۇيەگە قارسىلىعى ءۇشىن قايتادان ارنايى پسيحيكالىق اۋرۋحاناعا جاتقىزىلادى، وندا ەكى جىل بولادى.

ساميزدات بويىنشا تاراعان جانە باتىستا باسىلعان ولەڭدەرىنە ۆولپين دەپ قول قويادى. 1961 جىلى نيۋ-يوركتە ا.س. ەسەنين-ءۆولپيننىڭ «كوكتەمگى جاپىراق» («ۆەسەنني ليست») اتتى كىتابى جارىق كورەدى. وعان ولەڭدەرىمەن قوسا «ەركىن فيلوسوفيالىق تراكتاتى» كىرەدى. عالىمنىڭ ماتەماتيكالىق جانە فيلوسوفيالىق كوزقاراستارىنىڭ نەگىزىن شەكتى سكەپتيتسيزم – قابىلداناتىن بارلىق اينىمالى ۇعىمداردى (قۇداي، شەكسىزدىك ت.ت.) جوققا شىعارۋ قۇرايدى. بۇدان كەلىپ بولجالدى-لوگيكالىق زاڭداردى قاتاڭ ساقتاۋ قاعيداسى شىعادى.  بۇل تۇجىرىمدى ول 1960 جىلداردىڭ باسىنان باستاپ ۇستانادى.

الەكساندر سەرگەەۆيچ 1965 جىلى 5 جەلتوقساندا موسكۆانىڭ پۋشكين الاڭىندا «جاريالىلىق ميتينگىسىن» ۇيىمداستىرادى. بۇل كەڭەستىك كەڭىستىكتەگى سوعىستان كەيىنگى ءبىرىنشى كوپشىلىك قارسىلىق شەرۋى ەدى. 200-دەي ادام قاتىسقان (كگب-نىڭ «جانسىزدارىن» قوسا ەسەپتەگەندە) ميتينگىنىڭ نەگىزگى لوزۋنگىسى وسىنىڭ الدىندا عانا تۇتقىنعا الىنعان اندرەي سينياۆسكي مەن يۋلي دانيەلگە قاتىستى سوت پروتسەسىنىڭ جاريالىلىعىن تالاپ ەتۋ بولادى. سونداي-اق ميتينگىگە قاتىسۋشىلار قولدارىنا «كەڭەس كونستيتۋتسياسىن قۇرمەت تۇتىڭىزدار!» دەگەن پلاكات ۇستاپ تۇرادى. ميتينگىدە ەسەنين-ۆولپين دايىنداعان «ازاماتتىق ۇندەۋ» ليستوۆكا رەتىندە تاراتىلادى. تىكەلەي الاڭنان ەسەنين-ءۆولپيندى جاۋاپ الۋعا الىپ كەتەدى.

1968 جىلدىڭ اقپانىندا ەسەنين-ۆولپين قايتادان ارنايى پسيحيكالىق اۋرۋحاناعا جاتقىزىلادى. وسىعان بايلانىستى بىرقاتار بەلگىلى ماتەماتيكتەر «99-دىڭ حاتى» اتتى ۇندەۋ جاريالايدى. وندا ەسەنين-ءۆولپيندى زورلاپ جىندىحاناعا جاتقىزۋعا قارسىلىق بىلدىرىلەدى.

1969 جىلى ا.س. ەسەنين-ۆولپين پ.دج. كوەننىڭ «جيىنتىقتىڭ جانە كونتينۋم-گيپوتەزانىڭ تەورياسى» اتتى كىتابىن ورىس تىلىنە اۋدارىپ، العىسوز جازدى.

1970 جىلى، ءماجبۇرلى ەمدەۋدەن بوساعان سوڭ، كسرو-داعى ادام قۇقىقتارى كوميتەتى قۇرامىنا كىرەدى. وندا يۋري ورلوۆ، اندرەي ساحاروۆ جانە باسقا قۇقىق قورعاۋشىلارمەن تىزە قوسىپ ەڭبەك ەتەدى.

1972 جىلدىڭ مامىرىندا كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قاتاڭ تالاپ ەتۋى بويىنشا اقش-قا ەميگراتسياعا كەتەدى. وندا اۋەلى بۋففالو، سودان سوڭ بوستون ۋنيۆەرسيتەتىندە ءدارىس بەرەدى. دياديكالىق كەڭىستىك سالاسىنداعى تەورەمانىڭ (ەسەنين-ۆولپين تەورەماسى) اۆتورى اتانادى.

2004 جىلى ءۆولپيننىڭ 80 جىلدىعىنا بايلانىستى ديسسيدەنت ۆلاديمير بۋكوۆسكي ونى قۇقىق قورعاۋ قوزعالىسىنا سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن ساحاروۆ اتىنداعى سىيلىقپەن ناگرادتاۋ تۋرالى ۇسىنىس جاسادى. بۇل رەتتە ول مىناداي پىكىر بىلدىرگەن: «شىنىن ايتقاندا، كەرىسىنشە اندرەي دميتريەۆيچتىڭ ەسەنين-ۆولپين اتىنداعى سىيلىق العانى دۇرىس ەدى. ويتكەنى، اليك قۇقىق قورعاۋ قىزمەتىندە ونىڭ ۇستازى بولعان». بۋكوۆسكي سونداي-اق پسيحيكالىق اۋرۋحانالاردا ەسەنين-ءۆولپيندى ەمدەگەن «اۋرۋدىڭ» اتى «پاتولوگيالىق شىنشىلدىق» دەپ اتاپ كەتكەن.

قازىردە الەكساندر سەرگەەۆيچ بوستون قالاسىندا (اقش، ماسساچۋسەتس شتاتى) تۇرادى. 1989 جىلدان بەرى وتانىنا بىرنەشە رەت كەلىپ كەتىپتى. ەسەنين-ۆولپين – 2005 جىلى شىققان كسرو-داعى ديسسيدەنتتىك قوزعالىس تاريحىنا ارنالعان «ولار بوستاندىقتى تاڭدادى» اتتى دەرەكتى ءفيلمنىڭ قاھارماندارىنىڭ ءبىرى.

ول قاراعاندىدان كەلگەنىمىزدى بىلگەن سوڭ جاقسى ىلتيپاتپەن قارسى الدى. 90 جاستىڭ تۇعىرىنا كوتەرىلىپ، شاۋ تارتىپ وتىرسا دا، ءالى دە بولسا تىڭ ەكەنى بايقالادى. كوزدەگى جالىن باسەڭ تارتىپ، جۇزىنەن نۇر تايسا دا زەردەسى نىق، جادى مىقتى كورىندى. ءار نارسەگە سەرگەك قاراپ، ىقىلاسپەن جاۋاپ بەرىپ وتىرۋعا بەيىمدىلىك تانىتادى. ءبىزدىڭ كەلىس-بارىسىمىزعا قانىعىپ، ادەتتەگى اماندىق-ساۋلىقتان سوڭ سۇراعانى: «قاراعاندى مەن ميحايلوۆكانىڭ اراسى قوسىلدى ما؟» بولدى.

قاراعاندىنىڭ ءدامىن تاتقان قاريانىڭ ايتۋىنشا سول جىلدارى قالا مەن بۇگىنگى ميحايلوۆكانىڭ اراسى اشىق، الشاق بولىپتى. قالىڭ قاراعان باسىپ جاتىپتى. «مىڭ شۇڭقىر» اتىمەن بەلگىلى ميحايلوۆكانىڭ، جالپى قالانىڭ كەيپى كوڭىلسىز بولىپتى. سوعىستان كەيىنگى كەزەڭ عوي، حالىقتىڭ دا سىرت سيپاتى تىم سۇرىقسىز كورىنىس بەرىپتى. جۇدەۋ-جاداۋ، جۇپىنى كيىنگەن جۇرتشىلىقتىڭ كوڭىل كۇيى دە سونشالىقتى ءماز بولماعان سىڭايلى...

1950 جىلدىڭ كۇزىندە قاراعاندىعا جەر اۋدارىلعان الەكساندر سەرگەەۆيچ العاشقى 7-8 كۇندى جەرگىلىكتى تۇرمەدە وتكىزەدى. وسى جەردەن جاۋاپ الادى. ماماندىعى ماتەماتيك ەكەنىن بىلگەن سوڭ ميحايلوۆكاداعى ءبىر مەكتەپكە جىبەرەدى. وندا عالىمدى، فاميلياسى ابدراحمانوۆ پا، ابدرامانوۆ پا، ناقتىلى ەسىندە قالماپتى، ءبىر قازاق ديرەكتورى جىلى ىقىلاسپەن قارسى الادى. كاسىبى بويىنشا جۇمىس ىستەۋىنە جاعداي جاساۋعا تىرىسادى. كوپ كەشىكپەي ميحايلوۆكادان ءبىر بولمەلى پاتەر دە تيەدى. قۋعىن كورىپ، جاپا شەگىپ كەلگەن جان كوپ ەشكىممەن ارالاسپاي، توماعا-تۇيىق تىرشىلىك كەشۋگە تىرىسادى. قايتا ىزا-قيقى، قىم-قۋىت مەگاپوليستەگىدەي ەمەس، شاعىن قالانىڭ شابان تىرشىلىگىنە اۋىسقانىن ىشتەي ەسەپ ەتىپ، ءوزىنىڭ سۇيىكتى ءىسى – ماتەماتيكامەن شىنداپ شۇعىلدانا باستايدى. وعان مۇندا مۇمكىندىك مول ەدى. اڭدۋ-ءتىنتۋ، ۇركىتۋ-قورقىتۋ مۇلدە جوق، تەك كۇنىنە ءبىر مەزگىل كومەنداتۋراعا بارىپ، كورىنىپ وتىرساڭ بولعانى.

اتى شۋلى قارلاگقا ىقتيارسىز كەلگەن ويشىل-عالىم ءسويتىپ، جاڭا ومىرىنە دە جىلدام بەيىمدەلىپ كەتەدى. قالانىڭ تىنىس-تىرشىلىگىمەن ەتەنە بولا باستايدى. جاعالاپ ءجۇرىپ، سول كەزدەگى بىردەن ءبىر جوعارى وقۋ ورنى مۇعالىمدەر ينستيتۋتىن تاۋىپ الادى. بىراق بۇل جەرگە جۇمىسقا تۇرا المايدى. سولار ارقىلى ينستيتۋت عيماراتىنا (قازىرگى قاراعاندى «بولاشاق» ۋنيۆەرسيتەتى) جاقىن تۇراتىن عۇلاما عالىم، عارىشتىق جاراتىلىستانۋدىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى، بيوفيزيك،  يگەليوبيولوگيا, اەرويونيفيكاتسيانىڭ نەگىزىن قالاۋشى، فيلوسوف، اقىن، سۋرەتشى ا.ل. چيجەۆسكيمەن (1897-1964) تانىسادى. الەكساندر لەونيدوۆيچ تە، سول كەزدە بيوفيزيكا جونىندەگى ءى حالىقارالىق كونگرەسستىڭ قۇرمەتتى پرەزيدەنتى (1939), الەمنىڭ 18 اكادەمياسىنىڭ تولىق مۇشەسى، ەۋروپا، امەريكا، ازيا ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى ەكەندىگىنە قاراماستان، قاراعاندىدا ايداۋدا جۇرگەن بولاتىن. قالادا، لەنين كوشەسى، 17-ۇيدەگى 1,5 بولمەلى ۇيدە تۇرادى ەكەن. ءبىرى قارتاڭ، ءبىرى جاس – ەكى عالىم جىلدام ءتىل تابىسىپ، ءىش اشىسىپ سىرلاسىپ كەتەدى. عىلىم-ءبىلىمنىڭ سىرتىندا قوعام، ساياسات ت.ب. تاقىرىپتاردا ەركىن اڭگىمە قوزعاپ، ەكەۋارا پىكىر جارىستىرىپ دەگەندەي، جازىقسىز جاپا شەگىپ جۇرگەن قوس مۇڭلىق بىرىنە ءبىرى دەمەۋ، قورعانىش بولادى.

الەكساندر لەونيدوۆيچتىڭ ەسكى تانىسى، سول كەزدە جەرگىلىكتى باسىلىم «سوتسياليستيچەسكايا كاراگاندا» گازەتىندە ىستەپ جۇرگەن جۋرناليست، پۋبليتسيست ناۋم كورجاۆينمەن دە جاقىن ارالاسادى. ءازىل-قالجىڭى جاراسقان جاندارعا اينالادى. ارەدىك قالامگەرگە: «سەن ءسوتسياليزمدى جازا بەرمەي، ءبىز سياقتى ناقتىلى عىلىممەن شۇعىلدانىپ جۇرگەن مامان-عالىمداردىڭ ەڭبەگىنە دە كوڭىل ءبولىپ تۇرسايشى» دەپ قالجىڭدايدى ەكەن.

«ارالاسقان ادامدارىڭىزدىڭ ىشىندە قازاق ازاماتتارى بولدى ما؟» - دەگەن سۇراعىمىزعا، «جوق، جانە ءبىر بايقاعانىم، قازاق ەلىنىڭ قالاسى بولعانىنا قاراماستان، سول تۇستا قاراعاندىدا جەرگىلىكتى ۇلت وكىلدەرى مۇلدەم از كورىنەتىن. كوبىنە اۋىپ-كوشىپ، قۋعىن كورىپ كەلگەندەر، باسقا ۇلت وكىلدەرى بولاتىن» - دەپ جاۋاپ بەردى. قاراعاندىدا ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان 90-شى جىلدارعا دەيىن قازاق ۇلتىنىڭ ۇلەستىك پايىزى 8-10 كولەمىندە عانا بولعانى بەلگىلى عوي...

– ءسىزدى «جاريالىلىق» دەگەن ءسوزدى العاش قولدانىسقا ەنگىزگەن قايراتكەر دەگەن ءسوز بار. بۇعان نە دەپ جاۋاپ بەرەسىز؟ – دەپ سۇرادىق.

– ءيا، 1965 جىلى موسكۆادا «جاريالىلىق ميتينگىسى» اتتى اكتسيا ۇيىمداستىرعانىم راس. سول ءۇشىن دە قاماۋعا الىنىپ، جاۋاپقا تارتىلدىم. سەبەپسىز جىندىحاناعا جاتقىزىلدىم... كەيىندە بۇل ءسوز، بۇل ۇعىم م.س. گورباچەۆ بيلىك باسىنا كەلگەننەن سوڭ قايتادان جاڭعىردى. مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ، مەملەكەت ساياساتىن جۇرگىزۋدىڭ قۇرامداس ءبىر بولىگىنە اينالدى. سونىڭ ارقاسىندا كوپتەگەن جابىق جاتقان تاقىرىپتارعا تۇرەن سالىندى. اقتاڭداق اقيقاتتاردىڭ بەتى اشىلدى. شاڭ باسقان سورەلەردە سارعايعان تالاي-تالاي تاريحتار جارىققا شىقتى. ەڭ باستىسى، قالىڭ بۇقارا ءوز وي-پىكىرىن ەركىن بىلدىرەتىن دارەجەگە جەتتى. بىراق، قانشا دەگەنمەن، «جاريالىلىق» ءسوز-ۇعىمىنىڭ اۆتورلىعىن وزىمە تاڭبايمىن.

– سولجەنيتسىنمەن تانىستىعىڭىز بولدى ما؟

– بار، ارينە. ونىڭ اتى شۋلى «ارحيپەلاگ گۋلاگىمەن» جاقسى تانىسپىن، قاداعالاپ وقىپ شىققانمىن. ەڭبەكتىڭ تاقىرىبىن عانا ماقتايمىن. ال كوركەمدىك دارەجەدە سونشالىقتى شاحھار (شەدەۆر) دۇنيە دەپ ەسەپتەمەيمىن. سونداي-اق بەرتىندە ءبىراز شۋ، داۋ تۋدىرعان «كاك وبۋسترويت روسسيۋ؟» ەڭبەگى دە اناۋ ايتقانداي مىقتى تۋىندى ەمەس. قۋعىن كورگەن، كوپ ۋاقىتىن ناقتىلى جاعدايدان بەيمالىم سىرتتا وتكىزگەن ديسسيدەنتتىڭ ءبىر جاقتى كوزقاراسى.

سوڭعى تۋىندى جونىندەگى اڭگىمەنى ءبىز سۇراعان جوقپىز، ءوزى قوستى. وندا الەكساندر يساەۆيچ رەسەيدىڭ بۇگىنگى جاي-جاپسارىن بايانداي كەلىپ، قازاقستاننىڭ سولتۇستىك وڭىرلەرىندەگى ءبىراز جەرلەرگە رەسەيدىكى دەپ تون ءپىشىپ، كوز الارتاتىنى بەلگىلى. اقساقال سوعان وراي وي-پىكىرىن ايتىپ ءوتتى بىلەم... «قاراعاندىدا جۇرگەندە ولەڭ جازدىڭىز با؟» دەپ سۇرادىق.

– جازدىم. كەرەك دەسەڭىز وقىپ بەرەيىن... – الەكساندر سەرگەەۆيچ ويلانباستان بىرەر شۋماق ولەڭىن جاتقا وقىپ بەردى.

مەن ءوز تاراپىمنان بۇگىنگى قازاقستاننىڭ تىنىس-تىرشىلىگى جونىندە قىسقاشا بايان ەتتىم. كەيىنگى جىلدارى قولعا الىپ، اتقارىپ جاتقان كۇردەلى ءبىر جوبامىز – «قارلاگ – وتكەنگە تاعزىم، بولاشاققا تاعىلىم» («كارلاگ – پاميات ۆو يميا بۋدۋششەگو») عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارى جونىندە اڭگىمەلەپ بەردىم. دولينكاداعى مۇراجاي جونىندە دە ايتتىم. جوعارىدا اتالعان جوبا اياسىندا جارىق كورگەن بىرقاتار ەڭبەكتەردى تارتۋ ەتتىم. قازاقى عۇرىپپەن يىعىنا شاپان جاۋىپ، باسىنا قارقارا بورىك كيگىزدىم.

كەزدەسۋ سوڭىندا بىزبەن جايدارى قالىپتا قوش ايتىسقان قازىنالى قارت اكەسىنىڭ «دو سۆيدانيا، موي درۋگ، دو سۆيدانيا!» اتتى ولەڭىن وقىپ بەردى.

الماعايىپ زاماندا ەسەنيندەي الىپ تۇلعادان تۋىپ، ارتىندا قالعان تۇياق، تەكتى ازامات; ءوزى دە ءبىر كىسىدەي تاعدىردىڭ تالكەگىن كورگەن، ءومىردىڭ نەبىر قيىن-قىستاۋ وتكەلەكتەرىنەن امان ءوتىپ، تابيعي بولمىس-بىتىمىنە ساي – ادام رەتىندە دە، عالىم رەتىندە دە، اقىن رەتىندە دە بيىك دارەجەگە كوتەرىلە بىلگەن كەمەڭگەر قارتپەن كەزدەسۋ كوڭىلىمىزگە وراسان مول اسەر قالدىردى. ءومىر كوشىنىڭ قالاۋلى قايىرماسىنداي جۇرەگىمىزدە ءالى دە جاڭعىرىعىپ ءجۇر.

قاراعايعا قارسى بىتكەن بۇتاق سىندى، نوقتاعا باسى سيماي، قانشا تەپەرىش كورىپ، تەزگىگە تۇسسە دە ءوز دەگەنىنەن قايتپاي، ءوز جولىن ورتەڭنەن تاپقان دارقان دارىن ەسەنين-ءۆولپيننىڭ تىلسىم تاعدىرى – تالاي اقيقاتقا قاپىسىز كوز جەتكىزەتىن تاعىلىم مەكتەبى. زامانامەن بىرگە تەبىرەنىپ، ماڭگىلىكپەن ۇندەسە ءبىلۋدىڭ ايقىن كورىنىسى.

نۇرلان دۋلاتبەكوۆ،

قر ۇعا-نىڭ كوررەسپوندەنت-مۇشەسى.

 قاراعاندى-بوستون-قاراعاندى.

Abai.kz