تاۋەلدى اقپارات، ءۇنسىز بيلىك… رەسەي قازاقتىڭ ۇلتشىلدىعىنان عانا يمەنەدى

بۇگىنگى كۇنى ەلىمىزدىڭ اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگى قانشالىقتى دارەجەدە قامتاماسىز ەتىلۋدە؟ رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ سەليگەردەگى جاستارمەن كەزدەسۋىنەن كەيىن وسى سۇراقتىڭ وزەكتىلىگى ارتقاندىعى بايقالادى.

بىرىنشىدەن، ءپۋتيننىڭ كورشى مەملەكەتتەردىڭ تاريحىنان ەشتەڭە بىلمەيتىندىگى تاڭ قالدىرادى. پۋتين كاسىبي تاريحشى ەمەس، ونىڭ وزگە ەلدەردىڭ تاريحىن ءبىلۋى مىندەتتى دە ەمەس شىعار. الايدا بۇل ورىس جانە شەت تىلدەرىندە قازاق مەملەكەتتىگىنە قاتىستى اقپاراتتىڭ ازدىعىن نەمەسە ماردىمسىزدىعىن كورسەتپەيدى مە؟ ءبىز ءوزىمىز اقپاراتتى الەمنىڭ ءارتۇرلى بولىگىنەن الۋ مۇمكىندىگىنە يەمىز. ال ءبىز تۋرالى تولىققاندى اقپاراتتىڭ بار جوعىنا وسى ۋاقىتقا دەيىن نازار اۋدارماي كەلە جاتىر ەكەنبىز.

ەكىنشىدەن، ءپۋتيننىڭ جاستارمەن كەزدەسۋىندە قازاقستانعا قاتىستى قويىلعان سۇراقتىڭ ءوزى ناقتى اقپاراتتىڭ بولماۋىنان تۋىنداعانىن كورسەتەدى. «قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگىندە – رەسەيگە قارسى ۇلتشىلدىق ويلار اي ساناپ ارتىپ كەلەدى»، – دەدى سۇراق قويعان قىز. بۇل اقپارات قايدان الىنعان؟ نەگە قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگى؟ بۇل قاي جەردەن الىنعان اقپارات؟ قانداي ۇلتشىلدىق؟ ناقتى كىمنىڭ ەڭبەكتەرىنەن كورىنىس تاپتى؟ تاعى دا بەلگىسىز. بۇل ۇلتشىلدىقتىڭ ناتيجەسىندە سلاۆيان ۇلتتارىنا قىسىمدىق كورسەتكەندەر بار ما ەكەن؟ ولار كىمدەر؟ ەگەر بۇل سوزدەردىڭ استارىندا «اڭىز ادام» جۋرنالىنىڭ ماڭىندا بولعان وقيعالار دەپ قابىلداساق، بۇل وقيعالاردا وزگە ۇلتتارعا قىسىمدىق جاساۋ ەمەس، قازاقتىڭ ۇلتتىق مۇددەسىن قامتاماسىز ەتۋ جاتقاندىعىن بايقايمىز. ءدال وسى ىسپەتتەس وقيعا رەسەيدىڭ تاتارستانىندا دا ورىن العان جوق پا ەدى؟ تاتار وتباسىنىڭ وكىلدەرى رەسەيدەگى بىرىڭعاي تەستىلەۋدى تاتار تىلىندە جۇرگىزۋى قاجەتتىلىگىنە بايلانىستى شاعىمىن رەسەي جوعارى سوتى جوققا شىعارىپ، ورىس ءتىلىنىڭ جالعىز مەملەكەتتىك ءتىل ەكەندىگىنە ارقا سۇيەدى ەمەس پە؟ ەلىمىزدەگى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىنە بايلانىستى شەشىلمەي وتىرعان تۇيىندەردى شەشۋگە دەگەن ىنتا فاشيزممەن تەڭەستىرىلۋى مۇمكىن ەمەس. بۇل بارىپ تۇرعان ابەستىك. نەمەسە رەسەيدەگى اتاقتى «سكينحەدتەر» قوزعالىسىن ءبىز كرەملدىڭ رەسمي پوزيتسياسى دەپ قابىلداپ وتىرعانىمىز جوق قوي. وندا نەگە كرەمل بۇل ماسەلەنى ۇلتشىلدىق قاتارىنا جاتقىزادى؟

ۇشىنشىدەن، سەليگەر كەزدەسۋىنەن كەيىن قازاقستاندىق اقپارات قۇرالدارى دا، ولاردىڭ رەسەيلىك ارىپتەستەرى دە قازاقستان باسشىلىعىنىڭ رەسمي كوزقاراسى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتان شىعۋ دەپ جار سالدى. بۇل اقپارات قانشالىقتى دارەجەدە شىندىققا جاناسادى؟ بىرىنشىدەن، نۇرسۇلتان نازارباەۆ بۇل مالىمدەمەنى ءپۋتيننىڭ سەليگەر كەزدەسۋىنە دەيىن جاساعان بولاتىن. ياعني بۇل سوزدەردى ناقتى ءپۋتيننىڭ سەليگەردەگى سوزىنە قارسىلىق دەپ قاراستىرۋعا بولمايدى. ەكىنشىدەن، پرەزيدەنتىمىز ءوز مالىمدەمەسىندە قازاقستاننىڭ باستى قۇندىلىعى تاۋەلسىزدىك ەكەندىگىن جانە بۇل تاۋەلسىزدىككە قاۋىپ توندىرەتىن قۇرىلىمدارعا مۇشە بولمايتىندىعىن ايتقان. اتاپ ايتساق، ەلباسى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق ەل ەگەمەندىگىنە نۇقسان كەلتىرسە قازاقستان مۇنداي بىرلەستىكتەن باس تارتاتىندىعىن باسىپ ايتقان بولاتىن. بۇل لوگيكاعا سيىمدى ساياسي وي. مۇندا رەسەيگە نەمەسە ەۋرازيالىق وداققا قارسى كەلەتىن ءتۇيىن جوقتىڭ قاسى. حالىقارالىق قۇقىق تۇرعىسىنان بۇل ءار مەملەكەتتىڭ ەگەمەندى قۇقىعى. سوندىقتان بۇل ماسەلەنى دابىرا قىلۋدىڭ دا قاجەتى جوق. بۇل دابىرانىڭ پايدا بولۋىنا ىقپال ەتكەن تاعى دا رەسمي بيلىكتىڭ ۇنسىزدىگى. ەگەر رەسمي استانا سەليگەردەگى جاستارمەن بولعان كەزدەسۋدەگى ايتقان كرەمل تۇجىرىمدامالارىنا ءوز كوزقاراسىن بىلدىرگەندە مۇنداي سۇراق ءتىپتى تۋىنداماس ەدى. ياعني رەسمي بيلىكتىڭ اقپاراتتىق ۇنسىزدىگى شىن مانىندە تۋىنداپ جاتقان ساياسي ساۋالداردى شەشۋگە دايىن ەمەس ەكەندىگىن كورسەتسە كەرەك.

تورتىنشىدەن، سوڭعى ۋاقىتتا ۋكراينا، ابحازيا، وسەتيا، گرۋزيادا بولعان وقيعالاردى سارالاي كەلە، ءبىزدىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگىمىزدە رەسەي نەمەسە رەسەيشىل اقپارات قۇرالدارىنىڭ باسىمدىعىنا كوز جەتكىزۋىمىزگە بولادى. يۋششەنكونىڭ تۇسىندا ۋكراينا ەكونوميكاسى وتە كەڭ كولەمدى جەتىستىككە جەتكەنىنە قاراماستان ونى حالىق جاۋى رەتىندە كورسەتۋ ساياساتى جۇزەگە اسىرىلدى، ال جەمقورلىقتى جەڭىپ، مەملەكەتتىك باسقارۋدى جاڭا بيىككە كوتەرگەن ميحايل ساكاشۆيليدى جەمقور، ال ول كونستيتۋتسيالىق ءتارتىپتى قالپىنا كەلتىرۋ ماقساتىندا جۇرگىزگەن سوعىسى سىرتقى اگرەسسيا رەتىندە كورسەتىلدى. ءدال وسى سەكىلدى ناتو اگرەسسياشىل ساياسي بلوك، ال ناتو مۇشەلەرى الەمدىك باسىمدىققا يە بولۋعا مۇددەلى يمپەرياليستىك ەلدەر سەكىلدى سۋرەتتەلىپ كەلەدى. بۇل ريتوريكا كەڭەستەر وداعى مەن باتىستىق بلوك اراسىنداعى داۋعا ۇقسايتىندىعىن بىلاي قويعاندا قازاقستان ءۇشىن قانداي پايدا بەرەتىندىگى داۋلى ماسەلە. جارايدى، رەسەي بۇل اقپاراتتى ءوز مۇددەسىنە قولدانىپ «ۇلىرەسەيلىك ءشوۆينيزمدى» وياتۋ ءۇشىن، ۇلىرەسەيلىك رۋح پەن جالعان ءپاتريوتيزمدى قوزدىرۋ ارقىلى ءتيىمسىز ساياساتىن اقتاۋ ءۇشىن جۇزەگە اسىردى دەلىك. ال قازاقستانعا مۇنىڭ نە كەرەگى بار؟ ورىس جەك كورەتىن ۇلتتى قازاق تا جەك كورۋى كەرەك پا سوندا، جوق الدە قازاقتاردىڭ وي-پىكىرى، رەسەيلىكتەردىڭ وي-پىكىرىمەن ۇشتاسۋى قاجەت پە؟ نەگە؟ وسى تۇستا اتالمىش ماسەلەگە قاتىستى قازاقستاننىڭ رەسمي اقپارات كوزدەرى ماردىمدى ەشتەڭە ايتپادى. ءتىپتى ۇزاق ۋاقىت ۇندەمەستىك ساقتادى. سوندا قازاقستاننىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگىنە قوجايىندىق ەتۋشى ءتىپتى قازاقستاننىڭ رەسمي اقپارات كوزدەرى دە ەمەس، رەسەيلىك بولماعان جاعدايدا ورىسشىل باسىلىمدار بولعانى ما؟ ال بۇل قانشالىقتى دارەجەدە ۇلتتىق مۇددەمىزگە سايكەس كەلەدى؟ بۇگىنگى كۇنى رەسەي ءباسپاسوزىن بەلگىلى جۋرناليست ۆلاديمير پوزنەردىڭ ءوزى پروپاگاندالىق قۇرال، ياعني ۋاعىزداۋشى ەلەمەنت دەپ باعالاپ وتىر. بۇل نەنى بىلدىرەدى؟ بۇل رەسەيلىك بيلىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن ءوز مۇددەسىنە پايدالانىپ وتىر دەگەندى مەڭزەسە كەرەك. ال بۇل جاعدايدا ءوزىنىڭ دەربەس اقپاراتتىق كەڭىستىگى جوق قانداي مەملەكەت ءوز مۇددەسىن قورعاپ قالا الادى؟ ەشقانداي. سەبەبى، مەملەكەتتىك ەگەمەندىك اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتەن باستاۋ الادى.

شىڭعىس ەرگوبەك.

دەرەككوزى: Qamshy.kz