«شىعارماشىلىققا جەتكىلىكتى ۋاقىت بولماۋ – كوپ جازۋدان ساقتايدى»
توماس ستەرنز ەليوت
(1888 – 1965) اقىن، سىنشى، دراماتۋرگ،
1948 جىلعى نوبەل ادەبي سىيلىعىنىڭ يەگەرى
ءتىلشى: – ءسوزدى ارىدان باستاسام دەيمىن. سەنت-لۋيستتا وتكەن بالالىق شاعىڭىزدا العاش ولەڭ جازعان كەزىڭىز ەسىڭىزدە مە؟
ەليوت: – ولەڭدى ون ءتورت جاسىمنان باستاپ جازا باستادىم. ول كەزدە ومار حايامنىڭ اسەرىمەن مۇڭلى سارىنداعى، شەرلى، اتەيستىك رۋبايلاردى جازدىم. باعىما جاراي جاريالامادىم جانە بارلىعىن جوعالتىپ الدىم. ول ولەڭدەردى ەشكىمگە كورسەتپەدىم دە. العاشقى ولەڭىم اۋەلى «سميت اكادەمياسىنىڭ جۋرنالىندا» («Smith Academy Record»), كەيىن «گارۆارد باسىلىمىندا» («The Harvard Advocate») جارىق كوردى . بۇل شىعارما مۇعالىمنىڭ تاپسىرماسىمەن، بەن دجونسوناعا ەلىكتەپ جازىلعان ەدى. ول (مۇعالىمىم) ماعان ون بەس-ون التى جاستاعى بالا ءۇشىن بۇلاي جازۋ جامان ەمەس ەكەندىگىن ايتتى. سودان كەيىن ءوزىمدى قىزىقتىرعان «گارۆارد باسىلىمىنىڭ» رەداكتورى تولىمدىلىعىن الۋ ءۇشىن سول باسىلىمعا بىرنەشە شىعارما جاريالادىم.ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءۇشىنشى-ءتورتىنشى كۋرسىندا ءوندىرىپ جازدىم. بۇل اۋەلى ءۇشىنشى كۋرستا تانىسقان شارل بودلەردىڭ (Charies Baudelaire), سوسىن جيۋل لافورگتىڭ (Jules Laforgue) اسەرى ەدى.
ءتىلشى: – ءسىزدى فرانتسۋز پوەزياسىمەن تانىستىرعان كىم ەدى؟ مەنىڭ ويىمشا باببيت بولسا كەرەك...
ەليوت: – جوق، اتاي كورمەڭىز! باببيتتىڭ توبەسىنە كوتەرىپ باعالاعان ولەڭى – «گرەيدىڭ ەلەگياسى» («Gray’s Elegy»). بۇل تاماشا ولەڭ، بىراق باببيتتىڭ بەلگىلى شەكتەمەلىككە ۇشىراعانىن انىق كورسەتىپ تۇر. ونى ءتاڭىر جارىلقاسىن. مەنى گارۆارد بىرلەستىگىنەن تاۋىپ العان ارتۋر سيموننىڭ فرانتسۋز پوەزياسى تۋرالى جازىلعان كىتابى باۋرادى. ول كۇندەرى گارۆارد بىرلەستىگى اتالمىش ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ستۋدەنتتەرى باس قوساتىن ورىن، ول جەردە قازىرگى گارۆاردتاعى ۇيلەردىڭ كىتاپحاناسى سەكىلدى شاعىن، جايلى كىتاپحانا بار ەدى. ماعان سيموننىڭ كىتابىنداعى جىر ۇزىندىلەرى قاتتى ۇناپ قالدى دا، بوستوننىڭ ءمالىم جەرىندەگى شەتەل كىتاپتارىن ساتاتىن كىتاپ دۇكەنىنە بارىپ، نەگىزىنەن، فرانتسۋز، نەمىس، تاعى باسقا دا شەت تىلىندەگى كىتاپتاردى تاپتىم. جيۋل لافورگ جانە وزگە دە اقىندارمەن قاۋىشتىم. بۇل جەردەن جيۋل لافورگ سەكىلدى اقىندى تابۋ – ءۇش ۇيىقتاسام، تۇسىمە كىرمەگەن ەدى. بۇل كىتاپتاردىڭ ول جەردە قانشا ۋاقىت جاتقانىن، باسقا ادامداردان سۇرانىس بار، جوقتىعىن ءبىر قۇداي بىلەدى.
ءتىلشى: – ستۋدەنت كەزىڭىزدە قانداي دا ءبىر اعا بۋىن اقىنداردىڭ اسەرىنە ۇشىرادىڭىز با؟
ەليوت: – مەنىڭشە، انگليا نەمەسە امەريكانىڭ كوزى ءتىرى اقىنىنىڭ ەشبىرىنىڭ اسەرىنە ۇشىراماعانىمنىڭ كوپ پايداسى بولدى. قالاي بولارىن ءداپ باسىپ ايتۋ قيىن عوي. دەگەنمەن، ءوزىڭ ايتقانداي، الدىڭعى بۋىننىڭ ءمۇيىزى قاراعايداي وكىلدەرىنە ەلىكتەگەنىمدە، كوپتەگەن اۋرەشىلىكتەرگە جولىعار ەدىم دەپ ويلايمىن. باقىتىما جاراي ءبىز ءبىر-ءبىرىمىزدى مازالامادىق.
ءتىلشى: – ەزرا پاۋندپەن العاش كەزدەسكەن كەزىڭىز ەسىڭىزدە مە؟
ەليوت: – ەسىمدە قالۋىنشا مەن ونى العاش ءوزىم ىزدەپ باردىم. كەنسينگتونداعى ءۇيىنىڭ ءۇش بۇرىشتى قوناق بولمەسىندە كەزدەسۋ ماعان جاعىمدى اسەر قالدىردى. ول: «ولەڭدەرىڭدى جىبەر»، – دەدى ماعان. كەيىن پاۋند ماعان جازعان حاتىندا: «بۇل ولەڭدەر مەنىڭ بۇرىن-سوڭدى وقىعان تاماشا جىرلارىمنان ەش كەمى جوق، ماعان كەلىپ كەت. ولەڭدەرىڭ جايلى اڭگىمەلەسەيىك»، – دەپتى. سوسىن ول كىسى ولەڭدەرىمدى حارريەت مونروەگە جىبەردى. باسىلىپ شىعۋىنا ءبىراز ۋاقىت كەتتى.
ءتىلشى: – بىردە ەزرا پاۋندتىڭ ولەڭدەرى تۋرالى «اسەرسىز» دەپ باعا بەرىپسىز. سول كوزقاراسىڭىزدى وزگەرتكەن، وزگەرتپەگەنىڭىزدى بىلگىم كەلەدى.
ەليوت: – وي، سول كەزدە ءسال ادەپسىزدىك بولىپتى. مەن پاۋندتىڭ ولەڭدەرىمەن «گارۆارد باسىلىمىنىڭ» ءبىر رەداكتورى ارقىلى تانىستىم. ول مەنىڭ، ايكەننىڭ جانە گارۆارد ادەبيەت زەرتتەۋ ورنىنداعى باسقا اقىنداردىڭ دا جاقسى دوسى ەدى. ايكەن ماعان پاۋندتىڭ 1909 جىلى جارىق كورگەن ەكى جىر جيناعىن ۇسىندى دا: «مۇنى سەنىمەن باعىتتاس ادام جازعان. ساعان ۇناۋى مۇمكىن»، – دەدى. شىنىمدى ايتسام، ماعان ۇنامادى. الەم-جالەمى كوپ، رومانتيكالىق بوياۋى تىم قالىڭ، ۋاقىتى وتكەن دۇنيەلەر ەكەن. ماعان ونشا اسەر ەتە قويعان جوق. مەنىڭ پاۋندتى ىزدەپ بارۋىم استە ونىڭ شىعارمالارىنا قۇلاي بەرىلگەنىمنەن ەمەس ەدى. ونىڭ العاشقى كەزدەگى ولەڭدەرى دە تىم وسال ەمەس، سوڭعى كەزدەرى جازعان ولەڭدەرى شىنىمەن دە ۇلى شىعارمالار.
ءتىلشى: – ءبىر ماقالاڭىزدا پاۋندتىڭ اۋەلدە كولەمدى بولىپ جازىلعان ء«شول» پوەماسىن ىقشامداپ، قازىرگى كولەمىنە دەيىن قىسقارتقانىن ايتقان ەدىڭىز. پاۋندتىڭ ولەڭدەرىڭىزدى سىناعانى پايدالى بولدى ما؟ ول كىسى ءسىزدىڭ باسقا ولەڭدەرىڭىزدى دە «كۇزەدى» مە؟
ەليوت: – سول ءبىر زاماندا شىنىمەن سونداي ءبىر جايتتەر بولعان. ول وتە ۇزدىك سىنشى، سەبەبى، ول سەنى وزىنە ەلىكتەۋگە يتەرمەلەمەيدى. سەنىڭ ءوزىڭ بولىپ قالۋىڭدى قالايدى.
ءتىلشى: – دوستارىڭىزدىڭ ولەڭدەرىن قايتا جازۋىنا كومەك قولىن سوزعان كەزىڭىز بولدى ما؟ ەزرا پاۋندتاي...
ەليوت: – ونداي جايت ەسىمدە جوق. سوڭعى جيىرما بەس جىلدا كوپتەگەن جاس اقىندارعا شىعارمالارى جايىندا اقىل-كەڭەسىمدى اياعان ەمەسپىن.
ءتىلشى: – ء«شولدىڭ» وزگەرىسكە ۇشىراماعان، تۇپنۇسقاسى ساقتالدى ما؟
ەليوت: – مۇنى مەنەن سۇراماڭىز. بۇل جايدى ءوزىم دە بىلمەيمىن. بۇل ءبىر شەشىلمەگەن جۇمباق. مەن ونى دجون كۋينگە ساتتىم. جانە ءبىر داپتەر جاريالانباعان ولەڭدەرىمنىڭ قولجازباسىن قوسىپ بەردىم. سەبەبى، ول ماعان ءتۇرلى جاعدايلاردا كومەكتەسكەن ەدى. مەنىڭ بار بىلەرىم وسى عانا. ول قايتىس بولعاننان كەيىن، ء«شولدىڭ» قولجازباسى قايتا ساتىلىمعا تۇسكەن شىعارمالاردىڭ ىشىنەن كوزگە تۇسپەدى.
ءتىلشى: – پاۋند «شولدەن»، ءسىرا، قانداي دۇنيەلەردى قىسقارتىپ تاستادى؟ تاراۋلاردى تولىق قىسقارتىپ تاستادى ما؟
ەليوت: – ارينە، كەي تاراۋلاردى تولىق الىپ تاستادى. وندا اپاتقا ۇشىراعان كەمە تۋرالى ءبىر تاراۋ بولعان ەدى. بۇل تاراۋدىڭ ولەڭنىڭ جالپى مازمۇنىمەن قانداي بايلانىسى بار ەكەنىن بىلە المادىم. بىراق «توزاقتاعى» («The Inferno») ۋليتسەس جىر تاراۋلارىنىڭ اسەرىنەن تۋىنداعان بولۋى كەرەك. «قىزدىڭ شاشىن قىرقۋدان»(«Rape of the lock») شابىت الىپ جازىلعان تاعى ءبىر تاراۋ بار ەدى، پاۋند كوردى دە: «باسقالار شەگىنە جەتكىزە جازىپ تاستاعان دۇنيەنى جازۋدان مارقادام تاپپاسسىڭ، وزگە تاقىرىپتارعا قالام تارت»، – دەدى.
ءتىلشى: – بۇلاي وزگەرىسكە ۇشىراۋ ولەڭنىڭ اۋەلگى قۇرلىمىنا اسەرىن تيگىزبەدى مە؟
ەليوت: – جوق. بۇل شىعارمادا اۋەلدەن بالەندەي كۇردەلى قۇرلىم جوق ەدى. تەك بۇدان ۇزاقتاۋ بولاتىن.
ءتىلشى: – كەيبىر سىنشىلار «شولگە» «ماڭگىرگەن ءبىر ۇرپاق» دەپ باعا بەردى. ءسىز مۇنىمەن كەلىسپەيسىز، ءارى مەنىڭ ايتپاعىم بۇل ەمەس دەيسىز. لەۆيس (Leاvis) بۇل شىعارمادا ەشقانداي جاڭالىق جوق ەكەنىن ايتتى. كەيىنگى كەزدەگى شىعارماشىلىعىڭىزدى زەرتتەگەن سىنشىلار ء«شولدىڭ» حريستياندىق رۋحقا سۋارىلعان دەيدى. ءسىزدىڭ ايتار ويىڭىزدىڭ ءبىر تارماعى بالكىم وسى شىعار-اۋ!..
ەليوت: – جوق، اۋەلگى ويىم ولاي ەمەس ەدى. «اۋەلگى وي» دەگەننىڭ تەگى قانداي ماعىنا بەرەتىنىن دە تۇسىنە المايمىن. مەن جۇرەكتەگى ءسوزىمدى اقتارۋىم كەرەك. كوكىرەكتەگى ءسوزىمدى ايتىپ بولماس بۇرىن، قانداي ءسوز ايتاتىنىمدى دا بىلمەيمىن. مەن «اۋەلگى ويدى» ءوزىمنىڭ شىعارماشىلىعىما نەمەسە باسقا اقىنداردىڭ شىعارماشىلىعىنا زورلاپ تاڭا المايمىن.
ءتىلشى: – ءبىر ماقالادان ون نەشىنشى جىلدارى پاۋند ەكەۋلەرىڭىزدىڭ تورتتاعان جازۋعا شەشىم قابىلداعاندارىڭىز جايىندا وقىعان ەدىم. سەبەبى، شاشپا ولەڭ (اق ولەڭ) شىعار بيىگىنە شىعىپ بولعان دەسەدى...
ەليوت: – مەنىڭشە، مۇنى پاۋند ايتقان بولسا كەرەك. تورتتاعان جازۋ ونىڭ ويى ەدى. ول مەنى گوتەنىڭ (Théophile Gautier) شىعارمالارىمەن تانىستىردى.
ءتىلشى: – ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، فورما مەن تاقىرىپتىڭ بايلانىسى قانداي؟ نە جازۋ كەرەكتىگىن تۇراقتاندىرۋدان بۇرىن جازۋ فورماسىن تالداپ الاسىز با؟
ەليوت: – ءيا، كوبىنەسە سولاي ىستەيمىن. گوتەنىڭ ولەڭدەرىن زەرتتەگەننەن كەيىن ىشتەي «مۇنداي فورمامەن نە جازۋعا بولادى؟» دەپ ويلادىم. سونان سوڭ تاجىريبەدەن وتكىزىپ تە كوردىم. فورما كەي جاعدايدا مازمۇنعا اسەر ەتەدى.
ءتىلشى: – العاشقى كەزدەگى شىعارمالارىڭىزدى نە ءۇشىن اق ولەڭمەن جازدىڭىز؟
ەليوت: – العاشقى ولەڭدەرىمنىڭ اق ولەڭ نۇسقاسىمەن جازىلۋى دجيۋل لافورگتىڭ اسەرىنە ۇشىراعاندىعىمنان بولعان دەر ەدىم. بۋىن سانى ۇقساماعان جولدار جۇيەسىز تۇردە ولەڭنىڭ باسقا تارماقتارىمەن ۇيقاسىپ وتىرادى. بۇل شىنىن قۋعاندا اق ولەڭدەي ەركىن ەمەس. اسىرەسە، ەمي لوۋەللدىڭ (Amy Lowell) جىرلارىنداي تىپتەن ەركىن بولا المايدى. كەيىن كەلە «بوراندى ءتۇن راپسودياسىن» (Rhapsody on a Windy Night) جازعان كەزدە ەركىندىككە ءتىپتى دە ەرىك بەردىم. مەنىڭ ويىمدا وسىنداي فورما مەن ماشىق بولدى ما، بولمادى ما، ول جاعىن بىلمەيمىن. بىراق ماعان وسىلاي كەلدى.
ءتىلشى: – ولەڭدى الدەبىر فورماعا سايكەستىرىپ جازاسىز با نەمەسە ءمالىم فورماعا قارسى جازاسىز با؟ الدە مىقتى اقىندارمەن يىق تىرەسۋ ءۇشىن جازاسىز با؟
ەليوت: – جو-جو-جوق. ادام ءمالىم نارسەلەردى تەرىسكە شىعارۋ ءۇشىن ۇزدىكسىز قۇلشىنباۋى كەرەك. قايتا سونىڭ ىشىنەن وزىنە ۇيلەسەتىن دۇنيەلەردى تاپقانى ءجون. ادامدار روبەرت بريدج (Robert Bridge) سەكىلدى اتاقتى اقىندارعا سالقىن قارايدى. مەنىڭشە، مۇنداي ساياسي باعىتتى قولدانىپ قازىرگى كەزدەگى ولەڭ فورماسىن جوققا شىعارسام دەۋ، جاقسى اقىننىڭ ءىسى ەمەس. بۇل تەك ۇزدىكسىز وزگەرىس بارىسى. ادامدار «مۇنداي تاسىلمەن ايتىپ جەتكىزە الماسپىن، ءسىرا، قالاي ايتسام ەكەن؟» دەپ جاتادى. قازىرگى كەزدەگى فورماعا كوڭىلى تولاتىن ادام جوق.
ءتىلشى: – پرۋفروكتىڭ (Prufrock) عاشىقتىق جىرىنان كەيىن فرانتسۋز تىلىندە ءبىرتالاي ولەڭدەر جازدىڭىز. ول ولەڭدەر جيناعىڭىزدان ورىن الدى. نە ءۇشىن فرانتسۋز تىلىندە جازدىڭىز؟ ودان كەيىن دە جازدىڭىز با؟
ەليوت: – جوق، ەندىگارى فرانتسۋز تىلىندە جازباسپىن. بۇل ءبىر قىزىق جاعداي بولدى. سەبەبىن ءوزىم دە تۇسىندىرە المايمىن. ول كەزدەرى ءوزىمدى سارقىلعانداي سەزىندىم. ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن ەشتەڭە جازا الماي، جاندۇنيەمدى ۇمىتسىزدىك بيلەپ العان ەدى. سول كەزدەرى فرانتسۋزشا جازىپ كوردىم دە، جازا الاتىندىعىمدى بايقادىم. فرانتسۋزشا جازعان كەزدە وعان اسا ءمان بەرىپ كەتپەدىم. ءمان بەرمەگەننەن كەيىن جازا الاتىن، جازا المايتىندىعىم تۋرالى دا باس قاتىرمادىم. فرانتسۋزشا ولەڭدى قىزىق ءۇشىن، جازىپ كورەيىنشى دەپ قانا قولعا الدىم. بۇل ۋاقىت بىرنەشە ايعا جالعاستى. ىشىندەگى تاۋىرلەرى جارىق كوردى. پاۋندتىڭ ول ولەڭدەردى كورگەنىن جانە ءبىز لوندوندا تانىسقان فرانتسۋز بىزگە شامالى كومەكتەسكەنىن ايتا كەتۋىم كەرەك شىعار. ءبىراز بولەگىن بولەك الىپ قويعان ەدىك، ءبارى جوعالىپ كەتتى. كەيىن شىعارمالارىمدى اعىلشىنشا جازدىم دا، فرانتسۋزشا جازۋعا قۇلقىم بولمادى. بىراق فرانتسۋزشا جازۋ مەنىڭ شابىت – شالقۇيرىعىما قامشى باستى دەپ ويلايمىن.
ءتىلشى: – وتكەن عاسىرداعى امەريكانىڭ ەكى اقىنى سياقتى ءسىز دە فرانتسيانىڭ سيمۆوليستەرىنىڭ قاتارىنا كىرۋدى ويلادىڭىز با؟
ەليوت: – سەن ستيۋارت مەرريل (Stuart Merrill) مەن ۆەلە گريففەندى (Viélé Griffin) مەڭزەپ تۇرعان بولارسىڭ. گارۆاردتى ءبىتىرىپ، پاريجگە كەلگەن رومانتيكاعا تولى كەزدەرىمدە مەندە وسىنداي وي بولعان ەدى. پاريجدە قالىپ، اعىلشىنشا جازۋدى دوعارىپ، فرانتسۋزشا جازعىم كەلدى.قازىر ويلاسام، ونىم اقىماقتىق ەكەن. ەكى ءتىلدى بۇرىنعىدان دا ارتىق مەڭگەردىم دەگەن كۇننىڭ وزىندە دە، ەكى ءتىلدى اقىن بولۋ مۇمكىن ەمەس. ەكى تىلدە بىردەي ءتورت اياعىن تەڭ باسقان ولەڭ جازعان اقىندى بۇرىن-سوڭدى ەستىمەگەن ەكەم. مەنىڭ ويىمشا، ولەڭدى تەك ءبىر عانا تىلدە جازۋ كەرەك.
ءتىلشى: – الداعى كۇندەگى شىعارماشىلىق جوسپارىڭىز تۋرالى بىلگىم كەلەدى...
ەليوت: – ازىرگە ەشقانداي جوسپارىم جوق. «ەگدە تارتقان ساياساتكەردى» (The Elder Statesman) جاڭا عانا جازىپ ءبىتىردىم (لوندوننان كەتپەس بۇرىن سوڭعى تۇزەتۋلەرىن جاسادىم). ەندى ءسال كىدىرىس جاساپ، سىني ماقالالار جازسام دەيمىن. مەن تەك كەلەسى ءبىر قادامىمدى قالاي باسۋدى عانا ويلايمىن. ودان ارعىسىن كورە جاتارمىز. پەسا جازامىن با، الدە ولەڭدەر مە، ءساتى تۇسكەنى بولادى.
ءتىلشى: – ءالى دە اندا-مۇندا اينالىپ سوعىپ تۇراتىن، اياقتالماعان قولجازبالارىڭىز بار ما؟
ەليوت: – جوق. جازىلىپ بىتپەگەن قولجازبالاردى لاقتىرىپ تاستايمىن. كەرەككە جارايدى-اۋ دەگەن جاقسى دۇنيەلەر بولسا، تارتپاعا سالىپ ساقتاعاننان گورى، ميىمنىڭ ءبىر قالتارىسىندا ساقتاعاندى ءجون كورەمىن. تارتپادا ساقتاساڭ اۋەلگى كۇيىندە ساقتالادى. ال، ويىڭدا ساقتاساڭ، باسقا ءبىر دۇنيەگە اينالادى. مەن بۇرىن دا «ورتەنگەن نورتوننىڭ» (Burnt Norton) «سوبورداعى كىسى ءولتىرۋ وقيعاسىنان» (Murder in the Cathedral) باستاۋ العانىن ايتقان ەدىم. مەنىڭ «سوبورداعى كىسى ءولتىرۋ وقيعاسىنان» تۇيگەنىم: مەيلى قانداي ادەمى ولەڭ جولدارى بولسىن، نەگىزگى جەلىگە كىرىگە الماسا ءبارىبىر ءوز ورنىن تابا المايدى. مارتين براۋننىڭ (Martin Browne): «كەيبىر ولەڭ جولدارى قانشا ادەمى بولسا دا، ساحناداعى جاعدايمەن ەش قاتىسى جوق» دەگەن پىكىرى كوكەيگە قونىمدى-اق.
ءتىلشى: – ءسىزدىڭ بىرنەشە بولەككە ءبولىنىپ جازىلعان ولەڭدەرىڭىز از ەمەس سياقتى. بۇلاردىڭ ءار ءبولىمىن اۋەلدە جەكە-دارا ولەڭ ەتىپ جازدىڭىز با؟ مەن «كۇلدى سارسەنبىنى» (Ash Wednesday) مەڭزەپ وتىرمىن...
ەليوت: – تۋرا ايتاسىڭ. كەيبىر تۋىندىلار «قۋىس كەۋدە پەندەلەر» سياقتى جەكە-دارا باسى ءبۇتىن ءبىر ولەڭ بولىپ جازىلدى. ال، ەسىمدە قالۋىنشا «كۇلدى سارسەنبىنىڭ» ءبىر-ەكى ءبولىمى جەكە-دارا ولەڭ رەتىندە مەرزىمدى باسىلىمدا جاريالاندى. كەيىن ونى تۇتاس تۇلعالىق جاعىنان تاني باستادىم. مەنىڭ ۇزاق جىلدىق شىعارماشىلىق تاجىريبەم: شىعارمانى ەڭ اۋەلى ءبولىم-ءبولىم بويىنشا جازامىن. كەيىن ءوزارا بىرىكتىرىپ، وڭدەيتىن مۇمكىندىك بولىپ جاتسا، تۇتاس ءبىر شىعارما ەتىپ قۇراستىرامىن.
ءتىلشى: – درامالىق سيپات المايتىن پوەزيالىق شىعارمالارىڭىزدى جوسپار بويىنشا جازاسىز با؟ مىسالى، ء«تورت كۆارتەت» («Four Quartets»)?
ەليوت: – ولەڭدەرىمنىڭ وتە از ءبولىمى عانا سولاي جازىلدى. ء«تورت كۆارتەت» جوسپارسىز جازىلدى. العاشقى ءبىرى 1935 جىلى، ال، قالعان ۇشەۋىن سوعىس كەزىندە ءۇزىپ-جۇلىپ جازدىم. 1939 جىلى سوعىس باستالماعان بولسا، باسقا ءبىر پەسا جازعان بولار ەدىم. ول كەزدە جازۋعا مۇمكىندىگىم بولماعانى دا جاقسى بولدى دەپ ويلايمىن. مەنىڭ ويىمشا، سوعىستىڭ ماعان تيگىزگەن پايداسى: مەنى تاعى ءبىر پەسانى اسىعىس جازىپ جىبەرۋدەن ساقتاپ قالدى. «وتباسىنداعىلاردىڭ قايتا باسقوسۋىنان» (Family Reunion) كەيبىر ولقىلىقتاردى بايقايمىن. الايدا، بۇل باسقا پەسا جازۋ ءۇشىن بەس جىلداي ۋاقىتتى ويلانۋمەن وتكىزگەننەن جاقسى. ء«تورت كۆارتەت» جازىلۋ فورماسى مەنىڭ جازۋ مانەرىم جانە مۇمكىندىگىممەن جاقسى سايكەستىك تاپتى. ونى بىردەن سوڭىنا شىقپاي-اق، بولىمدەرگە ءبولىپ جازدىم. كەيدە ءبىر-ەكى كۇن جازىلماي قالسا دا نازالانبادىم. ەندى سوعىس بولعان سوڭ سولاي بولادى دا.
ءتىلشى: – «ولەڭ جانە دراما» اتتى كىتابىڭىزدا العاش پەسا جازىپ جۇرگەن كەزىڭىز جايلى ايتقان ەدىڭىز. «ەگدە تارتقان ساياساتكەردى» («The Elder Statesman») جازۋداعى تۇپكىلىكتى ويىڭىزدى ايتىپ بەرمەس پە ەكەنسىز؟
ەليوت: – مەن «ولەڭ جانە درامادا» ورىندالۋىن تىم اسىعا كۇتپەسەم دە، ءوزىمنىڭ ارماندارىم جايلى ايتقان ەدىم. مەنىڭ العاشقى قادامىم «وتباسىنداعىلاردىڭ قايتا باسقوسۋىنان» باستالدى. سەبەبى، «سوبورداعى كىسى ءولتىرۋ وقيعاسى» ءمالىم ءداۋىردىڭ ەرەكشە تۋىندىسى ەدى. ول ەرەكشە ءتىل قولدانۋ مانەرىمەن جازىلعان. بەينە باسقا ءبىر ءداۋىردىڭ ءتىلى سياقتى. بىراق بۇل مەن نىساناعا العان ماسەلەنى شەشە المادى. «وتباسىنداعىلاردىڭ قايتا باسقوسۋىن» جازعانىمدا ولەڭگە اسا ءمان بەرىپ، پەسانىڭ جالپى قۇرلىمىنا ءسال قاراعانىمدى كەيىنىرەك بايقادىم. ولەڭ جايىندا ايتسام، قۇرىلىمى كوڭىلدەگىدەي بولماسا دا، «وتباسىنداعىلاردىڭ قايتا باسقوسۋى» مەنىڭ ەڭ جاقسى جازىلعان درامالىق شىعارمام. «كوكتەيل باسقوسۋى» (The Cocktail Party) جانە «جەكە حاتشىنىڭ» (The Confidential Clerk) قۇرىلىمىمەن جۇمىس جاساعان كەزىمدە مەندە ونان ارمەن ىلگەرلەۋشىلىكتەر بولدى. دەگەنمەن، «كوكتەيل باسقوسۋىنىڭ» قۇرىلىمىنا اسا كوڭىلىم تولا قويمايتىن تۇستارى بار. مەن سياقتى شىعارماشىلىقپەن جان-تانىمەن اينالىساتىن ادام ءۇشىن، جوسپارمەن جازىلعان دۇنيەلەر كەي كەزدەرى ونشا ءساتتى شىعا بەرمەيدى. ونداي ساتتەردە جىگەرىڭ جاسىپ قالادى. ادامدار «كوكتەيل باسقوسۋىنىڭ» ءۇشىنشى اكتىسىن ەپيلوگقا ۇقساپ كەتكەن دەپ سىنعا العاندىقتان «جەكە حاتشىنىڭ» ءۇشىنشى اكتىسىنە جاڭا دۇنيەلەر قوسۋىما تۋرا كەلدى. بەلگىلى جاقتان الىپ ايتقاندا، «جەكە حاتشىنىڭ» قۇرىلىمى ءمىنسىز بولعاندىعىنان دا ادامدار ونى فارس دەپ ويلاپ قالادى. مەن اۋەلدە تەاتر ونەرىن تولىق مەڭگەرىپ، سونان سوڭ بارىپ ءوز بەتىممەن كەتۋدى ويلاعانمىن. ارقاشان الدىمەن زاڭدىلىقتى مەڭگەرمەس بۇرىن، ءوز بىلگەنىڭدى ىستەۋ اقىلدىلىق دەپ ويلامايمىن. «ەگدە تارتقان ساياساتكەردەگى» جىر جولدارى «جەكە حاتشىداعىدان» قۋاتتى بولسا دەپ ۇمىتتەنگەن ەدىم. مەنىڭ ويىمشا، بۇل ماقساتىما جەتە الماعان سياقتىمىن، بولاشاقتا دا جەتە قويۋىم ەكىتالاي. الايدا، العان باعىتىما ۇزدىكسىز قادام باسا بەرمەكپىن.
ءتىلشى: – «ەگدە تارتقان ساياساتكەردە» گرەكتىك ۇلگى بار ما؟
ەليوت: – بۇل پەسانىڭ ارتىندا «كولونداعى ەديپ» (Oedipus at Colonus) تۇر. الايدا، گرەك شىعارمالارىن ۇلگى تۇتۋدى قالامايمىن. ولاردى تەك ءوزىمنىڭ الىسقا اتتاناتىن ساتىمدەگى باستاپقى نۇكتەم دەپ ەسەپتەيمىن. «وتباسىنداعىلاردىڭ قايتا باسقوسۋىنىڭ» ءبىر وسال تۇسى – ول «ەۆمەنيدىگە» (Eumenides) تىم ۇقساپ كەتكەن. تۇپنۇسقانىڭ بوياۋىن اسا قانىق قىلعاندىعىمنان، حريستيان دىنىنەن بۇرىنعى جانە ودان كەيىنگى داۋىرلەردەگى كۇنا مەن ساۋاپقا دەگەن كوزقاراستاردىڭ ءوزارا شاتاسۋى كەلىپ شىققان. سول سەبەپتى، سوڭعى ءۇش شىعارمانى جازۋ بارىسىندا گرەك ميفتەرىن تابان تىرەر تياناق ەتىپ الدىم. ءبارىن ايت تا، ءبىرىن ايت ول ءداۋىردىڭ پەسالارىندا وتە ماڭىزدى جانە ماڭگىلىككە قالاتىن سيتۋاتسيالار بولادى. مەن وسى سيتۋاتسيالاردى پايدالانامىن دا، ودان ارمەن دامىتىپ، ءوز كەيىپكەرلەرىممەن جاڭا وقيعا جەلىسىن قالىپتاستىرامىن. بۇندايدا اۋەلگى نۇسقاسىنان كەمەلدەنە، دامي تۇسەدى. «كوكتەيل باسقوسۋى» مەن «الكەستيدانىڭ» (Alcestis) بالەندەي بايلانىسى جوق. سەبەبى، مەنىڭ ويىمدا مۇنداي ءبىر سۇراق تۋادى: الكەستيدا ءولىپ-تىرىلگەننەن كەيىن، ونىمەن ادمەتتىڭ (Admetus) ومىرلەرىندە نە وزگەرىستەر بولار ەدى؟ مەندە وسىنداي مەزەتتىك ايىرىلىسۋدان كەيىن ءبارى دە بۇرىنعىداي بولا الماس ەدى. «كوكتەيل باسقوسۋىن» جازا باستاعان كەزىمدە، وسى ەكى ادامدى نەگىزگە الا وتىرىپ، باسقا ءبىر كەيىپكەر سومداپ شىقتىم. پەساداعى باس كەيىپكەر سەليا اۋەلدە جاناما كەيىپكەر ەدى.
ءتىلشى: – 1932 جىلى ورتاعا قويعان تەورياڭىزدا پوەتيكالىق درامانىڭ بەس ساتىسى (ۋاقيعا، كەيىپكەر، ءسوز قولدانىس، ىرعاق، ماعىنا) تۋرالى ءسوز قوزعاعان ەدىڭىز. ءالى دە سول كوزقاراسىڭىزدى ۇستاناسىز با؟
ەليوت: – بۇل كۇندەرى ءوزىمنىڭ پوەتيكالىق دراما تۋرالى كوزقاراسىما، اسىرەسە، 1932 جىلدارداعىسىنا تىم قىزىعۋشىلىق تانىتپايمىن. پەسا جازۋعا ءتىپتى دە كوبىرەك ۋاقىتىمدى سارپ ەتكەننەن بەرى تەوريا تۋرالى ازىراق ويلاناتىن بولدىم.
ءتىلشى: – پوەزيالىق شىعارما جازۋمەن پەسا جازۋدىڭ اراسىندا قانداي ايىرماشىلىق بار؟
ەليوت: – مەنىڭشە، جازىلۋ ەرەكشەلىگىندە ۇلكەن ايىرماشىلىق بار. پەسانى كورەرمەن ءۇشىن، ال ولەڭدى كوبىنەسە ءوزىڭ ءۇشىن جازاسىڭ. بۇل ەكەۋى مۇلدە ۇقسامايدى. ارينە، ولەڭ جازىلعان سوڭ كوپشىلىك قىزىعۋشىلىق تانىتپاسا، ءوز كوڭىلىڭ دە كونشي قويمايدى. ولەڭ جازعان كەزدە ء«وز سەزىمىمدى سوزبەن بەينەلەدىم. بۇل مەنىڭ سول ساتتەگى كوڭىل-كۇيىمنىڭ بەينەلەنۋى» دەي الاسىڭ. ولەڭدى ءوز ناقىشىڭمەن جازاسىڭ. بۇل – وتە ماڭىزدى. ال، پەسا جازعان كەزدە اۋەل باستان جازىپ جاتقان دۇنيەڭنىڭ ەلدىڭ كورىپ، تاماشالاۋىنا ارنالاتىندىعىن ءبىلۋىڭ كەرەك. باستارى قوسىلمايتىن وسى ەكى جازۋ ءتاسىلىن ءبىر وزەكتى وي اياسىندا توعىستىرۋعا بولادى. شەكسپير وسى ەكى ارنانى توعىستىرا بىلگەن. ول پەسالارىن جازعاندا ساحنا، اكتەر جانە كورەرمەن بىرلىگىن مەڭگەرگەن. بۇنداي ورەگە جەتۋ شىنىندا كەرەمەت. مەندە بۇنداي سايكەستىك مىڭ دا ءبىر كەزدەسەدى.
ءتىلشى: – اكتەرلەر رولدەرىن جاتقا وقىعاندا تەكستى پوەزيالىق مانەردە وقۋى ءۇشىن ءوزىڭىز تىزگىندەپ وتىراسىز با؟
ەليوت: – بۇل جۇمىستى نەگىزىنەن، رەجيسسەرگە قالدىرامىن. ماڭىزدىسى – رەجيسسەردىڭ ولەڭدى سەزىنۋى. اكتەرلەرگە ولەڭدى ناقىشىنا كەلتىرە وقۋعا باستاماشىلىق ەتۋى جانە ونىڭ پروزالىق شىعارما وقۋدان قانشالىق ايىرماشىلىعى بار ەكەنىن انىق ۇعىندىرۋى كەرەك. اكتەرلەردىڭ ماعان قويار سۇراعى بولعان جاعدايدا عانا ءوزىم تىكەلەي جول نۇسقايمىن. ال ولاي بولماعان جاعدايدا، ولاردىڭ رەجيسسەردىڭ نۇسقاۋىمەن جۇرگەنى ابزال. ماڭىزدىسى – رەجيسسەرمەن ءبىر شەشىمگە كەلىپ العاننان كەيىن، ءبارىن سوعان تاپسىرىپ بەرۋ.
ءتىلشى: – ءسىز مەيلى ولەڭ نەمەسە باسقا شىعارماڭىز بولسىن، العاش قالام ۇستاعان كەزىڭىزبەن سالىستىرعاندا، سوڭعى كەزدەرى وقىرماندارىڭىزدىڭ كوبەيگەنىن سەزىنەسىز بە؟
ەليوت: – مەنىڭشە، مۇنىڭ ەكى ءتۇرلى سەبەبى بار. بىرىنشىدەن، «سوبورداعى كىسى ءولتىرۋ وقيعاسى»، «وتباسىنداعىلاردىڭ قايتا باسقوسۋى» مەن ء«تورت كۆارتەتتىڭ» جازىلۋ ءتاسىلى ۇقسامايدى. كەيىنگىسىنىڭ ءتىلىنىڭ قاراپايىمدىلىعى سونشالىق، بەينە وقىرمانمەن اڭگىمە دۇكەن قۇرعانداي. كەيىننەن جازىلعان ء«تورت كۆارتەت»، ء«شول» مەن «كۇلدى سارسەنبىگە» قاراعاندا، قاراپايىم ءارى تۇسىنۋگە جەڭىل. بۇل كۇندەرى كۇردەلى دۇنيەلەردى قاراپايىم جەتكىزۋدى مەڭگەردىم. ال ەكىنشى سەبەبى: تاجىريبە مەن تولىسۋ دەپ ويلايمىن. العاشقى كەزدەرى كوپ نارسە ايتقىڭ كەلگەنىمەن، دۇرىس ءتاسىل تابا المايسىڭ نەمەسە تۋرا ءسوز جانە ىرعاقپەن وقىرمانعا ويىڭدى ۇعىنىقتى قىلىپ جەتكىزە المايسىڭ. اقىن ءالى دە ءتىل قولدانۋدى ۇيرەنۋ ساتىسىندا جۇرگەن كەزدە مەڭ-زەڭ كۇي كەشەتىن كەزدەرى بولادى. بۇنداي كەزدەرى جازساڭ كۇردەلى تاسىلمەن جاز، بولماسا مۇلدە جازباي-اق قويعانىڭ ابزال. ء«تورت كۆارتەتتى» جازعان كەزىمدە «شولدەگى» ءستيلمدى قولدانا المادىم. ال، ء«شولدى» جازعان كەزىمدە ءوزىمنىڭ نە جازىپ وتىرعانىمدى ءوزىم تۇسىنەتىن-تۇسىنبەيتىندىگىممەن ەسەپتەسۋدەن دە قالعان ەدىم. بۇل دۇنيەلەردى ادامدار ۋاقىت وتە كەلە تۇسىنە باستايدى. ء«شول» مەن «ۋليسسكە» (Ulysses) دە بىرتىندەپ ۇيرەندى.
ءتىلشى: – ء«تورت كۆارتەتتى» ەڭ ۇزدىك تۋىندىڭىز دەپ قارايسىز با؟
ەليوت: – ءيا، جازعان سايىن قالامىم جورعالاي ءتۇستى. ءبىرىنشى بولىمىنەن ەكىنشىسى، ەكىنشى بولىمىنەن ءۇشىنشىسى ءساتتى شىقتى. ال، ءتورتىنشى ءبولىمى بارىنەن دە تاماشا جازىلدى. مۇمكىن، ءسال بوسىڭكىرەپ كەتكەن شىعارمىن.
ءتىلشى: – سىزگە ءبىر جالپىلاما سيپات العان سۇراق قويعىم كەلەدى; ونەر ورىنە ۇمتىلعان جاس اقىن قانداي ەرەجەلەرگە باعىنىپ، قانداي كوزقاراستى ۇستانعانى ءجون دەپ ويلايسىز؟
ەليوت: – مەنىڭشە، بۇعان جالاڭ كوزقاراس ءبىلدىرۋ وتە قاتەرلى. جاس اقىننىڭ ءبىر ولەڭىن تاڭداپ الىپ، سونان سوڭ ءاربىر دەتالىن كوزدە ۇستاي وتىرىپ، سىنعا الۋ كەرەك. قاجەت كەزىندە ونىمەن داۋلاسۋىڭ، وعان ءوز كوزقاراسىڭدى ايتۋىڭ كەرەك. ال، ەگەر دە تۇجىرىمداۋ كەرەك بولسا، ونىڭ وزىنە تۇجىرىمداتقىز. ادامداردىڭ جۇمىس ىستەۋ ماشىعى جانە اسەرى ۇقسامايدى. مەن ءوز تۇجىرىمىمنىڭ باسقا بارلىق اقىندارعا سايكەسەتىنىن، سايكەسپەيتىندىگىن بىلمەيمىن. ادامدارعا ءوز كوزقاراسىڭدى زورلاپ تاڭعاننان اسقان سوراقىلىق جوق.
ءتىلشى: – اقىندار ەش جۇمىس ىستەمەي، ۇيدە كىتابىن وقىپ، ولەڭىن جازىپ قانا جاتسا دەيتىن كوزقاراسقا قالاي قارايسىز؟
ەليوت: – جوق، بۇلاي بولعاندا... ءار ادام ءارتۇرلى كوزقاراستا عوي. ءاربىر ادام ءۇشىن جالاڭ ءبىر عانا جۇمىسپەن اينالىسۋ وتە قاتەرلى. ەگەر مەنى قۋ تىرلىك مازالاماي، بار ۋاقىتىمدى تەك جىر جازۋعا عانا ارناعانىمدا، شىعارماشىلىق عۇمىرىمدى باياعىدا اياقتاتىپ العان بولار ەدىم.
ءتىلشى: – نە ءۇشىن؟
ەليوت: – مەيلى ءباسپاسوز سالاسىندا، ءيا بولماسا، بانكتە جۇمىس ىستە، باسقا ىسپەن اينالىسۋ وتە پايدالى دەر ەدىم. ونىڭ ۇستىنە، شىعارماشىلىققا جەتكىلىكتى ۋاقىت بولە الماۋدىڭ ءوزى كەيدە ويىڭدى جيناقتاۋىڭا پايداسىن تيگىزەدى. بۇل مەنى كەلسىن-كەلمەسىن وتە كوپ جازۋدان ساقتايدى. مەن باسقا جۇمىس ىستەمەي، ۋاقىتىم جەتكىلىكتى بولعاندا، اسا كوپ جازىپ، ويىم شاشىراپ، شاشىلىپ قالۋدان قورقامىن، وسىدان قاۋىپتەنەمىن.
ءتىلشى: – امەريكا، انگليا جاس اقىندارىنىڭ ولەڭدەرىن مىندەتتى تۇردە قالدىرماي وقىپ وتىرۋعا تىرىساسىز با؟
ەليوت: – قازىر ويتپەيمىن. ءوزىم جۋرنال شىعارعان كەزدە رەتسەنزيالاردى قالدىرماي وقىپ، جاس تالانتتاردى ىزدەۋشى ەدىم. جاسىڭ ەگدەلەگەن سايىن جاس اقىنداردىڭ تالانتىن تانۋعا دەگەن قابىلەتىڭە ونشا سەنىڭكىرەمەي قالادى ەكەنسىڭ. بۇل جاعىندا وزىمنەن بۇرىنعىلاردىڭ ءىزىن قۋدان قورقامىن. ادەتتە، ۇزدىك شىعارمالاردى كورىپ قالسام، ءوزىم تالعامى جوعارى دەپ ەسەپتەيتىن جاس دوستارىما كورسەتىپ، پىكىرلەرىن تىڭدايمىن. ولاردىڭ تالعامىنان شىعىپ جاتقان جاعدايدا، ءوزىم وقىپ كورەمىن. جاستار مەن جاسامىستاردىڭ تاڭدايىنا بىردەي تاتىعان شىعارما ماڭىزدى تۋىندى سانالادى. كەي ساتتەرى بىرقاتار كەرەعارلىقتار دا بولادى. مەنىڭ سىرتقا تەپكىم كەلمەيدى. سەبەبى، ءوزىمنىڭ جاڭا تۋىندىم جارىق كورگەندە، باسقالار جاعىنان قاقپاي كورەدى. وعان باسقالاردىڭ شىعارمالارىنا ەلىكتەپ جازعان كوشىرمە دەپ قاراۋى دا مۇمكىن.
ءتىلشى: – ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، جاس اقىندار وسى عاسىردىڭ باس كەزىندەگى اقىنداردىڭ ەكسپەريمەنتاليزمىنەن جاپپاي باس تارتتى ما؟ ءسىز پوەزيانىڭ مىندەتتى تۇردە وزگەرىس تۋعىزۋمەن قاتار، ونداعى وزگەرىستى تەجەۋ ەكەندىگىن ايتقان ەدىڭىز؟
ەليوت: – سولاي. مەن ءار ون جىل سايىن ءبىر توڭكەرىس (revolution) بولۋىن قالامايمىن.
ءتىلشى: – ۇزدىكسىز العا ىلگەرلەۋدىڭ مۇمكىندىگىن ىزدەي بەرگەننەن گورى، كەرى توڭكەرىسكە بارۋدىڭ ىقتيمالدىعى بار ما؟
ەليوت: – جوق. ەشقانداي كەرى توڭكەرىستىك جايتتى بايقاي العان جوقپىن. ءداستۇرلى ۇلگىدەن ءبىر مەزەت الشاقتاعاننان كەيىن، ءداستۇرلى ۇلگىگە جاڭا تاجىريبە جاساۋعا اۋەستىگىڭ قايتا تۋىندايدى. ەكى ورتادان جاڭا دۇنيە وربىگەن جاعدايدا جاقسى شىعارما دۇنيەگە كەلەدى. بۇل كونەنى قايتالاۋ ەمەس، قايتا ونى جاڭارتۋ. كەرى توڭكەرىس، ءيا، كەرى شەگىنۋ بولىپ تا ەسەپتەلمەيدى. كەيدە ءمالىم وڭىرلەردىڭ پوەزياسى گەورگيان (Georgian) داۋىرىنە دەيىن كەتەتىن جايتتەر ورىن الىپ قالادى. دەگەنمەن، حالىق اراسىنان وتكەن ءداۋىر ۇلگىلەرىن جانى سۇيەتىندەر شىعىپ: «بارەكەلدى، ناعىز ولەڭ قايتا جارىققا شىقتى»، – دەۋى ابدەن مۇمكىن. وسى زامان جىرلارىن ۇناتاتىندار دا تابىلادى. جاسامپازدىققا تولى شىعارمالار قابىلداۋعا اۋىر سوعاتىندىقتان، ولار كوبىنەسە جەڭىل شىعارمالاردى وقۋعا تۋرا كەلەدى. دەگەنمەن، جاستاردىڭ شەگىنشەكتەي بەرۋى تىم دۇرىس ەمەس دەپ ويلايمىن. بۇل ارادا جاستاردىڭ اتىن اتاماق ەمەسپىن. جاستارعا جار سالىپ (جارياعا) باعا بەرگەندى ۇناتپايمىن. ولاردىڭ ەڭ ۇزدىك تۋىندىلارىنىڭ ءوزى وسى عاسىردىڭ باسىندا جازىلعان شىعارمالارداي تابان تىرەپ تۇرا الماسا، وندا ونىڭ بالەندەي دامۋشىلىقتىڭ بولماعانى دا.
ءتىلشى: – اقىن رەتىندە سىزگە سىنشىلىق قانداي دا ءبىر كومەگىن تيگىزدى مە؟
ەليوت: – تىكەلەي كومەگى جايلى ايتسام: وزىمە اسەر ەتكەن نەمەسە ءوزىم قۇرمەتتەيتىن اقىندار جايلى سىن جازۋ كوكىرەگىمدەگى اسەردى ءتىپتى دە ايقىنداي، ناقتىلاي تۇسەدى. بۇل – وتە تابيعى قۇبىلىس. مەن ەڭ جاقسى سىن ماقالالارىمدى كوبىنەسە وزىمە زور اسەر قالدىرعان اقىندار جايلى جازدىم. ول اسەر كوكىرەگىمە ولار تۋرالى سىن جازۋدان بۇرىن ۇيالاعان بولۋى ابدەن مۇمكىن. ولاردىڭ قۇنى جالپىلاي بەرگەن باعالارىمنان الدەقايدا جوعارى بولسا كەرەك.
ءتىلشى: – 1954 جىلى «اقىن اينالاسىنداعى ناقتىلى قولدانىستاعى ءتىلدى ماتەريال ەتىپ الادى» دەپ جازعان ەدىڭىز. كەيىنىرەك تاعى: «ولەڭنىڭ اۋەزى كۇندەلىكتى قولدانىستاعى ءتىلدىڭ ىرعاعىندا جاسىرىنىپ جاتادى»، – دەپ جازدىڭىز. وسى ەكىنشى ايتىلعان سوزىڭىزدەن كەيىن ولشەمگە تۇسكەن BBC اعىلشىن ءتىلىن سىنعا الدىڭىز. سوڭعى ەلۋ جىلدا، ءتىپتى ودان دا ۇزاق ۋاقىتتان بەرى، ساۋدا-ساتتىقتىق ءتۇس العان ءتىل قولدانۋ مانەرى تىلىمىزگە ىقپال ەتە باستادى. ءسىز اۋىزعا العان BBC اعىلشىن ءتىلى جەكە تەلەارنالار مەن تەلەۆيدەنيەنىڭ كومەگىندە قولدانىستاعى تىلىمىزگە اسەرىن ارتتىرا ءتۇستى. بۇل اقىنعا قيىندىقتار اكەلە مە جانە ونىمەن كۇندەلىكتى قولدانىستاعى ءتىلدىڭ اراقاتىناسىنا نۇقسان كەلتىرە مە؟
ەليوت: – جاقسى تۇيىندەدىڭىز. ءوزىڭىز ايتقانىڭىزداي، ارينە، قيىندىقتار تۋىنداتادى.
ءتىلشى: – مەن مۇنى ءوزىڭىزدىڭ تۇيىندەگەنىڭىزدى قالار ەدىم...
ەليوت: – ەندەشە، تۇيىندە دەسەڭىز، تۇيىندەپ كورەيىن. مەنىڭ ويىمشا، قازىرگى اقپارات قۇالدارى از ساندى ادامداردىڭ ءتىل قولدانىسىن كوپشىلىككە زورلاپ تاڭۋدا. مۇنىڭ جاعدايدى ءتىپتى دە كۇردەلىلەندىرىپ وتىرعان جايى بار. تەلەديداردىڭ اسەرى قانشالىق ەكەنىن بىلمەيمىن. بىراق راديو حالىققا ۇلكەن اسەرىن تيگىزىپ وتىر.
ءتىلشى: – ءسىز اۋىزعا العان كۇندەلىكتى قولدانىستاعى ءتىلدىڭ كۇندەردىڭ ءبىر كۇنى تۇگەلدەي جويىلىپ كەتۋى مۇمكىن بە؟
ەليوت: – بۇل – تىم قاسىرەتتى جايت. الايدا، سولاي بولۋى ابدەن مۇمكىن.
ءتىلشى: – يەيتس تۋرالى ايتقان ءسوز لامىڭىزگە قاراعاندا، ول كىسىمەن جۇزدەسكەن سەكىلدىسىز...
ەليوت: – كەزدەسىپ تۇردىم. ول كىسى وتە مەيىرىمدى، جاستارعا قۇرداسىنداي تەڭ دارەجەدە قارايتىن. كەزدەسۋ كەزىندەگى بالەندەي ءبىر ەرەكشە جايت ەسىمدە قالماپتى.
ءتىلشى: – ءسىز ولەڭدەرىڭىزدى امەريكا ادەبيەتىنىڭ داستۇرىنە ساي كەلەدى دەپ ەسەپتەيتىنىڭىز جايلى ەستىگەن ەدىم. سەبەبىن ءتۇسىندىرىپ بەرە الاسىز با؟
ەليوت: – مەن ولەڭدەرىمنىڭ انگلياداعى ءوز بۋىنىمنىڭ شىعارمالارىنان گورى، امەريكاداعى الدىڭعى بۋىن اقىندار جاسامپازدىعىنا جاقىنىراق ەكەنىن ايتقان ەدىم. مەن مۇنى كەسىپ ايتا الامىن.
ءتىلشى: – ولەڭدەرىڭىزدىڭ امەريكانىڭ وتكەن ءداۋىر ادەبيەتىمەن بايلانىسى بار دەپ ويلايسىز با؟
ەليوت: – سولاي. بىراق مۇنى بۇدان ارى انىقتاپ ايتىپ بەرە المايمىن. ەگەر انگليادا تۋىپ، كەيىن امەريكاعا قونىس اۋدارعان بولسام، جاعداي باسقاشا بولار ەدى. بۇل ءبىر تۇسىندىرۋگە قيىن، كۇردەلى جاعداي. بىراق ارينە، سەزىمنىڭ قاينار كوزى امەريكادا جاتىر.
ءتىلشى: – سوڭعى ساۋالدىڭ كەزەگى كەلگەن سياقتى. ون جەتى جىلدىڭ الدىندا: «ادال اقىنداردىڭ ەشبىرى ءوز شىعارماسى قۇنىنىڭ ماڭگىلىگىنە سەنبەيدى. ولار ءوزىنىڭ بار ءومىرىن ءونىمسىز ىسكە سارپ ەتۋى دە ابدەن مۇمكىن»، – دەگەن ەدىڭىز. قارتتىقتىڭ اۋىلىنا اياق باسقان بۇل كۇندەرى دە سول كوزقاراستاسىز با؟
ەليوت: – مۇمكىن، بۇعان سەنىمدى ادال اقىندار دا بار شىعار. بىراق مەن ولاي (سەنىمدى) ەمەسپىن.
سۇحباتتاسقان
دونالد حالل (Donald Hall).
اعىلشىن تىلىنەن اۋدارعان
قالاۋ سالەمەتبايۇلى.
Abai.kz
