(اڭگمە)

...كەشە عانا كوكتەم ەدى...

            قازان وتپەي، قار جاۋدى. قاراشا كەلمەي، قاز قايتتى. وراي دا بوراي سوعىپ جاۋعان قار ارالاس جاڭبىر ءۇش كۇندە سارى التىنداي جاپىراقتاردى توناپ، اعاشتاردى جالاڭاشتاپ تاستادى. قاباعىنان قار جاۋعان كۇز، قاھارلى قىسقا ۇلاستى.

     جۇلدىز سونبەي اتقا قونعان ەرمەك بىردەن Cارمانتايداعى جىلقىشىلاردىڭ قوسىنا تارتتى. تىزگىندى قىمقىرا ۇستاعان جىگىت تاقىم قىسقانى سول ەدى، جەمدە تۇرعان كۇرەڭ سار جەلدى. تاڭ اعارماي جولدى ءوندىرىپ العىسى كەلدى. جىلى تامنان شىعىپ بايقاماپتى، كۇن جەلسىز، اشىق بولعانمەن، اياز ەكەن. كۇرەڭنىڭ جۇمىر تۇياعى تيگەن قار سىقىر-سىقىر ەتەدى. ءجىپسىپ تەر شىعا باستاعان اتتىڭ تاناۋى، قۇلاقشىنى، ومىراۋى قىراۋلانا باستاپتى. ەشتەڭە ۇمىتقان جوقپىن با دەپ ويلاعان جىگىت: قولعابىن شەشىپ، قوينىنا قول سالدى. اقشا ورنىندا ەكەن. سيپاپ قويدى. ەردىڭ ارتقى قانجىعاسىنداعى شاعىن قورجىنىن ۇستادى. ۇستادى دا سەنبەي، بۇرىلىپ كوردى. ارتىنا بۇرىلعاندا ءبىر-اق كوردى، ءيتى ىلەسىپ كەلە جاتقانىن. «مىنا كۇندە بۇعان نە جوق؟» دەپ ويلادى. كۇشىگىنەن اسىراعان، قايدا بارسا دا سوڭىنان قالمايتىن اقتوسكە ءىشى جىلىپ قالدى. بۇل كەلگەندە جىلقىشى ەكى جىگىت ەندى تۇرىپ جاتىر ەكەن.   

      - تاڭ اتپاي استىڭنان سۋ شىقتى ما؟-دەدى قۇرداسى اقىش.

       - سوعىم كەزىندە اساۋعا بۇعالىق سالعاننان سەندەردى ۇستاۋ قيىن" دەدى ەرمەك.

        - قۇرداسىڭ، قاتىردى، - دەپ ءماز بولدى شۇكىر.

كەڭ، ەكى بولمەلى ۆاگون قوسقا وت جاعىلدى. جىگىتتەر شاي قويدى. شاعىن داستارحانعا تۇننەن قالعان جىلقىنىڭ جىلى-جۇمساعى تارتىلدى. ەت تۋراپ وتىرعان اقىش ەرمەككە قۋلانا قاراپ: - "بىردەڭەڭ جوق پا؟" دەدى.

- ساعان ەتتەن باسقا نە كەرەك؟-دەپ كۇلدى ەرمەك. سوزگە ارالاسقان شۇكىر: - ءجون بىلەتىن جىگىتتەر ءداستۇردى بۇزبايدى، - دەپ قاعىتتى. بۇدان ارتىق كۇتتىرۋگە بولمايتىنىن بىلگەن ەرمەك قولىن ءسۇرتتى دە، ەردىڭ قانجاعاسىنداعى شاعىن قورجىنىن الىپ كەلدى.

 - باسە، - دەپ ەكى جىلقىشى ءبىر-بىرىنە كوز قىستى. مال مەن باستىڭ اماندىعىن، سوعىمنىڭ شۇيگىن بولۋىن تىلەپ، ۇشەۋى ەكى بوتەلكەنىڭ باسىنا سۋ قۇيدى.                           سارمانتايدىڭ قالىڭ اعاشىن اينالا جايىلعان جىلقىنى ۇشەۋى تەز جيدى. ءۇيىر-ءۇيىر شۇرقىراعان جىلقى جىگىتتەرگە قانات ءبىتىردى.

         - قازاقتىڭ رۋحىن وياتام دەسەڭ، جىلقى باققىز، - دەدى جيرەن قاسقا ايعىردىڭ ۇستىندە شىرەنىپ تۇرعان شۇكىر.

       - قازاقتىڭ رۋحىن جويام دەسەڭ، دوڭىزدىڭ ەتىن جەگىز، - دەپ شەشەنسىدى اقىش. قاراپ قالۋدى ار ساناعان ەرمەك: - ەر قاناتى – ات!- دەپ ايقاي سالدى.

        - فيلوسوفياسىن قارا، - دەپ كۇلدى اقىش.    

       - دالانىڭ اكادەمياسىنان مىقتى اكادەميا جوق، - دەدى، ەرمەك.

- ءبىر اياق قىمىزدىڭ ەكى اياق جەلىگى بار، ونىڭ ۇستىنە جىلقىنىڭ جەلىگىن قوس، كەتتىك، - دەدى شۇكىر.

      - ال، سوعىمىڭدى تاڭدا، قولىڭدى قاقپايىق قۇرداس، كورسەت!- دەدى اقىش. ەرمەكتىڭ كوزى جىرا تارتىپ تۇرعان كوكالا دونەنگە ءتۇستى. جىلقى جيناپ جۇرگەندە كورگەن. كەمىندە ءۇش ەلى. جەمگە بايلانباعان، ارقانىڭ اق جەلەۋى مەن اق جۋسانىن تاڭداپ جەگەن، سۋدىڭ تۇنىعىن ىشكەن جىلقىنىڭ ەتى ءدارى. «سوعىم سويساڭ، وسىندايىن سوي، اۋزىڭنان ماي كەتپەيدى» دەپ ويلاعان.

          - ەندەشە، جومارت قۇرداسىم، ا -ن -ا -ۋ كوكالا دونەن، - دەپ قامشىسىمەن نۇسقادى.

         - قايسى؟-دەدى اقىش. تاعى كورسەتتى. شۇكىر، ءىش تارتىپ قالدى. ات بولاتىن جىلقى. كوكالا ايعىردىڭ تۇقىمى. اقشا دا كەرەك! قاسقىر جەپ كەتەتىن ءبىر تاي.  اۋىلداس، سىيلاس وسى ءبىر اڭقىلداق جىگىتتى جاقسى كورەدى. قولىن قاعۋعا ۇيالدى. "ۇستا!" - دەپ اقىشقا قارادى. ورمەلى قايىس ارقانىن ەردىڭ استىنان، قۇرىعىن سۇيرەتىپ جانىنان تاستامايتىن اقىش التى ءجۇز جىلقىدان تاڭداپ مىنگەن كەر توبەلدى تەبىنىپ قالدى. شالت قيمىلدى جۇيرىك پەن شاپشاڭ جىگىت كوكالانىڭ قىل تاماعىنا ارقاندى سالىپ تاقىمداي قويدى. قۇرىق تيمەگەن كوكالا تىك شاپشىپ، تۋلاپ بارىپ، شەگىنشەكتەي تارتتى. قارۋلى جىگىت تاقىمىنا ۇيرەنگەن كانىگى ات اساۋدى تىرپ ەتكىزبەدى. اتتان سەكىرىپ تۇسكەن ەكەۋ كوكالانى قۇلاقتاپ، نوقتالاپ، ارقانمەن ەزۋلەپ، ماتاپ تاستادى، ءۇش جىگىت قاتارلاسىپ، قارا قوسقا بەت الدى...

        قىستىڭ قىسقا كۇنى ەڭكەيگەندە سوعىم جىلقىنى قوسارعا العان ەرمەك ازناباي اۋىلىنا ءجۇرىپ كەتتى. اياز كۇشەيىپ، اق جورعا بوران سوعا باستادى. جەتەك بىلمەيتىن شۋ اساۋ كوكالا قوسارعا جۇرمەي قينادى. سوعىمعا سوياتىن مالدى ءوزى دە قاتتى قينامادى. قىزىلماي بوپ كەتسە، ەتىندە ءدام بولمايدى. سىعىرايىپ اي تۋعاندا، بوران ۇدەپ كەتتى. جول ءالى الىس. سوعىمعا سەمىز جىلقى الىپ، توق كوڭىل قايتقان جىگىت قۇبىلىپ بارا جاتقان اۋا رايىنا ءمان بەرمەدى. باتىستى باعدارلاپ، كوكالانى ساۋىردان قاعىتىپ تارتا بەردى.             ىمىرت تۇنگە اۋىستى. كۇشەيگەن بوراننان باعىتتى بولجاۋ قيىنداي ءتۇستى. جىگىت ەندى عانا قوبالجي باستادى. ساسقاندا ءيتتىڭ ءوزى ەس ەكەن. اقتوستىڭ ەرگەنىنە قۋاندى. ءبىر شوق اعاشتىڭ تۇبىنەن وتە بەرگەنى سول ەدى، باران ەتكەن بىردەڭە زۋ ەتتى. اقتوس ارس ەتىپ تۇرا ۇمتىلدى. كوكالا ۇركىپ سەكىرىپ، بەيقام كەلە جاتقان جىگىتتى ات باۋىرىنا ءتۇسىرىپ كەتتى. كۇرەڭ ات قوسىلا ۇرىكتى. كۇرەڭنىڭ باۋىرىنا تۇسكەن ەرمەك كوكالانىڭ ارقانىنان ايىرىلماي قويدى. ۇركىپ شاۋىپ كەلە جاتقان ەكى ات ودان سايىن ۇرىكتى. ەكى ات قوسارلانا بەرگەندە كوكالا تەۋىپ ءوتتى. اياعى ەرمەكتىڭ جامباسىنا ءتيدى. ەسى اۋعان جىگىت دومالاپ جەرگە ءتۇسىپ قالدى. كۇرەڭ مەن كوكالا قوسارلانىپ، بەتى اۋعان جاققا شاۋىپ، قاراڭعىعا ءسىڭىپ كەتتى.

      ...ەرمەك ەسىن جيعاندا يەن دالادا جاتىر ەكەن. تۇرماق بوپ قانشا ۇمتىلسا دا، تۇرا المادى. ءتىپتى بار كۇشىن ساپ كورىپ ەدى، باسى اينالىپ، كوزى قاراۋىتتى. وڭ جاق جامباسى كوتەرتپەيدى. جامباسىنىڭ سىنعانىن ءبىلدى. كوزىنە جاس ءۇيىرىلدى. تۇبىمە جەتتىڭ عوي، قۋ تالاق، قۋ تاماق!-دەپ ايقاي سالدى. يەسىنىڭ اششى داۋىسىن ەستىگەن اقتوس قىڭسىلاپ اتىپ تۇرىپ، جۇگىرىپ كەلدى. كەلدى دە ەرمەكتى اينالا يىسكەپ، قىڭسىلاپ بەتى-اۋزىن جالادى. جىگىت توڭعانىن سەزدى. قالايدا ولمەۋىم كەرەك دەپ ويلادى... سىنعان جامباسىن سۇيرەتىپ، بوران مەن ايازعا قاراماي العا ۇمتىلدى. اقتوس قىڭسىلاپ شىر اينالىپ جۇگىرىپ ىلەسىپ وتىردى. ءجۇرىسى تۇك ونبەدى. قايدان ءونسىن! دەنەسى مۇزداپ بارادى. سۇيرەتىلىپ، ءبىر جامباستاپ جۇرە بەردى. سىڭعان اياعى باسىندا قاقساپ جان تاپتىرماپ ەدى، ەندى كۇپ بوپ ءىسىپ، مۇزداپ جانسىزداندى. ەڭبەكتەي-ەڭبەكتەي قولدىڭ قارى تالدى. توڭعان قولى قوقيىپ، ەندى تىرەپ جۇرۋگە جارامادى. ۇيقى دا قىسىپ بارادى. قاس قىلعانداي بوران باسەڭدەپ، اياز كۇشەيىپ كەتتى. ءبىر جامباسپەن شالقالاي جاتقان ەرمەك اسپانعا قارادى. كوزىنە بەرەكەسى كەتكەن ەلدەي ءار جەردە سەلدىرەگەن جۇلدىزدار كورىندى. اي بۇگىن سەكپىلدەنىپ تۋىپتى. وتكەن كۇندەرى كوز الدىنا ەكرانداعى كينوداي بىرىنەن كەيىن ءبىرى كەلە بەردى، كەلە بەردى...

     ىسىك پەن ۇسىك شالعان دەنەسى قوزعالۋعا كونبەدى. قانشا جاتقانى بەلگىسىز، مۇزداپ جاتقان دەنەسى ەندى ىسي باستادى. اسپانعا تەسىلىپ جاتىپ ءتاتتى كۇي كەشتى. ۇيقى قىستى. قانشا ۇيىقتامايىن دەسە دە، كوزى جۇمىلا بەردى. كوزىن كۇشپەن اشىپ، «اقتوس» دەپ ىڭىرسىدى. اقتوس قاسىندا جاتىر ەكەن، قىڭسىلاپ بەلگى بەردى. موينىن بۇرىپ اقتوسكە قاراپ ەدى: باسىن ەكى اياعىنىڭ ۇستىنە قويىپ، يەسىنە قاراپ جاتىر ەكەن. جانارىنا جانارى ءتۇيىسىپ قالدى. ءيتتىڭ كوزىنە جاس تولىپ كەتىپتى. ەرمەك كوزىن تايدىرىپ اكەتتى. سوڭعى رەت اسپانعا قارادى.

...ءبىر جۇلدىز اعىپ ءتۇستى...

«ەسى كىرەسىلى-شىعاسىلى بوپ جاتىپ ەرمەك: "اقتوس، ءبارىمىز دە سەن سەكىلدى يەمىزگە، دوسىمىزعا، ەلىمىزگە ادال بولساق قوي" - دەپ ىڭىرسىدى. ۇيقى جەڭدى. ول ۇيىقتاپ كەتتى. قايتىپ ەشقاشان ويانعان جوق. اقتوس ۇزاق ۇلىدى...            قيمىلسىز جاتقان يەسىن كۇزەتىپ، قۇزعىن-قارعانى قۋىپ اقتوس بەس كۇن جاتتى. كۇرە جولعا دا قاراي-قاراي كوزى تالدى. ارقانىڭ ايازى سىنبادى. اش يت سۋىق ءوتىپ ابدەن السىرەدى. التىنشى كۇنى ەرمەكتىڭ سۋىق دەنەسىنە باسىن قويىپ، اقتوس تە ماڭگىلىك ۇيقىعا كەتتى.

...ولار دوس ەدى...

Abai.kz