قازاقستانداعى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن قارقىن العان ۇردىستەردىڭ ءبىرى ءدىنتانۋ ماماندارىن دايارلاۋ بولىپ تابىلادى. ەلىمىزدەگى ءدىنتانۋ ماماندارى باكالاۆريات، ماگيستراتۋرا جانە دوكتورانتۋرا دەڭگەيلەرىندە دايارلانادى.

دىنتانۋلىق ءبىلىم تاريحى 1992 جىلى العاش رەت ق.ا.ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىندە ء«دىن جانە ەركىن ويلاۋ» ماماندىعىنىڭ اشىلۋىنان باستاۋ الادى. قازىر ءدىنتانۋ باكالاۆرلارىن ەلىمىزدەگى ل.ن گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءدىنتانۋ كافەدراسى، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلوسوفيا عىلىمدارى جانە ءدىنتانۋ كافەدراسى، ە.ا.بۋكەتوۆ اتىنداعى قاراعاندى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلوسوفيا جانە مادەنيەت تەورياسى كافەدراسى، «نۇر-مۇباراك» مىسىر يسلام مادەنيەتى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءدىنتانۋ كافەدراسى، ق.ا.ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءدىنتانۋ جانە تەولوگيا كافەدراسى، شەت تىلدەر جانە ىسكەرلىك كارەرا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءدىنتانۋ فاكۋلتەتى دايارلايدى.

قاراعاندى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنەن وزگە اتالعان وقۋ ورىندارىندا ءدىنتانۋ ماماندىعى بويىنشا ماگيستراتۋرا اشىلعان. ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى مەن «نۇر» قازاق-ەگيپەت يسلام ۋنيۆەرسيتەتى ءدىنتانۋ ماماندىعى بويىنشا PhD دوكتورلارىن دايارلايدى.

قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى تاراپىنان ء«دىنتانۋ» ماماندىعىنا جىل سايىن 65 مەملەكەتتىك گرانت ءبولىنىپ كەلگەن بولاتىن. 2013-2014 وقۋ جىلىنان باستاپ، وقۋ گرانتى 77-گە كوبەيتىلدى. جەكەلەگەن وقۋ ورىندارى ءوز گرانتتارى ارقىلى ءدىنتانۋشىلاردىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىنىڭ اقىسىز ءبىلىم الۋىن قامتاماسىز ەتۋدە.

جالپى ءدىنتانۋدىڭ ءوزى باستاپقىدا ءپان رەتىندە باتىس ەلدەرىندە تەولوگياعا قارسى كوزقاراستار نەگىزىندە قالىپتاسقانى بەلگىلى. اتالعان ءپاندى قالىپتاستىرۋ مەن دامىتۋ ۇدەرىسىندە بىرتە-بىرتە ەكى جەتەكشى باعىت قالىپتاستى. ءبىرىنشى باعىتتى ۇستانۋشىلار ءدىنتانۋدى ءدىن تۋرالى (سىرتتاي) وقىتاتىن ءپان رەتىندە قابىلداسا، ەكىنشى باعىتتاعىلار ءدىنتانۋدى ءدىن ارقىلى (تەولوگيالىق تۇرعىدان) وقىتاتىن ءپان رەتىندە قابىلدايدى. قازاقستاندىق ءبىلىم ستاندارتتارىندا ءدىنتانۋ ءدىن تۋرالى (سىرتتاي) وقىتاتىن ءپان رەتىندە نەگىزدەلگەن، ال جالپى وقىتۋ ۇدەرىسىندە ۇستازدار قاۋىمىنىڭ ءدىني جانە دىنتانۋلىق ءبىلىمدى ۇشتاستىرۋ مۇمكىندىگىنە قاراي ەكى كوزقاراس ارالاس كورىنىس تاپقان دەۋگە بولادى. بۇل ەڭ الدىمەن ءدىنتانۋ ءپانىن وقىتۋعا دەگەن تۇجىرىمدامالىق كوزقاراسىنىڭ ايقىندالماۋىنىڭ سالدارى بولىپ تابىلادى. وسى ورايدا ءدىنتانۋ ءپانىن وقىتۋدا نەنىڭ ماقسات ەتىلەتىنى، ونىڭ قانداي ءپان بولۋى قاجەتتىگى مەملەكەت تاراپىنان ناقتىلانۋعا ءتيىس.

ءدىنتانۋ ماماندارىن دايارلاۋدا قازىر ء«دىنتانۋشى – ءدىنتانۋ ءپانىنىڭ وقىتۋشىسى»، ء«دىنتانۋشى – مەملەكەت-ءدىن قاتىناستارى بويىنشا ساراپشى»، ء«دىنتانۋشى – يسلام تەولوگياسى بويىنشا ساراپشى»، ء«دىنتانۋشى – حريستيان تەولوگياسى بويىنشا ساراپشى»، ء«دىنتانۋشى – جاڭا ءدىني اعىمدار بويىنشا ساراپشى»، ء«دىنتانۋشى-تەورەتيك» بەيىندىك باعىتتارى قالىپتاسقان. اتالعان ماماندانۋ بەيىندەرى نەگىزىنەن ق.ا.ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتى مەن ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە تولىعىمەن قامتىلعان. قازۇۋ-دە سونىمەن قاتار ءدىنتانۋ ماگيسترانتتارى بولاشاقتا وندىرىسكە جىبەرىلەتىن بەيىندىك باعىت بويىنشا جانە عىلىمي قىزمەت پەن جوعارعى وقۋ ورىندارىنا وقىتۋشىلىققا جىبەرىلەتىن عىلىمي-پەداگوگيكالىق باعىت بويىنشا دايارلانادى.

ء«دىنتانۋ» ماماندىعىن وقىتۋ ۇدەرىسى بارلىق وقۋ ورنىندا مەملەكەتتىك ءبىلىم ستاندارتتارىنا سايكەس جۇرگىزىلەدى. دەگەنمەن وقۋ ۇدەرىسىندە بىرىزدىلىكتىڭ ساقتالماۋىنا تومەندەگىدەي جايتتار اسەر ەتۋدە:

- وقۋ باعدارلامالارىندا بىرىزدىلىكتىڭ بولماۋى;

- نەگىزگى وقۋ قۇرالدارى مەن قوسىمشا ادەبيەتتەردىڭ ءار الۋان بولۋى;

-    وقىتۋشىلاردىڭ دايىندىق دەڭگەيىنىڭ اركەلكىلىگى;

-    كافەدرالاردىڭ مامانداندىرۋ باعدارىنىڭ ارتۇرلىلىگى.

ءدىنتانۋ كافەدرالارى قىزمەتىندەگى نەگىزگى ماسەلەلەر جوعارى وقۋ ورىندارىنا بەرىلەتىن اكادەميالىق ەركىندىكتەن تۋىنداعان وقۋ باعدارلامالارىندا بىرىزدىلىكتىڭ ساقتالماۋى، وقۋلىقتار مەن وقۋ قۇرالدارىنىڭ مازمۇنى تۇرلىشە بولۋى، ساراپتامادان وتپەگەن وقۋلىقتاردىڭ ەركىن قولدانىسقا ەنگىزىلۋى، اتالعانداردىڭ سالدارىنان ءدىنتانۋشى مامانداردىڭ دايارلىق دەڭگەيىنىڭ تۇرلىشە قالىپتاسۋى بولىپ تابىلادى. سونىمەن قاتار ءدىنتانۋ ءپانىنىڭ وقۋ ادەبيەتتەرىنىڭ ساناۋلى بولۋى، نەگىزىنەن ورىس ءتىلدى جانە قازاقستاندا ەمەس، الىس-جاقىن شەتەلدەردە دايارلانعان ادەبيەتتەردەن قۇرالۋى، ەلىمىزدەگى ناقتى ءدىني احۋال ەرەكشەلىكتەرىن قامتي الماۋى، ءدىن ماسەلەلەرىنە قاتىستى وبەكتيۆتى كوزقاراسپەن ەمەس، كوبىنە اتەيستىك تۇرعىدان جازىلۋى سالدارىنان يدەولوگيالىق جۇيەلىلىك پەن لوگيكالىق بىرىزدىلىك قالىپتاسپاي وتىر. بۇل ورايدا دىنتانۋلىق ءبىلىمنىڭ قازاقستان قوعامى ءۇشىن سالىستىرمالى تۇردە العاندا جاڭا سالا بولىپ تابىلاتىنىن، ءپان رەتىندە ادىستەمەلىك تۇرعىدان ءتيىستى دەڭگەيدە قالىپتاسپاعانىن، عىلىمي-تانىمدىق كۇردەلىلىگىن جانە يدەولوگيالىق تۇرعىداعى وزەكتىلىگىن ەسكەرە وتىرىپ، اتالعان پانگە قاتىستى بارلىق وقۋ باعدارلامالارىن، وقۋلىقتار مەن وقۋ قۇرالدارىن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە قاراستى رەسپۋبليكالىق «وقۋلىق» ورتالىعىنىڭ جانە اگەنتتىكتىڭ ساراپتاماسىنان وتكىزۋ تەتىكتەرىن قالىپتاستىرۋ ماڭىزدى.

وقىتۋشىلار قۇرامىنا قاتىستى نەگىزگى ماسەلە ءدىنتانۋ ماماندىعى بويىنشا بازالىق پاندەردەن ءدارىس بەرەتىن ۇستازداردىڭ كوپشىلىگىنىڭ فيلوسوفيا، مادەنيەتتانۋ، ت.ب. سالا ماماندارى بولۋىندا. اتالعان ۇستازداردىڭ ءدىني قاتىناستار سالاسىندا دا ءبىرشاما تاجىريبەلەرى قالىپتاسا باستاعانىمەن، بازالىق بىلىمدەرىنىڭ وزگە سالادان بولۋى ءدىنتانۋ ءپانىنىڭ ءوز دەڭگەيىندە وقىپ-ۇيرەنىلۋىنە مۇمكىندىك بەرمەيدى. دەگەنمەن سوڭعى ەكى-ءۇش جىل كولەمىندە ءدىنتانۋ ماگيسترلەرىنىڭ دايارلانىپ، جوعارعى وقۋ ورىندارىندا ءدارىس بەرە باستاۋىنىڭ يگى ىقپالى بايقالادى.

ءدىنتانۋ ءپانىنىڭ وتاندىق ماماندار جەتىسپەيتىن جەكەلەگەن وقۋ باعدارلامالارىن وقىتۋ ءۇشىن قازىر شەتەلدەن ماماندار شاقىرۋ ۇدەرىسى جولعا قويىلعان. حالىقارالىق تاجىريبە الماسۋ جانە ءبىلىم كۋرستارىنىڭ مازمۇنىن بايىتۋ تۇرعىسىنان بۇل ۇدەرىس وتە ماڭىزدى. دەگەنمەن شاقىرىلاتىن ماماننىڭ مەملەكەتتىك نەمەسە ورىس ءتىلىن يگەرمەۋى، اۋديتوريانىڭ اعىلشىن تىلىنە جەتىك بولماۋى سالدارىنان وقۋ ۇدەرىسىنىڭ سوزىلمالى سيپات الىپ، قيىندىقپەن يگەرىلۋى وزىندىك سالدارلار تۋىنداتۋدا.

ءدىنتانۋ كافەدرالارىنىڭ بىرقاتار وقۋ ورىندارىندا فيلوسوفيا عىلىمدارى، مادەنيەت تەورياسى، تەولوگيا ماماندىقتارىن قاتار الىپ ءجۇرۋى اتالعان باعىتتارعا بەلگىلى ءبىر دارەجەدە بەيىمدىلىكتى اڭعارتادى. بۇل، ارينە، ماماندانۋ ۇدەرىسىنىڭ كەمشىلىگى ەمەس، وزىندىك ەرەكشەلىگى دەپ تانۋعا بولاتىن جايت. دەگەنمەن كافەدرالارعا توپتاسقان ۇستازداردىڭ بەيىندىك باعىتى ءدىنتانۋ پانىنە دەگەن وزىندىك كوزقاراس پەن وقىتۋ ادىستەمەسىن ايقىندايتىنى بەلگىلى. سوندىقتان ءار الۋان كافەدرالار اياسىندا توپتاسۋ ءدىنتانۋ ماماندىعىن وقىتۋ ۇدەرىسىندە تۇجىرىمدامالىق بىرىزدىلىكتىڭ بولماۋىنا العىشارت جاسايدى.

اتالعان ماماندىقتى يگەرتۋدەگى قيىندىقتاردىڭ ءبىرى رەتىندە وقىتۋشى-ۇستازدار تالاپكەرلەردى وقۋعا قابىلداۋدا پانگە بەكىتىلگەن ۇپاي سانىنىڭ تومەندىگىن اتاپ كورسەتۋدە. ء«دىنتانۋ» ماماندىعىنىڭ ءتۇسۋ ۇپايىنىڭ تومەندىگى سالدارىنان جوعارى ءبىلىم الۋعا تالاپتانعان، بىراق ءوزى تاڭداعان ماماندىعىنا قاجەتتى دەڭگەيدەگى ۇپايدى جيناقتاي الماعان بىرقاتار ۇپايى تومەن ۇمىتكەرلەر قالايدا وقۋعا ءتۇسۋ ماقساتىندا وسى ءپاندى تاڭدايدى. بۇل ءدىنتانۋدىڭ ونسىز دا كۇردەلى باعدارلاماسىن يگەرۋدە ىقىلاسسىزدىقتىڭ قوسىلىپ، جالپى اۋديتوريانىڭ دايارلىق جانە ماماندانۋ دەڭگەيىنىڭ تومەندەۋىنە الىپ كەلەدى. كەز كەلگەن ماماندىق ءۇشىن جاعىمدى ناتيجە بەرمەيتىن بۇل قۇبىلىستىڭ سالدارى يدەولوگيالىق ماڭىزى جوعارى ءدىنتانۋ سالاسى ءۇشىن ايرىقشا زالالدى. سوندىقتان تاجىريبەلىك جۇمىستاردى جۇزەگە اسىراتىن وقىتۋشىلار تاراپىنان ۇسىنىلعان ء«دىنتانۋ» ماماندىعىنا قابىلداۋدا مىندەتتى شىعارماشىلىق ەمتيحان تاعايىنداۋ شاراسىن قاجەتتى دەپ سانايمىز. بۇل تالاپكەرلەردىڭ ء«دىنتانۋ» ماماندىعىنا قاتىستى جالپى تۇسىنىكتەرىن، رۋحاني ۇستانىمدارىن، ويلاۋ-تالداۋ قابىلەتى مەن ماماندىققا دەگەن قىزىعۋشىلىق دەڭگەيىن الدىن الا انىقتاۋعا جانە سوعان سايكەس شەشىم قابىلداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

بولاشاق ءدىنتانۋ باكالاۆرلارىن جۇمىسپەن قامتۋ ءۇشىن ولاردى مامانداندىرۋدىڭ جاڭا تەتىكتەرىن قالىپتاستىرۋ قاجەت. 2012 جىلى بىتىرگەن ءدىنتانۋ باكالاۆرلارىنىڭ جۇمىسپەن قامتىلۋ كورسەتكىشتەرىنە نازار سالساق، 16 ءبىتىرۋشى ماگيستراتۋرادا ءبىلىمىن جالعاستىرسا، 137 ءبىتىرۋشى ءوز ماماندىعى بويىنشا نەمەسە شەكتەس سالالاردا جۇمىسقا ورنالاسقان، 35 ءبىتىرۋشى وزگە سالالاردا قىزمەت اتقارۋدا. ەلىمىزدە دىنتانۋشىلارعا دەگەن ۇلكەن سۇرانىس بار بولعانىمەن، دايىن كادرلىق رەسۋرستى، اسىرەسە، ورتا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە ءتيىمدى پايدالانۋ مۇمكىندىگى شەكتەۋلى.

قازىر ورتا مەكتەپتەگى ء«دىنتانۋ نەگىزدەرى» ءپانى 9-سىنىپ ءۇشىن مىندەتتى جانە باعا قويىلاتىن فاكۋلتاتيۆ ءپان رەتىندە بەكىتىلگەنى بەلگىلى. دەگەنمەن اتالعان ءپاننىڭ ساعات سانى وزگەرىسسىز قالىپ وتىر. ءدىنتانۋ ءپانىنىڭ اپتالىق جۇكتەمەسى – 1 ساعات، جىلدىق جۇكتەمەسى – 34 ساعات. ال ورتا مەكتەپ مۇعالىمىنىڭ ءبىر شتاتتىق مولشەرلەمەسى بويىنشا بەكىتىلگەن اپتالىق جۇكتەمەسى – 18 ساعات، جىلدىق جۇكتەمەسى – 612 ساعات. ياعني ءدىنتانۋ ءپانىنىڭ قازىرگى ساعات سانى مەكتەپ مۇعالىمىنىڭ 0,25 مولشەرلەمەسىن دە (مۇنداي مولشەرلەمەمەن مۇعالىمنىڭ جۇمىسقا الىنۋى مۇمكىن ەمەستىگىن ەسكەرمەگەندە) قۇراي المايدى. بۇل جاعدايدا ءدىنتانۋشى مامان تەك توعىز بىردەي پاراللەل سىنىپ وقيتىن مەكتەپتە عانا 0,5 جۇكتەمەمەن جۇمىسقا قابىلدانۋى مۇمكىن. مۇنداي مەكتەپتەر ەل اۋماعىندا ساناۋلى عانا. سوندىقتان ءدىنتانۋشى مامانداردىڭ ورتا مەكتەپتە قىزمەت اتقارىپ، ءوز الەۋەتىن ءتيىستى ورنىنا پايدالانۋى ءۇشىن ءدىنتانۋ ءپانىنىڭ ساعات سانىن كوبەيتۋ نەمەسە ونى باسقا دا سىنىپتاردىڭ باعدارلامالارىنا ەنگىزۋ ارقىلى تۇراقتى جۇمىس ورىندارىن قالىپتاستىرۋ ماسەلەسىن شەشۋ قاجەت.

ءدىنتانۋ ءپانىنىڭ وقىتىلۋ اياسىن كەڭەيتۋ ەلىمىزدەگى قازىرگى ءدىني احۋال جانە كونفەسسيالىق كەڭىستىكتىڭ الۋان تۇرلىلىگى جاعدايىندا دا وتە ماڭىزدى. ورتا مەكتەپتە ءدىنتانۋ باعىتىندا جۇيەلى ءارى ساپالى ءبىلىمنىڭ بەرىلۋى بولاشاقتا ەلىمىزدىڭ ىشكى تۇراقتىلىعىنا سەپتىگىن تيگىزەتىنى ءسوزسىز. سوندىقتان اتالعان ءپاننىڭ ساعات سانىن كوبەيتۋ ماسەلەسىنە مۇمكىندىگىنشە تەرەڭىرەك ماڭىز بەرگەن ءجون.

سونىمەن قاتار ء«دىنتانۋ نەگىزدەرى» ءپانىنىڭ باعدارلاماسى قازىرگى زاماناۋي احۋال تۇرعىسىنان ءبىرشاما جەتىلدىرۋدى قاجەت ەتەتىنى بەلگىلى. ءپان اتاۋىن «زايىرلىلىق جانە ءدىنتانۋ نەگىزدەرى» دەپ وزگەرتۋ، ءپاننىڭ قوعامتانۋلىق مازمۇنىن جەتىلدىرە وتىرىپ، ءبىلىم الۋشىلارعا زايىرلى مەملەكەت قاعيداتتارى مەن قازاقستاندىق قوعامنىڭ ءداستۇرلى قۇندىلىقتارىن تانىتۋ، ەكسترەميزمگە جانە تەرروريزمگە قارسى ناسيحات باعىتىنداعى تاقىرىپتاردى ەنگىزۋ قازىرگى ءدىني احۋال جاعدايىندا وزەكتى بولىپ تابىلادى. سوندىقتان قازىر ءدىن ىستەرى اگەنتتىگى مەن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى بىرلەسە وتىرىپ، وسى باعىتتا جۇمىستار جۇرگىزۋدە.

پاندەردىڭ ايقىن ءارى ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىراتىن جۇيەسىن جاساقتاۋ ماقساتىندا جالپىعا بىردەي ءبىلىم بەرەتىن مەكەمەلەردە جۇرگىزىلەتىن بارلىق قوعامدىق پاندەرگە تالداۋ جاساپ وتىرۋ ماڭىزدى. بۇل ورايدا «قازاقستان تاريحى»، «دۇنيەجۇزى تاريحى»، «ادام. قوعام. قۇقىق» قوعامدىق پاندەرىنىڭ جانە «ەتنوسارالىق قاتىناستاردىڭ قالىپتاسۋ تاريحى»، «الاشتانۋ»، ء«دىنتانۋ نەگىزدەرى» قولدانبالى كۋرستارىنىڭ ءوزارا ساباقتاستىعى مەن بىرىزدىلىگىنىڭ ساقتالۋىنا نازار اۋدارعان ءجون. وسى ورايدا بەلگىلەنگەن تارتىپكە سايكەس ءار 4 جىل سايىن پاندەر وقۋلىقتارىنىڭ قايتا شىعارىلۋى بارىسىندا اتالعان پاندەردىڭ وقۋ باعدارلامالارىن دىنتانۋلىق جانە مادەنيەتتانۋلىق كومپونەنتىن تولىقتىرا وتىرىپ، قايتا جاساقتاۋ، سونىڭ نەگىزىندە وقۋلىقتاردىڭ مازمۇنىن جەتىلدىرىپ، قايتا شىعارىپ وتىرۋ قاجەت. بۇل ءبىرتۇتاس يدەولوگيالىق ارقاۋدىڭ قالىپتاسۋىنا جانە قوعامدىق پاندەر ساباقتاستىعىنىڭ كۇشەيتىلۋىنە اسەر ەتەدى، وقۋشى ساناسىندا بىرتەكتى دۇنيەتانىمدىق جانە مادەني تۇرعىلاردىڭ قالىپتاسۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى.

ءدىنتانۋشى ماماندارعا قوسىمشا ماماندىق بەرۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرۋ دا وسى ماسەلەنى شەشۋدىڭ ەكىنشى ءبىر تەتىگى بولماق. قازىر ورتا مەكتەپتەردە تاجىريبە جۇزىندە ءدىنتانۋ ءپانىن تاريحشىلاردىڭ جۇرگىزۋى قالىپتاسقان. وسى جاعدايدى جانە اتالعان پاندەردىڭ سالالىق شەكتەستىگىن ەسكەرە وتىرىپ، دىنتانۋشىلارعا ء«دىنتانۋشى-تاريحشى» قوس ماماندىعىن بەرۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرۋ قاجەتتىگى ءجيى كوتەرىلۋدە.

دەگەنمەن بۇل ورايدا اتالمىش ماسەلەنىڭ ەكىنشى قىرىنا دا نازار اۋدارۋ قاجەت. ەلىمىزدىڭ بارلىق جوعارى وقۋ ورىندارىندا دەرلىك تاريح كافەدرالارى تاريحشى-پەداگوگتاردى دايارلايتىنى بەلگىلى. تاريح ءپانى ورتا مەكتەپتە 5-11 سىنىپتار ارالىعىندا كولەمدى ساعاتتىق جۇكتەمەمەن وقىتىلادى. وسىنى ەسكەرە وتىرىپ، بولاشاق تاريحشى-پەداگوگتارعا ءدىن تاريحىن، ءدىنتانۋ نەگىزدەرىن تەرەڭدەتە وقىتۋ ارقىلى «تاريحشى، قوسىمشا ماماندىعى بويىنشا ءدىنتانۋشى» ماماندىعىنا بەيىمدەپ دايارلاۋ اناعۇرلىم ناتيجەلى ءارى وقىتۋ ۇدەرىسى تۇرعىسىنان ءتيىمدى بولاتىنى داۋسىز. ال ارنايى دايارلاناتىن ءدىنتانۋشى مامانداردى ناقتى سۇرانىستاردى زەردەلەي وتىرىپ، وندىرىستىك جانە عىلىمي-پەداگوگيكالىق باعىتتارعا باكالاۆريات كەزەڭىنەن بەيىمدەگەن ءجون.

قازىرگى ء«دىنتانۋ نەگىزدەرى» ءپانىن جۇرگىزەتىن تاريحشى مۇعالىمدەردى قايتا دايارلاۋ نەبارى 24 ساعاتتىق كۋرس كولەمىندە جۇرگىزىلەتىنى، بۇعان قوسىمشا مۇعالىمدەردىڭ جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار تاراپىنان ۇيىمداستىرىلعان ەكى-ءۇش كۇندىك سەمينار-ترەنينگتەر اياسىندا ءبىلىم جەتىلدىرەتىنى بەلگىلى. باسقا ۋاقىتتاردا مۇعالىمدەر كوبىنە ءوز بەتىنشە ءبىلىم جەتىلدىرۋگە، قولىنا تۇسكەن ادەبيەتپەن قاناعاتتانۋعا، نەگىزگى ماسەلەلەرگە جاۋاپتى عالامتور ماتەريالدارىنان ىزدەۋگە ءماجبۇر. سوندىقتان كەمىندە 1 ايلىق تولىققاندى باعدارلامانى قامتيتىن ءبىلىم جەتىلدىرۋ كۋرستارىن ۇيىمداستىرىپ، ادىستەمەلىك جانە حرەستوماتيالىق ادەبيەتتەردى دايارلاۋ ارقىلى ءبىلىم جەتىلدىرۋ كۋرستارىنىڭ دەڭگەيىن كوتەرۋ قاجەت. ء«دىنتانۋ نەگىزدەرى» ءپانىن جۇرگىزەتىن مۇعالىمدەردىڭ ادىستەمەلىك ماسەلەلەردى كەڭىنەن تالقىلاۋىنا، ءوزارا اقپارات الماسۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن ورتالار (عالامتور سايتتارى، پاراقشالارى، ادىستەمەلىك جۋرنالدار) قالىپتاستىرعان ءجون.

      ەلىمىزدە 2009 جىلدان باستاپ تۇركىستان قالاسىنداعى قوجا احمەت ياساۋي اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتە «تەولوگيا» ماماندىعى بويىنشا ءدىني جانە دىنتانۋلىق سالالاردى استاستىرعان جوعارى ءبىلىم بەرىلە باستادى. بۇل ماماندىقتىڭ ەرەكشەلىگى – ءدىندى تەك سىرتتاي تالداۋ، باعالاۋ، پايىمداۋ ارقىلى تانۋ جانە تانىتۋمەن شەكتەلمەي، دىندەردىڭ ىشكى بولمىسىن زەردەلەي وقىتاتىن كۋرستاردىڭ ۇلەس سالماعى باسىم بولۋىندا. ءدىن ۇستانۋشىنىڭ سانا-سەزىمىنىڭ ديناميكاسىن زەرتتەيتىن، تۇسىندىرەتىن پاندەر تاعىلىمىن تاجىريبەمەن ۇشتاستىرۋعا، ءدىنتانۋ عىلىمىن ءوز كەزەگىندە ەكىنشى ءبىر شەتىن كوزقاراس بولىپ تابىلاتىن اتەيزم ۇستانىمدارىمەن بىرجاقتى قارۋلاندىرۋدان ساق بولۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن اتالعان ماماندىقتىڭ ەلىمىزدىڭ ءدىني جانە دىنتانۋلىق ءبىلىم جۇيەسىندە وزىندىك ورنى بولارى ءسوزسىز. قازىرگى كەزەڭدە بولاشاق وتاندىق تەولوگتاردىڭ العاشقى بۋىنى سوڭعى كۋرستا ءبىلىم الۋدا. «تەولوگيا» ماماندىعى بويىنشا 2012 جىلى مەملەكەت تاراپىنان 10 گرانت بولىنگەن بولسا، 2013 جىلى 22 وقۋ گرانتى ءبولىندى.

«يسلامتانۋ» ماماندىعىنىڭ دەربەس قالىپتاسۋى قازاقستانداعى ءدىني جانە دىنتانۋلىق ءبىلىمنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى بولىپ تابىلادى. اتالعان ماماندىق «نۇر-مۇباراك» مىسىر يسلام مادەنيەتى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ يسلامتانۋ كافەدراسى بازاسىندا دايارلانادى. يسلامتانۋ ماماندىعىنىڭ دەربەس وقۋ ستاندارتى بار، ول يسلامتانۋشى مامانداردى، يسلام ءدىن قىزمەتكەرلەرىن، عىلىمي كادرلاردى دايارلاۋعا باعىتتالعان. بۇل ماماندىق بويىنشا باكالاۆريات، ماگيستراتۋرا جانە دوكتورانتۋرا دەڭگەيلەرىندە ءبىلىم بەرىلەدى. مەملەكەت تاراپىنان «يسلامتانۋ» ماماندىعى بويىنشا 2011-2012 وقۋ جىلىنا – 100 گرانت، 2012-2013 وقۋ جىلىنا – 100, 2013-2014 وقۋ جىلىندا 150 گرانت ءبولىندى، 2014-2015 وقۋ جىلىندا 200 گرانت ءبولۋ جوسپارلانعان.

2011 جىلدىڭ 23 قاراشاسىندا ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قازاقستان جانە ەگيپەت تاراپتارىنىڭ وكىلدەرىنەن تۇراتىن قامقورلار كەڭەسىنىڭ 4-وتىرىسى وتكىزىلدى. وتىرىس حاتتاماسىندا ۋنيۆەرسيتەت قۇرىلىمىنا وزگەرىستەر ەنگىزىپ، جاڭا فاكۋلتەتتەر قۇرىپ، ءتيىستى كافەدرالار اشۋ، ءدىني ماماندىقتار قاتارىن كەڭەيتۋ ماسەلەلەرى قاراستىرىلدى.

ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا مىسىر اراب رەسپۋبليكاسىنىڭ كاير قالاسىندا ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قامقورلار كەڭەسىنىڭ 5-وتىرىسى وتكىزىلىپ، ءال-ازحار ۋنيۆەرسيتەتىمەن بىرقاتار ىنتىماقتاستىق باعىتتارى بەلگىلەندى. «نۇر-مۇباراك» مىسىر يسلام مادەنيەتى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دەڭگەيىن حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي دارەجەگە كوتەرۋ شارالارىن قابىلداۋ، وقۋ ۇدەرىسىنىڭ تولىققاندىلىعى مەن بىرىزدىلىگىن ساقتاۋ، ۋنيۆەرسيتەت جانىنان دايىندىق كۋرسى مەن يمامداردىڭ ءبىلىم جەتىلدىرۋ ينستيتۋتىن اشۋ سەكىلدى ادىستەمەلىك تۇرعىدان ماڭىزدى شارالاردى جۇزەگە اسىرۋ جولدارى بەلگىلەندى.

ءدىني جانە دىنتانۋلىق ءبىلىم باعىتتىلىعى جونىنەن ءبىر-بىرىنەن اجىراتىلعانىمەن، تۇپكى ماقساتى ءبىر. ول – ءدىن تۋرالى تۇسىنىكتى دۇرىس قالىپتاستىرۋعا، شەتىن كوزقاراستاردان ساق بولۋعا، وزگە دىندەر مەن سەنىمدەرگە قۇرمەتپەن قاراۋعا، ءداستۇرلى رۋحاني قۇندىلىقتاردى قادىرلەۋگە، «يماندىلىق» ۇعىمىن ىزگىلىك ولشەمى تۇرعىسىنان دۇرىس تۇسىنۋگە جانە باعالاي بىلۋگە جەتەلەۋ. سوندىقتان زامان تالابىنا سايكەس ءدىني جانە دىنتانۋلىق ءبىلىمنىڭ ورتاق ماقساتقا ءتيىمدى تۇردە بىرلەسە قىزمەت ەتۋىنىڭ جان-جاقتى مۇمكىندىكتەرىن جەتە قاراستىرعان ءجون.

نازار اۋداراتىن ءبىر ماسەلە – ەلىمىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا ءدىنتانۋ، تەولوگيا جانە يسلامتانۋ ماماندىقتارى بويىنشا وقىتىلاتىن نەگىزگى (بازالىق) جانە كاسىپتەندىرۋ (ماماندىق) پاندەرىنىڭ باعدارلامالارى ەلەۋلى دارەجەدە ءبىرىن-ءبىرى قايتالايدى. اسىرەسە تەولوگيا جانە يسلامتانۋدىڭ ماماندىق پاندەرىندە ايىرماشىلىق وتە از ەكەندىگىن، مۇنىڭ ءوزى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى زاڭنامالىق تالاپتارعا سايكەس كەلمەيتىنىن ەسكەرگەن ءجون. بۇل دا اتالعان ماماندىقتاردىڭ اراقاتىناسى مەن نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ازىرگە جەتكىلىكتى دارەجەدە جۇيەلەنبەگەندىگىن اڭعارتادى. بۇل ورايدا ءدىنتانۋشى عالىمداردىڭ اتالعان ماماندىقتاردى بىرىكتىرىپ، ورتاق امبەباپ ستاندارت قالىپتاستىرۋ جونىندە ۇسىنىستارىنىڭ دا نەگىزسىز ەمەستىگىن نازارعا العان ءجون. وسىعان وراي بعم بازاسىندا مينيسترلىكتىڭ، اگەنتتىكتىڭ جانە ءدىنتانۋشى ماماندار دايارلايتىن كافەدرالاردىڭ جاۋاپتى وكىلدەرىنەن كادرلار دايارلاۋ جونىندەگى سالالىق كەڭەس قۇرىلۋى جانە ونىڭ نەگىزىندە ءدىنتانۋ، يسلامتانۋ، تەولوگيا ماماندىقتارىنىڭ تيپتىك وقۋ باعدارلامالارى قايتا جاساقتالۋى قاجەت. 

      وتاندىق ءبىلىم جۇيەسىندەگى 2013 جىلعى جاڭالىقتاردىڭ ءبىرى «بولاشاق» حالىقارالىق باعدارلاماسى اياسىندا ء«دىنتانۋ»، «تەولوگيا» جانە  «شىعىستانۋ» ماماندىقتارىنا گرانت بولىنگەندىگى بولىپ وتىر. بۇل قادام وتاندىق مامانداردىڭ ءدىني جانە دىنتانۋلىق ءبىلىم سالاسىنداعى بىلىكتىلىگىن ارتتىرىپ، الەمدىك تاجىريبەمەن جەتە تانىسۋعا سەپتىگىن تيگىزەرى انىق.

قورىتا كەلگەندە، قازىرگى قازاقستانداعى دىنتانۋلىق ءبىلىم وزىندىك بازاعا، ءتيىستى ءبىلىم ۇدەرىسى قۇجاتتارىنا، قالىپتاسقان تاجىريبەگە يە، حالىقارالىق عىلىمي جانە بىلىمدىك بايلانىستاردى جانداندىرۋعا وزىندىك ۇلەس قوسىپ وتىرعان قوعام ومىرىندەگى ماڭىزى جوعارى ءبىلىم بەرۋ سالاسى بولىپ تابىلادى. وزگە دە ءبىلىم سالالارى سەكىلدى دىنتانۋلىق ءبىلىم ۋاقىت تالابىنا ساي باعىتتىلىعى جونىنەن بىرىزدىلەندىرىلىپ، مازمۇنى تۇرعىسىنان بايىتىلىپ وتىرۋعا ءتيىس. دىنتانۋلىق ءبىلىمنىڭ ديناميكالىلىعىن ارتتىرۋ، قاساڭ كوزقاراستاردان ارىلتۋ، تاجىريبەلىك كۋرستار سانىن كوبەيتۋ شارالارىن جۇزەگە اسىرۋ ناتيجەلى بولماق.

ايتىلعانداردىڭ نەگىزىندە ۋاكىلەتتى ورگاندار، ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى مەن ءدىنتانۋشىلار قوعامداستىعى نازارىنا تومەندەگىلەردى ۇسىنامىز:

- ءدىنتانۋ ءپانىنىڭ ماقساتى مەن مىندەتتەرى، وقۋ باعىتى مەن مازمۇنى مەملەكەتتىك كوزقاراس تۇرعىسىنان تۇجىرىمدامالىق نەگىزدە ايقىندالۋى قاجەت. سونىڭ نەگىزىندە ءدىنتانۋ ءپانىنىڭ وقۋ باعدارلاماسى قايتا جاسالىپ، وقۋ-ادىستەمەلىك كەشەنى جاڭا مازمۇندا جازىلۋعا ءتيىس. وسى نەگىزدە ءدىنتانۋدىڭ بازالىق (نەگىزگى) جانە بەيىندىك (مامانداندىرۋ) پاندەرىنىڭ مىندەتتى مودۋلدەرىنە كىرەتىن پاندەر مازمۇنى ءبىرىزدى باعدارلاماعا سايكەس جازىلۋى كەرەك;

- ءدىنتانۋ، تەولوگيا جانە يسلامتانۋ پاندەرىنىڭ بازالىق باعدارلامالارىن قايتا قاراۋ، سالعاستىرىپ، جۇيەلەۋ، قاجەت جاعدايدا اتالعان ماماندىقتاردى ء«دىنتانۋ» امبەباپ ستاندارتى اياسىندا بىرىكتىرۋ مۇمكىندىكتەرىن قاراستىرعان ءجون;

- بولاشاق ءدىنتانۋشى مامانداردى ولارعا دەگەن ناقتى سۇرانىستاردى زەردەلەي وتىرىپ، وندىرىستىك جانە عىلىمي-پەداگوگيكالىق باعىتتارعا بەيىمدەپ دايارلاۋ تەتىكتەرىن جەتىلدىرۋ قاجەت;

- ءدىن سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ورگان مەن دىنتانۋلىق ءبىلىم بەرۋ ۇجىمدارىنىڭ بايلانىسىن تۇراقتى نەگىزدە دامىتۋ، بولاشاق ءدىنتانۋشىلاردى سەنىمدى، وزەكتى ءارى تىڭ اقپاراتتارمەن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا ولارعا اگەنتتىك ماماندارىنىڭ ءدارىس وتكىزۋىن جۇيەلى نەگىزگە قويۋ قاجەت. بۇل ورايدا جەكە دارىستەرمەن قاتار وقۋ باعدارلاماسىنا «قازىرگى ءدىني احۋالدىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى» اتتى ءبىتىرۋشى كۋرس ستۋدەنتتەرىنە ارنالعان كۋرستى ەنگىزىپ، اگەنتتىك ماماندارىنىڭ جۇرگىزۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرعان ءجون;

- بولاشاق تاريحشى-پەداگوگتارعا ءدىن تاريحىن، ءدىنتانۋ نەگىزدەرىن تەرەڭدەتە وقىتۋ ارقىلى «تاريحشى، قوسىمشا ماماندىعى بويىنشا ءدىنتانۋشى» ماماندىعىنا بەيىمدەپ دايارلاۋ تەتىكتەرىن قالىپتاستىرۋ، اتالعان ماماندىقتىڭ وقۋ باعدارلامالارىنىڭ تيپتىك ۇلگىسىن جانە مازمۇنىن ءدىنتانۋ كافەدرالارىنىڭ بەلسەندى ارالاسۋىمەن جاساقتاۋ قاجەت;

- جالپىعا بىردەي ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەپتەردىڭ 9-سىنىبىندا فاكۋلتاتيۆ رەتىندە وقىتىلاتىن ء«دىنتانۋ نەگىزدەرى» ءپانىنىڭ اتىن ۋاقىت تالابىنا ساي قوعامتانۋلىق مازمۇنىن جەتىلدىرۋ ماقساتىندا «زايىرلىلىق جانە ءدىنتانۋ نەگىزدەرى» دەپ وزگەرتۋ، اتالعان ءپاننىڭ وقۋ باعدارلاماسى مەن وقۋ-ادىستەمەلىك كەشەنىن قايتا دايارلاۋ شارالارىن تولىققاندى ءارى ساپالى دەڭگەيدە جۇزەگە اسىرۋ كەرەك;

- «زايىرلىلىق جانە ءدىنتانۋ نەگىزدەرى» ءپانىن جۇرگىزەتىن مۇعالىمدەرگە ارنالعان 1 ايلىق ءبىلىم جەتىلدىرۋ كۋرستارىن ۇيىمداستىرۋ جانە ولارعا ارنالعان ادىستەمەلىك جانە حرەستوماتيالىق ادەبيەتتەر دايارلاۋ جۇمىستارىنا ءدىنتانۋشىلار قوعامداستىعىن بەلسەنە ارالاستىرۋ، سونىمەن قاتار ء«دىنتانۋشى» عالامتور سايتىن، ء«دىنتانۋ» عىلىمي-ادىستەمەلىك، تانىمدىق جۋرنالىن ۇيىمداستىرۋ قاجەت.

ا.ابدىراسىلقىزى

قر ءدىن ىستەرى اگەنتتىگى توراعاسىنىڭ

كەڭەسشىسى، فيلول. ع. ك.