كۇي - قازاقتىڭ ەجەلدەن-اق، مۇڭداسى، سىرلاسى، جانسەرىگى. كۇيدىڭ عاجاپتىعى سول - ءومىردىڭ ءمان-ماڭىزىن ۇقتىرادى. كۇي ويعا جەتەلەيدى. ادام بوپ ءومىر سۇرۋگە، جاقسىلىققا، ىزگىلىككە ۇمتىلدىرادى. كۇي تىڭداپ، كۇيدى شىن تۇسىنگەن پەندە جاماندىققا بارمايدى دەپ جاتادى. سوندىقتان دا كۇي قۇدىرەتتى، كيەلى دەپ ەسەپتەلىنەدى. دومبىرا تۋرالى ۇلى عۇلاما ءال-فارابي ەڭبەكتەرىندە:  «قوس ىشەك ادامنىڭ دەنساۋلىعىن جاقسارتىپ، ءومىرىن ۇزارتادى، كۇش-قۋاتىن ارتتىرىپ، باتىلدىققا باۋليدى» دەپ جازىلۋى جايدان جاي بولماسا كەرەك.

بۇگىن ءبىز قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى، داۋلەسكەر كۇيشى-كومپوزيتور، «اقجاۋىن» مەملەكەتتىك كامەرالىق وركەسترىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى ءارى باس ديريجەرى سەكەن تۇرىسبەكوۆپەن بولعان سۇحباتىمىزدى ۇسىنىپ وتىرمىز.

- سەكەن اعا، جاقىندا استانادا  وتكەن «مىڭ كۇي» مەرەكەلىك كەشتە ءcىزدىڭ جەتەكشىلىگىڭىزدەگى «اقجاۋىن» وركەسترىنىڭ  جاڭا شىعارمالاردى تارتۋ ەتكەنىنە كۋا بولعان ەدىك. استانا قالالىق مادەنيەت  باسقارماسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وتكەن بيىلعى «مىڭ كۇيدىڭ» باسقا كۇي كەشتەرىمەن سالىستىرعاندا قاندايدا ءبىر وزگەشەلىكتەر بولدى ما؟

- «ونەرىنە قاراپ ەلىن تانى» دەگەن. ءبىز ەڭ الدىمەن ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق ونەرىمىزدى جاڭعىرتىپ، جاڭالاپ وتىرۋىمىز كەرەك. كۇي، ءان سياقتى رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزدى جاس ۇرپاق ساناسىنا سىڭىرە بىلۋگە ءتيىسپىز. باتىستى بۇكىل الەم ناسيحاتتاپ جاتىر. ءبىز ءوز ونەرىمىزدى دامىتساق، سول ارقىلى ءبىزدىڭ كىم ەكەنىمزدى الەم تاني باستايدى. قازاقتا بەس مىڭ دا جەتى مىڭ كۇي بار دەپ ايتىلادى. تىڭقىلداعاننىڭ ءبارى كۇي ەمەس، ول ءوزىنىڭ فورماسىنا كەلۋى، دامۋى، سول ارقىلى شىڭىنا شىعۋى كەرەك. كۇيدىڭ شىن جاناشىرى، تالانتتىسى بولسا ءارى قاراي ىلگەرلەتۋى، تەرەڭدەتۋى ءتيىس.  مىسالى «اققۋدى» نۇرعيسا اعامىز قانداي فورماعا كەلتىردى. ارعى جاقتان ايتار بولساق،  بايجىگىتتىڭ «اققۋىن» الساق تا سول كۇي ، بىراق، دامىماي قالعان. بۇل 15 عاسىر ەدى. 18-19 عاسىر - كۇيدىڭ دە، ءاننىڭ دە شارىقتاۋ شەگى. تاتتىمبەت، قۇرمانعازىلاردىڭ،  دينا اپامىزدىڭ، قازانعاپتىڭ،  داۋلەتكەرەي، سۇگىرلەردىڭ بارلىعى وسى ۋاقىتتاردا ءومىر سۇرگەن  ادامدار. ءبىز سولاردان قالعان اسىل مۇرالارىمىزدى بۇگىنگىدەي تاۋەلسىز، ءوز قولىمىز ءوز اۋزىمىزعا جەتكەن زاماندا، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ساناسىنا سىڭىرۋگە ءتيىسپىز. سول  ماقساتتا جاقىندا  «مىڭ كۇي» كەشىنە قاتىستىق. 180 كۇيشىنىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن «مىڭ كۇي» كەشىندە «اقجاۋىن» مەملەكەتتىك كامەرالىق وركەسترى ءوز قورجىنداعى  جاڭا كۇيلەرىن تىڭدارماندارىنا  تارتۋ ەتتى. كەشتە كورەرمەندەر دە جىلى قابىلدادى.

- ءسىزدىڭ ءوز تۋىندىلارىڭىزدىڭ كوبى حالىققا تانىمال دەڭگەيگە جەتتى. مىسالى، «كوڭىل تولقىنى»، «اقجاۋىن» سىندى كوپتەگەن كۇيلەرىڭىز بەن اندەرىڭىز تىڭداۋشىلاردىڭ ىقىلاسىنا بولەندى. سىزگە وسىنداي كۇيلەر شابىتپەن كەلە مە الدە باسقالاي اسەرلەر ارقىلى تۋا ما؟

- ادەمى ءبىر اۋەن كەلەتىن بولسا سونى ۇستاپ قالۋعا تىرىسۋ كەرەك. ول ۋاقىتپەن ەسەپتەلمەيدى. ءتۇن جارىمىندا كەلۋى مۇمكىن. مىسالى، شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ «بوراندى بەكەت» رومانىنداعى نايمان انانىڭ جەلماياعا ءمىنىپ، بەلدەن بەل اسىپ،  جەلىپ بارا جاتقان ساپارى بار. اۆتور ول جەردە نە ايتقىسى كەلدى. ول انا ماڭگۇرت بولىپ قالعان ۇلىن ەمەس، حالىقتىڭ بولاشاعى، تاعدىرىن ىزدەپ بارا جاتتى دەپ تانىدىم. ءسۇيتىپ، سودان العان تەرەڭ اسەردەن تۋعان كۇيدىڭ اتىن باسىندا «شىعىس جۇلدىزى» دەپ قويدىم. شىڭعىس ايتماتوۆقا ارناپ. بىراق، «شىعىس جۇلدىزى» دەگەن اتپەن  كۇيىمنىڭ وبرازى اشىلمايتىن بولعاندىقتان، اتىن كەيىننەن «ارۋانا» دەپ وزگەرتتىم.  كۇي شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ شىعارماسىنداعى نايمان انانىڭ وبرازىنان العان  اسەرىمنەن جازىلدى. سول كۇي تۇنگى ساعات ەكىدە كەلدى.

ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ قولداۋىمەن كۇلتەگىننىڭ قۇلپىتاسىن ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنە الىپ كەلىپ، پرەزيدەنت اشىلۋ سالتاناتىن جاساعان كەزدە مەن قاتتى تولقىدىم، كەرەمەت اسەرگە بولەندىم. سودان «كۇلتەگىن» دەپ كۇي جازدىم. ورتا عاسىردان ارعى زامانداعى اۋەندى ەلەستەتۋدە مۇمكىن ەمەس قوي. دەگەنمەن، ات ۇستىندە جۇرگەن، تونىكوكتىڭ ءىزباسارى بولعان، ەلىن، جۇرتىن سىرتقى جاۋدان امان ساقتاپ قالۋ ءۇشىن، كۇندىز كۇلكى كورمەي، تۇندە ۇيقى كورمەي، ات ۇستىندە جۇرگەن باتىردى سومداعىم كەلدى. سول ءساتتى شىققان تۋىندىمنان كەيىن، سان عاسىردىڭ قالقاسىندا جاسىرىنىپ جاتقان اسىلدارىمىزدى جاڭعىرتىپ، تاريحىمىزدى قايتا ءتىرىلتىپ وتىرعان ەلىمىزدىڭ كوسەمىنە ريزا بولدىم. كۇي قاي زاماندا تۋسا سول كەزەڭدەردىڭ رۋحاني قورەگى سەكىلدى بولادى. ەرتەدەگى اندەردى ونىڭ ولەڭىنە (سوزىنە) قاراپ كوپ ەل قابىلداماي قالۋى مۇمكىن. ال كۇيدە ولاي ەمەس، اۋدارمانى قاجەت ەتپەيدى،  تەك ادامدا كوكىرەك كوز، قۇلاقتىڭ ساڭىلاۋى بولسا بولدى.

- ءسىز ايتقانداي، قازىرگى ۋاقىتتا كوكىرەگىندە كوزى، قۇلاقتا ساڭىلاۋى بار ادامداردىڭ قاتارى قانشالىقتى؟ ۇلتىمىزدىڭ بۇگىنگى ادامدارى ويعا دا تىلگە دە شورقاق بولىپ بارادى دەپ جاتادى عوي...

- ءيا، قازىر كۇيدى قۇلاقپەن ەمەس كوزبەن تىڭدايتىن دەڭگەيگە جەتتىك. نەعۇرلىم جىلدام ويناسا،  قۋالاپ ويناسا سوعۇرلىم مىقتى ەكەن دەپ ويلايتىن بولدىق. كۇيدىڭ قاسيەتى ونىڭ تەزدىگىندە، جىلدامدىعىندا  ەمەس. بۇلاي كەتە بەرسە كۇي ءوزىنىڭ بولمىسىنان، تابيعاتىنان، حاراكتەرىنەن ايىرىلىپ قالادى. دىبىس ادامنىڭ جۇرەگىن تەربەپ، جانىنا اسەر ەتەتىن، وي سالاتىن بولۋى شارت. قازىر، قۇدايعا شۇكىر،  قازاقستاندا وركەسترلەر ۇلكەن قالالار مەن وبلىستاردا عانا ەمەس، اۋدان، اۋىلدارعا دەيىن بار. بىراق سولاردىڭ قورجىنىندا جاڭا كۇيلەر وتە از. ءبارى كەشەگى جاۋىر بولعان، ورىندالىپ جۇرگەن شىعارمالار. ونەر اتاۋلى جاڭالىقپەن تۇلەپ وتىرادى. ونى ساپالى، جاقسى كۇيىندە دامىتۋ ءۇشىن ءاربىر ونەر ۇجىمىنا ىزدەنىس كەرەك. سول تىنباي ىزدەنىستەردىڭ ارقاسىندا جاقسى كۇيلەر وينالىپ، تاماشا تۋىندىلار دۇنيەگە كەلىپ جاتسا ادامداردىڭ ساناسىنا ساۋلە بولىپ قۇيىلۋعا بولادى...

- ءسىزدىڭ «كوڭىل تولقىنى»، «اق جاۋىن»، «جازعى قار»، «بەسىك كۇيى» («بالاۋسا»), «كۇلتەگىن»، «كوك ءبورى»، «دارابوز»، «اقجۇنىس»، «وكىنىش»، «بوزداق»، «ارۋانا» («شىعىس جۇلدىزى»), «مالعاجدار»  سىندى تىڭداۋشى كوڭىلىنەن شىققان كۇيلەرىڭىز بار. سونداي-اق، «تولعاۋ»، «اققۋ سازى»، «ەركە قۋسىم»، «قوڭىر قاز»، «شاعالا»، «مەن ءبىر جۇمباق اداممىن»، «اناما»، «تارباعاتاي»، «قوڭىر جەل»، ت.ب. ءان-كۇيلەر مەن رومانستاردىڭ اۆتورىسىز.  جالپى ءوزىڭىزدىڭ تۋىندىلارىڭىزدى قالاي باعالايسىز؟ كەيدە «وسى شىعارمامنىڭ مىنا ءبىر جەرىن وزگەرتۋ كەرەك ەدى، تولىق بولماي قالعان ەكەن» دەگەن سياقتى ويلار مازالايتىن كەزدەر بولا ما؟

- ارينە، ءوزىمنىڭ تۋىندىلارىم كوڭىلىمنەن شىعادى. ەڭ العاشقى «كوڭىل تولقىنى»، «اق جاۋىن» سىندى، «جازعى قار»، «بوزداق»، «وكىنىش»، «اقجۇنىس»، «كوك ءبورى»، سىبىزعىعا ارناپ جازىلعان «بالاۋسا»، «ارۋانا»، ءوز ۇستازىما ارناعان «مالعاجدار» دەگەن كۇيلەر جازىلدى. شىعارما  بىتكەننەن كەيىن، ءوز-وزىڭە قايران قالاسىڭ. كەز كەلگەن تۋىندى جايدان-جاي كەلە سالمايدى. ادامنىڭ جان دۇنيەسىن ۇلكەن ارپالىسقا سالىپ، ازاپتاپ بارىپ كەلەدى. كۇيمەن اۋىرىپ، الىسىپ جاتقان ۋاقىتتا قاتتى قينالاسىڭ. مازاڭ بولماي، جىندانۋعا شاق قالىپ، ۇلكەن تولعانىستا، ادام ايتسا نانعىسىز كۇيگە تۇسەسىڭ، سودان ىشىڭدەگىڭ تولىعىمەن شىققان كەزدە بارىپ تىنىسىڭدى الاسىڭ. كەيىن سول ارپالىسپەن شىققان شىعارماڭدى حالىق تىڭداپ، جوعارى باعالاپ جاتقان كەزدە «ە، دۇرىس دۇنيە جازىلعان ەكەن-اۋ» دەپ جەڭىلدەپ قالاسىڭ. سوسىن تاعى دا جۇرەسىڭ تىپ-تىنىش. ءبىر كۇنى  «قۇدايىڭ» ءوزى تۇرتەدى «ەي، ويان» دەپ. ءان دە سولاي. ءان جازعاندا وعان جەڭىل-جەلپى قاراماعانىمىز ءجون. باتىستان سوققان «جەل» ۇدەگەن سايىن، سوڭعى ۋاقىتتاردا مۋزىكا اتاۋلى دا اۋەن بولماي بارا جاتىر. ءان مەن كۇي ادام جانىنا جىلىلىق اكەلەتىن، رۋحاني شابىت سىيلايتىن، ومىرگە قۇشتارلىعىڭدى وياتاتىن بولۋى كەرەك. ايتپەسە، قۇر ايعاي نەگە كەرەك؟!

- ءسىز كومپوزيتور سونداي-اق، ورىنداۋشى رەتىندە دە كەشەگى تاتتىمبەتتەردىڭ جولىن جالعاستىرۋشى ءارى قاراي دامىتۋشى شەرتپە كۇيدىڭ شەبەرىسىز. شىعارمالارىڭىزدا شەرتپە كۇيگە جاڭالىق اكەلدىڭىز بە؟

- مەن شەرتپە كۇيگە ۇلكەن ساعانى قوستىم. بىزدە ءجيى ورىندالاتىن باتىس كۇيلەرىندە كوبىنە كىشى ساعادان قايتىپ جاتادى. «سي» دەن قايتادى دا ارى قاراي «دو»، «رە»-لەرگە بارا بەرمەيدى. شەرتپە كۇيلەردىڭ ورتاق ەرەكشەلىگى وندا قايتالاۋ بولا بەرمەيدى. ال، باتىس كۇيلەرىندە 60-70 پايىزى قايتالاۋدان تۇرادى. جوعارعى بۋىن، ورتاڭعى بۋىن، سوڭعى بۋىن دەپ ءبىرىن-ءبىرى قايتالاپ كەلەدى. باتىس كۇيلەرىندە ۇلگى بولارلىعى، مەنىڭ ويىمشا،   قۇرمانعازىنىڭ «سەرپەرى».

- ۇلكەن ساعانى ءسىز شىعاردىڭىز با؟..

- جوق، شىعاردىم ەمەس، كۇيلەردى جاڭعىرتىپ، ۇلكەن ساعاعا اپاردىم.

- ول ايتقانىڭىز ورىندى، شەرتپە كۇيدە ۇلكەن ساعا بۇرىننان بارى راس. مىسالى، ءاشىم ءدۇڭشىۇلىنىڭ «كەڭەس» كۇيىندە.

- ءيا، پەرنە ءوزى قاداۋ قاداۋ ساناۋلى عانا بولادى. بۇرىنعى ۋاقىتتا «قاشاعان پەرنە» دەگەن بولدى. قازىر ونى بىردە-ءبىر قازاق پايدالانبايدى. ول «دو» مەن «سي»-ءدىڭ، «مي» مەن «فا»-نىڭ اراسىندا. ول كۇيدىڭ دامۋى ەدى. اسىرەسە ارقا مەن  شىعىس كۇيلەرىندە قاشاعان پەرنە قولدانىلادى. مىسالى، دينا اپامىزبەن ابىكەننىڭ قۇلاق بۇراۋىنا قاراپ وتىرساق، قاشاعان پەرنەنىڭ بۇراۋىن الادى.

- ادەتتە كۇيلەردى ۇلكەن جاقتان توكپە كۇي، شەرتپە كۇي دەپ ءبولىپ جاتامىز. ايتىڭىزشى، كۇي اتاۋلارى قانشا تۇرگە بولىنەدى؟ 

- «شەرتپە»، «توكپە» دەگەن اتتىڭ ءوزى - ارزان اتاۋلار. ونى «ناقىستى» كۇيلەر، «داۋىلپاز» كۇيلەر دەگەنىمىز دۇرىس. كۇيدىڭ ءبارى قاي ءتۇرى بولسادا شەرتىلەدى ەمەس پە؟ شەرتپە دەپ جۇرگەنىمىزدى ناقىستى كۇي دەپ، باتىستىڭ ۇشقىر كۇيلەرىن داۋىلپاز كۇيلەر دەپ اتاۋعا ءتيىسپىز. دەگەنمەن، باتىستا دا داۋلەتكەرەي سياقتى كۇيشىلەردىڭ كۇيى دە ناقىستى كۇيلەرگە جاتادى. باپپەن وينالادى، جانىڭدى تەربەيدى...  

- مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «قازاق ونەرىندەگى ەڭ كۇردەلىسى، ەڭ تولعاۋلىسى، ەڭ سىرلىسى - ول كۇي ونەرى» دەيتىن ءبىر ءسوزى بار. ءبىز وسى تولعاۋلى، سىرلى ونەرىمىزدى الەم ساحناسىنا قالاي شىعارۋعا، تانىتۋىمىزعا بولادى؟

-  اۋەن، ءۇن - ۇلى ۇعىم. ادامزات بالاسى ەڭ اۋەلدە ءۇندى تۋدىرعان دەيتىن ءسوز بار. سوناۋ VII-IX عاسىرداعى قورقىتتىڭ كۇيلەرى بۇگىنگە جەتتى. ادامزات بالاسىندا ونەر رەتىندە ەڭ العاش اۋەندى تۋدىرعان دەلىنەدى. بەر جاعىنداعى XV عاسىردا ىقىلاس كەلەدى. سول قورقىتتىڭ، ىقىلاستىڭ كۇيلەرى قاندايدا ءبىر سيمفونيادان ارتىق بولماسا كەم ەمەس. ەۋروپادا XVI-XVII عاسىرلاردان باستالعان. ديريجەر دەگەن بولماعان. كومپوزيتور ءوزى جازادى، ءوزى وركەسترمەن بوياۋ ەنگىزىپ ءتىرىلتىپ جاتتى. ءبىز مىنا ديريجەرلىككە ۇلتتىق بوياۋ ەنگىزۋىمىز كەرەك. ديريجەرلىك دەگەن ەۋروپادان كەلگەن عوي. ەندى ءبىز سولاردىڭ «كۇپى كيىپ كەلگەن ديريجەرلىگىنە شەكپەن جاۋىپ قايتارۋىمىز كەرەك». ياعني، وسىعان ۇلتتىق بوياۋ ەنگىزۋىمىزگە بولادى. كورەرمەنگە، تىڭداۋشىعا سىرتىڭدى بەرىپ تۇرۋ بىزگە ءتان ەمەس. ونى ميميكامەن، ىممەن-اق، يىعىڭمەن، جاي يشارالىق كورىنىستەرمەن جەتكىزسە بولادى. سونىڭ شەتىن كەشەگى نۇرعيسا جاسادى. قاجەت بولسا حالىققا قاراپ ديريجەرلىك ەتە بەرەدى. داڭىقتى كۇيشى سول جاڭالىقتى اكەلدى. تەرىس قاراماي، ءوزى ورىنداپ، كورەرمەنگە ءجۇزىن بەرە وتىرىپ ديريجەرلىك جاساۋ ەڭ ءتيىمدى. مىنە، وسىنىڭ ءوزى الەمدىك مۋزىكاعا ءبىر ەرەكشەلىك بولىپ كىرەدى دەگەن ءسوز.

- ءسىزدىڭ سول كەشەگى نۇرعيسا اعامىزدىڭ جولىن جالعاستىرىپ، ساحنادا كورەرمەنگە قاراپ، كۇيدى ورىنداي وتىرىپ جاساعان ديريجەرلىگىڭىزدى وتكەندە تاۋەلسىزدىككە  ارنالعان «مىڭ كۇي» كەشىنەن كوردىك...

- ءبىز «اقجاۋىن» وركەسترىمەن قىتايعا بارىپ بەيجىڭدە كونتسەرت بەردىك. سوندا الەمنىڭ ءار تۇكپىرىنەن جينالعان مۋزىكا الپاۋىتتارىنىڭ پىكىرىن نەگىزگە الا وتىرىپ، قىتاي ءباسپاسوزى «الەمدىك مۋزىكانتتاردىڭ، ديريجەرلەردىڭ ءبارىن كوردىك، تىڭدادىق، بىراق، يىعىمەن، شاشىمەن، ميميكاسىمەن، ارقاسىمەن ديريجەرلىك ەتكەن مۋزىكانتتى ءبىرىنشى رەت كەزىكتىرۋىمىز» دەپ جازىپتى. «كوڭىل تولقىنىن» قىتايلار فورتەپيانودا وينايدى. كۇي سەكەن تۇرىسبەكوۆتىكى دەمەيدى، قازاقتىڭ كۇيى دەيدى. سولاي كۇي ارقىلى ءبىر جارىم ميلليارد حالىق قازاقتى مويىنداپ تانىسا، قالعان حالىق قايدا بارادى. بۇرىن ورىستىڭ ءبىر ۇلى سۋرەتشىسى ايتقان ەكەن «مەنى ەڭ ءبىرىنشى قىتاي مويىنداسا قالعانى ەشقايدا كەتپەيدى» دەپ. ون جىلدان ارتىق ۋاقىتتان بەرى قىتايلار «اقجاۋىن» كۇيىن اۋا رايى تۋرالى حاباردا بەرىپ كەلە جاتىر.

- ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ قولداۋىمەن 2003 جىلى 20 تامىزدا قازىرگى «اقجاۋىن» مەملەكەتتىك كامەرالىق وركەسترى قۇرىلدى. سودان بەرى وركەستردىڭ رەپەرتۋارىنا ەلىمىزدە بۇرىن ساحنادا ورىندالماعان نەمەسە ەل ەستىمەگەن جاڭا تۋىندىلار ەندى مە؟

- «اقجاۋىن» رەپەرتۋارىندا بۇرىنعى زامانننىڭ اتاقتى كۇيشىلەرىنىڭ ءبىرى، التايدىڭ ارعى بەتىندە ءومىر سۇرگەن، ءوزى بي بولعان  بەيسەنبى دونەنبايۇلىنىڭ «كەڭەس» اتتى كۇيى بار. بەيسەنبىنىڭ «كەڭەسىن» وركەستردە كىرگىزۋ ويىمدا 20 جىلدان بۇرىن بار ەدى. ويتكەنى ول وركەسترگە سۇرانىپ  تۇرعان كۇي بولاتىن. ارعى بەتتەن كەلگەن حالىق كۇيى «بۇلعىن-سۋسار»، مۇكەيدىڭ «قوسباسقان»، جانتورەنىڭ «شالقىماسى»، «قوڭىرقاز»، مالگاجدار اۋباكىروۆتىڭ «تالاسى»، كەنجەبەك كۇمىسبەكوۆتىڭ «ساعىنىش سازى»، ماعاۋيا حامزيننىڭ «قوسباسارى» سياقتى كۇيلەر ەنگەن. بۇلاردىڭ ءبارىنىڭ وزىندىك تاڭباسى ايقىن، بوياۋى قانىق، تىڭداعان ادامدى شارشاتپايتىن تاماشا كۇيلەر.

- شىعارماشىلىعىڭىزداعى سوڭعى جاڭالىقتاردىڭ ءبىرى جاڭا تۋىندىڭىز «ماڭگىلىك ەل» اتتى كۇيىڭىز تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز. 

- «ماڭگىلىك ەل» تۋرالى ايتاتىن بولساق، ماڭگىلىك ەل بولساق دەگەن، وسى تاۋەلسىزدىگىمىز باياندى بولسا ەكەن دەگەن تىلەك. وسى ەلىمدى تىنىش قىلسا دەپ جاراتۋشىدان ءبىر قولداۋ سۇراۋ. قازاقستاننىڭ ۇلان قايىر ولكەسى التاي مەن اتىراۋدىڭ اراسىن، ءوز تىزگىنىمىز وزىمىزدە، ءبىر ەل بولساق دەپ ءبىزدىڭ بابالارىمىز اق نايزانىڭ ۇشىمەن، اق بىلەكتىڭ كۇشىمەن قورعاپ قالعان. سونداي ويلاردى ءسىڭىرۋ بار اتالعان شىعارمادا. كۇي التاي جاقتاعى قازاقتاردىڭ «قارا جورعا» دەگەن كۇيىنىڭ مانەرىمەن باستالادى. نەگىزى سول «قارا جورعا» دەگەن كۇي جاقسى باستالعان دا دامىماي قالعان، تولىققاندى كۇي ەمەس ەدى. سودان ارى قاراي اۋقىمىن كەڭەيتكىم كەلدى. قازاقتىڭ جەرى اتىراۋ مەن التاي دەپ وتىرمىز عوي. «قارا جورعانىڭ» سارىنىمەن باستالعان كۇي باتىس جاقتاعى كۇي ىرعاعىننا ۇلاسادى. باسى التاي جاقتاعى اۋەندەردى اكەلەدى دە اتىراۋعا قاراي كوشەمىز. قىسقاسى قۇرمانعازىنىڭ ستيلىنە جاقىندايدى، سونىمەن تۇتاسادى.  

- وسى «ماڭگىلىك ەل» اتتى كۇيىڭىزدىڭ تۋىنا نە اسەر ەتتى؟

- قازاقستاندىق جولدىڭ ورتاق ماقساتى، مۇددەسى، بولاشاعى قانداي قورىتىندىمەن تۇيىندەلەتىنىن، ەڭ باستىسى قانداي ەل قۇرۋمەن تياناقتالاتىنىن جان-جاقتى، ديالەكتيكالىق قيسىنمەن اشىپ بەردى، ەل تاريحىنداعى ءبىز اياق باساتىن جاڭا ءداۋىردىڭ كەمەل كەلبەتىن سومدادى. ن.نازارباەۆ:  «قوعامدا «قازاق ەلىنىڭ ۇلتتىق يدەياسى قانداي بولۋى كەرەك؟» دەگەن ساۋال ءجيى تالقىعا تۇسەتىنىن كورىپ ءجۇر­مىن. ءبىز ءۇشىن بولاشاعىمىزعا باعدار ەتەتىن، ۇلتتى ۇيىستىرىپ، ۇلى ماقساتتارعا جەتە­­لەيتىن يدەيا بار. ول -  ماڭگىلىك ەل يدەياسى» دەگەنىن بىلەسىزدەر.

قاي مەملەكەت بولماسىن ءوزىنىڭ ۇرپاعىنىڭ، وتانىنىڭ بولاشاعى ماڭگىلىك بولعانىن قالايدى. جاڭاعى ەلباسىنىڭ جولداۋدا ايتقان «ماڭگىلىك ەل» يدەياسى دا وسى  كۇيدىڭ جارىققا شىعۋىنا اسەر ەتتى. مىسالى، انشىلەر، كۇيشىلەر ەلباسىنا ارناپ ءان، كۇي شىعارىپ جاتسا تەرىس ەمەس شىعار. بۇل كۇي ەلباسىنىڭ ويىنا، يدەياسىنا قولداۋشى بولۋ، ءبىر جاعىنا شىققىڭ كەلىپ، سۇيەۋ بولسا ەكەن دەگەن ىزگى نيەتتەردەن تۋىندادى. «ماڭگىلىك ەل» يدەياسى  - الداعى بولاشاقتان كۇتكەن ۇلكەن ءۇمىت. تاۋەلسىزدىگىمىز باياندى، ەلدىگىمىز ماڭگى، قوعامىمىز تىنىش بولسا ەكەن دەگەن اسىل ارمان.

ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل كەرەمەت يدەيانى قولداۋىما تاعى بىرنەشە سەبەپتەر بار. مىسالى، مەنىڭ «اقجاۋىن» دەگەن وركەستر قۇرام دەگەن ويىمدا جوق ەدى. 28 جاسىمدا قازاقستانننىڭ «لەنين كومسومولى» سىيلىعىن الدىم، 31 جاسىمدا جەكە دومبىرامەن-اق رەسپۋبليكاعا ەڭبەگى سىڭىرگەن ءارتىس دەگەن اتاقتى الدىم.

ەلباسىمەن ءبىر كەزدەسكەنىمدە «سەكەن ءوز وركەسترىڭدى قۇرساڭ قايتەدى؟» دەگەن يدەيانى بەردى. سودان مەن ەلباسىنىڭ بۇل ۇسىنىسىن ماقۇل كوردىم. ءسويتىپ كەيىن «اقجاۋىن» وركەسترى دۇنيەگە كەلدى دەسە ارتىق ايتقاندىق ەمەس.  ۇجىمىممەن  استاناعا كوشىپ  كەلۋىمە تاعى دا نۇرسۇلتان ءابىشۇلى سەبەپكەر بولعان بولاتىن.

 مارقۇم، تالانتتى اكتەر قۇدايبەرگەن سۇلتانباەۆ ءوزىنىڭ جەكە تەاترىن اشسام دەگەن ويمەن تالپىنا ءجۇرىپ، كوپ اسۋلاردان اسسا دا، ارمانى ورىندالماي كەتتى. ال مەنىڭ جەكە مەملەكەتتىك كامەرالىق وركەستر قۇرۋىما ءبىرىنشى اللا، ەكىنشى ەلباسىنىڭ ەرەكشە قولداپ، دەمەۋىمەن مۇراتىم ورىندالدى دەر ەدىم. سوندىقتان، ونەردىڭ قادىرىن ءبىلىپ، ءبىزدى باعالاپ، وزىڭە ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت قول ۇشىن بەرگەن ادامنىڭ ۇزاق مۇراتتى كوكسەپ، كوتەرگەن يدەياسىن قالايشا قولداماسقا، قالايشا سودان اسەرلەنبەسكە؟!

سۇحباتتاسقان بەيسەن سۇلتانۇلى.

(تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: «جاڭا كۇيىمنىڭ جارىققا شىعۋىنا ەلباسىنىڭ «ماڭگىلىك ەل» يدەياسى اسەر ەتتى - سەكەن تۇرىسبەكوۆ»

دەرەككوز: http://www.inform.kz/kaz/article/2734561)

اباي.kz