"ماسەلە شەشەتىن باسشىعا ۇقسامايدى"
سۋرەتتە: شاكارىم قۇدايبەردىۇلى
شاكارىم قاجىنىنڭ وسىنداي ءسوزىن كوزىم شالدى. "قازاق ادەبيەتىندە" جانىبەك ءاليماننىڭ ەلتاي ەرنازاروۆ دەگەن شولاقبەلسەندى تۋرالى ماقالاسى ءجۇر ەكەن.
سيتات:
"كوزىقاراقتى كەيىنگى جۇرتقا ە.ەرنازاروۆ ەسىمى تانىس. ف.گولوششەكينمەن قازاقستاندا كىشى قازان توڭكەرىسىن ۇيىمداسىرىپ، قولدان اشتىق جاساۋشى تاقىرشەكەنىڭ (ف.گ) قولشوقپارى. شالاساۋاتتى ونى رەسەي 1927-1934 جىلدارى قا كسر ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى ەتىپ قويعاندىقتان، ەل اراسىندا «ەلتاي اعام وقىماي-اق ەل باسقارعان» دەگەن كەكەسىن ءسوز بار. باسقاسىن ايتپاعاندا، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق مۇراعاتىنداعى تاركىلەۋگە قاتىستى قۇجاتتىڭ بارىندە وسى «ەلتاي كوسەمنىڭ» قولى بار. ق.مۇحامەتحانوۆ «شاكارىم» اتتى ماقالاسىندا اقىن مەن ەلتايدىڭ شىڭعىستاۋداعى كەزدەسۋىن كوزىمەن كورگەن ايۋباي كەنەساريننىڭ (1906 جىلى تۋعان) مىناداي ەستەلىگىن ايتادى:
سۋرەتتە: ەلتاي ەلنازاروۆتىڭ قابىرى
«وسى اۋدانعا قازاق ۇكىمەتىنىڭ باستىعى ەلتاي ەرنازاروۆ كەلگەندە (1931) شاكارىم سول كىسىگە كىرىپ، اڭگىمەلەسىپ، شىعىپ تۇرعاندا كوردىم. جازدىگۇنى بولاتىن. ەلتايعا ارنالىپ، قاراۋىل وزەنىنىڭ جاعاسىنا بىرنەشە ءۇي تىگىلگەن-ءدى. ەلتاي وتىرعان ءۇيدى ميليتسيا ادامدارى كۇزەتىپ تۇردى. ارىز ايتا كەلگەندەر وتە كوپ ەدى. بىرقاتارى كىرۋگە رۇقسات الا الماي، كۇنۇزاق توسۋمەن بولدى. سول كۇنى اتاقتى ونەر يەسى، ءانشى اعاشاياق رەتىن تاۋىپ كىرىپ، سيىرىمدى قايتارىپ بەرەتىن بولدى دەپ قۋانىپ شىقتى. باسقالارى ارىزىمىز شەشىلمەدى دەپ رەنجىپ شىعىپ جاتتى.
ءبىر كەزدە ەلتاي وتىرعان ۇيدەن شاكارىم دە شىعىپ كەلىپ، تۇرعان حالىققا: «مالدان ايرىلعان ەلدىڭ اشىعا باستاعانىن ايتىپ، ءتاۋىر-اق سويلەستىم. كونبەدى. ماسەلە شەشەتىن باسشىعا ۇقسامايدى. بوسقا اۋرە بوپ كىرمەي-اق قويىڭدار»، – دەپ اتىنا ءمىنىپ، ءجۇرىپ كەتتى. وسى كەزدەسۋدىڭ بەلگىسىندەي مىناداي ولەڭ جولدارى بۇگىنگە جەتتى:
…قازاقتىڭ باسشى بالاسىن
سويلەستىم، كورىپ شاماسىن.
قالايشا قالاپ قويعان ەل
سەزىمسىز، ويسىز شالاسىن،
تۇك كەلمەيتىن قولىنان؟!
ەل مۇڭىن ونداي ۇعا الماس،
باستىق تا بولىپ تۇرا الماس.
مانساپقا ءوزىڭ ماقتانساڭ،
ەلىڭنىڭ باسى قۇرالماس،
اداسار ايقىن جولىنان…».
بۇگىنگىنىڭ شولاقبەلسەندىلەرىن اينا قاتەسىز تانىپ وتىرمىن...
نە دەيسىڭ ەندى؟
ءبىزدىڭ بۇگىنگى باسشىلاردىڭ قازاق تاريحىن جەك كورۋىنىڭ سەبەبى وسى ەمەس پە؟ تاريحتى وقىسا ءوزىن كورگەندەي بولىپ، جيىركەنەدى...
ايدوس سارىم، ساياساتتانۋشى