كەشەگى كەڭەس يمپەرياسىنىڭ قازاق دالاسىنا تۇسىرگەن اۋىرت­پاشىلىعى سان عاسىر ارپا­لىسقان اتا جاۋ – جوڭعار شاپ­قىنشىلىعىنان اسىپ تۇسكەنى تاريحي دەرەكتەرمەن انىق ايقىندالعان. العاشقى رەۆوليۋتسيالىق توڭكەرىس، 1930-جىلدار باسىنداعى اشارشىلىق پەن 1937-1938 جىلدارعى قۋعىن-سۇرگىن زۇلماتتارىن حالقىمىز ءومىرى ۇمىتپايدى.

الاشتىڭ ارىستارىن ازاپقا تۇسىر­گەن سول زاماننىڭ جەندەتتەرى كە­شى­­رىم دەگەن قاسيەتتى مۇلدەم مو­يىن­­د­اماعانعا ۇقسايدى. ءبىزدىڭ ماقا­­لامىزعا ارقاۋ بولىپ وتىرعان اسىل ازامات پەرۋاش كارىمۇلى 1937 جى­لى نكۆد-نىڭ اباقتىسىنا جا­بىل­­عاندا بار بولعانى 23 جاستا ەكەن.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ مۇراعاتىندا كورسەتىلگەن دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، پەرۋاش كارىمۇلى 1937 جىلدىڭ 14 ناۋرىزىندا ەركىنشىلىك (ەرەيمەنتاۋ) اۋدانىنداعى نكۆد بولىمشەسى تاققان: «ەلدە رەۆوليۋ­تسياعا قارسى ادەبيەتتەر تاراتىپ، ىرىتكى تۋعىزۋ جۇمىستارىن جۇرگىزدى» دەگەن ايىپپەن قاماۋعا الىنعان.

جارتى جىلدان كەيىن قاراعاندى وبلىستىق سوتى بوساتۋعا شەشىم شىعارسا، ءبىر ايعا جەتكىزبەي قازاق كسر جوعارعى سوتىنىڭ توراعاسى ونى قايتادان تۇرمەگە توعىتقان.

بەس جىلعا ءارى قاتاڭ رەجىمدەگى جازاعا كەسىلگەن ارداقتى ەل ازاماتىنىڭ سوڭىندا سۇيگەن جارى ەركە مەن ءبىر جاسار ۇلى تۇرلىبەك قالادى.

مۇراعاتتىڭ ايىپتاۋشى جاق كورسەتكەن حاتتامالارىنىڭ بىرىندە: «…بايشىل ەلەمەنتتەرمەن، رەۆوليۋتسياعا قارسى ۇلتشىلدىق كوڭىل-كۇيدەگى تۇلعالارمەن بايلانىسىپ، الاش وردانىڭ ادەبيەتىن جيناعان جانە ەل اراسىندا ۇلتشىلدىق ناسيحات جۇرگىزگەن»، دەگەن دەرەكتەر مەن ونىڭ بولعان جەرلەرىنىڭ ءتىزىمى كورسەتىلىپتى.

سول كەزدەرى ستاليندىك ساياسي قۋعىن-سۇرگىندە قازاقستان بويىنشا 105 مىڭنان اسا ادام: «تاپ جاۋلارى»، «ۇلتشىلدار»، «جات پىكىردەگىلەر»، «الەۋمەتتىك قاۋىپتى ەلەمەنتتەر» دەگەن مەيلىنشە كۇدىكتى جالالارمەن، جاس ەرەكشەلىگى، جىنىسىنا قاراماستان، تۇرمەلەرگە اياۋسىز قامالا بەرگەنى بەلگىلى.

ەلىم دەپ ەڭىرەگەن بوزداقتاردىڭ ءبىرى ۇستازدىق جولدى قۋعان جاس جىگىت پەرۋاش كارىمۇلى ەدى. ول جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرى مەن مۇددەلەرىن قورعاعان كەشەگى اياۋلى ارىستارىمىز ءاليحان بوكەيحانوۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ، ماعجان جۇماباەۆ پەن مىرجاقىپ دۋلاتوۆ­تىڭ ءىسىن جالعاستىرۋشى ناقتى ءىزباسارى بولعانى ءۇشىن باسى قۇرباندىققا شالىندى. كەسىلگەن جازا وتەلىپ شىققاننىڭ وزىندە ول كىسىگە شىعارىلعان ۇكىم بويىنشا 3 جىل بويى سىرتقى دۇنيەمەن بايلانىسۋعا قاتاڭ تىيىم سالىندى. ادىلەتسىز قوعامنىڭ سىڭار ەزۋلى سوت جۇيەسى وسىلايشى ونى ازاماتتىق بارلىق زاڭدى قۇقىقتارىنان ايىردى.

پەرۋاش كارىمۇلى 16 جاسىندا مۇعالىم بولىپ، تۋعان اۋىلىندا مەكتەپ سالىپ، ونى 1936 جىلعا دەيىن باسقارىپ تۇرعان. ەڭبەكتەنە ءجۇرىپ، ول اۋەلى ەگىنشىلىك، كەيىن اقمولا پەداگوگيكالىق تەحنيكۋمدارىن، 1934 جىلى الماتىنىڭ وقۋ-اعارتۋ كوميتەتتەرى توراعالارىنىڭ بىلىكتىلىگىن كوتەرەتىن ارنايى كۋرستاردى اياقتايدى.

سول 1936 جىلدان باستاپ ەركىنشىلىك اۋدانىنىڭ ءبىلىم بولىمىندە ينسپەكتورلىق قىزمەتتىڭ جەتەگىن قولعا العان. پەرۋاشتىڭ باتىل ءىس-قيمىلدارى، جاستارعا دەگەن جاناشىر سوزدەرى بيلىكتەگى كەيبىر نادانداردىڭ كوڭىلىنەن شىقپاعانى انىق. ماعجاننىڭ، سۇلتانماحمۇت پەن ابايدىڭ ولەڭدەرىن جاتقا بىلگەن جىگىتتىڭ سول كەزدەگى ءاربىر قادامى، ايتقان سوزدەرى نكۆد-عا جەدەل اقپارات بولىپ ءجيى-ءجيى ءتۇسىپ جاتتى. قىزىل قىرعىن اكەلگەن بولشەۆيكتەر ديكتاتۋراسى الاش يدەيالارى مەن مۇراتىن كوزدەگەن، اعارتۋشىلىق ءىسىن قولعا العان قايسار جانعا قورقىنىش ۇيالاتا العان جوق. باسىن قاتەرگە تىككەن ول باتىر بابالارىنىڭ سالعان سارا جولىنان اينىمادى. سول ءۇشىن اۋىزبەن ايتىپ جەتكىزە المايتىن اۋىر جازالاردى باسىنان كەشىردى، سۇيىكتى جارى ەركەسى مەن تۇلا بويى تۇڭعىشى تۇرلىبەگىنەن ماڭگىلىككە كوز جازدى.

1938 جىلى حابار-وشارسىز كەتكەن اياۋ­لى ەل ازاماتى پەرۋاش كارىمۇلى تەك 1961 جىلى قازاق كسر جوعارعى سوتى تورالقاسىنىڭ قاۋلىسىمەن، 23 جىل وتكەن سوڭ عانا تولىق اقتالدى.

ەرەيمەننىڭ مالتابار اۋىلىندا جاڭا­دان سالىنعان ورتا مەكتەپكە ونىڭ اتى بەرىلىپ، رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە اقىندار ءمۇشايراسى ءوتتى. بەلگىلى جازۋشى-عالىمدار: قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى عالىم جايلىباي، يسرايىل ساپارباەۆ، سەرىك تۇرعىنبەكوۆ، سەيىت قاسقاباسوۆ، سەرىك نەگيموۆ، پارلامەنت سەناتى مەن ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارى دا وعان بەلسەنە اتسالىستى. ءماجىلىس دەپۋتاتى، «اق جول» پارتياسىنىڭ جەتەكشىسى، بەلگىلى ساياساتكەر ازات پەرۋاشەۆ اتاسى اڭساعان ەگەمەن ەلدىڭ كوڭىل جادىراتار مەرەيلى كۇندەرىن تۋعان حالقىمەن بىرگە تاماشالاۋعا مۇمكىندىك الدى.

تاربيەلىك ءمانى زور بۇل شارا سوڭى كەش باتا ەرەيمەنتاۋ قالاسىنىڭ ورتا­لى­عىندا ەل جاستارىنا ارنالعان ونەر جۇلدىزدارىنىڭ گالا-كونتسەرتىنە جال­عاستى. ەربولات قۇدايبەر­گەنوۆ، مار­جان اراپباەۆا، ايقىن، دوس، تاعى باسقا كوپ­تەگەن ەسترادا انشىلەرىنىڭ ونەرى قالىڭ كورەر­مەندەردىڭ كوڭىلىن ەرەكشە ءبىر سەر­پىل­تتى.

جانات تۇگەلباەۆ،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى.

Abai.kz