وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن، دالىرەك ايتقاندا تامىز ايىنىڭ باسىندا قوستاناي قالاسى اكىمىنىڭ ەكى بىردەي ورىنباسارى پارا الۋ ۇستىندە ۇستالىپ، ايدى اسپانعا ءبىر-اق شىعارىپ ەدى. سول كەزدە مۇنداي ماسقارا بولىپ جاتقاندا قالا اكىمى احمەتبەك احمەتجانوۆ ۇياتى بولسا، ءوز بەتىمەن قىزمەتىنەن كەتىپ، مەملەكەتتىك قىزمەتشى دەگەن اتاققا كىر كەلتىرمەس دەپ ويلاعان ەدىك. ونىمىز بەكەر بولىپ شىقتى.

ول كىسى اۋەلى «مەن قايران قالىپ وتىرمىن» (ورىسشالاپ ايتقانى «يا ۆ شوكە») دەپ تىلشىلەرگە تۇسىنىك بەرۋدەن ات-تونىن الا قاشتى. سوسىن بۇل جاعداي وعان قاتىسى جوقتاي، ءۇن-ءتۇنسىز جاتىپ الدى. ءتىپتى ءتۇرلى جينالىستاردى اشىپ، تالايلارعا سىي-سياپات تاپسىرىپ، مارە-سارە بولىپ ءجۇردى. ءبىر جاعىنان مۇنىسىنا تاڭ قالعان دا جوقپىز. ويتكەنى ءبىزدىڭ جاقتا قالا اكىمىنىڭ وبلىس اكىمى سادۋاقاسوۆتىڭ بولەسى ەكەندىگىن ەكىنىڭ ءبىرى بىلەدى. وسىنداي ىمى-جىمى ءبىر، كادر سالاسىنداعى تامىر-تانىستىقتىڭ قايدا اكەلىپ سوعاتىندىعىن ءبىز دە باجايلاعان ەدىك. سوندىقتان دا سول تامىز ايىنىڭ باسىندا وسى سايتقا جازعان «پارا الۋدىڭ قوستانايلىق ءادىسى» (قاراڭىز: http://abai.kz/post/view?id=4261) اتتى ماقالامىزدى  «P.S.ايتپاقشى ەكى بىردەي ورىنباسارى پارا الىپ، قالامىزدىڭ جامان اتىن شىعارعان احمەتجانوۆتى سادۋاقاسوۆ وتستاۆكاعا جىبەرەر مە ەكەن؟ الدە اتامىز قازاقتىڭ «بولەمىسىڭ، بولەنى كورە تۇرا ولەمىسىڭ» دەگەن ماقالدى باسشىلىقا الا ما؟ جالعاسى بولسا تاعى دا جازا جاتارمىز.»،– دەپ اياقتاعان ەدىك. سول بولجامىمىز ءدال كەلىپتى. ءسىرا، تۋىسىن قانشاما قيماسا دا، جوعارى جاقتىڭ ءدۇمپۋى قاتتى بولعان سىڭايلى، اقىرى ورنىنان الدى. وندا دا ء«وز ەركىمەن كەتتى» دەپ سىلاپ-سيپاپ شىعارىپ سالدى. بولە امان بولسا، كۇنى ەرتەڭ ءبىر جەردەن سوپاڭ ەتىپ شىعا كەلسە، تاڭ قالا قويماسپىز. سادۋاقاسوۆ دەگەن اكىمىمىز دوستارى مەن تۋىستارىن دالاعا تاستامايدى. ءتىپتى ءبىر كەزدەرى ماس بولىپ، شاتحانادا جۇرتتى پيستولەتپەن قورقىتىپ، سودان سوتتى بولعان جان دوسى اسان نۇرعازينوۆ دەگەندى ءوزىنىڭ اپپارات باسشىسىنىڭ ورىنباسار ەتىپ قونجيتا سالدى. وبلىستا وعان ء«اي دەتىن اجە، قوي دەيتىن قوجا» بولماعان سوڭ ويىنا كەلگەندى ىستەمەي قايتسىن.

بولەسىن قانشا قيماعانمەن، ونىمەن سادۋاقاسوۆتىڭ قوشتاسۋىنا تۋرا كەلدى. مۇمكىن ءتىپتى ءبىرجولتاتا شىعار. ويتكەنى احمەتجانوۆتىڭ «جۇمىستان ءوز ەركىممەن كەتىپ، بىلايعى جۇرتتىڭ «ماڭعىت، اۋزىڭا ساڭعىت» دەپ، سىتىلىپ كەتەمىن» دەگەن ساسىق قۋلىعى اقتالمادى. سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس قىزمەتكەرلەرى كەلەسى كۇنى-اق ونى «قىزمەت بابىن اسىرا پايدالاندى» دەگەن ايىپپەن ءوز ۇيىندە قاماۋعا الدى. ءسويتىپ، ەندى اكىم ءوزىنىڭ ەكى ورىنباسارىنىڭ ءىزىن قۋىپ، باسى شىرعالاڭعا تۇسكەن جايى بار.

سونىمەن، ءبىزدىڭ وبلىس ورتالىعىنىڭ بيلىگى وپىرىلىپ ورتاسىنا ءتۇستى. ەندىگى كەزەك كىمدىكى؟ ەكى ورىنباسارى، سوسىن اكىمنىڭ ءوزى قاماۋعا الىنىپ جاتقاندا وبلىس اكىمى سادۋاقاسوۆ حالىققا نە ايتادى؟ بولەسى سياقتى «مەن ەشتەڭە بىلمەدىم. مەن دە قايران قالىپ وتىرمىن» دەپ وتىرىك تاڭ قالعان قىلىق تانىتا ما؟ الدە ءوڭىر باسشىسى سول وڭىردە بولىپ جاتقان بىلىق-شىلىققا جاۋاپ بەرمەي مە؟ سوندا قاراماعانداعىلار جامان دا، اكىم جاقسى ما؟ وبلىستى اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا ۇستايتىن اكىمىزدىڭ «دىمبىلمەس» بولا قالۋى قالاي؟

بۇل ساۋالدارعا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن وڭىرىمىزدە كوپتەن بەرى سوزىلىپ كەلە جاتقان ءبىر «جامان ىندەتىڭ» سىرىنا ۇڭىلگەن ماقۇل. ول وسىنداعى ىسكەر ازاماتتاردىڭ اراسىندا ء«بىزدىڭ وبلىستىڭ جىلى جۇمساعىن وبلىس اكىمىنىڭ «جاناشىر دوستارى مەن سىعان جۇرتىنىڭ وكىلدەرى مىقتاپ ۇستاپ وتىر. اۋقىمدى تەندەرلەردى دە ۇتاتىن سولار. بيۋدجەتتىڭ مول قارجىسى دا سولاردىڭ قالتاسىنا قۇيىلۋدا» دەگەن قاڭقۋ سوزدەردىڭ جەلدەي ەسىپ جۇرگەندىگى. بىزدىڭشە، مۇنىڭ دا قيسىنى بار سەكىلدى. ماسەلەن، قالا اكىمىنىڭ ۇستالعان ەكى ورىنباساردىڭ ءبىرى — فرۋنزيك ااراكەليان وسى جۇرتتىڭ وكىلى. ال ەكىنشى ورىنباسارعا 13 ميلليون تەڭگەنى بەرە سالعان وبلىستاعى اسا ءىرى وليگارحتىڭ ءبىرى — «سىل» كومپانياسىنىڭ يەسى گاگيك وۆنانيان دەگەن مىقتىڭىز. و، بۇل گاگيگىڭىزدىڭ تۇكىرى جەرگە تۇسپەيدى. وبلىس ورتالىعىنداعى قۇنى جۇزدەگەن، ءتىپتى ميللياردتاعان تەڭگە تۇراتىن قۇرىلىستاردى عانا سالاتىن ەرەكشە ىسكەر ازامات. ول بىلتىر قۇنىڭ 375 ميلليون تەڭگەلىك حان سارايىنداي «سالتانات سارايىن» تۇرعىزدى. ال بيىل قۇنى 542 ميلليون تەڭگەلىك قالالىق «ميراس» مادەنيەت سارايىن اسەمدەپ قويدى. تەك، اتتەڭ، جالپى قۇنى 1 ميليارد 250 ميلليون تەڭگە تۇراتىن حالىققا قىزمەت كورسەتەتىن ورتالىقتى ءسال عانا بىتىرە الماي قالدى. وسىنىڭ «شاپكەسىن» اكىمنىڭ ورىنباسارىنا بەرەم دەپ توڭقالاق استى. ءبىز، بۇل جەردە اۋرحانالارعا كۇردەلى جوندەۋ جۇرگىزۋ، ەمحانالار مەن ىلعي تەك بەس جانە توعىز قاباتتى ۇيلەر سالۋ سەكىلدى «ۇساق-تۇيەكتەردى» ءسوز ەتكەلى وتىرعان جوقپىز. سوندا سول قۇرىلىستاردى وسىنداعى قازاق نە ورىس كاسىپكەرلەرى سالا المايتىن سونشالىقتى بەيشارا ما ەدى؟ ولاردىڭ بۇعان كاسىبي بىلىكتىلىكتەرى جەتپەي مە؟ تەندەرلەردى تەك گاريك قانا ۇتا بەرەتىن نە سىيقىرى بار؟

ءجا، ارميان باۋىرىمىزدى قويا تۇرىپ، ەندى سىعان جۇرتىنىڭ حيكاياسىنا كوشەلىك. بىزدە وسىنداعى «سىعان بارونى» دەپ اتالتىن لەونيد ۆاسيلەۆ دەگەن كىسىنىڭ جول سالۋ مەن بالا باقشالار تۇرعىزۋداعى «تاپقىرلىعىن» اڭىز قىلىپ ايتادى. بۇل كاسىپكەر تەندەرگە قاتىسۋ، ءسويتىپ وزگەلەرمەن تايتالاسىپ جەڭىسكە جەتۋ دەگەن ۇساق-تۇيەكپەن اينالىسپايدى. ونىڭ «كوكەسى» كەشە عانا ايدارىنان جەل ەسىپ تۇرعان سادۋاقاسوۆتىڭ تۋعان بولەسى – احمەتجانوۆ دەگەن مىقتىڭىز بولسا، نەسىنە ساسسىن. كەز-كەلگەن تەندەردى شاپپاي الادى. بەرسە قولىنان، بەرمەسە جولىنان. ءبىر عانا مىسال. وتكەندە قالاداعى ءبىر بالا باقشانى سالۋ جونىندەگى تەندەردى وسىنداعى بەيبىت سەيتاەۆ دەگەن ازامات باسقاراتىن «ۇلان»  سەرىكتەستىگى جەڭىپ العان. ەندى ىسكە كاىرىسىپ جاتقاندا احمەتجانوۆ اكىم بۇل قۇرىلىستى ۆاسيلەۆكە بەرۋگە شەشىم قابىلدايدى.

«سىعان بارونى» دەگەنىمىز وسى مىقتى.

– ماعان ۆاسيلەۆ كەلىپ، بۇل قۇرىلىستى بەيبىت تۇردە وعان بەرۋگە ۇسىنىس جاسادى، – دەيدى بەيبىت. – مەن وعان كونگەن جوقپىن.

كەيىن بەيبىت سوتتاسىپ، بۇل قۇرىلىستى سالۋعا تولىق قۇقى بار ەكەندىگىن دالەلدەسە دە، احمەتجانوۆ سوتتىڭ شەشىمىنە قۇلاق تا اسقان جوق. سىرلاس دوسى سىعانعا جىعىپ بەردى. ەندى تىرەگى مىقتى بولەگە نە ىستەي الارسىڭ.

الايدا، «اققا قۇداي جاق» دەگەن، جاقىندا سول بارونىڭىزدىڭ دا اياعى اسپاننان كەلدى. بۇل بىلىقتارىن اشقان سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس قىزمەتكەرلەرى سىعاننىڭ سىباعاسىن الدىنا تارتتى.

جالپى، بۇل سىعانعا احمەتجانوۆ قانا ەمەس سادۋاقاسوۆ تا جىلى شىراي تانىتاتىندىعى بايقالادى. جاقىندا قوستاناي قالاسىنىڭ 134 جىلدىعىنا سوناۋ ماسكەۋدەن «يلو» سىعان فولكلورلىق ءانسامبلى شىقىرىلىپ، كوشەمىزدى ءبىر شاڭداتقان. سول تويدا الگى اكىمىمىز ءانسامبلدىڭ ءسوليسى پولينا ۆاسيلەۆامەن مىڭ بۇرالا بي بيلەپ، قۇمارىمىزدى ءبىر قاندىرعان. كەيىن بىلدىك، اكىمىمىز كەز-كەلگەن اداممەن بيلەي بەرمەيتىن كورىنەدى. ول تەك الگى ءانسامبلدىڭ جەتەكشىسى نيكولاي ۆاسيلەۆ بىزدەگى سىعان بارونىنىڭ تۋعان باۋىرى بولعاندىقتان عانا بار ونەرىن اياماپتى. ەندى قايتسىن، اكىمنىڭ كوڭىلىن كوتەرۋ ءۇشىن الىستان ات ارىلتىپ شاقىرعان بيشىلەردى قالاي سىيلاماسسىڭ. اسىرەسە، ول وسىنداعى قالتالى بايدىڭ تۋىسى بولسا.

ءبىزدىڭ باجايلاۋمىزشا بۇل اڭگىمە وسىمەن بىتە قويماس. جالعاسى بولسا كەيىنىرەك تاعى قىزىققا (مۇمكىن شىجىققا) باتارمىز.

مۇراتبەك داۋرەنۇلى، قوستاناي

Abai.kz