- «استانا» تەلەارناسىنداعى «باس تاقىرىپ» جانە «تەما دنيا» باعدارلاماسىن جۇرگىزىپ كەلەسىز. بىراق سوڭعى كەزدە كورىنبەي ءجۇرسىز.

- باعدارلامانى جاۋىپ تاستادى.

- قالايشا؟..

- ونى بىلمەدىم. ەشكىم ماردىمدى تۇسىنىكتەمە بەرگەن جوق. نەگە ەكەنىن ءىشىم سەزەدى. بىراق ناقتى جاۋابىن بىلمەگەن سوڭ، ءدوپ باسىپ بىردەڭە ايتۋ قيىن.

- باعدارلاماڭىزعا كەلمەي، ات-تونىن الا قاشقان مينيسترلەر، وزگە دە لاۋازىمدى قىزمەتتەگى تۇلعالار بولدى ما؟

- بولدى، ارينە. اسىرەسە، اتقارۋشى بيلىكتىڭ ادامدارى، پارلامەنت دەپۋتاتتارى دا حابارعا كەلۋگە قاشقاقتايتىن. كەلسە دە، «سۇراقتارىمىزدى الدىن الا كەلىسىپ الايىق» دەيتىندەرى كوپ ەدى. جالپى، بيلىكتە جۇرگەندەردىڭ اراسىنان كەلىپ، شىندىقتى ايتا الاتىندار از، وكىنىشكە قاراي. ءبىر جاعىنان ولاردى دا تۇسىنۋگە بولادى. پەندەلىك. قىزمەت... مۇمكىن، شىن مانىندە «باسى» كەتەتىن شىعار. قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىرايتىن بولار. ونى ناقتى ايتا المايمىن. تۋراسىنا كوشسەك، بىزدە باعدارلاماعا قاتىسىپ، اشىق پىكىرىن ءبىلدىرىپ، سىن ايتا الاتىن ازاماتتار وتە سيرەك.

- ال باعدارلاما اياقتالعان سوڭ، قويىلعان سۇراقتارعا رەنىشىن تانىتىپ، ءۋاج ايتقان ازاماتتار كەزدەستى مە؟

- تالاي «قوناقتىڭ» رەنجىگەنىن كوردىك قوي.

- ءوزىڭىزدىڭ باتىلىڭىز بارماي، كوڭىلىڭىزدە ىركىپ قالعان سۇراقتار بولدى ما؟

- «استانا» تەلەارناسىنداعى «باس تاقىرىپ» جانە «تەما دنيا» باعدارلاماسىن جۇرگىزىپ كەلەسىز. بىراق سوڭعى كەزدە كورىنبەي ءجۇرسىز.

- باعدارلامانى جاۋىپ تاستادى.

- قالايشا؟..

- ونى بىلمەدىم. ەشكىم ماردىمدى تۇسىنىكتەمە بەرگەن جوق. نەگە ەكەنىن ءىشىم سەزەدى. بىراق ناقتى جاۋابىن بىلمەگەن سوڭ، ءدوپ باسىپ بىردەڭە ايتۋ قيىن.

- باعدارلاماڭىزعا كەلمەي، ات-تونىن الا قاشقان مينيسترلەر، وزگە دە لاۋازىمدى قىزمەتتەگى تۇلعالار بولدى ما؟

- بولدى، ارينە. اسىرەسە، اتقارۋشى بيلىكتىڭ ادامدارى، پارلامەنت دەپۋتاتتارى دا حابارعا كەلۋگە قاشقاقتايتىن. كەلسە دە، «سۇراقتارىمىزدى الدىن الا كەلىسىپ الايىق» دەيتىندەرى كوپ ەدى. جالپى، بيلىكتە جۇرگەندەردىڭ اراسىنان كەلىپ، شىندىقتى ايتا الاتىندار از، وكىنىشكە قاراي. ءبىر جاعىنان ولاردى دا تۇسىنۋگە بولادى. پەندەلىك. قىزمەت... مۇمكىن، شىن مانىندە «باسى» كەتەتىن شىعار. قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىرايتىن بولار. ونى ناقتى ايتا المايمىن. تۋراسىنا كوشسەك، بىزدە باعدارلاماعا قاتىسىپ، اشىق پىكىرىن ءبىلدىرىپ، سىن ايتا الاتىن ازاماتتار وتە سيرەك.

- ال باعدارلاما اياقتالعان سوڭ، قويىلعان سۇراقتارعا رەنىشىن تانىتىپ، ءۋاج ايتقان ازاماتتار كەزدەستى مە؟

- تالاي «قوناقتىڭ» رەنجىگەنىن كوردىك قوي.

- ءوزىڭىزدىڭ باتىلىڭىز بارماي، كوڭىلىڭىزدە ىركىپ قالعان سۇراقتار بولدى ما؟

- ارينە، ونداي دا بولادى. ويتكەنى ءبىزدىڭ قالىپتاسقان ورتامىز سولاي. ءبارى سالىستىرمالى تۇردە. كوكەيدەگى كوپ نارسەنى ايتا العان جوقپىز. مەنىڭ دە قويا الماعان سۇراقتارىم جەتەدى. ءبىر جاعىنان، ونداي كەزدە ءوزىڭنىڭ جالعىز ەمەس، ۇلكەن كوماندامەن بىرگە جۇمىس جاسايتىنىڭدى تۇسىنەسىڭ. ولاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى سەنىڭ موينىڭدا. ءوزىڭ قورىقپاعانمەن، جانىڭداعى ادامداردىڭ تاعدىرىن ويلايسىڭ. كەيدە تالاي دۇنيە ايتىلماي، تالاي ماسەلە كوتەرىلمەي، سىرت قالىپ جاتتى.

- باعدارلاماڭىز ەفيردە 1 جىلداي ءجۇردى عوي...

- 1 جىل 1 اي شاماسى.

- وسى ۋاقىت ارالىعىندا «تەما دنيا» جانە «باس تاقىرىپتىڭ» رەيتينگىن باقىلاي الدىڭىز با؟

- رەيتينگ باقىلاۋ مەنىڭ شارۋام ەمەس. باعدارلامانى جۇرتتىڭ كورگەنىن بىلەمىن. ال «رەيتينگى بار ما، جوق پا» ول جاعىنان حابارىم شامالى. ونىڭ ۇستىنە ءبىزدىڭ قوعامدا شىن رەيتينگتى انىقتايتىن مونيتورينگ جۇرگىزىلە مە، جوق پا، ول دا كۇماندى. ءبىر بىلەرىم، ءار باعدارلامانىڭ ءوز كورەرمەنى بار. باستىسى، سول كورەرمەننىڭ ويىنان شىعۋ. ويتكەنى كەيدە مىڭ ادامنىڭ پىكىرىنەن ءوزىڭ سىيلايتىن ءبىر ادامنىڭ پىكىرى ارتىق بولادى.

- وتكىر سۇراقتارىڭىز ءۇشىن وكىنگەن ساتتەرىڭىز بار ما؟

- جوق. مەنىڭ ۇستاناتىن ءپرينتسيپىم بار. اعىلشىندار ايتادى ەكەن: «اقىماق سۇراق بولمايدى، تەك اقىلسىز جاۋاپ بولادى». سوندىقتان سۇراعى قاتە-دۇرىس بولسا دا، سۇراۋ، ءبىلۋ - ءجۋرناليستىڭ قوعام الدىنداعى پارىزى. بۇل جەردە ماسەلە سۇراقتا ەمەس، جاۋاپتا.

- باعدارلاماڭىزدىڭ ءبىرى قازاقشا، ءبىرى ورىسشا شىقتى. ەكى تىلدە قاتار جۇرگىزۋ قيىنعا تۇسكەن بولار...

- ارينە، قيىندىعى بولدى. مەنىڭ ورىسشام كەرەمەت ەمەس. قازاقشا جازۋعا، قازاقشا وقۋعا، قازاقشا ويلاۋعا ۇيرەنگەنمىن. بىراق قازاقستاندا ءومىر سۇرگەننەن كەيىن ورىس ءتىلىن بىلمەۋ مۇمكىن ەمەس. ال ورىسشا جازۋعا، ورىس جۋرناليستيكاسىنا ارالاسۋعا باتىلىم بارمايدى. ويتكەنى ءوزىمدى قازاقتىلدى ءجۋرناليسپىن دەپ سانايمىن. قازاقتىلدى قوعامدا ورىسشا سويلەگەن ەمەس، كوتەرگەن ماسەلەڭ ماڭىزدى.

- قازاقشا باعدارلامالاردىڭ كورەرمەنى از دەگەنگە كەلىسەسىز بە؟

- وعان كوبى جۋرناليستەردى كىنالاپ، سىناپ جاتادى. الايدا قازاقتىلدى جۋرناليستەرگە ۇكىمەت، بيلىك ويىن اشىق ايتۋعا مۇرسات بەرسە، قازاقشا باعدارلامالاردىڭ كورەرمەنى كوپ بولار ەدى. بارلىق جۋرناليستەر قىسپاقتا. بىراق قازاقتىلدى جۋرناليستەر ورىستىلدىلەرگە قاراعاندا قىسپاققا ەكى ەسە كوپ تۇسەدى. وعان قوسا، قازاق جۋرناليستەرىنىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەسى شەشىلمەگەن. ءۇيسىز-كۇيسىز، پاتەر جالداپ تۇرادى. ال پاتەر جالداپ جۇرگەن ادامعا جۇمىستان شىعىپ قالۋ، ولگەنمەن بىردەي. تاۋەلسىز بولا المايتىنىمىزدىڭ سەبەبى دە سول. ەگەر بىزگە ءسوز بوستاندىعىن، وي ەركىندىگىن بەرسە، قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ ساپاسى ەشكىمنەن كەم تۇسپەسى انىق.

- سوندا بۇگىنگى قازاق جۋرناليستەرىنىڭ باعىن بايلاعان وسىنداي سەبەپتەر مە؟

- ءيا، ەركىندىك. ءسوز بوستاندىعى، وي بوستاندىعى! ەگەر ايتىلعان شارتتار ورىندالسا، جۋرناليستيكا وزىنەن-ءوزى دامي بەرەدى. سوندىقتان جۋرناليستەردى سىناۋدان بۇرىن، ەڭ الدىمەن وسى سالانىڭ «كۋحنياسىن» زەرتتەۋگە كەڭەس بەرەر ەدىم. كەز كەلگەن تۆ، باسىلىم ءتىلشىسى ءار سيۋجەتتى، ءار ماقالانى شىعارۋ ءۇشىن قالاي كۇرەسەتىنىن ەشكىم بىلمەيدى. ءار ءسوزىنىڭ قىسقارتىلماۋىن، ويىنىڭ ورىندى شىعۋ ءۇشىن قالاي جانتالاسىپ، قالاي ەڭبەكتەنەتىنىنەن دە بەيحابار. ءتىپتى كەيدە قازاقتىلدى جۋرناليستەر تاياق جەيتىنىن بىلە تۇرىپ، جانپيدالىققا بارىپ، كوپ دۇنيەلەردى ايتىپ قالادى. ەندەشە، جۋرناليستيكا تەك قانا كاسىپ ەمەس، پارىز. سەبەبى ارقايسىمىزدىڭ (جۋرناليستەردىڭ - رەد.) وقىرمان، كورەرمەن الدىنداعى ءوز پارىزىمىز بار.

- الداعى ۋاقىتتا جاڭا باعدارلاما اشۋ جوسپارىڭىزدا بار ما؟

- جۋرناليستيكاعا مويىنسىنعاننان كەيىن وسى سالادا بىردەڭە بىتىرگىم كەلەدى. باعدارلامانى جالعىز مەن اشپايمىن عوي. ارنانىڭ كەلىسىمى كەرەك. ەگەر مەنىڭ ويلاعانىمداي بولماسا، دۇرىس پاتۋاعا كەلە الماساق، وندا نە ءۇشىن جاسايمىن؟! وزگەلەردەي قاتاردا ءجۇرىپ، قۇر اقشا تابۋ ءۇشىن باعدارلامانىڭ شاشباۋىن كوتەرگىم كەلمەيدى. جاقسى-جامان بولسىن، ازعانتاي ابىرويىم بار. ال بىرەۋ ءۇشىن ول ابىرويدان ايىرىلىپ قايتەمىن؟!

- قازىرگى قازاق قوعامىندا قۇنسىزعا اينالعان نە نارسە؟

- كوپ قوي. ازاماتتاردىڭ قۇقى. ءسوز بوستاندىعى...

- ال قازاقتىڭ ءتىلى شە؟

- ءتىل ماسەلەسى بيلىكتىڭ ەركىنە بايلانىستى. ەگەر قازاق ءتىلىن مەملەكەتتىك دەڭگەيگە كوتەرۋگە بيلىك ىقپال ەتسە، بۇل ماسەلەنى وپ-وڭاي شەشۋگە بولادى. قولدان قيىنداتىپ وتىرعان ءوزىمىز.

- تەلەديداردا كورشىلەس ەلدەردەن كوشىرىلگەن «كالكا» حابارلار قاپتاپ كەتتى. ۇلتتىق مۇددەگە ۇندەيتىن ءتول باعدارلامالار نەگە از؟

- ارنايى ۇلتتىق مۇددەنى كوتەرۋ ءۇشىن باعدارلاما جاساۋ مۇمكىن ەمەس. ونداي بولمايدى دا. كالكا دەگەن - كالكا. بۇكىل الەمدە تەلەۆيدەنيەنىڭ وزىندىك قالىپتاسقان زاڭدىلىقتارى بار. بالالارعا، سپورتقا ارنالعان باعدارلامالار كەرەك. ولاردىڭ كوبى كالكادان كوشىرىلەدى. ماسەلە ونى ساپالى جاساي بىلۋدە. وتىرىپ الىپ، ۇلتتىق مۇددەنى كوتەرەيىك دەپ زارلاي بەرگەننەن تۇك شىقپايدى. قازىر قازاق ءتىلىن دامىتۋ كەرەك دەپ شۋلايدى. بىزگە ءتىلدى دامىتۋدىڭ كەرەگى جوق. ول ابدەن دامىعان، كەمەلىنە جەتكەن ءتىل. تەك ونىڭ قولدانىس اياسىن كەڭەيتۋ كەرەك. سودان سوڭ، تاعى ءبىر ماسەلە بار. ۇلت - ەتنيكالىق ۇعىم ەمەس. ۇلت دەگەنىمىز - مادەني ورتا. قازاق ءتىلى ارقىلى قازاقتىڭ مادەنيەتىن قابىلداعان ادام ارقاشان «قازاق» بولىپ قالادى. ماسەلەن، مەن ءۇشىن ە.برۋسيلوۆسكي - قازاق. الەمنىڭ قاي ەلىنە بارساق تا، ماقتانىشپەن وسى ە.برۋسيلوۆسكيدىڭ «قىز جىبەك» وپەراسىن كورسەتەمىز. ال قازاقتىڭ ونەرىنەن باسقا ول كىمگە ەڭبەك ءسىڭىردى؟ ايتىڭىزشى، ورىس ۇلتى ءۇشىن نە ىستەدى؟! ەشتەڭە. ال ولجاس سۇلەيمەنوۆتى تەگى قازاق بولعانىمەن، ورىس اقىنى دەپ سانايمىن. سەبەبى ورىس ادەبيەتىنىڭ وكىلى. مەنىڭشە، ۇلت دەگەن ۇعىمدى وسىلاي قابىلداۋ كەرەك.

شىنىن ايتقاندا، تەلەۆيدەنيە تەك اقپارات تاراتۋشى ەمەس، ونىڭ اعارتۋشىلىق فۋنكتسياسى دا بار. ءبىز ءالى كۇنگە الەمدەگى وقيعالارعا قازاقتىڭ كوزىمەن قاراۋدى ۇيرەنگەن جوقپىز. شەتەلدەردە قازاق تىلشىلەرىن «ۇستامايمىز». مىسالى، ىرگەمىزدەگى قىرعىزستانداعى وقيعالاردى رەسەيدىڭ اقپارات قۇرالدارىنان اۋدارىپ بەرىپ وتىرمىز. بىزدە ۇلتتىق پايىم جوق. ال ۇلتتىق پايىم بولماعان جەردە ۇلتتىق ساياسات قالىپتاستىرۋ مۇمكىن ەمەس.

- قازاقتىلدى جۋرناليستەر تەرەڭنەن تولعاپ، ۇلتقا قاتىستى ۇلكەن ماسەلەلەردى كوتەرىپ كەلەدى. بىراق ءۇنى ءالسىز، ءسوزى ءوتىمدى ەمەس. بۇل نەگە بايلانىستى؟

- ەركىندىككە بايلانىستى. قورىقپاعانىن ەشكىم سىيلامايدى. الەمدە سولاي قالىپتاسقان. ءبىزدىڭ بيلىك قازاق جۋرناليستەرىنەن قورىقپايدى. قورىقپاعان سوڭ، سىيلامايدى. «انانى ولاي، مىنانى بىلاي جاز» دەپ تاپسىرما بەرەدى. بارى سول. ال جۋرناليستيكانىڭ تاپسىرمامەن دامۋى مۇمكىن ەمەس.

- سوڭعى سۇراق، تەلەديداردان كورىنگەن جۋرناليستەر ءاپ-ساتتە «جۇلدىز» بولىپ شىعا كەلەدى. نەگە؟

- ونى بىلمەدىم. ءوزىم «جۇلدىز» اۋرۋىنان اۋلاقپىن.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت.

اڭگىلەمەسكەن قۇرالاي راحىمباي

سۇحبات «نۇر استانا» گازەتىندە (№19, 20.05.2010) جاريالانعان